PVK STUDIES24 TECHNISCHE VOORZIENINGEN BIJ ZIEKTEKOSTENVERZEKERINGEN ONTWIKKELING IN HISTORISCH PERSPECTIEF. H.J.M. Teeuwen

PVK STUDIES 24 TECHNISCHE VOORZIENINGEN BIJ ZIEKTEKOSTENVERZEKERINGEN

ONTWIKKELING IN HISTORISCH PERSPECTIEF

H.J.M. Teeuwen

pvk studies 24

pvk studies

Technische voorzieningen bij ziektekostenverzekeringen Ontwikkeling in historisch perspectief

september 2000

24

H.J.M. Teeuwen De auteur is werkzaam bij de afdeling Onderzoek & Advies van de Pensioen- & Verzekeringskamer

pvk studies 24

Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk-)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden auteur(s), redacteur(en) en Pensioen- & Verzekeringskamer deswege geen aansprakelijkheid. Deze uitgave beoogt niet het bekendmaken van beleid of standpunten van de Pensioen- & Verzekeringskamer. De tekst geeft de persoonlijke opvattingen van de auteur(s) weer, ook waar verwezen wordt naar beleid of standpunten van de Pensioen- & Verzekeringskamer.

ISBN 90-75482-31-0

© Copyright 2000, Stichting Pensioen- & Verzekeringskamer te Apeldoorn

Behoudens openbaarmaking en verveelvoudiging voor educatieve en niet-commerciële doeleinden en de overige uitzonderingen door de wet gesteld mag zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de rechthebbenden op het auteursrecht van deze uitgave c.q. de Stichting Pensioen- & Verzekeringskamer niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking en/of vertaling in andere talen.

All rights reserved, including those of translation into other languages. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the explicit written permission from the authors c.q. the Stichting Pensioen- & Verzekeringskamer in Apeldoorn.

2

Technische voorzieningen bij ziektekostenverzekeringen

pvk studies 24

Inhoud 1

Inleiding

7

1.1 Belang van gezondheid

7

1.2 Financiering, uitvoering en toezicht zorgverzekeringen

9

1.3 Ziektekostenverzekeringen en toezicht Pensioen- & Verzekeringskamer

2

12

1.4 Probleemstelling

14

Het waarom van technische voorzieningen

15

2.1 Inleiding

15

2.2 Kenmerken van de financiering van ziektekostenverzekeringen

15

2.2.1 Soorten van solidariteit

15

2.2.2 Vormgeving aan solidariteit

18

2.2.3 Vormen van dekking en financiering

21

2.2.4 Acceptatieplicht, onopzegbaarheid en en bloc-clausule in relatie tot financiering 2.3 Technische voorzieningen bij ziektekostenverzekering

26 28

2.3.1 Theoretische karakterisering van technische voorzieningen 28 2.3.2 Soorten technische voorzieningen

29

2.4 Criteria voor de vaststelling van technische voorzieningen bij ziektekostenverzekeringen

31

2.4.1 Voorziening voor te betalen schaden/uitkeringen

31

2.4.2 Voorziening voor niet-verdiende premies

32

2.4.3 Voorziening voor lopende risico’s

32

2.5 Solvabiliteitstoetsing

33

2.6 Het fiscale aspect

35

2.6.1 Financiering via omslag

35

2.6.2 Financiering met elementen van kapitaaldekking

37

2.6.3 Naar convergentie van standpunten?

38


3

pvk studies 24

3

Het hoe van technische en vergrijzingsvoorzieningen

40

3.1 Kaders voor regelgeving

40

3.2 Schadevoorzieningen

40

3.3 Tot 1971 – de probleemaftekening van het vergrijzingsrisico

42

3.4 1971 tot 1988 – de opbouwregeling voor de vergrijzingsvoorziening

43

3.4.1 Het eerste voorschrift

44

3.4.2 De praktijk van het toezicht

46

3.4.3 Kanttekeningen bij de begin-vergrijzingsvoorziening

47

3.4.4 Garantieregeling als alternatief voor de vergrijzingsvoorziening 3.4.5 Onhoudbare situatie

48 50

3.4.6 De druppel

52

3.4.7 Naar een nieuwe situatie: de kleine stelselwijziging

53

3.5 1989 tot 1991 – de voorziening voor veroudering 3.5.1 Voorziening premieverschillen

54 54

3.5.2 Het vergrijzingsrisico in het licht van de kleine stelselwijziging

56

3.5.3 Systematiek VVZ89

58

3.5.4 Kanttekeningen bij de VVZ89

60

3.5.5 Effecten van de gewijzigde regelgeving

61

3.5.6 De aanvullende actuariële voorziening

62

3.5.7 De meerbetalersregeling en de gevolgen voor VVZ en AAVZ

63

3.6 1991 tot 1999 – de actuariële voorziening 3.6.1 Systematiek AVZ91

65 65

3.6.2 Kanttekeningen bij de AVZ

68


71

3.6.4 De tussentijdse bijstellingen van de AVZ

73

3.7 1996 tot 1999 – de terugkeer van de voorziening voor veroudering

75

3.7.1 Systematiek VVZ95

77

3.7.2 Kanttekeningen bij de VVZ95

78


80

3.7.4 De tussentijdse bijstellingen van de VVZ 3.8 Vanaf 2000 – integratie van AVZ en VVZ?

4

80 81


pvk studies 24

4

Het vergrijzingsprobleem opgelost?

83

4.1 Noodzaak tot oplossing

83

4.2 Normuitkeringssysteem

84

4.3 Voorzieningensysteem

86

4.3.1 Voorziening op basis van kapitaaldekking voor risico’s vanaf leeftijd 65

88

4.3.2 Voorziening op basis van rentedekking voor risico’s tot leeftijd 65

89

4.3.3 Voorziening in verband met omslag financiering voor risico’s tot leeftijd 65 4.4 Ten slotte

Bijlage 1

91 92

Overzicht en korte inhoud van circulaires, besluiten en regeling van de Verzekeringskamer

94

Lijst van afkortingen

99


5

pvk studies 24

6


pvk studies 24

1 Inleiding 1.1 Belang van gezondheid Goede gezondheid wordt door de mens ervaren als een groot goed, dat meestal als de belangrijkste conditie voor persoonlijk welbevinden en geluk is aan te merken. Dit bewustzijn heeft zich in de loop van de tijd weliswaar voortdurend ontwikkeld, vooral ook wereldwijd gestimuleerd door de World Health Organization, maar als een rode draad daar doorheen is er eigenlijk toch steeds sprake van een sociaal grondrecht: het recht op gezondheid1. Als de meest wezenlijke aspecten van een nadere karakterisering van dit recht zijn aan te duiden: eenieders primaire verantwoordelijkheid voor zijn eigen gezondheid en het recht op (toegang tot de) gezondheidszorg. Het sociaal grondrecht is aan te merken als een preconditie voor een goed functioneren van de maatschappij als geheel. Om dit groot goed te koesteren is men dan ook bereid zich in financieel opzicht dingen te ontzeggen. Gevoelsmatig zou ieder individu daarvoor mogelijk zelfs zijn laatste besparingen willen inzetten. Economisch efficiënt zou dat echter niet zijn. Daarom kan het begrip ‘solidariteit’ niet worden weggedacht uit de financiering van de gezondheidszorg. Een solidariteit die steeds wordt beleefd vanuit het sociaal recht op gezondheid. Solidariteit kan op vele wijzen worden vormgegeven. Deze kan variëren van directe hulp uit hoofde van persoonlijke betrokkenheid tot een gestandaardiseerde hulp op basis van een afstandelijke betrokkenheid. In dit laatste geval gaat het om een georganiseerde vorm van solidariteit (hoe ook verder gedefinieerd) waaraan het begrip ‘verzekeren’ eigenlijk synoniem is2. Solidariteit kan op diverse wijzen worden verankerd in systemen betreffende de toegang tot en de financiering van de gezondheidszorg. Sterk bepalend daarvoor zijn de in een periode geldende opvattingen. Zo zijn tendensen uit de jaren zestig en zeventig naar een volksverzekering in de daaropvolgende decennia duidelijk omgebogen. In plaats van de collectieve gedachte is thans meer ruimte voor de eigen verantwoordelijkheid van het

1 2

Zie: Volksgezondheidsnota 1966, p.10, ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid. Zie ook: G.W. de Wit, e.a. in: Solidariteit en verzekering, ASTIN Nederland, 1985.


7

pvk studies 24

individu, daarmee ook tegemoetkomend aan de behoefte aan een meer op zijn wensen afgestemde zorg. Dit heeft uiteraard zijn invloed op de vormgeving van de solidariteitsbeleving. In dat verband blijft vanuit een maatschappelijk oogpunt de waarborging van de toegang tot de ziektekostenverzekering voor iedereen steeds een preconditie. Zodra voor die waarborging geen intrinsieke mechanismen bestaan, zal dat door regelgeving moeten worden aangevuld, zoals thans bij de Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen 1998 (WTZ) het geval is. Naast vormgeving aan solidariteit in de zorg is ook het zorgvolume een medebepalende factor bij de keuze van beleid. In beginsel is er een oneindige vraag naar zorg. Beheersing van de daarmee gemoeid gaande kosten (meestal in een percentage van het bruto nationaal product uitgedrukt) is dus wezenlijk. De pogingen van overheid en marktpartijen om tot een eigentijdse financiering van de gezondheidszorg te komen, zijn veelal te herleiden tot de behoefte aan een instrumentarium dat de omvang van de kosten van de gezondheidszorg meer beheersbaar maakt. Drie factoren springen eruit als bepalend voor het macro-kostenniveau. Allereerst is er het verband tussen de kosten van de gezondheidszorg van een individu en zijn leeftijd. Met een toenemende leeftijd nemen deze kosten sterk toe. Grafiek 1 geeft een illustratie van de kosten van gezondheidszorg naar leeftijd, ook wel schadecurve genoemd. Uit de samenhang met de leeftijd blijkt onmiddellijk waar de beperkingen liggen in bekostiging per individu en waar dus solidariteit is geboden. Met het oog op de sterke vergrijzing van de Nederlandse bevolking in de komende decennia is – bij een ongewijzigd consumptiepatroon – een sterke stijging van het macro-kostenniveau vergeleken bij het bruto nationaal product onvermijdbaar.

8


pvk studies 24

Grafiek 1

Kosten van gezondheid in 1997, verzekerde klasse 3 zonder eigen risico

Schadecurve

Schade in guldens

8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

25

Leeftijd

65

3

Bron: Vektis

Ten tweede mag worden verwacht dat de ontwikkeling van de medische technologie onverminderd zal doorgaan. Dit beoogt uiteraard een betere gezondheidszorg maar zal verhoudingsgewijs tot hogere kosten leiden. Er zal daarbij steeds discussie blijven bestaan over het nut of de meerwaarde van nieuwe toepassingen in relatie tot de kostenfactor. De kosteneffectiviteitsratio4 is hierbij een meetinstrument dat toegepast kan worden. Ten slotte is het kostenniveau ook onderworpen aan de Wet van Baumol. Het achterblijven van de productiviteitswinst in de verzorgende sector legt een permanente opwaartse druk op de kosten van zorg.

1.2 Financiering, uitvoering en toezicht zorgverzekeringen Bij de financiering van de gezondheidszorg zijn meerdere compartimenten te onderscheiden. Dit onderscheid is te karakteriseren naar de aard van de ziektekostenrisico’s, te weten de onverzekerbare risico’s, verzekerbare risico’s waarvoor verzekering verplicht dan wel gewenst5 wordt geacht, en 3 4

5

Vektis is het landelijke informatiecentrum van de zorgverzekeraars. Zie ook: M.A. Koopmanschap, F.F.H. Rutten, ‘Berekening van kosten van zorg’, Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen, 76/2, 1998. Het risico per verzekerde volgt in de regel een kansverdeling met een relatief grote spreiding: een grote kans op kleine schade en een kleine kans op (zeer) grote schade. De wenselijkheid van verzekering houdt verband met deze catastrofeachtige kenmerken.


9

pvk studies 24

verzekerbare risico’s waarvoor op vrijwillige basis aanvullende verzekering mogelijk is. De veelal onverzekerbare risico’s6 zijn ondergebracht in de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ); deze sociale verzekering wordt uitgevoerd door zowel de sociale als de private zorgverzekeraars zonder dat deze daarbij zelf als risicodrager7 optreden. Ziekenfondsen zijn beperkt tot de financiering van verzekerbare risico’s van verzekerden die onder de verplichte deelneming ingevolge de Ziekenfondswet (ZFW) vallen en zijn daarbij voor een deel risicodrager. Verzekeringen voor alle andere verzekerbare ziektekostenrisico’s worden gesloten bij de particuliere verzekeraars, die met inachtneming van de wettelijke regelingen volledig risicodrager zijn. In Tabel 1 is voor 1998 aangegeven hoe de totale kosten van zorgverzekeringen zijn onderverdeeld naar verzekeringsvorm en aard van het risico. De kosten van de gezondheidszorg worden voor het grootste deel opgebracht uit nominale of inkomensgerelateerde premies. Een ondergeschikt aandeel in de totale kosten wordt door de overheid uit algemene middelen gedekt. De uitvoering van de financiering geschiedt nagenoeg volledig door sociale zorgverzekeraars (ziekenfondsen) en particuliere zorgverzekeraars. De particuliere zorgverzekeraars zijn nader te onderscheiden in privaatrechtelijke en publiekrechtelijke zorgverzekeraars; deze laatste geven uitvoering aan afzonderlijke publiekrechtelijke ziektekostenregelingen zoals die van toepassing zijn op onder andere het personeel van lagere overheden.

6

7

10

Zie ook: A.J. Vermaat, ‘Uninsurability: A Growing Problem’, The Geneva Papers on Risk and Insurance, No. 77, 1995. Risicodragen is alleen verantwoord en zinvol als het gaat om verzekerbare risico’s. Hiervan is sprake bij een voldoende grote groep, in tijd en omvang kwantificeerbare, homogene risico’s, waarvoor een premie kan worden berekend die in redelijke verhouding staat tot de bij toeval optredende verliezen. Bij risico’s in de AWBZ zijn deze condities veelal niet vervuld.


pvk studies 24

Tabel 1

Totale lasten van zorgverzekeringen 1998 op transactiebasis (voorlopige cijfers)

Verzekerd ingevolge

AWBZ ZFW Particulier – privaatrechtelijk – publiekrechtelijk

Aantal verzekerden (x 1000) 15.694 9.909 5.524 4.728 796

Onverzekerbare lasten

Verplicht verzekerde lasten

Aanvullende verzekerde lasten

(in mln guldens) 28.461 1.454

25.233 10.364 8.665 1.699

Bron: Financiering van de zorg in 1998, Samenvatting 1999, Vektis

Als uitvoerders van de AWBZ staan zowel de ziekenfondsen als de particuliere zorgverzekeraars onder toezicht van het College voor zorgverzekeringen (CVZ) en de Commissie toezicht uitvoeringsorganisatie (CTU).8 Ingevolge de ZFW houden deze beide ook toezicht op de ziekenfondsen. De particuliere zorgverzekeraars vallen onder de Wet toezicht verzekeringsbedrijf 1993 (WTV 1993)9 en staan daarmee onder toezicht van de Pensioen- & Verzekeringskamer (PVK). Het toezicht door de PVK is beperkt tot de uitvoering van het particuliere ziektekostenverzekeringsbedrijf. Naast de WTV 1993 hebben particuliere zorgverzekeraars sinds 1986 ook te maken met de WTZ10. Wat betreft de onderlinge relatie tussen de WTV 1993 en de WTZ kan worden opgemerkt dat regelgeving uit hoofde van de WTV 1993 aangrijpt op de risicopositie van de zorgverzekeraar die na toepassing van de WTZ is ontstaan. De term ‘zorgverzekering’ staat algemeen voor het brede verstrekkingenpakket ingevolge de AWBZ en ZFW. Met ziektekostenverzekeringen wordt het verstrekkingenpakket ingevolge de ZFW of de vergelijkbare component in de particuliere zorgverzekering bedoeld. Tegen de achtergrond van het toezichtskader van de PVK zullen particuliere zorgverzekering c.q. particuliere zorgverzekeraar hierna worden aangeduid met de termen ‘ziektekostenverzekering’ c.q. ‘ziektekostenverzekeraar’.

8

9 10

College en commissie zijn verzelfstandigde voortzettingen van de Ziekenfondsraad, die per 1 juli 1999 formeel is opgehouden te bestaan. M.u.v. publiekrechtelijke en enkele andere daarmee vergelijkbare ziektekostenregelingen. M.i.v. 1999 is hiervoor in de plaats getreden de Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen 1998.


11

pvk studies 24

1.3 Ziektekostenverzekeringen en toezicht Pensioen- & Verzekeringskamer Op iedere ziektekostenverzekering die niet binnen het kader van de sociale of publiekrechtelijke verzekering valt, is de WTV 1993 van toepassing. Een verzekeraar die deze verzekeringen aanbiedt, is gehouden aan alle wettelijke bepalingen en besluiten daaromtrent tegemoet te komen, alsmede aan de nadere voorschriften die de PVK als toezichthouder aan alle verzekeraars oplegt11. Het doel van het toezicht ingevolge de WTV 1993 is om te voorkomen dat een verzekeraar (en in het bijzonder een ziektekostenverzekeraar) in een situatie geraakt dat hij niet langer de verplichtingen jegens zijn verzekerden zal kunnen nakomen. Dit toezicht heeft vooral het karakter van een solvabiliteitstoezicht en onderscheidt zich van het toezicht op de sociale verzekeringen AWBZ en ZFW, dat met name op rechtmatigheids- en doelmatigheidsaspecten is gericht12. De uitoefening van het toezicht door de PVK houdt in dat periodiek wordt getoetst of een verzekeraar voldoet aan de wettelijke eisen of aan de daarop gebaseerde voorschriften. Het gaat dan om zowel kwalitatieve aspecten (onder meer vergunning, bestuurlijke integriteit) als het voldoen aan kwantitatieve criteria van met name bedrijfseconomische aard (onder meer solvabiliteit, rentabiliteit, liquiditeit). De aanwezige solvabiliteitsmarge van een verzekeraar is de parameter waaraan zijn financiële gezondheid idealiter moet kunnen worden afgelezen. Daaruit spreekt het vermogen van de verzekeraar om het hoofd te bieden aan onverwachte tegenslagen die het nakomen van zijn verplichtingen jegens zijn verzekerden in gevaar zouden kunnen brengen. De wettelijke criteria waaraan de aanwezige solvabiliteitsmarge wordt getoetst, komen voort uit de Europese regelgeving en vormen een onveranderbare basis voor de toezichthouder in de afzonderlijke EU-lidstaten. De solvabiliteitstoets is het sluitstuk van de beoordeling. Dit betekent dat een verzekeraar – onmiddellijk voorafgaand aan het moment van die

11

12

12

Naast voorschriften van algemene strekking kan de PVK aan een individuele verzekeraar ook specifieke eisen opleggen. Eerst vanaf de invoering van risicodragendheid bij ziekenfondsen in 1992 is ook daar het solvabiliteitstoezicht van toepassing.


pvk studies 24

toetsing – zich er ten volle rekenschap van moet hebben gegeven dat in financieel-technisch opzicht zijn verplichtingenportefeuille optimaal in kaart is gebracht. Voorschriften voor de technische voorzieningen bij verzekeraars kunnen in beginsel dienen als sturingsinstrument om het financieel-technische evenwicht in een verzekeringsportefeuille zoveel mogelijk te waarborgen. De WTV 1993 maakt slechts onderscheid tussen levens- en schadeverzekering. Een ziektekostenverzekering is dus óf een levensverzekering óf een schadeverzekering. Een levensverzekering is een overeenkomst tot het doen van geldelijke uitkeringen in verband met het leven of de dood van een mens of een overeenkomst in verband met de verzorging van de uitvaart van een mens die uitsluitend strekt tot andere dan geldelijke prestaties. Het verzekerde bedrag wordt vooraf vastgesteld13. Een schadeverzekering is een overeenkomst die strekt tot vergoeding van de (vermogens)schade die de verzekerde als gevolg van een onzeker voorval heeft geleden. Bij schadeverzekeringen wordt het ontstaansmoment van het recht op de verzekeringsuitkering meestal niet bepaald door leven of dood van de verzekerde en is bovendien de omvang van de schade die zal worden geleden vaak niet vooraf vast te stellen. Wel kan er een maximum voor de uitkering worden bepaald. Tegen deze achtergrond wordt de ziektekostenverzekering als een vorm van schadeverzekering beschouwd. Bij ziektekostenverzekeringen geldt als uitkeringscriterium het ziek zijn van de verzekerde. De uitkering wordt in beginsel bepaald door de gemaakte kosten. In termen van verplichtingen van de verzekeraar jegens de verzekerde is het daarbij irrelevant of de uitkering daadwerkelijk in geld aan de verzekerde als restitutie voor gemaakte kosten geschiedt of dat de verzekeraar de gemaakte kosten rechtstreeks aan de zorgverlenende instantie betaalt. De verplichtingen van de verzekeraar uit hoofde van een ziektekostenverzekering zijn in de eerste plaats omschreven in de daarop van toepassing zijnde polis en verzekeringsvoorwaarden. Ook aanvullingen op deze voorwaarden en andere documenten betreffende de verzekering (zoals brochures, prospectussen en tarieven) zijn van belang voor de inhoud van de verzekering. Bij de vaststelling van de verplichtingen van de verzekeraar is met dat geheel van factoren rekening te houden. 13

De natura-uitvaartverzekering vormt hierop een uitzondering.


13

pvk studies 24

1.4 Probleemstelling Ook bij de onder de WTV 1993 vallende ziektekostenverzekeraars dient een financieel-technisch evenwicht te worden gewaarborgd. Vooral van belang daarbij is de wijze waarop, bij een gewenste mate van solidariteit, wordt omgegaan met vergrijzing in een ziektekostenverzekeringsportefeuille wegens de leeftijdsafhankelijkheid van het ziektekostenrisico. Wordt het gewenste niveau van solidariteit gefrustreerd, dan kan de portefeuille van een verzekeraar in een vergrijzingsspiraal terechtkomen: veroudering van de portefeuille en stijging van het premieniveau zullen elkaar versterken. De verzekeraar dreigt insolvent te worden. Ter voorkoming daarvan dient de verzekeraar adequate technische voorzieningen aan te houden. Het vervolg van deze ‘pvk studies’ geeft een analyse van de regelgeving ten aanzien van de vaststelling van technische voorzieningen voor ziektekostenverzekeringen in het algemeen en met betrekking tot vergrijzing in het bijzonder. De regelgeving wordt daarbij in een historisch perspectief geplaatst. Ook wordt een schets gegeven van enkele mogelijkheden die een structureel sluitende oplossing voor het vergrijzingsprobleem bij ziektekostenverzekeraars bieden en wat daarvan de consequenties voor de voorzieningen zijn. De noodzaak van regelgeving in technisch opzicht komt in hoofdstuk 2 aan de orde, vooral tegen de achtergrond van solidariteit en financiering in de ziektekostenverzekering. Hoofdstuk 3 schetst in algemene zin de feitelijke regelgeving met betrekking tot technische voorzieningen bij ziektekostenverzekeringen en gaat op uitgebreide wijze in op de vergrijzingsvoorziening in samenhang met de specifieke ontwikkelingen binnen de ziektekostenverzekering en de veranderende visies op deze voorziening. In hoofdstuk 4 wordt afgesloten met twee op hoofdlijnen omschreven modellen die, binnen het kader van de thans postvattende ideeën over risico lopen in de WTZ, de oplossing voor de vergrijzingsproblematiek bij ziektekostenverzekeraars dichterbij kunnen brengen. Afsluitend volgt een overzicht van alle circulaires en besluiten van de PVK die voor het toezicht op ziektekostenverzekeringen bepalend zijn geweest of dat nog steeds zijn. Ieder van deze wordt op hoofdpunten samengevat14. 14

14

Belangstellenden kunnen de volledige versies van de circulaires en besluiten opvragen bij de PVK.


pvk studies 24

2 Het waarom van technische voorzieningen 2.1 Inleiding Essentieel voor de keuze en vormgeving van de financieringswijze is hetgeen in de overeenkomst van ziektekostenverzekering is geregeld over de wederzijdse rechten en plichten van verzekeraar en verzekerde. De wijze waarop acceptatieplicht van en onopzegbaarheid door de verzekeraar zijn geregeld, is in dit verband van doorslaggevende betekenis voor de financiering van ziektekostenverzekeringen. De wijze van financiering en de specifiek bij ziektekostenverzekeringen geldende acceptatieplicht van en onopzegbaarheid door de verzekeraar zijn bepalende randvoorwaarden voor de vormgeving aan solidariteit binnen een verzekeringsportefeuille en daardoor voor de vaststelling van de verzekeringsverplichtingen van de ziektekostenverzekeraar. Het accent ligt op het risico van vergrijzing dat, zolang de overheid niet bijspringt, verevening noodzakelijk maakt. De WTV 1993 biedt de ruimte om dit via technische voorzieningen op te lossen. Hierna wordt ingegaan op de beginselen die leiden tot het moeten aanhouden van technische voorzieningen door verzekeraars in het algemeen en ziektekostenverzekeraars in het bijzonder. Het toezichtsbeleid van de PVK over de noodzakelijk aan te houden voorzieningen verschilt daarbij van dat van de fiscus.

2.2 Kenmerken van de financiering van ziektekostenverzekeringen 2.2.1 Soorten van solidariteit In het eenvoudigste geval is een verzekering gelijk aan een zuiver kansspel. Alle risico’s zijn identiek verdeeld, dat wil zeggen ze vertonen ten aanzien van elk risicobepalend kenmerk exact dezelfde kans op voorkomen of realisatie. Een verzekerde ervaart zijn risico in die zin dat de kans op realisatie in zijn geval (puur toevallig) afwijkt van hetgeen hij voor zichzelf hoopt: van schade gevrijwaard te blijven. Tegen betaling van een risicopremie, waarin het verband met het risicokenmerk eenduidig tot uitdrukking is gebracht,


15

pvk studies 24

draagt de verzekerde dit over aan het collectief, de verzekeraar. Voor deze verzekeraar betekent het accepteren van dergelijke risico’s dat hij alleen te maken krijgt met de kanstheoretische afwijkingen van het verwachte risico (de risicopremie). De vorm van solidariteit waarbij vergelijkbare risico’s zich in een collectief onderling solidair verklaren via betaling van de risicopremie, wordt aangeduid met kanssolidariteit. Een risico zal in het algemeen niet door één kenmerk maar door meer kenmerken kunnen worden getypeerd die bepalend zijn voor de risicorealisatie. Zolang echter een collectief uit enkel zulke identieke risico’s bestaat, dat wil zeggen homogeen is samengesteld, blijft er sprake van alleen kanssolidariteit. Kanssolidariteit kan alleen vorm worden gegeven binnen een collectief van identieke risico’s en met een voldoende draagvlak. Al deze risico’s worden aangeslagen voor dezelfde risicopremie. In termen van verwachtingswaarde kunnen identieke risico’s onbeperkt toetreden tot of uittreden uit zo’n collectief zonder het mechanisme van de kanssolidariteit te beïnvloeden15. De volledige gelijkheid van risicokenmerken houdt de homogeniteit van het collectief in stand. De omvang van het draagvlak is uiteraard medebepalend voor de efficiëntie van kanssolidariteit. Het ziektekostenrisico wordt gekenmerkt door een breed scala van risicokenmerken. Sommige kenmerken zijn zeer dominant, andere hebben een wat beperktere invloed op het risico. Kanssolidariteit in een ziektekostenportefeuille kan alleen worden verkregen indien alle verzekerden zodanig worden geclassificeerd naar combinaties van risicokenmerken dat uiteindelijk alleen homogene deelportefeuilles zijn gevormd. De combinatie van risicokenmerken bepaalt daarbij specifiek de omvang van de risicopremie. De via kanssolidariteit tot stand gekomen risicopremie is een premie die het gemiddelde gezondheidsrisico weerspiegelt maar de maatschappelijk aanvaardbare betaalbaarheid buiten beschouwing laat. Een premie per verzekerde die met dit laatste wel rekening houdt, wordt verkregen door de risicopremie te mitigeren met een correctiepremie; de extreme bandbreedte

15

16

Strikt genomen zou de eis van gelijkheid van risicokenmerken kunnen worden afgezwakt. Zo zouden (theoretisch) twee risico’s met elkaar kanssolidair kunnen zijn in geval dat deze risico’s weliswaar dezelfde standaardafwijking hebben maar qua verwachtingswaarde toch verschillen (en daarom dus verschillende risicopremies betalen).


pvk studies 24

bij risicopremies wordt daarmee teruggebracht tot een maatschappelijk aanvaarde bandbreedte bij de feitelijk betaalde premies. Er vindt daarbij dus premiesubstitutie plaats door verzekerden met lage risicopremies aan verzekerden met hoge risicopremies. Ingegeven door het betaalbaarheidscriterium is hiermee een andere vorm van solidariteit vormgegeven. Gesproken wordt dan van subsidiërende solidariteit. Subsidiërende solidariteit verkleint de verschillen tussen de leeftijdsafhankelijke risicopremies. In het geval dat alle verschillen daarbij verdwijnen ontstaat een voor alle verzekerden geldende uniforme premie; deze wordt dan nog alleen bepaald door de leeftijdsamenstelling van de verzekerdenportefeuille. Grafiek 2 laat zien hoeveel de uniforme premie bedraagt in een gemiddelde verzekerdenportefeuille, uitgaande van de schadecurve volgens grafiek 1. De vergelijkbare premies voor een jonge en een oude verzekerdenportefeuille zijn eveneens weergegeven. Grafiek 2

Verzekerdenfrequenties en uniforme premie in een jonge, een doorsnee- en een oude portefeuille, en schadecurve

Jong

Doorsnee % premie

Oud

% premie

Schadecurve % premie 8000

14,0

7000

12,0

6000

10,0

5000

8,0

4000

6,0

3000

4,0

2000

2,0

1000 0

0,0 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

Leeftijd

Naarmate de verzekerde ouder wordt, nemen de jaarlijks door hem gemaakte ziektekosten sterk in omvang toe. Dit resulteert in een sterke stijging van de risicopremie (tot onbetaalbare hoogte) in de afzonderlijke leeftijds-


17

Schade/premie in guldens

Verzekerdenfrequentie %

16,0

pvk studies 24

klassen. Mitigeren van deze stijging via subsidiërende solidariteit van jongere verzekerden aan oudere verzekerden bevordert de betaalbaarheid voor ouderen, maar is geen vanzelfsprekendheid. Immers, iedere subsidiërende verzekerde kan in beginsel van verzekeraar c.q. verzekerdenportefeuille veranderen en aldus die portefeuille opzoeken waar de voor hem laagste subsidiërende solidariteitspremie wordt gevraagd. Met het om dergelijke reden verlaten van een portefeuille door een jongere verzekerde is de betaalbaarheid van premies voor de in die portefeuille achterblijvende oudere verzekerde dus geenszins gegarandeerd. Dergelijke veranderingen in een verzekerdenportefeuille zijn vaak moeilijk te corrigeren en maken het geheel tot een instabiel systeem. Als gevolg daarvan staat iedere verzekerdenportefeuille aan het verouderingsrisico bloot. Het gaat om een vergrijzing op microniveau: net als bij communicerende vaten staat iedere verzekerdenportefeuille in open concurrentie met alle andere verzekerdenportefeuilles16. Het is juist vanwege het binnen een verzekerdenportefeuille ontbreken van de garantie over de aan oudere verzekerden te subsidiëren solidariteitspremie dat financieringssystemen in de ziektekostenverzekering een structurele bijstelling behoeven. Dat kan worden gerealiseerd door het aanhouden door de verzekeraar van adequate voorzieningen voor het verouderingsrisico in zijn portefeuille. Afhankelijk van de maatschappelijke relevantie kan echter ook bijsturing met behulp van een wettelijk instrumentarium zoals de WTZ geboden zijn.

2.2.2 Vormgeving aan solidariteit Subsidiërende solidariteit hangt samen met het bewust niet (volledig) laten doorwerken van kanssolidariteit ten aanzien van risicokenmerken die de risicopremie bepalen. Dit betekent dat er verschillen ontstaan tussen het gerealiseerde risico en de door de verzekerde betaalde risicopremie. Deze verschillen nemen toe naarmate er meer bekende verzekerdenkenmerken niet aan de berekening van de risicopremie ten grondslag worden gelegd. Voor de verzekeraar betekent de cumulatie van deze verschillen per saldo een groter

16

18

Van een andere orde is het verouderingsrisico binnen het totaal van alle verzekerdenportefeuilles. Het gaat dan eigenlijk om de vergrijzing van de gehele bevolking, dus een op zichzelf staande vergrijzing op macroniveau van een collectief waaruit geen ontsnapping mogelijk is. Op de problematiek van vergrijzing op macroniveau is hier niet nader ingegaan.


pvk studies 24

risico en dit laatste grijpt direct aan op zijn financiële positie. De verzekeraar is derhalve principieel geïnteresseerd in een op verzekerdenkenmerken gebaseerde onderverdeling van zijn portefeuille naar homogene deelportefeuilles, waarvoor vervolgens gedifferentieerde risicopremies gevraagd kunnen worden. Informatie- en medische technologie bieden hiertoe steeds meer mogelijkheden. Anderszins zijn in het afgelopen decennium algemene maatschappelijke tendensen naar meer individualisering en flexibilisering ontstaan. Een gevolg daarvan is een continu proces waarbij de verzekerde steeds geneigd is zich alleen solidair te verklaren met verzekerden die dezelfde (nochtans geen ongunstigere) kenmerken hebben als hijzelf. Hierdoor wordt de verzekerde de gelegenheid geboden om een voor hem optimale positie in te nemen17. Overigens wordt opgemerkt dat, in weerwil van de medische ontwikkelingen, het hanteren door de verzekeraar van sommige (medische) verzekerdenkenmerken (bijvoorbeeld DNA-kenmerken) op maatschappelijke gronden (vooralsnog) zal worden afgewezen. Deze afwijzing kan pas ter discussie staan zodra de selectiemogelijkheden van de verzekerde een te nadelige positie van de verzekeraar tot gevolg kunnen hebben18. Door het beschrijven van het ziektekostenrisico aan de hand van alle relevante kenmerken wordt het mogelijk om alle subsidiërende solidariteit tot nul te reduceren. De ziektekosten van een verzekerde kunnen op basis daarvan optimaal worden voorspeld en in de risicopremie tot uitdrukking worden gebracht. De risicopremie bevat alsdan alleen kanssolidariteit. Een premiestelling die uitgaat van een op alle relevante verzekerdenkenmerken gebaseerde risicopremie wordt ook wel aangeduid met de term ‘normuitkeringssysteem’19. Toepassing van een normuitkeringssysteem stuit echter op het probleem dat het in de praktijk onmogelijk is om alle relevante kenmerken te traceren. Onderzoek toont aan dat slechts 20% van de verschillen tussen ziektekosten van individuele verzekerden kunnen worden verklaard uit verzekerden17

18

19

Daarnaast blijft er de asymmetrie in risico-informatie tussen verzekerde en verzekeraar, die tot een optimale positie van de verzekerde kan leiden voor wat betreft risicokenmerken die door de verzekeraar niet in berekening van de risicopremie kunnen worden betrokken. Zie ook: Wet op de medische keuringen, Stb. 365, 1997 (Wet Van Boxtel). Ook hier is bepaald in welke gevallen selectie door de verzekeraar wel is toegestaan. Vanuit het perspectief van de verzekeraar staat de normuitkering voor een te ontvangen premie. Normpremiesysteem zou een betere aanduiding kunnen zijn.


19

pvk studies 24

kenmerken20. De overige verschillen moeten deels aan niet-getraceerde kenmerken en deels aan toeval worden toegeschreven. Indien solidariteit wordt verankerd in een aan verzekeraars opgelegd normuitkeringssysteem wordt het goed functioneren daarvan belemmerd door het niet (kunnen) opnemen van relevante kenmerken in de normuitkering. De normuitkering is dan niet optimaal afgestemd op het risico, wat tot systematische effecten bij verzekeraars kan leiden. In een portefeuille leidt oververtegenwoordiging van een schadegevoelig verzekerdenkenmerk tot structurele verliezen als de normuitkering hierin niet voorziet. Aan de andere kant wordt in het normuitkeringssysteem de verzekeraar ook ruimte gelaten om in zijn acceptatiebeleid selectief te handelen ten aanzien van buiten de normuitkering gebleven verzekerdenkenmerken voorzover die juist tot een gunstiger dan gemiddeld schadeprofiel leiden. Bij een verzekeraar die deze ruimte niet weet te vertalen in behoud van concurrentiepositie kan de solvabiliteit in het geding komen. In de ziekenfondsverzekering wordt thans met een normuitkeringssysteem gewerkt. Voor de imperfectie van het model wordt gecorrigeerd met een gedeeltelijke verevening van de na toekenning van de genormeerde budgetten nog optredende overschotten en tekorten. Ter bevordering van marktwerking zal de verevening op termijn geheel worden afgebouwd, zodat eerdergenoemde effecten geheel op de financiële positie van een ziekenfonds zullen gaan uitwerken. In de particuliere ziektekostenverzekering wordt niet gewerkt met normuitkeringen. Dat betekent dat de systematische en selectie-effecten ongeremd kunnen optreden. Het toegepaste financieringsmodel dient daarom zodanig te zijn ingericht dat impliciet voor de financiële consequenties van deze effecten wordt gecorrigeerd. Met name het selectie-effect vraagt daarbij om bijzondere aandacht. Dit komt voort uit het feit dat er in de particuliere ziektekostenverzekering geen acceptatieplicht voor verzekeraars bestaat, behoudens de gevallen waarop de WTZ van toepassing is. Het selectie-effect komt daardoor in versterkte mate voor, in het bijzonder ten aanzien van de leeftijd van de verzekerde, de meest verklarende factor onder alle thans

20

20

Zie: R.C.J.A. van Vliet, ‘Voorspelbaarheid van ziektekosten op verzekerde niveau’, Het VerzekeringsArchief, 69-1 (1992), pp. 45-66.


pvk studies 24

bekende relevante verzekerdenkenmerken. Selectie wordt door verzekeraars noodgedwongen toegepast ter compensatie van de met autonome veroudering van de portefeuille samenhangende lastentoename, tenzij er voldoende toevloed van jonge verzekerden is. Indien de selectie echter niet door alle verzekeraars in evenredige mate wordt (of kan worden) toegepast, ontstaan er toenemende verschillen in de samenstelling van de afzonderlijke portefeuilles, met als gevolg divergerende premies, onbetaalbaarheid van premies en dus beperking ten aanzien van de toegang tot de ziektekostenverzekering, en een verhoogd solvabiliteitsrisico of faillissement voor de verzekeraar. Oplossing voor het geschilderde probleem is een aanpassing van het financieringssysteem zodanig dat een dreigende instabiliteit in een portefeuille permanent wordt tegengegaan. Anders gezegd betekent dit dat er een permanente evenwichtscorrectie dient te zijn tussen de schade en de premies die de verzekeraar – op grond van de verzekeringsovereenkomst – nu en in de toekomst aan een verzekerde verwacht te moeten vergoeden respectievelijk van deze verzekerde verwacht te zullen ontvangen. Dit vraagt om een adequate vormgeving van subsidiërende solidariteit, in het bijzonder ten aanzien van het kenmerk ‘leeftijd’, met betaalbaarheid van premies als belangrijkste toetsingscriterium.

2.2.3 Vormen van dekking en financiering De particuliere ziektekostenverzekering heeft oorspronkelijk de vorm van een sommenverzekering gehad. De verzekering was specifiek gericht op opname in het ziekenhuis. Er werd een vooraf vastgesteld bedrag per dag uitgekeerd waaruit de gemaakte kosten konden worden betaald. De verzekering was met name bedoeld voor personen die niet tot een ziekenfonds waren toegelaten. De financiering ging eenvoudig uit van (hoofdelijke) omslag en was daarmee in lijn met de systematiek van ziekenfondsen, met dien verstande dat bij de laatste de omslag tevens inkomensafhankelijk was. De sommenverzekering komt thans nagenoeg niet meer voor. In de jaren zestig is de kostprijsverzekering in haar plaats gekomen. Niet een vooraf vastgesteld bedrag maar de werkelijk gemaakte kosten in verband met ziekte komen voor restitutie door de verzekeraar in aanmerking. Het verstrekkingenpakket is in de loop van de tijd uitgebreid en omvat thans vrij


21

pvk studies 24

algemeen: ziekenhuisopname, specialistische hulp, huisarts en medicijnen. Naast een volledige vergoeding van alle gemaakte kosten worden de door de verzekeraar te restitueren bedragen vaak beperkt door maximeringen en drempelbedragen. Maximeringen hebben meestal betrekking op afzonderlijke onderdelen van het verstrekkingenpakket (door beperking van het aantal voor vergoeding in aanmerking komende behandelingen of uitsluiting van een categorie van hulpverlening, zoals alternatieve geneeswijze). Drempelbedragen komen tot uitdrukking in eigen bijdragen (bij gebruikmaking van sommige verstrekkingen komt per keer een vast bedrag of percentage van de kosten daarvan voor rekening van de verzekerde) en in eigen risico (in welk geval alle gemaakte kosten tot aan een zeker bedrag voor rekening van de verzekerde blijven). Voor risico van de verzekeraar komen dus alle gemaakte kosten die uitgaan boven de drempelbedragen en eventuele maximeringen niet te boven gaan. Met de kostprijsverzekering is sprake van een zuivere schadeloosstellingsverzekering. In de terminologie van de WTV 1993 gaat het dan ook om schadeverzekering. Het is vervolgens voor de hand liggend te veronderstellen dat de bij schadeverzekeringen algemeen gebruikelijke omslagfinanciering ook op ziektekostenverzekeringen wordt toegepast. De (hoofdelijke) omslag, zoals die destijds bij het ontstaan van de particuliere ziektekostenverzekering van de toenmalige ziekenfondsverzekering werd overgenomen en nadien verder is geëvolueerd (regiokortingen of -toeslagen, bonusmalus), is hiervan eigenlijk een bevestiging. Toch moet de keuze voor omslag bij ziektekostenverzekeringen niet onmiddellijk als de meest vanzelfsprekende of enig juiste worden beschouwd. Een belangrijk oordeelscriterium hierbij is of – in verzekeringstechnisch opzicht – een financieringssysteem in zichzelf gesloten is. Op ziektekostenverzekeringen is een aantal kenmerken van toepassing dat grote invloed heeft op de wijze van financiering, vooral als het gaat om de evenwichtigheid ervan. Dit maakt het zinvol deze kenmerken eerst te analyseren in het licht van de twee meest essentiële financieringssystemen: omslagfinanciering en kapitaaldekking. Eventuele alternatieve financieringssystemen zijn veelal combinaties van beide basisvormen21.

21

22

Zie verder: H.J.M.Teeuwen, ‘Vergrijzingsreserves: onbegrepen of ongrijpbaar?’, Het VerzekeringsArchief, 76-3 (1999).


pvk studies 24

Omslagfinanciering houdt in dat alle ziektekosten in een referentieperiode (meestal een jaar) worden betaald uit de in die periode aan de verzekerden in rekening gebrachte premies. Primair kan de premie worden bepaald door middeling over alle eenheden (personen, polissen, en dergelijke) in de portefeuille. Daarmee ontstaat één ‘doorsneepremie’ waarin alle (kans- en subsidiërende) solidariteit tussen de verzekerden is verdisconteerd. Ook indien een portefeuille aan de hand van verzekerdenkenmerken wordt opgedeeld in homogene subportefeuilles blijft er sprake van omslagfinanciering. Alleen zal dan de subsidiërende solidariteit tussen de subportefeuilles ten aanzien van deze verzekerdenkenmerken geheel of deels zijn verdwenen. In het speciale geval van opsplitsing van een portefeuille naar leeftijd van de verzekerde wordt dus alle subsidiërende solidariteit tussen jonge en oude verzekerden geëlimineerd (en resteert er enkel nog kanssolidariteit onder even oude verzekerden en subsidiërende solidariteit ten aanzien van de overige verzekerdenkenmerken onder (eventueel) alle verzekerden). Het resultaat is een maximale premiedifferentiatie naar leeftijd waarbij per leeftijd nog slechts de risicopremie wordt betaald. De schade van een 75-jarige verzekerde, die gemiddeld het vijfvoud van de schade van een 25-jarige bedraagt, slaat neer in een even grote verhouding van de respectievelijke risicopremies. Hoewel technisch verantwoord, blijken dergelijke verschillen in premielast naar leeftijd (lees: premiebandbreedte) maatschappelijk niet acceptabel. Zonder een vorm van correctie voor premieverschillen van een dergelijke omvang is omslag dan ook geen in de praktijk werkbaar financieringssysteem. Vanwege de uiteenlopende belangen van de leden van de verschillende betrokken verzekeraarsorganisaties lijkt afgestemde zelfcorrectie (voorzover al toelaatbaar binnen het geldende mededingingsregime) geen realistische optie. Ook bij de door enkele van deze marktpartijen voorgestane vormen van zelfcorrectie, die zijn aan te duiden als gedifferentieerde premieomslag met beperkende criteria voor de premiebandbreedte, geldt dat evenwichtige financiering niet realiseerbaar is zonder aanvullende verevening van (verwachte) lasten. Als toch voor omslag wordt geopteerd, zullen er extern op te leggen vereveningsmechanismen nodig zijn om de premieverschillen in verband met leeftijd tot een acceptabel niveau terug te brengen. Bij omslag wordt de in een referentieperiode opgebrachte subsidiërende solidariteit voor leeftijd in zijn geheel gebruikt voor de risico’s in die periode. De opgebrachte subsidiërende solidariteit kan echter ook in de vorm van


23

pvk studies 24

een voorziening worden gereserveerd ten behoeve van een toekomstige periode. De tijd wordt daarmee een extra factor bij de vormgeving aan subsidiërende solidariteit. Er is dan sprake van kapitaaldekking. De meest zuivere vorm daarvan treedt op als – in gedisconteerde vorm – alle in de tijd door een en dezelfde verzekerde opgebrachte subsidiërende solidariteit (via tijdelijke reservering) eveneens geheel aan diezelfde verzekerde ten gunste komt. Daarmee is deze verzekerde alleen nog solidair (in de tijd) met zichzelf. De subsidiërende solidariteit bij kapitaaldekking is op te vatten als een longitudinale subsidiërende solidariteit (in de tijd) die diametraal staat tegenover de transversale subsidiërende solidariteit (du moment) bij omslag. Eveneens gaat de typering op dat kapitaaldekking zich tot omslag verhoudt als een intra- versus een intergeneratiefinanciering. Als ervan mag worden uitgegaan dat het gekozen financieringssysteem geen invloed heeft op de hoogte van de ziektekosten van een verzekerde gedurende zijn gehele leven, zal de verzekerde – in gedisconteerde vorm – zowel bij omslag als kapitaaldekking evenveel premie moeten betalen om zijn eigen schade te kunnen dekken. In macro-opzicht bestaat er dus geen verschil tussen beide financieringssystemen. Alleen uit hoofde van het tijdstip van betaling kan deze gelijkheid in premie worden verstoord. Leidt dit tot verschillen in contante waarden tussen omslag- en kapitaaldekkingspremies, dan is dat terug te zien in subsidiërende solidariteit ten laste of gunste van de verzekerde. Voor een portefeuille die qua leeftijdssamenstelling permanent stabiel is, kan een eveneens stabiele omslagpremie gelden. Bij veronderstelde kapitaaldekking is een stabiele leeftijdssamenstelling idealiter synoniem aan een (per saldo) stabiele portefeuilleaanwas; en daarmee geldt er een stabiele samenstelling van de naar toetredingsleeftijd bepaalde actuariële premies22. De doorsneepremie, als portefeuilleweging van alle actuariële premies, is dan als evenknie van de omslagpremie te beschouwen. Omslag en kapitaal-

22

24

De actuariële premie wordt bepaald volgens het equivalentiebeginsel, dat wil zeggen bij toetreding is de contante waarde van de toekomstige lasten gelijk aan de contante waarde van de toekomstige actuariële premies. Op ieder toekomstig moment is de voorziening gedefinieerd als het verschil van de beide contante waarden op dat moment. De equivalentie tussen de contante waarde van toekomstige lasten en de som van de contante waarde van toekomstige actuariële premies en voorziening blijft daarmee permanent gehandhaafd.


pvk studies 24

dekking onderscheiden zich niet meer in premieomvang, maar enkel in de voorzieningen die horen bij de actuariële premies van de afzonderlijke verzekerden. Zolang de portefeuille stabiel blijft, wordt (bij kapitaaldekking) ieder jaar evenveel eraan toegevoegd als eraan wordt onttrokken en lijkt het alsof de voorziening geen functie heeft (dood kapitaal). Pas als de samenstelling veroudert, zullen de financiële gevolgen daarvan geheel uit premieverhoging moeten worden gehaald (bij omslag) of uit onttrekking aan de voorziening kunnen worden bekostigd (bij kapitaaldekking). In dat laatste geval is de wijzigende leeftijdsamenstelling van de portefeuille dus niet bepalend voor de hoogte van de premies. Macro-beschouwd mag er dan geen verschil zijn in beide financieringssystemen, toch kunnen beide systemen niet gelijktijdig naast elkaar opereren. Veelal laat de verzekerde zich leiden door de expliciete verschillen in premie tussen omslag en kapitaaldekking in plaats van door de gedisconteerde gelijkheid van beide. Bij zuivere kapitaaldekking kan de component van de subsidiërende solidariteit soms hoger uitvallen dan die bij omslag; ten minste bij verzekeraars met een jonge portefeuillesamenstelling is dit mogelijk. Dit komt omdat bij kapitaaldekking de verzekerde een volledige longitudinale subsidiërende solidariteit ten behoeve van zichzelf moet opbrengen, terwijl bij omslag de verzekerde een transversale subsidiërende solidariteit wordt gevraagd ten behoeve van de portefeuille waarvan hij deel uitmaakt en die lager kan zijn naarmate de portefeuille jonger is. Dus, hoewel het bij kapitaaldekking om een sluitende financiering gaat, zal de verzekeraar concurrentienadeel ervaren uit die premieverschillen. Hij zal daardoor niet in staat zijn om steeds een voldoende aangroei te realiseren en een verantwoorde bedrijfsvoering te continueren. Verder wordt als probleem gezien dat bij kapitaaldekking over een te verre toekomst veronderstellingen moeten worden gemaakt over de inhoud van het verstrekkingenpakket en over in de tijd wijzigende grondslagen (zoals inflatie van medische kosten, sterfte, en dergelijke). In beginsel zouden dergelijke effecten periodiek via bijsluiting en premiebijstelling kunnen worden meegenomen. Toch kan de omvang van dergelijke aanpassingen bij hogere leeftijden de betaalbaarheid van de premies ook in gevaar brengen. In Duitsland, waar in de particuliere ziektekostenverzekering het kapitaaldekkingsstelsel wordt toegepast, leidt het moeten bijsluiten van dekking


25

pvk studies 24

voor het gestegen kostenniveau steeds vaker tot onacceptabel grote premiestijgingen, met name voor de oudere verzekerden. Alsnog kunnen dan externe correcties nodig blijken23.

2.2.4 Acceptatieplicht, onopzegbaarheid en en bloc-clausule in relatie tot financiering Het sociale karakter van de gezondheidszorg maakt dat (het verkrijgen en) de bekostiging ervan moet worden gewaarborgd. Daartoe is het noodzakelijk de toegang tot de particuliere ziektekostenverzekering te regelen via een acceptatieplicht van de verzekeraar. De acceptatieplicht gold van oudsher alleen voor de ziekenfondsverlaters, waarbij de verzekeraar zelf de voorwaarden kon vaststellen. Ingevolge de WTZ geldt thans de acceptatieplicht ook voor andere nader omschreven categorieën van personen24; bovendien zijn in dat geval door de overheid vastgestelde standaardvoorwaarden van verzekering van toepassing. De acceptatieplicht van verzekeraars heeft extra consequenties voor het naast elkaar bestaan van omslag en kapitaaldekking. Bij kapitaaldekking worden uit opgebrachte subsidiërende solidariteitspremies voorzieningen gevormd ten behoeve van de verzekerde zelf. De uit spaarelementen opgebouwde voorziening heeft een direct aan de verzekerde gerelateerde functie waaraan een afkoopsom kan worden gekoppeld. Bij overgang naar een andere verzekeraar zou de voorziening (plus een afkoopsom als tegenwaarde) kunnen meeverhuizen om op basis van een koopsomstorting (ter grootte van de afkoopsom) toekomstige premies te dempen. Voert de andere verzekeraar ook kapitaaldekking dan hoeft de omvang van de in te brengen voorziening overigens niet naadloos aan te sluiten op de risicostructuur van die verzekeraar. Voorshands is echter ook niet duidelijk hoe om te gaan met de voorziening in het geval dat de nieuwe verzekeraar geen kapitaaldekking voert. Blijft de voorziening dan achter bij de oude verzekeraar, komt deze toe aan de nieuwe verzekeraar, of wordt de afkoopsom aan de verzekerde gerestitueerd? Duidelijk is dat bij toepassing van een vorm van 23

24

26

Zie ook: H. Drees en H. Milbrodt, ‘Möglichkeiten zur Milderung der Beitragssteigerung bei älteren Versicherten in der deutschen privaten Krankenversicherung – eine Simulationsstudie –’, Blätter der deutschen Gesellschaft für Versicherungsmathematiker, Band XXII, Heft 2, pp. 353-370, oktober 1995. Zie: WTZ, artikel 4, lid 1 en Besluit van 27 maart 1986, Stb. 133, houdende uitbreiding en beperking van de toegang tot particuliere ziektekostenverzekeringen, laatstelijk gewijzigd bij besluit van 24 december 1993, Stb. 776.


pvk studies 24

kapitaaldekking helderheid zal moeten bestaan over wie er, tot welke hoogte, aanspraak kan maken op de middelen tegenover de voorziening25. Eenmaal geaccepteerd brengt de waarborging van het verkrijgen en bekostigen van zorg met zich dat in beginsel de verzekering door de verzekeraar niet opzegbaar is. Beoogd is het beletten van beëindiging van de verzekering in geval bij de verzekerde een grote schadelast is opgetreden of naar verwachting in de toekomst zal optreden. Onopzegbaarheid van de zijde van de verzekeraar geldt onverkort voor individuele ziektekostenverzekeringen; voor op collectieve basis gesloten overeenkomsten wordt hiervan in de regel afgeweken. De reden hiervoor is dat bij opzegging door de verzekeraar de individuele verzekerde beperkingen zou kunnen ondervinden bij het sluiten van een nieuwe verzekering als gevolg van zijn gezondheidstoestand. Binnen een collectief is de gezondheidstoestand van de afzonderlijke verzekerde normaliter geen toelatingscriterium. Naast de verplichting van de verzekeraar de verzekering te continueren heeft deze het recht om de premies periodiek aan te passen, bijvoorbeeld aan het stijgen van de medische kosten. De moeilijk voorspelbare ontwikkeling in de medische technologie maakt het voor de verzekeraar niet mogelijk hierop te anticiperen. Het doorvoeren van dergelijke premieaanpassingen is vormgegeven in een zogenaamde ‘en bloc-clausule’ in de verzekeringsvoorwaarden. Voorzover het financieringsevenwicht in de ziektekostenportefeuille door andere factoren (zoals portefeuillesamenstelling) voorspelbaar verstoord zou kunnen worden, moet de toepassing van de en bloc-clausule door de verzekeraar als niet-geëigend worden beschouwd. De voorzienbaarheid van die verstoringen dienen volgens de gebruikelijke bedrijfseconomische principes in de balans van de verzekeraar als een passivum (technische voorziening) tot uitdrukking te worden gebracht. Door de weinig genuanceerde wijze van omschrijving van de en bloc-clausule in de verzekeringsvoorwaarden blijft ‘oneigenlijke’ toepassing ervan mogelijk en voor verzekerden vaak onopgemerkt; mettertijd lijkt de rechtvaardiging ervan door de betrokken partijen deels aan de toepassing zelf te kunnen worden ontleend26. 25

26

Aan levens- en pensioenverzekeringen worden wel verzekerde waarden toegekend. Bij beëindiging van een levensverzekering wordt een aanwezige afkoopsom uitgekeerd; via overdrachtcircuits is het mogelijk een verzekerd pensioen bij een andere risicodrager onder te brengen. Voor toepassing van de en bloc-clausule zou een interpretatie vanuit een beleidsmatige wenselijkheid de voorkeur moeten verdienen boven een formeel juridische.


27

pvk studies 24

2.3 Technische voorzieningen bij ziektekostenverzekering 2.3.1 Theoretische karakterisering van technische voorzieningen Bij het aangaan van een verzekeringsovereenkomst accepteert de verzekeraar het risico van de verzekerde gedurende een afgesproken verzekeringsduur: de risicoperiode. Alle schadeclaims van een verzekerde die uit een verzekerd risico voortvloeien en waarvan het ontstaansmoment van het recht op de verzekeringsuitkering binnen de verzekeringsduur is gelegen, vallen onder de dekking. Hiermee is de basis van het evenementsbeginsel aangeduid. Voorzover op enig tijdstip het ontstaansmoment van het recht op een verzekeringsuitkering nog in de toekomst ligt, moet de verzekeraar rekening houden met een toekomstig risico door het aanhouden van een premievoorziening ter grootte van het verwachte risico27 met betrekking tot de resterende verzekeringsduur. Anders gezegd betekent dit dat de verzekeraar een deel van de ontvangen premie nog niet heeft verdiend, omdat hij daarop nog geen risico heeft gelopen. Aan het begin van de verzekeringsduur is het toekomstige risico uiteraard gelijk aan de premie voor het verwachte risico (de risicopremie, exclusief premiemarges voor kosten en veiligheidsopslag). Voorzover op enig moment het ontstaansmoment van het recht op de verzekeringsuitkering in het verleden ligt, is (ongeacht het moment van schademelding) de verzekeraar geconfronteerd met risicorealisatie, ofwel schadeclaims van de verzekerden. Hiervoor dient de verzekeraar, vanaf het ontstaansmoment van het recht op de verzekeringsuitkering, een schadevoorziening te vormen die op ieder moment toereikend is om de te verwachten verplichtingen jegens de verzekerde (alle schadeclaims onder aftrek van eventueel reeds gedane uitkeringen) te kunnen nakomen. Voor de berekening van de schadevoorziening hoeft het precieze bedrag van de schade noodzakelijkerwijs nog niet vast te staan. De premievoorziening is zodanig vastgesteld dat het verwachte risico voor

27

28

Bij verwacht risico gaat het in beginsel om de kanstheoretische verwachtingswaarde zoals die kan worden berekend op realistische grondslagen. Bedrijfseconomische overwegingen maken dat, althans volgens de geldende opvattingen, in de praktijk enige prudentie bij de keuze van deze grondslagen in acht dient te worden genomen. Voor het vervolg wordt als het om voorzieningen gaat uitgegaan van kanstheoretische verwachtingen, tenzij anders aangegeven.


pvk studies 24

de toekomstige verzekeringsduur daaruit precies28 kan worden gedekt. Het resultaat van de verzekeraar is daarom neutraal voor de onverdiende premiedelen (mits uiteraard de premiebepaling overeenkomstig de risicoverwachting geschiedt). De vaststelling van de schadevoorziening heeft wel effect op het resultaat van de verzekeraar. De omvang van de schadeclaim zal veelal (in positieve of negatieve zin) afwijken van dat deel van de ontvangen risicopremie dat betrekking heeft op de verstreken risicoperiode. Indien door de aard van het verzekerde risico de afwijkingen tussen gerealiseerde schade en verdiende risicopremie, gemeten over een zekere risicoperiode (veelal verslagjaar), aanleiding geven tot te grote schommelingen van het resultaat van de verzekeraar over de verslagjaren, kan de verzekeraar in beginsel gebruikmaken van een egalisatievoorziening. Een excessief positief resultaat in een verslagjaar wordt aan deze voorziening toegevoegd ter compensatie van een excessief negatief resultaat in een ander verslagjaar. Verzekeringstechnisch is er in de regel geen egalisatievoorziening noodzakelijk. Een wettelijk voorschrift ingevolge de WTV 1993 voor het gebruik van een egalisatievoorziening geldt vooralsnog alleen voor kredietverzekering29.

2.3.2 Soorten technische voorzieningen Bij schadeverzekeringen (en dus ziektekostenverzekeringen) zijn de belangrijkste technische voorzieningen te onderscheiden in: –

premievoorziening: betreffende niet-verdiende premies en lopende risico’s;

–

schadevoorziening: betreffende te betalen schaden/uitkeringen;

–

egalisatievoorziening: betreffende verevening van positieve en negatieve resultaten.

De premievoorziening betreft de per balansdatum nog bestaande verplichtingen terzake van toekomstige risicoperioden. Voorzover de verzekeraar daarvoor reeds premie heeft ontvangen, moet hiervoor de voorziening nietverdiende premies worden aangehouden. Zijn er voor toekomstige risico-

28

29

Met verwijzing naar de vorige noot betekent dit dat de kans op een te hoge reservering even groot is als die op een te lage reservering. Wel is in de belastingwetgeving bepaald onder welke condities er door particuliere verzekeraars een fiscale egalisatievoorziening mag worden aangehouden.


29

pvk studies 24

perioden nog geen premies ontvangen maar kan de verzekeraar, wegens de onopzegbaarheid van de verzekering, wel al rekenen op verplichtingen daarover, dan gaat het om de voorziening voor lopende risico’s. Daarbij wordt rekening gehouden met de over die risicoperioden te verwachten schadebetalingen en premieontvangsten. De schadevoorziening betreft de per balansdatum nog niet aan verzekerden gerestitueerde schadevergoedingen. Nog niet-gemelde schaden die eenduidig verband houden met de schadeveroorzakende gebeurtenis in het verleden (IBNR-claims30) dienen als een te verwachten schade te worden opgenomen in de schadevoorziening. Een egalisatievoorziening dient ter verevening van resultaten van een totale portefeuille in de tijd. Daarmee is de egalisatievoorziening, in tegenstelling tot de premie- en schadevoorziening, niet herleidbaar tot verplichtingen van de verzekeraar jegens individuele verzekerden. De noodzaak tot het aanhouden van een egalisatievoorziening hangt sterk samen met de volatiliteit van het onderhavige (portefeuille)risico. Wegens de relatief beperkte volatiliteit gelden er bij ziektekostenverzekeringen geen voorschriften tot het aanhouden van een egalisatievoorziening. Ook in de praktijk blijkt feitelijke toepassing van een egalisatievoorziening veelal uitzondering31.

30

31

30

Het gaat bij Incurred But Not Reported-claims om schadegevallen die zich per het einde van het boekjaar hebben voorgedaan maar waarvan de schademelding aan de verzekeraar nog niet heeft plaatsgevonden. Naast de wettelijk geregelde egalisatievoorziening bij kredietverzekering komt een egalisatievoorziening veelal voor bij hagelverzekering.


pvk studies 24

2.4 Criteria voor de vaststelling van technische voorzieningen bij ziektekostenverzekeringen De vaststelling van technische voorzieningen bij ziektekostenverzekeringen geschiedt in eerste lijn conform de voorschriften voor schadeverzekeringen. In de WTV 1993 wordt daartoe aangesloten op de beginselen zoals die zijn vastgelegd in de richtlijn voor de jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening32. De voorzieningen worden steeds vastgesteld naar de situatie van een bepaald moment, meestal de balansdatum voor de jaarrekening. Cruciaal voor de wijze van vaststelling is het evenementsbeginsel. Het moment van het zich voltrekken van een risicogebeurtenis is bepalend voor de vaststelling van het totaal van alle daaruit voor de verzekeraar voortvloeiende verplichtingen. Het moment van risicovoltrekking dient in ieder geval te liggen in de risicoperiode. Ligt op de balansdatum dit moment in het verleden, dan gaat het om een schadevoorziening (er zijn schaden ontstaan die, voorzover nog niet gerestitueerd aan de verzekerde, als verplichting in de balans zijn op te nemen); ligt dit moment in de toekomst dan betreft de verplichting een premievoorziening (de schade kan zich nog gaan voordoen).

2.4.1 Voorziening voor te betalen schaden/uitkeringen Bij ziektekostenverzekering is een nadere onderverdeling van de schadevoorziening aan te houden. Er worden – op basis van het evenementsbeginsel – drie typen van schadevoorziening onderscheiden, de zogenaamde A-, B- en C-voorziening: –

A-voorziening: betreft de per het einde van het boekjaar nog niet afgewikkelde c.q. nog niet tot uitkering gebrachte schade over het boekjaar of over daaraan voorafgaande perioden, met inbegrip van nog te verwachten schadegevallen (IBNR);

–

B-voorziening: betreft de kosten van verpleging en behandeling na afloop van het boekjaar terzake van per het einde van het boekjaar nog doorlopende ziektegevallen;

–

C-voorziening: betreft de kosten van intermitterende verpleging en behandeling na

32

Richtlijn 91/674/EEG betreffende de jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening van verzekeringsondernemingen.


31

pvk studies 24

afloop van het boekjaar ten behoeve van verzekerden bij wie het ziektebeeld zich vóór het einde van het boekjaar heeft geopenbaard, en van recidive schadegevallen. In deze specificatie van de voorzieningen wordt expliciet het belang van de dimensie ‘tijd’ in relatie tot het evenementsbeginsel benadrukt.

2.4.2 Voorziening voor niet-verdiende premies De noodzaak tot het aanhouden van een voorziening voor niet-verdiende premies hangt samen met het niet-synchroon zijn van de verzekeringsperiode waarover de verzekerde premie heeft betaald en de verslagleggingsperiode voor de verzekeraar. In het geval het einde van de verzekeringsperiode ligt ná de balansdatum voor de verslaglegging heeft de verzekeraar nog geen risico gelopen over het deel van de verzekeringsperiode ná de balansdatum. Een tijdsevenredig deel van de ontvangen risicopremie is door de verzekeraar in de balans per einde verslagleggingsperiode als nog niet-verdiende premies te passiveren. Voorzover kosten- en winstopslagen zijn toe te rekenen aan het verstreken deel van de verzekeringsperiode kunnen deze in mindering worden gebracht op de te passiveren premies. Voor de berekening van de voorziening kunnen meerdere (tijdsevenredige) methoden in aanmerking komen, afhankelijk van de einddata van de verzekeringsperioden. De verdeling van de einddata der verzekeringsperioden binnen een portefeuille is derhalve in hoge mate bepalend voor de omvang van de voorziening voor niet-verdiende premies. Bij collectieve ziektekostenverzekeringen zijn verzekerings- en verslagleggingsperiode veelal synchroon en is er derhalve geen voorziening voor niet-verdiende premies nodig.

2.4.3 Voorziening voor lopende risico’s Bij ziektekostenverzekeringen is de onopzegbaarheid van de verzekeringsovereenkomst door de verzekeraar de directe reden van het bestaan van toekomstige verplichtingen voor de verzekeraar. In dat verband komt de voorziening voor lopende risico’s in beeld; die richt zich op toekomstige verzekeringsperioden. Het gaat dan om verzekeringsperioden waarbinnen voor de verzekeraar verplichtingen jegens de verzekerde kunnen ontstaan waarvoor door de verzekerde een voor zijn risico ontoereikende premie zal zijn verschuldigd. De oorzaak van de ontoereikendheid kan liggen in het feit dat op dat moment de grondslagen afwijken van de oorspronkelijk (op basis van

32


pvk studies 24

de verzekeringsovereenkomst) overeengekomen grondslagen. Ook kan er sprake zijn van ontoereikendheid indien de verzekeraar anderszins, bijvoorbeeld op maatschappelijke gronden, niet vrij of in staat is om de premie aan de gewijzigde grondslagen aan te passen. Bij ziektekostenverzekeringen is de ontoereikendheid van premies een bepalende factor voor het vergrijzingsrisico in een ziektekostenportefeuille. De hiervoor noodzakelijk geachte vergrijzingsvoorziening is een bijzondere vorm van de voorziening voor lopende risico’s. Van belang voor de vaststelling van deze voorziening zijn de verwachtingen omtrent de door de verzekeraar te betalen schaden en de te ontvangen premies. De omvang van deze voorziening kan per ziektekostenverzekeraar zeer verschillend zijn.

2.5 Solvabiliteitstoetsing Bij de beoordeling van de financiële positie van een verzekeraar gaat het primair om de toetsing van de technische voorzieningen en de vereiste solvabiliteitsmarge. De technische voorzieningen betreffen de directe verplichtingen van de verzekeraar jegens de verzekerden; bij de vereiste solvabiliteitsmarge gaat het om het vermogen dat bij een acceptabel geacht bedrijfsrisico ten minste is benodigd. De toetsing van de technische voorzieningen dient vooraf te gaan aan die van de vereiste solvabiliteitsmarge. Solvabiliteit is steeds het sluitstuk van de toetsing van de financiële positie van een verzekeraar. Ingevolge de WTV 1993 is de vereiste solvabiliteitsmarge bij besluit geregeld33. De solvabiliteitsvoorschriften voeren terug op de Eerste coördinatierichtlijn schadeverzekering van de EU34. Voor een ziektekostenverzekeraar gelden de solvabiliteitseisen van een schadeverzekeraar: globaal 16 à 18% van de premie, of, indien dat hoger is, 23 à 26% van de geleden schade. Voor ziektekostenverzekering is daarnaast een specifieke correctie van toepassing. In geval de ziektekostenverzekering op analoge wijze als de levensverzekering wordt beheerd, kan onder een aantal randvoorwaarden de vereiste solvabiliteitsmarge tot een derde worden gereduceerd. De reductie

33 34

Zie: Besluit solvabiliteitsmarge 1994, Stb. 1994, 449. Zie: Richtlijn 73/239/EEG tot coördinatie van de wettelijke en bestuurlijke bepalingen betreffende de toegang tot het directe verzekeringsbedrijf, met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, en de uitoefening daarvan.


33

pvk studies 24

vindt zijn grond in het feit dat alle leeftijdsrisico’s in een ziektekostenportefeuille op afdoende wijze zijn opgevangen door het aanhouden van een adequate technische voorziening voor het verouderingsrisico35. Bij de solvabiliteitscriteria gaat het om geobjectiveerde criteria waaraan de toezichthouders van alle lidstaten een eenduidige interpretatie dienen te geven. Er bestaan voor de toezichthouder daarom geen mogelijkheden om eventueel afwijkende omstandigheden in de risicosituatie van verzekeraar via aangepaste solvabiliteitseisen tot uitdrukking te brengen36. Maar daar staat tegenover dat de solvabiliteitscriteria impliciet veronderstellen dat alle verzekeringsverplichtingen afdoende zijn verantwoord. In verzekeringstechnisch opzicht betekent dit dat de verwachtingswaarde voor de voorzieningen met de nodige prudentie wordt aangevuld. Voorzover dit niet adequaat mocht geschieden, bestaat er voor de (lokale) toezichthouder ruimte om via regelgeving de vaststelling van de technische voorzieningen nader op de specifieke lokale omstandigheden te doen afstemmen. In een daartoe strekkend besluit in de WTV 199337 is hiervoor de wettelijke basis gelegd. Zolang voor de correctie van de gevolgen van het vergrijzingsrisico bij ziektekostenverzekering niet op externe mechanismen (wettelijke regelingen, overheidsbijdragen) kan worden teruggevallen, zal binnen het gekozen financieringssysteem zelf het noodzakelijke evenwicht moeten worden bereikt door het aanhouden van een adequate technische voorziening voor dit risico. Gebeurt dit laatste niet vanzelf dan is, op grond van het voorgaande, regelgeving ten aanzien van de voorziening voor vergrijzing het enige aangrijpingspunt voor de toezichthouder. In het volgende hoofdstuk zal op deze voorziening uitvoerig worden ingegaan. Adequate voorzieningen vormen in belangrijke mate de basis voor een gezonde financiële positie van een ziektekostenverzekeraar. Aan de vaststelling van voorzieningen dient de verzekeraar dan ook verantwoorde

35

36

37

34

Sinds ziekenfondsen risicodragend zijn, dienen ook zij een vereiste solvabiliteitsmarge aan te houden. Op advies van de PVK bedraagt deze 24% van de schade op die delen van het verstrekkingenpakket waarover het ziekenfonds risico loopt, maar wordt tot 1/3 daarvan (dus: 8%) teruggebracht, omdat het budgetteringssysteem voor leeftijd corrigeert en daarmee ieder vergrijzingsrisico uitsluit. Thans wordt door de EU het huidige stelsel van solvabiliteitseisen geëvalueerd. Dit kan tot gevolg hebben dat genoemde criteria worden aangepast. Zie: Besluit technische voorzieningen verzekeringsbedrijf 1994, Stb. 1994, 448.


pvk studies 24

actuariële en bedrijfseconomische principes ten grondslag te leggen38. Bij de toetsing door de toezichthouder zal de verzekeraar in eerste aanleg juist daarop moeten worden beoordeeld. Het in algemene zin formuleren van deze beginselen blijkt, zo heeft de praktijk uitgewezen, niet voldoende garanties te bieden voor een toepassing op maat. In de loop van de tijd zijn door de PVK op meerdere momenten voorschriften geïntroduceerd ter nadere invulling van die beginselen. Voorschriften die door zich wijzigende omstandigheden zijn geëvolueerd of moesten worden aangepast. Voorzover het daarbij tevens om fiscale overwegingen gaat, wordt daarop hieronder nader ingegaan.

2.6 Het fiscale aspect De bedrijfsvoering en financiële positie van een ziektekostenverzekeraar worden door de PVK, uiteraard, vanuit een toezichtsoptiek beoordeeld. Dit betekent dat vanuit dat perspectief invulling wordt gegeven aan toepassing van de algemeen gangbare bedrijfseconomische principes: equivalentie, realiteit en prudentie. Deze beginselen komen niet steeds overeen met de fiscale interpretatie van de beginselen van goed koopmansgebruik: realiteitszin, voorzichtigheid en eenvoud. Als gevolg hiervan zijn fiscus en PVK niet altijd eenzelfde mening toegedaan als het gaat om noodzaak en omvang van technische voorzieningen. Overigens, als opmerking vooraf, is het van belang te constateren dat de fiscale aspecten maar voor een relatief klein aantal ziektekostenverzekeraars spelen. Immers, verzekeraars die enkel ziektekostenverzekeringen sluiten en niet het maken van winst beogen, zijn vrijgesteld van vennootschapsbelasting.

2.6.1 Financiering via omslag Bij de fiscale acceptatie van de vergrijzingsreserve (later genoemd de voorziening voor veroudering) is gebleken dat de fiscus en de PVK op een aantal punten van mening verschillen.

38

Verwezen wordt naar de door de PVK voor de onderscheiden verzekeringsbranche(groepen) voorgeschreven actuariële principes.


35

pvk studies 24

De fiscus is van mening dat de verzekeraars bij het uitoefenen van het ziektekostenverzekeringsbedrijf gezien de polisvoorwaarden het omslagstelsel hanteren omdat in vrijwel alle polissen de en bloc-clausule voorkomt. Deze clausule geeft de verzekeraar de mogelijkheid om de premie of de dekking voor de gehele portefeuille, een of meer producten of een of meer groepen van verzekerden aan te passen. Dit brengt met zich mee dat volgens het goed koopmansgebruik zoals de fiscus dat toepast de verdiende premies van een jaar gesteld worden tegenover de schadelast van datzelfde jaar. Daarbij moet de portefeuille in zijn geheel worden bezien. De hogere lasten in dat jaar van de oudere verzekerden worden gedekt door de premieoverschotten van de jongere verzekerden. De veronderstelling dat er geen aanvoer zal zijn van voldoende jonge verzekerden wordt door de fiscus een overdreven voorzichtigheid genoemd. Het vorenstaande houdt in dat er in de opvatting van de fiscus geen plaats is voor het vormen van voorzieningen voor vergoedingen na afloop van het boekjaar van schaden die in het boekjaar nog niet zijn gemeld39. Deze belangrijke conclusie van de fiscus wordt gestaafd door de rechter die uitspraak heeft gedaan in een door de fiscus aangespannen procedure. Ook in het daaropvolgende hoger beroep heeft de Hoge Raad de fiscus in het gelijk gesteld40. De in het geding zijnde verzekeraar kon tijdens de behandeling niet aantonen dat de samenstelling van de portefeuille sterk afweek van de gemiddelde leeftijdsopbouw van de particulier verzekerde Nederlandse bevolking. Reden voor de vorming van een voorziening in het specifieke geval achtte de rechter eveneens niet aanwezig. Uit de vaststelling van de aanslagen door de fiscus bleek dat deze de opbouw van de voorziening tot een omvang van 25% van de premies wel had geaccepteerd. Deze aanslagen werden door de rechter niet herroepen. Op dit punt werd de verzekeraar in het gelijk gesteld. Ten slotte is de fiscus van mening dat de gevolgen van veroudering economisch worden gedekt door toepassing van het omslagstelsel en ook fiscaal tegemoet wordt gekomen door de mogelijkheid om de technische verliezen te spreiden in de tijd door ze ten laste van de fiscale egalisatiereserve te brengen.

39 40

36

De fiscus accepteert uiteraard wel meldingen die nog te verwachten zijn. HR, 20 juli 1999, nr. 33357.


pvk studies 24

Deze opvattingen stemmen niet met die van de PVK overeen. De PVK is van mening dat door de onderlinge concurrentie, zich onder meer uitend in de jacht op jonge verzekerden, er ongelijke samenstellingen van portefeuilles ontstaan. Dit leidt ertoe dat sommige verzekeraars de grip op de markt kwijtraken en daardoor in een vergrijzingsspiraal terechtkomen. De premies voor de verzekerden stijgen dan tot een onaanvaardbaar niveau. De verzekeraar kan in een toestand komen waarin hij niet meer aan zijn verplichtingen zal kunnen voldoen. De dotaties aan de voorziening voor veroudering moeten bewerkstelligen dat enerzijds de premieverschillen worden verkleind en anderzijds de verzekeraar voldoende middelen ter beschikking heeft om zijn verplichtingen na te komen.

2.6.2 Financiering met elementen van kapitaaldekking Uit een verder overleg van de PVK met de fiscus kwam naar voren dat ook in geval van verzekeringen met een kapitaaldekkingselement de desbetreffende voorziening in verband met veroudering door de fiscus niet zal worden geaccepteerd, tenzij de polisvoorwaarden door de verzekeraars zullen worden aangepast. Uit de polis zal ondubbelzinnig moeten blijken dat er een spaarpremie (vooruitbetaling van premie) is overeengekomen. Voorts mag er in de polis geen en bloc-clausule voorkomen op grond waarvan de verzekeraar de premie of de dekkingsvoorwaarden willekeurig kan herzien. De premie mag enkel worden verhoogd voor de inflatie van de kosten voor medische verpleging en behandeling alsmede de voortschrijding van de medische techniek. Aan de tarieven en de grondslagen worden verder de volgende eisen gesteld: –

de risicopremie per eenjarige leeftijdsklasse moet zodanig worden vastgesteld dat deze op het moment van sluiten van de polis de te verwachten schade van die klasse dekt. De jaarlijks stijgende premie moet onafhankelijk zijn van de samenstelling van de portefeuille per product en de samenstelling van de totale portefeuille;

–

de spaarpremie per eenjarige leeftijdsklasse moet gelijk zijn aan de actuariële (netto)premie verminderd met de risicopremie. De jaarlijks dalende spaarpremie moet weer onafhankelijk zijn van de samenstelling van de portefeuille per product en de samenstelling van de totale portefeuille;

–

de gesommeerde spaarpremies zullen, in verband met de oprenting, op


37

pvk studies 24

het moment dat de (netto)premie kleiner wordt dan de risicopremie aantoonbaar aangewend moeten worden; –

premieherzieningen moeten differentieerbaar zijn naar de risicokenmerken en kunnen alleen betrekking hebben op de voor algemene veroudering gecorrigeerde medische inflatie en de kostenstijgingen van de gezondheidszorg uit hoofde van voortschrijding van de stand van de medische techniek;

–

aangezien het niet gebruikelijk is dat de opgerente spaarpremies bij beëindiging van de verzekering aan de verzekerde worden meegegeven, moet rekening worden gehouden met een statistisch onderbouwd royement. Voorzover de premiestelling en de veronderstellingen leiden tot een negatieve voorziening is fiscaal een nulstelling niet aan de orde;

–

de premievaststelling dient dusdanig gestructureerd te zijn dat de nettopremie vermeerderd met de kosten leidt tot de brutopremie. Op deze wijze moet worden uitgesloten dat er door de vaststelling van de kostenloading ruimte ontstaat voor premieherziening.

Uit de opstelling van de fiscus blijkt dat hij onder de huidige omstandigheden niet genegen is om met name de voorzieningen voor toekomstige uitkeringen te accepteren. Hij toont zich daarbij niet gevoelig voor de argumenten van de PVK met betrekking tot de solvabiliteit van de ziektekostenverzekeraars en de maatschappelijke aanvaardbaarheid van het premieniveau. Deze argumenten zijn voor de PVK leidend voor het eisen van de betreffende voorzieningen bij de ziektekostenverzekeraars.

2.6.3 Naar convergentie van standpunten? De fiscus blijft voorshands uitgaan van omslagfinanciering bij ziektekostenverzekeringen waarbij de vorming van voorzieningen achterwege kan blijven. Slechts onder expliciete verantwoording van de beginselen van kapitaaldekking zal ruimte worden gegeven voor het aanhouden van realistische voorzieningen voor veroudering. Het voorafgaande samenvattend zal de PVK erop moeten toezien dat ziektekostenverzekeraars hun aangegane verplichtingen kunnen blijven nakomen. Om te voorkomen dat verzekeraars in een vergrijzingsspiraal terechtkomen en daardoor het risico lopen niet (volledig) aan hun verplichtingen te kunnen voldoen, zal de PVK vasthouden aan voorzieningvorming. Voor de beoordeling van verplichtingen is het evenementsbeginsel uitgangspunt;

38


pvk studies 24

onopzegbaarheid en aanvaardbaarheid van premieniveau zijn maatgevende criteria bij de berekening van voorzieningen. Voorts dient daarbij op verantwoorde wijze invulling te worden gegeven aan verzekeringstechnische prudentie. Naar de mening van de PVK is financiering van de particuliere ziektekostenverzekering zonder voorzieningvorming voor vergrijzing heel wel mogelijk. Het vergrijzingsrisico zal in dat geval wel permanent geneutraliseerd moeten zijn. In een goed onderbouwd normuitkeringssysteem zou hiervoor een basis kunnen worden gevonden41. Ter afsluiting van dit hoofdstuk nog de volgende kanttekening. In het kader van de door de PVK voor alle verzekeringssectoren te definiëren actuariële principes zal nadere invulling moeten worden gegeven aan het evenwicht tussen verzekeringstechnische prudentie en de in acht te nemen fiscale realiteitszin bij de vaststelling van voorzieningen. Enige sturing mag daarbij worden verwacht van de mondiale discussie over International Accounting Standards voor verzekeringsondernemingen.

41

Zie hierover ook par. 4.2.


39

pvk studies 24

3 Het hoe van de vergrijzingsvoorziening 3.1 Kaders voor regelgeving Met de invoering van de Wet op het Schadeverzekeringsbedrijf (WOS) in 1966 golden voor het eerst ook voor ziektekostenverzekeraars financiële eisen ten aanzien van de bedrijfsvoering. Normering wordt eigenlijk alleen nog maar expliciet ten aanzien van de solvabiliteitsmarge (toen aangeduid met ‘extra waarborgen’); voor de technische voorzieningen is de regelgeving vooralsnog kwalitatief omschreven. Nadere uitwerking van de voorschriften in de vorm van een besluit in het kader van de WOS vond niet plaats. Wel stond het de PVK vrij regelgeving te specificeren via algemene aanwijzingen of in de vorm van circulaires. In de huidige WTV 1993 is wel een Besluit technische voorzieningen opgenomen. Naast de algemene strekking van dit besluit behoudt de PVK ruimte om nadere voorschriften met betrekking tot voorzieningen uit te vaardigen. Hierna zal aan de orde komen op welke wijze de PVK daarvan gebruik heeft gemaakt. Hoewel de vergrijzingsvoorziening het centrale thema van dit hoofdstuk vormt, zal in de volgende paragraaf eerst de problematiek van de schadevoorzieningen aan de orde komen.

3.2 Schadevoorzieningen De eerste circulaire van de PVK op het gebied van ziektekostenverzekeringen richt zich met name op de specificatie van de schadevoorziening naar de typen A-, B- en C-voorziening (circulaire WOS 1970/51). Verzekeraars wordt in overweging gegeven de administratieve organisatie zodanig in te richten dat de voor berekening en toetsing van deze schadevoorzieningen benodigde gegevens in de toekomst beschikbaar kunnen komen. De Kontaktkommissie Landelijke Organisatie van Ziektekostenverzekeraars (KLOZ)42 maakt bezwaar tegen de toepassing van het evenementsbeginsel bij ziektekostenverzekering. Een belangrijk deel van de aangesloten verzekeraars onderschrijft niet de noodzaak van de B- en C-voorziening omdat de daarbedoelde schade betaald kan worden uit de premie voor het volgende

40


pvk studies 24

jaar, die ook nog eens verhoogd zou kunnen worden. Bovendien zouden verzekerden bij beëindiging van de polis per het einde van het jaar alle aanspraken verliezen. De PVK blijft evenwel de mening toegedaan dat in verband met de onopzegbaarheid van de verzekeringsovereenkomst door de verzekeraar de onderscheiden voorzieningen volledig in overeenstemming zijn met goed koopmanschap. Wel worden in een aangepaste omschrijving de kosten terzake van de C-voorziening beperkt tot te verwachten claims uit vóór het einde van het boekjaar ontvangen schademeldingen die duidelijk herkenbaar in de toekomst tot ‘hoge’ schadebedragen aanleiding kunnen geven. Hierbij is sprake van een hoog schadebedrag indien de schade meer dan zevenmaal het gemiddelde schadebedrag per verzekerde beloopt. In de praktijk leverde de berekening van de voorzieningen aanvankelijk enige problemen op. Niet zozeer de A-voorziening; hiervoor kon verder gebruik worden gemaakt van bestaande methoden. In beginsel post voor post-berekening, doch bij een voldoende grote portefeuilleomvang leverden ook statistische modellen betrouwbare uitkomsten op. De vaststelling van de B-voorziening bleek niet eenvoudig. Ervaringscijfers uit enkele portefeuilles hebben er na enige jaren toe geleid dat een zekere forfaitaire benadering van de voorziening (2,8% van de premie) voor veel verzekeraars als standaard ging gelden. Andere verzekeraars verkozen een systematiek voor het gezamenlijk berekenen van de A- en B-voorziening, wat wederom bij een voldoende grote portefeuille verantwoord kan zijn. Als zodanig acht de PVK hierop gerichte statistische modellen acceptabel. Nog lastiger echter waren de relevante gegevens te ontsluiten op basis waarvan de C-voorziening adequaat kon worden berekend. Ook hier heeft specifiek onderzoek in portefeuilles geleid tot een schatting van een gemiddelde omvang voor deze voorziening van circa 20% van de premie. Hierbij moet worden aangetekend dat de AWBZ nog niet van kracht was. Omdat daar toch op kon worden geanticipeerd (de AWBZ werd in 1973 ingevoerd) is de PVK akkoord gegaan met een voorlopige omvang ter grootte van 2,3% 42

Bij de KLOZ zijn de volgende organisaties aangesloten: – Federatie van Onderlinge Schadeverzekeringsmaatschappijen in Nederland (F.O.B., naderhand F.O.V.); – Federatie van Verenigingen voor Ziekenhuisverpleging in Nederland (V.V.Z.); – Nederlandse Vereniging van Ongevallen- en Ziekteverzekeraars (N.V.O.Z.); – Permanente Commissie van Overleg uit Instellingen voor Gezondheidszorg (PCvO).


41

pvk studies 24

van de premie die gemakshalve door de meeste verzekeraars als richtsnoer wordt gehanteerd43. Hoewel de standaardnorm voor de C-voorziening als gemiddelde voor de markt een redelijke benadering kan zijn, acht de PVK deze methode niet juist voor toepassing op een individuele portefeuille. Er dient voor een individuele portefeuille te worden uitgegaan van het daadwerkelijke aantal schadegevallen om vervolgens de voorziening op post voor post-basis te berekenen. Het gaat immers om gevallen waar, ingevolge het evenementsbeginsel, de schadeveroorzakende gebeurtenis reeds heeft plaatsgevonden. Berekening volgens de standaardnorm lijkt de C-voorziening eerder het karakter mee te geven van een voorziening voor verhoogde toekomstige risico’s waarvoor onvoldoende premie kan worden ontvangen. Bij een aldus genormeerde bepaling van de C-voorziening is, onbedoeld, de schadeveroorzakende gebeurtenis niet langer een criterium voor erkenning van bekende verplichtingen van de verzekeraar jegens verzekerden. De Cvoorziening zou in dit geval overigens ook niet meer als schadevoorziening zijn aan te merken maar, als een speciale voorziening voor lopende risico’s, moeten ressorteren onder de premievoorziening.

3.3 Tot 1971 – de probleemaftekening van het vergrijzingsrisico In de WOS-circulaire 1970/51 wijst de PVK voor het eerst op het belang van het aanhouden van een vergrijzingsreserve indien de ontwikkeling van de leeftijdsopbouw van de portefeuille daartoe aanleiding mocht geven. Het vergrijzingsprobleem is dan reeds punt van aandacht bij meerdere verzekeraars. Het denken over de wijze van berekenen van een vergrijzingsvoorziening staat nog in de kinderschoenen. Er wordt onder meer gebruik gemaakt van globale benaderingen (Fingerspitzengefühl), zoals procentuele opslagen op de voorziening voor niet-verdiende premie (overlopende premie). De percentages zijn bovendien vaak fiscaal bepaald. Een voorziening die aansluit bij een systeem van actuariële premiestelling wordt weliswaar theoretisch als meest juist beschouwd maar ligt, vanwege het ontbreken van een dergelijk tariferingssysteem, dan (nog) niet voor de hand. Een vergelijking met Duitsland, waar wel actuariële tarifering wordt toegepast, leert dat het

43

42

Zie ook: circulaire van KLOZ aan ziektekostenverzekeraars d.d. 23-1-1974.


pvk studies 24

niveau van een met actuariële grondslagen onderbouwde vergrijzingsvoorziening beduidend uitgaat boven het door Nederlandse ziektekostenverzekeraars gepraktiseerde of nagestreefde44. Het dan geldende financierings- en reserveringssysteem (een in beginsel van de leeftijd onafhankelijke premie en het ontbreken van een technisch juist berekende vergrijzingsvoorziening) steunt in feite op de veronderstelling dat in de private sfeer van het ziektekostenverzekeringsbedrijf blijvend aan jongere generaties verzekerden een solidariteitsbeginsel kan worden opgelegd ten behoeve van de oudere verzekerden. Het gevaar dat het solidariteitsbeginsel in de toekomst niet zal worden gehonoreerd omdat toekomstige jongere generaties door welke omstandigheden dan ook niet in voldoende mate kunnen of willen bijdragen in de hoge lasten van de dan oudere verzekerden, brengt de verzekeraar in een vergrijzingsspiraal. Kan de benodigde premie niet meer worden opgebracht, dan dreigt insolventie van de verzekeraar. Een dergelijke gevaarlijke situatie kan worden voorkomen door de vorming van een vergrijzingsvoorziening.

3.4 1971 tot 1988 – de opbouwregeling voor de vergrijzingsvoorziening Idealiter zou de vergrijzingsvoorziening volgens actuariële grondslagen moeten worden berekend en, vanaf de introductie van daartoe geldende voorschriften, adequaat in omvang moeten zijn. Adequaat betekent hierbij dat de portefeuille via natuurlijk verloop zou kunnen uitlopen zonder premieverhoging in verband met vergrijzing. De berekening van de voorziening dient te geschieden volgens de lasten minus baten-methode; daarbij is de batepremie gebaseerd op de actuariële jaarpremie bij toetreding tot de verzekering. De adequate omvang van de vergrijzingsvoorziening ligt dan in de orde van grootte van twee à drie maal het jaarlijks premievolume. Het vormen van een voorziening in die omvang alsmede het op peil houden ervan bij de stijging van het niveau van de medische kosten was voor verzekeraars in de zeventiger jaren niet realistisch.

44

Zie ook: G.W. de Wit, ‘Ziektekostenverzekering’, Het Verzekerings-Archief XLVI(3), 1969.


43

pvk studies 24

3.4.1 Het eerste voorschrift In de praktijk worden door verzekeraars geen actuariële jaarpremies gevraagd maar de bij omslagfinanciering behorende leeftijdsonafhankelijke doorsneepremies. Dergelijke premies zijn gerelateerd aan de leeftijdssamenstelling van de portefeuille en, zoals uiteengezet, doorgaans niet stabiel in de tijd. Het risico van een vergrijzingsspiraal in aanmerking nemend zijn doorsneepremies daarom minder geëigend voor een berekening van de voorziening op basis van contante waarde lasten minus baten aan te merken. Het zou namelijk betekenen dat de contante waarde van de vrijwel zeker optredende premietekorten bij oudere verzekerden (positieve voorziening) worden gedekt met behulp van de contante waarden van de onzekere toekomstige premieoverschotten bij de jongeren (negatieve voorzieningen). Dit is verzekeringstechnisch niet acceptabel. Immers, de verzekeraar zal veelal niet in staat zijn tot onmiddellijke aanzuivering van het tekort aan voorziening dat optreedt als bij een (gemakkelijk) uittredende jonge verzekerde de negatieve voorziening wegvalt. Als alternatief voor een volwaardige voorziening denkt de PVK aanvankelijk aan een beperkte voorziening waarbij de verzekeraar (noodzakelijkerwijs) nog wel tot premieaanpassing kan besluiten. Kerngedachte is dat de premie van een 65-plusser niet hoger zal behoeven te zijn dan de schadelast van een 65-jarige. Op 65-jarige leeftijd dient er voor iedere verzekerde een voorziening te staan waaruit alle meerschade boven de schadelast van een 65jarige kan worden gedekt. De voorziening zou moeten worden gefinancierd via een op leeftijd 65 ingaande lijfrenteverzekering voor verzekerden van twintig jaar en ouder. De benodigde premie komt tot uitdrukking in een procentuele opslag op de doorsneepremie. De economische situatie45 bepaalt de ruimte voor deze opslag en daarmee de bovengrens voor de leeftijd tot welke de lijfrenteverzekering zou moeten worden toegepast. De PVK onderkent in deze voorzieningsconstructie de volgende voordelen: –

de aanzet tot vorming van een voorziening is realistisch te financieren;

–

de systematiek is helder, aansprekend voor verzekeraars en aan buitenstaanders uit te leggen;

45

44

Het begin van de jaren zeventig werd gekenmerkt door de prijzenbeschikkingen voor particuliere ziektekostenverzekeringen.


pvk studies 24

–

in geval van financiële ruimte kan de voorziening door verlaging van de leeftijdsgrens van 65 jaar geleidelijk uitgroeien tot een volwaardige voorziening;

–

in dat geval kan de voorziening ook worden uitgebreid met een regeling voor de stijging van de ziektekosten.

Doch ook deze voorzieningssystematiek heeft het gevaar in zich dat de benodigde premieopslag dermate per verzekeraar varieert dat er een onbedoelde impuls tot vergrijzing van de portefeuille van uit zou kunnen gaan. De PVK opteert, na overleg met de KLOZ, uiteindelijk voor de vorming van een begin-vergrijzingsvoorziening (met op termijn doorgroei naar een zodanige omvang dat een portefeuille zonder premie-aanpassing in verband met veroudering kan uitlopen). De omvang ervan is afgestemd op het bedrag dat nodig is om gedurende vijf jaar de meerdere lasten op te vangen in een vergrijzende portefeuille waarin de gemiddelde leeftijd met eenderde jaar per jaar toeneemt. Voorts wordt aan de omvang een minimum gesteld van 25% van de premie eigen rekening. Opbouw tot de vereiste omvang geschiedt door jaarlijks 2,5% van de premie en 5% intresttoevoeging over het opgebouwde deel te passiveren. Met de begin-vergrijzingsvoorziening wordt in beginsel slechts beoogd om ten behoeve van de verzekerden in een vergrijzende portefeuille ruimte te scheppen voor het kunnen nemen van maatregelen door de PVK (lees: portefeuilleoverdracht). Op basis van bovenstaande motivering is in de WOS-circulaire 1971/10 het eerste voorschrift voor een begin-vergrijzingsvoorziening46 (hierna: VRZ) uitgewerkt. De eisen tot het aanhouden van de technische (B-, C- en vergrijzings)voorzieningen leggen een extra druk op de premies, naast de gevolgen van de autonome ontwikkeling van de medische kosten die begin jaren zeventig door jaarlijkse prijsbeschikkingen van het ministerie van Economische Zaken in toom gehouden moesten worden. Wegens de (op termijn) in de WOS te verankeren nieuwe solvabiliteitsvoorschriften voor schadeverzekeraars ingevolge de Eerste coördinatierichtlijn schadeverzekering wordt deze druk vanaf 1973 nog verder opgevoerd.

46

In de toenmalige terminologie nog aangeduid met de term ‘vergrijzingsreserve’.


45

pvk studies 24

De divergentie in de opbouw leidt ertoe dat de oudere portefeuilles de minimumomvang van 25% van de premie na tien jaar hebben bereikt (en soms al eerder, waarna zij met de opbouw zijn gestaakt). Gepaard hieraan geven de ontwikkelingen in de tarifering van de ziektekostenverzekering (premiedifferentiatie naar leeftijd, invoering hoog eigen risico) voortdurend aanleiding tot een toenemende instabiliteit in de leeftijdssamenstelling van de portefeuilles. Gelet op het ontoereikend geachte niveau van 25% van de premie heeft de PVK bij circulaire WOS 1982/27 besloten de minimumomvang voor de VRZ te verhogen tot het niveau van 50% van de premie, onder handhaving van dezelfde formule voor de opbouw. Het aangepaste voorschrift zal tot en met boekjaar 1988 toepassing vinden.

3.4.2 De praktijk van het toezicht De feitelijke opbouw wordt gekenmerkt door een zekere divergentie. Zo zijn er verzekeraars die reeds een vergrijzingsvoorziening van beperkte omvang hebben en de opbouw hierop laten aansluiten. Andere interpreteren de opbouw in de zin dat na t jaar de voorziening wordt berekend op t maal 2,5% van de premie in jaar t (exclusief de gecumuleerde intresttoevoeging). Weer andere verzekeraars zijn de mening toegedaan dat collectieve verzekeringen buiten de opbouw kunnen blijven. Bij opzegging van de collectiviteit wordt immers geen voorziening gerestitueerd (tenzij expliciet overeengekomen). Ten behoeve van een ‘objectieve’ toetsing heeft de PVK besloten dat bij de berekening van de VRZ wordt uitgegaan van boekjaar 1973 als startjaar. Het totale premievolume dient als basis voor de berekening van de VRZ omdat deze staat voor het vergrijzingsrisico van de gehele portefeuille. Uit oogmerk van solidariteit is het niet logisch de extra premie voor de opbouw ten laste van alleen de niet-collectief verzekerden te laten komen. De praktische omstandigheid van de sterke medische-kostenstijging maar vooral het niet onderschrijven van het evenementsbeginsel was voor de groep van aan ziekenfondsen verbonden (bovenbouw)verzekeraars reden zich te blijven verzetten tegen de vorming van de VRZ en de eerdergenoemde B- en C-voorziening. Sommige van deze verzekeraars vermelden de drie voorzieningen dan ook niet in de vereiste specificatie op de balans. Zij handelen daarmee in strijd met artikel 24 van de WOS. Wel wordt er een als zodanig omschreven premie- (en egalisatie)voorziening opgevoerd, dit ter

46


pvk studies 24

matiging van in de toekomst noodzakelijke premiestijgingen (onder meer voor vergrijzing) alsmede ten behoeve van zowel de kosten voor doorlopende schadegevallen als de kosten in verband met intermitterende ziektekosten en recidive ziektegevallen (die dus eigenlijk als respectievelijk VRZ, B- en C-voorziening zouden moeten worden opgevoerd). Vanuit een oogpunt van praktisch toezicht kan in de situatie waarin een bovenbouwverzekeraar de premie- (en egalisatie)voorziening hanteert, de vereiste VRZ alsook de B- en C-voorziening – qua omvang – geacht worden daar te zijn inbegrepen. In incidentele tekortsituaties wat betreft deze voorzieningen heeft toetsing door de PVK aan het overschot op de vereiste solvabiliteitsmarge plaatsgevonden.

3.4.3 Kanttekeningen bij de begin-vergrijzingsvoorziening Op zich zou het logisch zijn dat de VRZ bij overgang van een verzekerde naar een andere verzekeraar (of ziekenfonds) meeverhuist met de verzekerde. De vorming van een VRZ is immers een uitvloeisel van het kapitaaldekkingsbeginsel waarbij voorzieningen aan verzekerden zijn gekoppeld. Dat meeverhuizen was niet de praktijk. Hierdoor krijgt de VRZ feitelijk het karakter van een (gebonden) reserve die als extra solvabiliteit voor de verzekeraar kan worden gezien. Een ander positief element vanuit het standpunt van de toezichthouder van deze praktijk is het volgende. Een portefeuille die in een vergrijzingsspiraal terechtkomt, zal door het weglopen van de gunstige risico’s in omvang afnemen. Verhoudingsgewijs komt daarbij voor een in de portefeuille achterblijvende verzekerde gemiddeld meer vergrijzingsvoorziening ter beschikking. Dit verschijnsel treedt overigens ook al impliciet op als gevolg van de wijze van opbouw. De verhouding VRZ ten opzichte van premievolume blijft bij snelgroeiende (meestal jonge) portefeuilles in de regel ver achter bij de traag groeiende (vergrijzende) portefeuilles. In de tabel hierna is dit geadstrueerd aan de hand van een gestileerd voorbeeld.


47

pvk studies 24

Tabel 2 Jaarlijkse premiegroei 0% 5% 10% 15%

Ontwikkeling VRZ47 in relatie tot het premievolume

na 5 jaar 13,8 12,5 11,4 10,5

VRZ (in % van het premievolume) na 10 jaar na 15 jaar 31,4 53,9 25,0 37,5 20,5 27,6 17,2 21,4

na 20 jaar 82,7 50,0 33,3 24,1

Opgemerkt kan worden dat, bij een sterk inkrimpende (lees: vergrijzende) portefeuille waarvoor de minimumomvang voor de VRZ reeds aanwezig is, de opbouwformule er – impliciet – in voorziet dat er formeel aan de voorziening kan worden onttrokken. Het feit dat de PVK onvoldoende expliciet heeft aangegeven hoe aan de voorziening te onttrekken kan als een onvolledigheid in de opbouwregeling worden aangemerkt. Verzekeraars, maar ook de fiscus, hebben daardoor moeite het karakter van een technische voorziening juist te waarderen. De reden van deze ‘omissie’ is eigenlijk evident. Het gaat om een VRZ die naar verwachting niet binnen een afzienbare termijn het gewenste niveau van een volwaardige actuariële voorziening zou kunnen bereiken. Gelet op de langdurigheid van de opbouw alsmede op het feit dat onttrekking tijdens een opbouwfase een contradictie lijkt, is in de PVK-optiek onttrekking simpelweg niet relevant geacht.

3.4.4 Garantieregeling als alternatief voor de vergrijzingsvoorziening Georganiseerd in de Permanente Commissie van Overleg (PCvO, tevens geleding van de KLOZ) hebben met name de bovenbouwverzekeraars (circa een derde van de markt representerend) eind jaren zeventig overleg met de PVK gevoerd over mogelijke alternatieven voor de ingevolge het evenementsbeginsel vereiste technische voorzieningen (in casu VRZ, B- en C-voorziening). Vanuit de gedachte van omslagfinanciering streeft de PCvO (in de KLOZ mede gesteund door de onderlinge verzekeraars verenigd in de FOV/VVZ) daarbij naar een oplossing die de vorming van iedere voorziening in verband met toekomstige (lopende) risico’s overbodig zou maken. Dit zou

47

48

Bij een constant veronderstelde jaarlijkse premiegroei (g%) kan de voorziening na n jaar algebraïsch worden weergegeven als: 2 n-1 VRZ (g) = 0.025 * ∑ [1+{1,05 / (1 + g)} + {1,05 / (1+g)} + .... + {1,05 / (1+g)} ], te vereenvoudigen tot: n VRZ (g) = 0.025 * [{1,05 / (1+g)} – 1] / [{1,05 / (1+g)}– 1].


pvk studies 24

kunnen worden gerealiseerd door het treffen van een garantieregeling die verzekeraars onderling ertoe verplicht de ziektekostenportefeuille van een in problemen geraakte verzekeraar over te nemen. Door de garantiestelling wordt de continuïteit van iedere ziektekostenverzekering veiliggesteld. En in plaats van de onderhavige technische voorzieningen zou iedere verzekeraar kunnen volstaan met het (naast de vereiste solvabiliteitsmarge) aanhouden van een veiligheidsreserve van 6% van de premie; deze voorziet in de benodigde middelen indien de grootste ziektekostenportefeuille zou moeten worden overgedragen. Een garantieregeling waarmee het beoogde doel kan worden bereikt, behoeft nauwkeurige omschrijving en regulering en dient te worden gedragen door álle ziektekostenverzekeraars. Er moet sprake zijn van één gesloten systeem van communicerende vaten. Een verzekeraar die om welke reden dan ook niet (meer) meedoet (en voor wie dan onverkort de voorzieningsvoorschriften (opnieuw) gelden), kan een garantieregeling frustreren. In de ogen van sommigen heeft een garantieregeling daarnaast een groot ‘moral hazard’-risico; met een garantieregeling zou een verzekeraar marktverstorend kunnen gaan acteren. Met name de multibranche-verzekeraars (georganiseerd in de NVOZgeleding van de KLOZ) staan niet achter een garantieregeling. Daarvoor bestaat er ten aanzien van de garantieregeling een te groot verschil in positie tussen multibranche-verzekeraars en specifieke ziektekostenverzekeraars. Solvabiliteitssteun voor de portefeuille van de laatste is eerder nodig dan voor die van een multibranche-verzekeraar; deze dient immers tekorten op de ziektekostenportefeuille eerst aan te zuiveren uit middelen voor de overige branches alvorens een beroep op de garantieregeling te kunnen doen. Om dit verschil in positie weg te nemen zou afzondering in een gespecialiseerde entiteit nodig zijn. Ook in juridisch opzicht achten verzekeraars het in beginsel onaanvaardbaar dat een garantieverlenende verzekeraar geen zeggenschap heeft in de te garanderen verzekeraar. Nadere regeling hieromtrent zou de garantieregeling echter al snel het karakter van een wettelijke regeling geven. Naar de mening van de PVK moet daarom worden geconcludeerd dat met de door verzekeraars gestelde condities niet wordt voldaan aan de noodzakelijke voorwaarden die een garantieregeling werkbaar maken.


49

pvk studies 24

3.4.5 Onhoudbare situatie In de periode van opbouw van de vergrijzingsvoorziening is overdracht van enkele meestal kleinere portefeuilles noodzakelijk gebleken. De aanwezige vergrijzingsvoorziening kon in die gevallen onvoldoende soelaas bieden. De portefeuilleoverdrachten zijn een duidelijk teken van toenemende concurrentie in de ziektekostenverzekering. Sinds begin jaren zeventig zijn voor die ontwikkelingen twee belangrijke factoren aan te geven; beide leiden in hoge mate tot wezenlijke verschillen in de premiestelling. Van het grootste belang is het verschil in leeftijdssamenstelling tussen de portefeuilles en de directe consequentie voor de gemiddelde schade en dus premie. Verschillen overigens die zijn ontstaan door de historisch bepaalde marktbenadering van de afzonderlijke verzekeraars, maar die ook door een steeds meer opengaande markt de positie van de individuele verzekeraar meer en meer beïnvloeden. Daarnaast is een onderscheidende factor de vraag of de verzekering al dan niet via bemiddeling tot stand komt. Ook hieruit zijn relevante premieverschillen te verklaren. Provisiebetaling aan het intermediair (welke in de orde van grootte van 10% van de brutopremie liggen) kunnen dan wel deels compensatie vinden in een lager kostenprofiel bij de verzekeraar zelf, per saldo resteert een kostenopslag voor de bemiddeling die bij rechtstreeks naar de verzekerde toe werkende verzekeraars ontbreekt. Door het toenemende karakter van massaverzekering wordt de consument van ziektekostenverzekeringen steeds prijsgevoeliger. Verzekeraars die van één of beide factoren nadeel ondervinden, trachten hun marktpositie te handhaven door aanpassing van verzekeringsvoorwaarden. Allereerst verschijnen de polissen met een eigen risico voor de verzekerde. Vormen hiervan zijn eigen betalingen per verstrekking, maximering van de uitkering, en een (hoog) eigen risico aan de voet. De aldus bereikte voordelen van een lagere schadelast zijn echter maar tijdelijk; de concurrentie weet de polis snel te imiteren. Lagere schadelast wordt vervolgens nagestreefd door een toenemende jacht op jonge verzekerden. Voor de aanvankelijk leeftijdsonafhankelijke doorsneepremie komt een premiestructuur in de plaats met een leeftijdsafhankelijke premiekorting voor jongeren. Er is sprake van een ‘kanteling’ van het tarief; weliswaar nog altijd een omslagtarief, maar wel een tarief dat tot gevolg zal hebben dat de oudere verzekerden op termijn een steeds hogere premie gaan betalen. Dit weinig

50


pvk studies 24

aanlokkelijk perspectief vormt voor een enkele verzekeraar (met een jonge portefeuille) de aanzet om een min of meer volwaardig actuarieel tarief te voeren. Alleen die verzekeraars die aan jonge verzekerden slechts weinig solidariteit voor de in de portefeuille aanwezige oude verzekerden behoeven te vragen, begeven zich op dit pad. De actuariële premiestelling met zijn enigszins hogere premies neemt echter geen grote vlucht, omdat verzekerden deze kennelijk toch niet zodanig juist op zijn gunstige facetten (gelijkblijvende premie, behoudens inflatie) weten te beoordelen48. De voortdurende verschuiving van de premielasten naar de oudere verzekerden doet de roep om bijsturing van het almaar verder uit elkaar groeien van de portefeuilles hand over hand toenemen. Overleg tussen betrokken partijen (ziektekostenverzekeraars, wetgever en toezichthouder) mondt uit in een consensus over de noodzaak van een verevening van excessieve schadelasten tussen alle particuliere ziektekostenverzekeraars. Het gaat hierbij om verschillen in gemiddelde schadelast per verzekerde voorzover die samenhangen met verschillen in de leeftijdssamenstelling van de ziektekostenportefeuille. Een dergelijk systeem heeft als gevolg dat het vergrijzingseffect in iedere portefeuille wordt geneutraliseerd. Tegelijkertijd wordt daarmee de noodzaak tot het aanhouden van een vergrijzingsvoorziening weggenomen. Geleerd van de ervaring bij eerdere pogingen om te komen tot een door marktpartijen afgesproken garantieregeling wordt door de politiek, de verzekeraars en de PVK besloten tot een wettelijke regeling. In 1986 komt de Wet interne lastenverevening particuliere ziektekostenverzekeringsbedrijf (ILPZ) tot stand. Met deze wet wordt beoogd de onevenredige verdeling van vergrijzingslasten en in samenhang daarmee de te groot bevonden premiedifferentiatie te bestrijden. Het gaat om een solidariteitsherstel via verevening van verschillen in leeftijdssamenstelling tussen jongere en oudere portefeuilles. De ILPZ wordt een tijdelijk karakter toebedacht; zodra als gevolg van de herstelde concurrentieposities de onderhavige verschillen tot acceptabele proporties zullen zijn teruggebracht, kan de wet weer worden ingetrokken.

48

Bovendien wordt door de eind jaren tachtig opkomende discussie over een basisverzekering de actuariële tariefstelling ontmoedigd.


51

pvk studies 24

Ernstige moeilijkheden bij de uitvoering van de wet nopen het kabinet ertoe de voor de feitelijke verevening essentiële artikelen vooralsnog buiten werking te laten49.

3.4.6 De druppel Met de komst van de Wet ILPZ lijkt een definitieve oplossing te zijn gevonden voor de wezenlijke vergrijzingsproblematiek in de particuliere ziektekostenverzekering. Voor de particuliere ziektekostenverzekeraars is er echter toch nog een klein vuiltje aan de lucht: de vrijwillige ziekenfondsverzekering, uitgevoerd door het vrijwillig ziekenfonds (VrZf). Deze verzekeringsvorm, waarop de Ziekenfondsraad toezicht houdt, heeft weliswaar een sociale achtergrond maar is wel degelijk een speler op de particuliere markt. Het VrZf staat in beginsel open voor alle personen (en aanverwanten) die geen toegang hebben tot de verplichte ziektekostenverzekering of deze weer moeten verlaten. De doelgroep bestaat voornamelijk uit zelfstandigen en ambtenaren met een inkomen onder de ziekenfondsloongrens. In de praktijk echter blijkt de populatie van het VrZf zeer selectief tot stand te komen, in hoofdzaak bestaand uit verzekerden die op basis van risicobeoordeling door de reguliere verzekeraar niet tegen normale verzekeringsvoorwaarden tot een verzekering zijn toegelaten of die vanwege de premievrijstelling voor kinderen bewust voor het ZfVr hebben gekozen. Daarnaast is het VrZf blijven vasthouden aan het zuivere omslagstelsel met leeftijdsonafhankelijke premies. Deze premies konden dus steeds minder de strijd aan met de gekantelde tarieven van de particuliere verzekeraars. Daardoor is het VrZf in een vergrijzingsspiraal terechtgekomen met van jaar tot jaar toenemende verliezen. Zich bewust van het door hen veroorzaakte effect hebben verzekeraars in 1984 en 1985 getracht via vrijwillige bijdragen aan het VrZf deze verliezen (deels) te compenseren. De vrijwilligheid van de bijdragen biedt echter in de ogen van de politiek te weinig garantie voor de toekomst van het VrZf. In 1986 wordt besloten tot opheffing van het VrZf en verdeling van de betreffende verzekerden over ziekenfonds (1/3) en particuliere verzekeraars (2/3).

49

52

Naar later zal blijken, worden de bewuste artikelen nooit operationeel. De ILPZ wordt in 1996 weer ingetrokken (Stb. 1996, 264).


pvk studies 24

De kwestie rond het VrZf kan worden gezien als laatste voorbeeld van een ongewenste situatie in de particuliere ziektekostenverzekering waarvoor door betrokken marktpartijen zelf geen afdoende oplossing kon worden aangedragen. Vanaf dat moment gaat de politiek op nadrukkelijke wijze haar invloed uitoefenen op de particuliere ziektekostenverzekering.

3.4.7 Naar een nieuwe situatie: de kleine stelselwijziging Inmiddels is in de tweede helft van de jaren tachtig een brede discussie op gang gekomen over de vorming van een systeem van een basis- en aanvullende verzekering voor iedereen. De ideeën daarover worden uitgewerkt in het ‘plan Dekker’50. Deze ‘grote stelselwijziging’ lijkt echter een zaak voor de wat langere termijn en kan daarom geen oplossing bieden voor de twee belangrijke condities van toegankelijkheid tot de ziektekostenverzekering en betaalbaarheid van de premie. Deze onderwerpen staan steeds uitdrukkelijker op de politieke agenda en leiden in 1989 tot de invoering van de WTZ. De WTZ heeft tot strekking dat iedereen die niet voor een verzekering ingevolge de ZFW in aanmerking komt, altijd dekking zal kunnen vinden via een private ziektekostenverzekering. In geval een verzekerde daarbij door de verzekeraar niet op normale condities wordt geaccepteerd, kan hij in laatste instantie altijd een zogeheten standaardpakketpolis sluiten. Deze verzekering heeft een met het ziekenfonds vergelijkbare dekking tegen een door de overheid vast te stellen maximumpremie. Als directe aanleiding voor de invoering van de WTZ in 1986 geldt de opheffing van zowel de bejaardenverzekering als het VrZf vanwege de niet langer acceptabele tekortsituaties. De bejaardenverzekering gaat op in de ziekenfondsverzekering. In vergelijking tot particuliere verzekeraars worden ziekenfondsen als gevolg hiervan met een sterke oververtegenwoordiging van oudere verzekerden en dus een relatieve lastenstijging geconfronteerd. Via de in 1986 ingevoerde Wet medefinanciering oververtegenwoordiging oudere verzekerden (MOOZ) betalen alle particulier verzekerden een jaarlijkse bijdrage aan de ziekenfondsverzekerden ter compensatie van die stijging.

50

Zie: Bereidheid tot verandering, Commissie Structuur en Financiering Gezondheidszorg (rapport Commissie Dekker), 1987, en Verandering Verzekerd (het kabinetsstandpunt over dit rapport), 1988.


53

pvk studies 24

Ook de opheffing van de VrZf leidt tot verstoring. De op de particuliere markt aangewezen ex-vrijwillig-verzekerden krijgen de op het ziekenfondspakket afgestemde standaardpolis aangeboden tegen een door de overheid vastgestelde maximumpremie. De verdeling van de betrokken verzekerden over de particuliere verzekeraars is echter verre van evenredig. Ook voor deze onevenwichtigheid is compensatie geboden. De particuliere verzekeraars kiezen hiertoe voor een door de Stichting Uitvoering Pooling uit te voeren omslagregeling op onderlinge basis. Met dit pakket van maatregelen (WTZ, MOOZ en ILPZ) is de ‘kleine stelselwijziging’ een feit. Voor de ziektekostenverzekeraars betekent dit het begin van een periode waarin het risico lopen op ziektekostenverzekeringen een sterke wijziging zal ondergaan.

3.5 1989 tot 1991 – de voorziening voor veroudering Als gevolg van de voorgenomen kleine stelselwijziging ziektekosten komt, zoals hierna zal blijken, ook het vergrijzingsrisico in de particuliere ziektekostenverzekering in een ander daglicht te staan. Een algehele herziening van de VRZ is daarom noodzakelijk. In 1989 neemt de PVK daartoe het initiatief. De aangrijpingspunten voor het bijstellen van de voorzieningseisen ten aanzien van het vergrijzingsrisico van een portefeuille worden geheel aangestuurd door de wettelijke bepalingen in de WTZ. De eisen worden uiteindelijk vormgegeven in de regeling voorziening veroudering ziektekostenverzekering (VVZ89)51. In de jaren onmiddellijk daaraan voorafgaand heeft echter, los van de door de WTZ bepaalde argumenten, gedachtevorming plaats over de wenselijkheid van een extra voorziening in aanvulling op de VRZ. Deze voorziening, aangeduid als voorziening premieverschillen ziektekostenverzekering (VPZ), is in die periode niet in een voorschrift uitgemond. Toch ligt reeds hierin de belangrijkste kerngedachte die structureel is voor het voorschrift dat in 1991 zal worden geïntroduceerd ter vervanging van de VVZ89.

3.5.1 Voorziening premieverschillen De meningsvorming omtrent de invoering van een VPZ heeft een tweeledige

51

54

Zie: Besluit Pensioen- & Verzekeringskamer d.d. 19 december 1989, Stcrt. 251, 27 december 1989.


pvk studies 24

achtergrond. Allereerst is er bij de wijzigingen van de toezichtswetgeving op ziektekostenverzekering, eerst in 1985 ingevolge de Wet toezicht schadeverzekeringsbedrijf (WTS) en daarna in 1986 ingevolge de Wet toezicht verzekeringsbedrijf (WTV), op expliciete wijze ruimte gekomen voor de PVK om nadere regels te stellen ten aanzien van de aan te houden technische voorzieningen en van de relevante grondslagen voor de bepaling daarvan. In dat kader is de noodzaak tot en wijze van voorzieningvorming voor vergrijzingsrisico’s opnieuw aan de orde gesteld. Daarnaast vraagt de sterke uitbreiding van het aantal door de verzekeraars op de markt gebrachte tariferingssystemen met een kapitaaldekkingselement om nadere aandacht. Bij deze tarieven wordt de premie (deels) bepaald door de leeftijd van de verzekerde bij toetreding (entreeleeftijdtarieven) en blijft deze (afgezien van modificaties anders dan in verband met leeftijd) gelijk voor de rest van de verzekeringsduur. Dergelijke (semi-) actuariële tarieven hebben als consequentie dat twee verzekerden van dezelfde leeftijd en met eenzelfde verzekeringsdekking (en die dus voor de verzekeraar eenzelfde toekomstig risico betekenen!) een verschillende premie betalen als ze op verschillende leeftijd zijn toegetreden. In het midden latend of het hier nu alleen om een vorm van willekeur in de premiestelling gaat, kan het niet anders zijn dan dat de verzekeraar de financiële onevenwichtigheid tussen beide verzekerden bijstelt door het aanhouden van een aanvullende voorziening voor de minst betalende verzekerde. In de veronderstelling dat in een concurrerende markt geen te hoge premies kunnen worden gevraagd, is de hogere premie als maatgevend voor het toekomstige risico te beschouwen en zou er, ter dekking van toekomstige premietekorten bij de verzekerde met de lagere premie, een VPZ ter grootte van de contante waarde van de toekomstige premieverschillen moeten worden gevormd. Met de hier aangegeven typering van (semi-)actuariële tarieven wordt in beginsel de basis gelegd voor het begrip ‘actuariële premiestructuur’ zoals dat in latere voorschriften aan de orde zal komen. Onder de (semi-)actuariële tarieven dienen volgens de PVK ook te worden begrepen de (gekantelde52) omslagtarieven die een lage maximum52

Onder kanteling van een tarief wordt verstaan het aanbrengen van een (progressieve) leeftijdsafhankelijkheid in de premies. De kanteling is groter naarmate de premiecurve naar leeftijd steiler verloopt.


55

pvk studies 24

toetredingsleeftijd hanteren. Was het oorspronkelijk uit overwegingen van anti-selectie gebruikelijk om vanaf leeftijd 55 een opslag voor nieuwe verzekerden te vragen, in de onderhavige tarieven geschiedt dat vaak al vanaf leeftijd 40. Een dergelijke tarifering vertoont daarmee in sterke mate de kenmerken van een actuariële premiestelling. Bij de gedachtevorming over de VPZ wordt deze vooralsnog alleen gezien als een voorziening in aanvulling op de VRZ. De opbouw van de VRZ wordt namelijk afgezwakt indien een verzekeraar entreeleeftijdtarieven hanteert. Met die tarieven tracht een verzekeraar in het bijzonder de jongere verzekerden aan te trekken. De voor deze geldende entreeleeftijdpremies zullen in de regel lager zijn dan de doorsneepremie van de portefeuille. Bij het streven van een verzekeraar om de samenstelling van zijn portefeuille in stand te houden via aangroei van verzekerden op een entreeleeftijdtarief zal de portefeuille op termijn minder premie genereren en dus ook een lagere VRZ opbouwen dan het geval zou zijn bij omslagpremies. Via de VPZ zou ten minste dit verschil moeten worden aangezuiverd. De discussie over de VPZ raakt tijdelijk op de achtergrond als in 1989 door wijziging van de WTZ het vergrijzingsrisico substantieel verandert.

3.5.2 Het vergrijzingsrisico in het licht van de kleine stelselwijziging Met ingang van het jaar 1989 wordt de WTZ gewijzigd. Een belangrijke verandering betreft de nadere regelgeving voor de verevening van tekorten op de wettelijke standaard- en standaardpakketpolissen. Als gevolg van het hanteren van een wettelijk voorgeschreven maximumpremie zullen er voor bepaalde categorieën van verzekerden (met name oudere verzekerden en/of slechte risico’s) met zekerheid tekorten kunnen worden verwacht. Voor in de wet nader aangewezen categorieën van verzekerden krijgt de verzekeraar het recht deze tekorten ten laste te brengen van de WTZ-omslagregeling, die vervolgens via een door alle particuliere verzekerden te betalen jaarlijkse omslagbijdrage wordt gefinancierd53. De standaardpakketpolis is in beginsel gedacht voor twee hoofdcategorieën van slechte risico’s. Dit zijn de ziekenfondsverlaters die vanwege hun 53

56

Deze omslagregeling op wettelijke basis is eigenlijk de voortzetting van de in 1986 door particuliere verzekeraars opgezette pooling. Uiteindelijk bleek de onderlinge basis voor deze pooling niet voldoende garantie voor een goede uitvoering te bieden.


pvk studies 24

gezondheidsverleden door verzekeraars geen reguliere ziektekostenverzekering tegen een betaalbare premie (dat wil zeggen ten hoogste de wettelijke maximumpremie voor een derde-klasseverzekering) aangeboden hebben gekregen. Daarnaast gaat het om bestaande 65-plussers en toekomstige 65-jarigen die om gezondheids- of andere redenen een hogere dan de wettelijke maximumpremie betalen. Door een amendement van de kamerleden Lansink c.s. wordt de omschrijving van de tweede hoofdcategorie uiteindelijk zo verruimd dat iedere per 1 januari 1989 bestaande 65-plusser en toekomstige 65-jarige het recht op een standaardpakketpolis (bij zijn eigen verzekeraar) krijgt. Zodra een verzekerde voldoet aan de toegangsvoorwaarden kan hij opteren voor de standaardpakketpolis. Daarbij kan het voorkomen dat ook een niet als slecht risico te beschouwen verzekerde zijn bestaande verzekering inruilt voor een standaardpakketpolis, vanwege een uitgebreidere dekking en ondanks een daarvoor geldende hogere premie. Verzekeraars spelen hier soms op in door een lagere dan de wettelijke maximumpremie aan te bieden. Ook wordt het (zeker na verloop van enkele jaren) usance om reeds in de reguliere ziektekostenverzekering overeen te komen dat de verzekerde op 65-jarige leeftijd automatisch zal overgaan op de standaardpakketpolis. Met het onder de WTZ-omslagregeling brengen van beide hoofdcategorieën wordt het vergrijzingsrisico voor de verzekeraar beperkt. Pooling van een tekort op een verzekerde met een wettelijke standaard- of standaardpakketpolis via de WTZ-omslagregeling betekent immers dat de verzekeraar het aan die verzekerde verbonden vergrijzingsrisico (en impliciet ook alle andere verzekeringsrisico’s) niet langer voor zijn rekening hoeft te nemen. Het maakt dan ook niet langer uit of een verzekeraar veel of weinig WTZverzekerden in zijn portefeuille heeft. Bovendien is met de introductie van de wettelijke maximumpremie voor de WTZ feitelijk een algemene maximumpremie in de markt gelegd. Voor de introductie van de VVZ89 als vervanger van de VRZ is daarmee een aantal belangrijke randvoorwaarden vervuld. Zowel het toekomstige schadeals het premieprofiel van een verzekerde worden redelijk voorspelbaar. Dit opent de weg de voorziening voor veroudering op een realistische wijze op een lasten minus baten-methode te baseren. Met deze actuariële methode zijn toevoeging en onttrekking impliciet gedefinieerd. De onjuistheid van de stelling van sommigen (onder andere de fiscus) dat deze voorziening als


57

pvk studies 24

solvabiliteitsreserve moet worden gezien, komt daardoor beter naar voren. Evenzo is van belang dat, afhankelijk van de leeftijdssamenstelling van de portefeuille en het percentage voor een standaardpakketpolis opterende 65-plussers, de omvang van de VVZ89 in de orde van grootte van de aanwezige VRZ zou uitkomen.

3.5.3 Systematiek VVZ89 In de reeds genoemde regeling VVZ89 is aangegeven hoe de voorziening voor het na invoering van de WTZ resterende vergrijzingsrisico door de verzekeraar moet worden berekend. De methodiek, tot stand gekomen na overleg met het KLOZ (inmiddels: Kontaktorgaan Landelijke Organisatie van Ziektekostenverzekeraars) is praktisch uitgewerkt in een rekenschema dat voorziet in de berekening van de VVZ89 op basis van alléén aantallen verzekerden. Redenen voor het gebruik van een voorgeschreven rekenschema liggen in het feit dat: –

veel ziektekostenverzekeraars – in die tijd – niet of onvoldoende vertrouwd zijn met het toepassen van actuariële rekentechnieken;

–

het gewenst is te komen tot een zo uniform mogelijke toepassing; en

–

de systematiek eenvoudig en inzichtelijk moet zijn.

In het rekenschema VVZ89 wordt voor de berekening van de voorzieningsfactoren uitgegaan van de volgende actuariële grondslagen: 1. als schadelast is uitgegaan van het schadeprofiel 1988 volgens KISG54 voor de productsoort ‘volledige dekking zonder eigen risico’ op basis van 5-jaars leeftijdsklassen; 2. als batepremie geldt de voor kosten gecorrigeerde maximumpremie voor de WTZ-verzekering55 waarvan 75% wordt genomen in verband met de in vergelijking tot de WTZ-verzekering beperktere dekking; 3. sterfte gebaseerd op de gemiddelde aantallen levenden volgens de sterftetafels GBM en GBV, 1980-1985; 4. 4% rekenrente; 5. 0% royement;

54 55

58

KLOZ Informatie Systeem Gezondheidszorg. In het kader van de berekening van voorzieningen wordt hierna onder de WTZ-verzekering begrepen de wettelijke standaard- of standaardpakketpolis voorzover deze onder de omslagregeling valt.


pvk studies 24

6. per verzekeraar wordt een in de tijd stabiel geachte factor (=f*) bepaald die het niet voor een WTZ-verzekering opterende deel van alle 65plussers in de portefeuille weergeeft. In grafiek 3 wordt de schadecurve stilistisch aangegeven voor de opties dat de verzekerde niet of wel voor een WTZ-verzekering kiest (dus voor of na pooling). Grafiek 3

Gestileerde schadecurve, veranderd als gevolg van pooling

vóór pooling Schadecurve Schade

ná pooling max. WTZ-premie

25

Leeftijd

65

Mede in verband met de verwachte tijdelijkheid van de beoogde regeling (het ‘plan-Dekker’ is nog in discussie) wordt er – uit administratiekostenoverwegingen – een benaderingsmodel gehanteerd waarin bij alle verzekeraars voor alle productsoorten eenzelfde risicostructuur wordt verondersteld. Dit houdt in dat op basis van landelijke doorsneeschades voor iedere leeftijdscategorie één voorzieningsfactor kan worden bepaald. Deze voorzieningsfactor per leeftijdscategorie, die wordt verkregen door de als verschil van contante waarden van lasten en baten berekende voorziening te normeren op de landelijke gemiddelde doorsneeschade, wordt bepaald voor de gevallen dat alle of geen der 65-plussers voor de WTZ-verzekering zullen opteren. De uiteindelijke voorzieningsfactor per leeftijdscategorie ontstaat door weging van beide uitkomsten met de hiervoor genoemde factoren (1-f*) en f*, en wordt bij negatieve uitkomst op nul gesteld.


59

pvk studies 24

Per productsoort van de verzekeraar wordt tot slot de op het schadeniveau van de deelportefeuille afgestemde voorziening per verzekerde berekend als product van de schadefactor (op basis van de over de laatste drie jaar gemiddelde schade en gecorrigeerd voor de leeftijdsverdeling van de deelportefeuille) en de (met die leeftijdsverdeling gewogen) voorzieningsfactoren. In de definitie van productsoort wordt iedere reguliere ziektekostenverzekering onderscheiden naar verzekerde klasse (derde klas of hoger), eigen risico (tot ƒ 250 of daarboven) en huisartsdekking (ja of nee). Naast deze acht productsoorten geldt de aanvullende klasseverzekering (als aansluiting op de ziekenfondsverzekering) als negende productsoort. De VVZ89 moet worden gevormd voor alle ziektekostenverzekeringen, met uitzondering van de WTZ-verzekeringen. Indien het totaalbedrag van de VVZ89 hoger is dan de VRZ ultimo 1988 kan de verzekeraar gebruik maken van een overgangsregeling. Hierin is bepaald dat de verzekeraar de opbouw volgens de VRZ kan voortzetten tot het moment waarop het niveau van de VVZ89 is bereikt. Basis voor verdere opbouw is de premie voorzover deze niet betrekking heeft op onder de omslagregeling vallende WTZ-verzekeringen.

3.5.4 Kanttekeningen bij de VVZ89 Aanvankelijk is het KLOZ terughoudend ten aanzien van de invoering van de VVZ89. Met het oog op de onzekerheden in verband met het ‘plan Dekker’ gaat de voorkeur van het KLOZ ernaar uit om in plaats daarvan de VRZ zelfs te bevriezen. Geen toevoegingen meer betekent immers ook een status quo wat betreft de ‘heilige’ concurrentiepositie van de verzekeraar. Het hanteren van een meerjarig schadeverleden voor de berekening van de gemiddelde schade levert een aanloopprobleem op. De inrichting van de administratieve organisatie is niet bij iedere verzekeraar zodanig dat de voor de berekening benodigde gegevens over achterliggende jaren aanwezig zijn. Verzekeraars mogen van de PVK daarom in drie jaar toegroeien naar de beoogde methodiek.

60


pvk studies 24

De VVZ89 sluit aan bij de VRZ in die zin dat de voorzieningseis geldt voor alle verzekeringen, dus ook voor collectieve overeenkomsten. Bij het aangaan van een collectieve overeenkomst dient dus direct de VVZ89 te worden gevormd; daarentegen kan de voorziening geheel vrijvallen bij beëindiging ervan. De voorzieningseis is daarmee, in tegenstelling tot de VRZ, directer gekoppeld aan het op de groep verzekerden rustende vergrijzingsrisico. In de voorzieningseis per verzekeraar kan variatie optreden als gevolg van ‘shoppende’ collectiviteiten. Grote fluctuaties liggen echter niet zo voor de hand; de VVZ89 heeft eerder een remmende werking op dit fenomeen. Een lastig punt vormt de schatting van de kans dat een verzekerde op 65jarige leeftijd voor de WTZ-verzekering kiest. Die keuze is uiteraard sterk afhankelijk van de verzekeringsvorm en premiestelling onmiddellijk voorafgaand aan dat moment. De per verzekeraar naar die criteria te onderscheiden groepen verzekerden van leeftijd 64 waarop de schatting van die kans zou moeten worden gebaseerd, zijn in de regel te beperkt van omvang en maken de schatting dus te onbetrouwbaar. Anderszins zou een – eveneens overwogen – voor alle verzekeraars geldende landelijke schatting ook niet juist zijn geweest. De uiteindelijk keuze voor één schatting per portefeuille bevestigt – achteraf – het vermoeden dat er behoorlijke verschillen tussen verzekeraars kunnen optreden. Daarnaast blijkt de afzonderlijke verzekeraar, door actief verzekerden te bewegen tot het sluiten van een WTZ-verzekering of dat juist niet te doen, een aanmerkelijke invloed uit te oefenen op de omvang van de VVZ89.

3.5.5 Effecten van de gewijzigde regelgeving In onderstaande tabel komt tot uitdrukking hoe de voorzieningseis volgens de VVZ89 zich verhoudt tot die volgens de VRZ. Van de 72 eind 1989 actieve ziektekostenverzekeraars waarop het voorschrift van toepassing is, zijn er 55 in staat de voorziening volgens het rekenschema van de VVZ89 te bepalen; de overige 17 verzekeraars blijven nog in gebreke, veelal vanwege administratieve problemen of lopende portefeuilleoverdracht.


61

pvk studies 24

Tabel 3 Ultimo

Overzicht voorziening voor veroudering in 1989

Voorziening volgens

Aantal verzekeraars naar in 1989 van toepassing zijnde methode VVZ89

VRZ

Onbekend

Totaal

22

33

17

72

Bedrag der voorziening in mln guldens (in % van de VRZ 1998) 1989

VVZ89-voorschrift

171 (51%)

2036 (179%)

?

?

1989

VVZ89/VRZ-feitelijk

178 (53%)

1283 (113%)

257 (108%)

1718 (100%)

1988

VRZ-feitelijk

338 (100%)

1139 (100%)

238 (100%)

1715 (100%)

Bij de 22 verzekeraars die in 1989 op de systematiek van de VVZ89 kunnen overstappen valt ongeveer de helft van de tot dan toe opgebouwde voorziening vrij. De groep van 33 verzekeraars heeft het niveau van de voorziening volgens de VVZ89 nog (lang) niet bereikt en mag, ingevolge de overgangsregeling, vooralsnog doorgaan met de opbouw volgens de systematiek van de VRZ. Zonder overgangsregeling zou bij deze groep de voorziening met gemiddeld 79% hebben moeten toenemen. Voor sommige verzekeraars zou er zelfs meer dan een verdubbeling van de voorziening zijn opgetreden. De conclusie is dat op termijn de VVZ89 tot een hoger voorzieningniveau leidt. Als gevolg van de overgangsregeling betekent de overgang van de VRZ naar de VVZ89 voor 1989 echter een ontlasting. De daarbij gedifferentieerd optredende vrijval geeft wel een nieuwe impuls tot concurrentie en verdere toeneming van discrepanties tussen portefeuillesamenstellingen.

3.5.6 De aanvullende actuariële voorziening Met de invoering van de WTZ is een groot deel van het vergrijzingsrisico voor verzekeraars gemitigeerd. Het betreft dan met name het vergrijzingsrisico dat samenhangt met de toekomstige schadelast op oudere verzekerden die niet door de wettelijke maximumpremie kan worden gedekt. Wat niet wordt verminderd door de werking van de WTZ is het vergrijzingsrisico dat impliciet verbonden is met de gelijkblijvende (en dus eigenlijk gemaximeerde) premies bij ziektekostenverzekeringen met een (semi-)actuariële tariefstelling. Voor dergelijke verzekeringsvormen moet naar de mening van de PVK, naast de VVZ89, een aanvullende actuariële voorziening ziektekostenverzekering (AAVZ) worden gevormd. In feite gaat het hier om niets anders dan de eerder als VPZ omschreven voorziening.

62


pvk studies 24

Ondanks de invoering van de WTZ lijkt de toepassing van (semi-)actuariële tariefstelling eerder toe dan af te nemen. Naar de mening van de PVK geven verzekeraars zich onvoldoende rekenschap van de gevolgen van een dergelijke tariefstelling voor het vergrijzingsrisico en de solvabiliteitspositie. Het initiatief van de PVK tot de AAVZ moet daarom mede als een reactie op deze situatie worden beschouwd. Over de inrichting van de AAVZ vindt in 1990 overleg plaats met het KLOZ, uitmondend in een ontwerpbesluit. Wederom ligt er, evenals bij de VVZ, een rekenschema aan ten grondslag. De PVK realiseert zich daarbij volledig de imperfectie van een op marktgemiddelden gebaseerde benadering. Met het oog op de financiële consequenties van de AAVZ wordt besloten de invoering ervan tot 1991 uit te stellen. Verwacht wordt namelijk dat verzekerden van 65 jaar en ouder die dan nog niet voor een WTZ-verzekering kozen alsnog daartoe in de gelegenheid gesteld zullen worden. Een daarmee verband houdende daling van genoemde factor f* zal de voorziening volgens de VVZ verder doen afnemen. De daardoor vrijkomende ruimte kan dan worden aangewend voor de vorming van de AAVZ. Tegen deze achtergrond wordt in 1990 de aanpassing van de definitie van de factor f* eveneens uitgesteld. Ter discussie staat namelijk nog of de factor f* alleen moet worden berekend op basis van de feitelijk bij 65-jarigen geregistreerde overgang naar een WTZ-verzekering, of dat er bij 65-minners voor wie een dergelijke overgang contractueel is vastgelegd ook al voorshands rekening mee mag worden gehouden.

3.5.7 De meerbetalersregeling en de gevolgen voor VVZ en AAVZ De politiek blijft gevoelig voor het betaalbaarheidsaspect in de particuliere ziektekostenverzekering. De mening vat post dat niet alleen de 65-plussers en de ziekenfondsverlaters met een verhoogd risico maar iedere verzekerde met een reguliere ziektekostenverzekering gevrijwaard dient te blijven van uitsluiting van een ‘gebruikelijk’ verstrekkingenpakket of excessieve premiestelling. Deze aan de markt opgelegde solidariteit wordt vormgegeven in de vanaf 1 maart 1991 geldende meerbetalersregeling56. Op grond daarvan kan een verzekerde, nadat deze ten minste gedurende drie jaar een hogere dan 56

Zie: Besluit van 29 januari 1991, houdende wijziging van het Besluit uitbreiding en beperking van de toegang tot particuliere ziektekostenverzekeringen en van het besluit aanwijzing categorie van personen, vallende onder de omslagregeling WTZ, Stb. 1991, 40.


63

pvk studies 24

de wettelijke maximumpremie voor zijn reguliere verzekering heeft betaald, kiezen voor een WTZ-verzekering. De verzekeraar kan deze WTZ-verzekering vervolgens aanmelden voor pooling in de WTZ-omslagregeling. Door de invoering van de meerbetalersregeling wordt – in beginsel – de schadelast voor de verzekeraar begrensd op de wettelijke maximumpremie, niet alleen voor verzekerden boven leeftijd 65 maar ook daaronder; alle schadedelen die boven de maximumpremie uitgaan, komen voor verevening in de omslagregeling in aanmerking. Grafiek 4 laat zien hoe de schadecurve van het risico van de verzekeraar verandert ten opzichte van grafiek 3. Tegenover iedere voor zijn rekening resterende toekomstige schadelast kan de verzekeraar een dekkende premie vragen. Daarmee worden alle componenten in de berekening van de VVZ (contante waarden lasten minus baten) gelijk aan nul en resulteert dus ook de VVZ in een nul-voorziening. Daarmee vervalt de noodzaak van een VVZ. Als consequentie van de meerbetalersregeling trekt de PVK de regeling VVZ in met ingang van het boekjaar 1991. Op de financiële implicaties daarvan wordt in paragraaf 4.4.3 nader ingegaan. Grafiek 4

Gestileerde schadecurve, veranderd als gevolg van meerbetalersregeling en pooling

Schade

Schadecurve ná pooling en meerbetalersregeling max. WTZ-premie

25

64

Leeftijd

65


pvk studies 24

De intrekking van de regeling VVZ89 heeft evenwel een niet-bedoelde consequentie. Feitelijk vervalt de voorzieningseis voor zowel de (semi-)actuariële als de niet-actuariële tarieven. Voor de laatstgenoemde tarieven geldt dat premieaanpassing tot aan de wettelijke maximumpremie nooit wordt belemmerd, noch door solidariteitsoverwegingen (immers politiek gefiatteerd) noch door verzekeringsvoorwaarden. Bij (semi-)actuariële tarieven echter is een door verzekeringsvoorwaarden onbelemmerde premieaanpassing niet aan de orde. Hiervoor zou dus een VVZ noodzakelijkerwijs moeten blijven gelden, met daarnaast een AAVZ zoals hiervoor betoogd. Als oplossing voor deze niet-bedoelde consequentie wordt er uit praktische overwegingen door de PVK voor gekozen om voor (semi-)actuariële tarieven de VVZ en AAVZ te integreren tot één nieuwe actuariële voorziening, de AVZ.

3.6 1991 tot 1999 – de actuariële voorziening De introductie van de meerbetalersregeling in de WTZ in 1991 leidt tot een nieuwe situatie wat betreft het vergrijzingsrisico voor ziektekostenverzekeraars. Herziening van de voorzieningseisen heeft tot gevolg dat ultimo 1991, onder gelijktijdige beëindiging van de regeling VVZ89, de nieuwe regeling actuariële voorziening ziektekostenverzekering (AVZ91) van kracht wordt57. De aan de AVZ91 ten grondslag liggende systematiek is ontleend aan de eerder beoogde AAVZ. Een extra aandachtspunt bij de opzet van de regelgeving betreft de wenselijkheid om de voorziening eveneens te laten aangrijpen bij eventuele vergrijzingsaspecten in de WTZ-verzekering.

3.6.1 Systematiek AVZ91 Voor het vaststellen van de noodzaak om voor een verzekering een AVZ91 te moeten aanhouden zijn twee nieuwe begrippen essentieel en in de regeling als volgt omschreven: –

het tarieftype: de verzekeringsvorm zoals die door de verzekeraar wordt gehanteerd met betrekking tot de voor zijn rekening gesloten overeenkomsten van ziektekostenverzekering. Deze is gebaseerd op de combinatie van gedekte risico’s en verzekeringsvoorwaarden enerzijds en structuur voor vaststelling van de hoogte van de premie anderzijds;

57

Zie: Besluit Pensioen- & Verzekeringskamer d.d. 13 december 1991, Stcrt.250, 24 december 1991.


65

pvk studies 24

–

de actuariële premiestructuur: de structuur voor vaststelling van de premie waarvoor geldt dat ten behoeve van verzekerden van dezelfde leeftijd jonger dan 55 jaar58 verschillende premies verschuldigd zijn voor overeenkomsten van ziektekostenverzekering die strekken tot vergoeding van kosten van dezelfde geneeskundige verzorging. De verschillen in premie zijn terug te voeren op verschillen in leeftijd van de verzekerden op het moment van sluiten van die overeenkomst.

De behoefte aan het begrip ‘tarieftype’ houdt direct verband met het bepalen van de mate waarin sprake is van een actuariële premiestructuur. Via het tarieftype dient de link te worden gelegd tussen de te onderscheiden elementen van de overeenkomst van ziektekostenverzekering: de polisvoorwaarden, de geldende tarieven en de aan verzekerde gepresenteerde brochures en foldermateriaal. Deze elementen gezamenlijk bepalen de verzekeringsvorm. In beginsel is zo aan iedere verzekering een tarieftype gekoppeld. In dit kader is iedere collectieve ziektekostenverzekering als een afzonderlijk tarieftype op te vatten. Aanvullende ziektekostenverzekeringen (met uitzondering van aanvullende klasseverzekering) blijven buiten de voorzieningseis. Gedacht is met name aan de suppletieverzekeringen voor ziekenfondsverzekerden; (semi-)actuariële tarieven zijn hier (nog) niet gebruikelijk. De AVZ91 moet worden gevormd voor alle verzekerden vanaf leeftijd 25 die vallen onder een tarieftype met een actuariële premiestructuur, kortweg actuariële tarieven genoemd. De AVZ91 is maximaal bij het zuiver actuariële tarieftype. Aan deze laatste wordt, per productsoort, de voorziening voor een willekeurig (semi-)actuarieel tarief afgemeten via de Gp-factor. Deze factor geeft de maat weer van actuarieel zijn van een tarieftype (ten opzichte van het zuiver actuariële tarieftype) en ligt derhalve tussen 0 en 1. De Gp-factor is karakteristiek voor de AVZ91 en wordt, per tarieftype, als volgt bepaald als het quotiënt van twee relatieve premieverschillen:

58

66

Ook in het verleden (toen leeftijdsonafhankelijke omslagtarifering nog gebruikelijk was) werden er al leeftijdstoeslagen gevraagd bij toetreding op leeftijd 55 en/of 60 jaar, bedoeld als een zeker afschrikmechanisme om een portefeuille tegen toetreding van ongunstige risico’s te beschermen. Om niet a priori alle tarieven onder de definitie van actuariële premiestructuur te brengen, is voor leeftijd 55 gekozen.


pvk studies 24

Gp = [{Bp(50-54) / min Bp}-1] / [{Ap(50-54) / Ap(25-29)}-1] Hierin zijn Bp(50-54): de premie bij toetreding in de leeftijdscategorie 50-54 jaar; min Bp: de ingevolge eerdere toetreding laagst mogelijke premie in diezelfde leeftijdscategorie; Ap(50-54): de premie volgens het zuiver actuariële tarief bij toetreding in de leeftijdscategorie 50-54 jaar; en Ap(25-29): de overeenkomstige actuariële premie bij toetreding in de leeftijdscategorie 25-29 jaar. Het tarieftype vormt, in combinatie met de bij de VVZ89 reeds gehanteerde begrippen ‘productsoort’ en ‘leeftijdscategorie’, de basis voor de berekening van de AVZ91. De berekening vindt plaats per leeftijdscategorie volgens de methode contante waarde lasten minus baten, waarbij negatieve voorzieningen op nul worden gesteld. Er gelden de volgende actuariële grondslagen: 1. voor de schadelast is tot leeftijd 65 uitgegaan van het KISG-schadeprofiel 1990 voor de productsoort ‘volledige dekking zonder eigen risico’ op basis van 5-jaars leeftijdsklassen; vanaf leeftijd 65 wordt de schadelast gelijkgesteld aan de premie voor de maximumpremie voor de WTZverzekering; 2. als batepremie geldt de voor provisie en kosten gecorrigeerde polispremie; 3. sterfte gebaseerd op de gemiddelde aantallen levenden volgens de GBM en GBV, 1980-1985; 4. 4% rekenrente; 5. royement naar leeftijd: 5% (25-29 jaar), 3,5% (30-39 jaar), 2% (40-49 jaar) en 1% (50-64 jaar). Het aantal productsoorten wordt enerzijds in vergelijking tot de VVZ89 tot vijf teruggebracht omdat niet langer onderscheid wordt gemaakt naar wel of geen huisartsdekking (wegens overheveling van deze verstrekking naar de AWBZ in 1992). Het schadeprofiel van de productsoort ‘volledige dekking klasse III zonder eigen risico’ is als basisschadeprofiel te beschouwen. De schadeprofielen van alle andere productsoorten zijn door vermenigvuldiging met een landelijk bepaalde factor hieruit af te leiden. Daarmee geldt voor alle verzekeraars eenzelfde van de productsoort onafhankelijk schadeprofiel. Per verzekeraar wordt, voor de belangrijkste productsoorten tezamen en ongeacht het tarieftype, het schadeprofiel via een schadenormeringsfactor


67

pvk studies 24

aan het feitelijke schadeniveau aangepast. Deze factor wordt bepaald door schadefactoren uit het basisschadeprofiel te wegen met de verzekerdenaantallen in de genoemde productsoorten. Daarmee kan de tot het boekjaar beperkte schadewaarneming toch een voldoende stabiele uitkomst voor het schadebeeld opleveren (en kan er worden afgezien van middeling over de afgelopen drie jaar zoals bij de VVZ89). Anderzijds worden de WTZ-verzekeringen als een aparte zesde productsoort onderscheiden. Bij toetreding tot deze verzekering (veelal bij leeftijd 65) moet ervan worden uitgegaan dat de premiestelling entreeleeftijdgebonden is. WTZ-verzekeringen zijn daarmee als een actuarieel tarieftype te beschouwen. In beginsel acht de PVK de vorming van een AVZ91 volgens de bovenomschreven methode noodzakelijk. De lasten mogen daarbij wel worden verlaagd tot de maximumpremie die de verzekeraar hiervoor in rekening brengt. De voorziening dient alsdan alleen te worden aangehouden voor verzekerden die een lagere dan de laatstgenoemde premie betalen en krijgt dus het karakter van een voorziening premieverschillen. De PVK ziet dus af van een voorziening waaruit het verschil tussen de maximum-WTZ-premie en de door de verzekeraar gehanteerde feitelijke maximumpremie zou moeten worden gedekt. Het argument is dat een lagere feitelijke maximumpremie acceptabel kan zijn bij verzekeraars met een structureel lager dan landelijk gemiddeld schadeniveau. Voor deze toekomstige premietekorten mag binnen de portefeuille als geheel immers enige extra ruimte voor interne solidariteitsoverdracht aanwezig worden geacht.

3.6.2 Kanttekeningen bij de AVZ In de loop der tijd heeft de actuariële discipline zich meer en meer in de schadeverzekering en in het bijzonder de ziektekostenverzekering weten te profileren, zoals bij de AVZ91. Van de andere kant is het juist wegens een teveel aan ad hoc- en consensusoverwegingen bij de vormgeving dat actuarissen zich kritisch uiten over de AVZ91. Er bestaat daarom een permanente aandacht voor verbeteringen en alternatieven voor een sluitende oplossing van het vergrijzingsprobleem bij ziektekostenverzekeraars. Daarbij mag tot inspiratie dienen dat het actuarissen van verzekeraars is toegestaan om, in plaats van de AVZ91, een actuariële voorziening naar eigen inzichten vast te stellen, mits dit volgens een naar de mening van de PVK verantwoorde methode geschiedt. De uitkomsten volgens het rekenschema van de AVZ91

68


pvk studies 24

dienen in dat geval wel steeds als toetssteen te worden gehanteerd. Terzake van de AVZ91 is dan ook een aantal artikelen en afstudeerscripties verschenen waarin verschillende begrijpelijke kritiekpunten worden gesignaleerd en suggesties voor oplossingen worden gedaan59. Op een aantal relevante kritiekpunten wordt hierna ingegaan. Eenvoud en inzichtelijkheid zijn voor de PVK belangrijke redenen geweest globaal te blijven voor wat betreft het schadeprofiel. Het hanteren van landelijke verhoudingen kan bij de individuele verzekeraar echter onzuivere uitkomsten geven. Immers: –

het risicoprofiel van de individuele verzekeraar wijkt af van het landelijke profiel; dit kan verband houden met de wijze waarop het verstrekkingenpakket afhangt van de leeftijd;

–

de indeling naar productsoorten is (te) grof; er moeten meer categorieën voor het eigen risico worden onderscheiden;

–

kleinere portefeuilles zijn gevoelig voor toevalligheden in de schademeting die alleen op het boekjaar betrekking heeft; middeling over meer jaren blijft hier een werkbaar alternatief.

De wijze van vaststelling van de batepremie levert ook de nodige vraagtekens op. Bezwaarlijk wordt gevonden dat de batepremie uit de brutopremie volgt door hierop provisie en kosten in mindering te brengen. Toevalligheden in beide posten kan tot jaarlijks wijzigende batepremies leiden. In termen van contante waarden kan ook de AVZ91 grote fluctuaties laten zien. Het enige echte alternatief zou zijn dat wordt uitgegaan van een door de verzekeraar vast te stellen theoretische nettopremie (zoals gebruikelijk bij levensverzekeringen). Behoudens bij een enkele verzekeraar achtte de PVK de tijd daarvoor toen nog niet echt rijp. Ook in een ander opzicht is de vaststelling van de batepremie voor verbetering vatbaar. In de opzet van het rekenschema wordt de batepremie 59

Zie ook: 1) B. van der Laan en J. Oor, ‘Een model voor de berekening van premie en technische voorziening van ziektekostenverzekeringen op basis van kapitaaldekking’, Het Verzekerings-Archief 1994-2. 2) G.J.M. Ariaans, Patiënt: A.V.Z., Een diagnose van de Actuariële Voorziening Ziektekostenverzekeringen, Afstudeerproject UvA, 1994. 3) L. Vrasdonk, Voorstellen wijziging Avz-methode, Stageverslag UvA, 1994.


69

pvk studies 24

bepaald naar de stand op het moment van berekening van de AVZ91 en wordt een levenslange gelijkblijvendheid van de batepremie verondersteld. Hierbij is op te merken dat, tot aan leeftijd 65, bij het bereiken van bepaalde leeftijden premieaanpassingen contractueel kunnen zijn vastgelegd. Met de contante waarde van deze zekere toekomstige batepremies wordt in de AVZ91 geen rekening gehouden; er zit uit dien hoofde dus enige overschatting in de AVZ91. Daarnaast is er nog een element van overschatting. In de systematiek van de AVZ91 wordt ervan uitgegaan dat ook een verzekerde met een (semi-)actuarieel tarief op leeftijd 65 zal overstappen op de WTZverzekering, zo niet uit eigener beweging dan toch wel op aandringen van de verzekeraar vanwege het voordeel van het onder de omslagregeling kunnen brengen van deze verzekerde. In het meest ongunstige geval zou de verzekeraar kunnen instemmen met de overgang van een 65-jarige naar de WTZ-verzekering onder handhaving van de (semi-)actuariële premie die lager is dan de maximum-WTZ-premie. Deze veronderstelling ligt ten grondslag aan de berekening van de contante waarde baten. Verwacht mag worden dat in veel gevallen de batepremie na leeftijd 65 niet op dat laagste niveau zal liggen. Tegenover de overschatting vanaf leeftijd 65 kan echter ook een onderschatting voorkomen. Die treedt op in het geval de verzekerde niet op de WTZ-verzekering wil overgaan maar zijn bestaande verzekering intact laat. De verzekeraar ontvangt dan de lagere batepremie, maar moet ook nog eens opkomen voor alle (niet voor verevening in de omslagregeling in aanmerking komende) meerschade boven de maximum-WTZ-premie. In de AVZ91 is niet in deze situatie voorzien. Evenmin houdt de AVZ91 er rekening mee dat een voorziening moet worden gevormd voor incidenteel voorkomende WTZ-verzekeringen (lees: standaardpakketverzekeringen) van 65-plussers die in 1989 (of later) voor verevening in de omslagregeling in aanmerking hadden kunnen komen, maar die door sommige verzekeraars (om welke redenen dan ook) niet zijn aangemeld. Ook hier gaat het om de meerschade boven de WTZ-premie waarop de voorziening zou moet worden afgestemd. Het gaat overigens om een zeer kleine groep verzekerden. Ten slotte valt op te merken dat het gebruik van royementskansen uiteindelijk door de PVK is toegestaan. De royementskans is opgevoerd op aandringen van verzekeraars die (vanuit hun theoretische benadering terecht) geen

70


pvk studies 24

voorziening willen vormen voor verzekerden die naar verwachting de portefeuille zullen verlaten en dan geen toekomstige verplichtingen meer vormen. De verzekeraars wensen, wegens de grote administratieve belasting, geen afkoopwaarde bij beëindiging van de verzekering mee te geven aan concurrent-verzekeraars of ziekenfonds (van welke laatste overigens geen afkoopwaarden zijn terug te ontvangen). Het niet hanteren van afkoopwaarden is tot uitdrukking gebracht in het gebruikmaken van royementskansen. Uiteindelijk bereiken verzekeraars daarmee dat een door hen niet gewenste mobiliteit van verzekerden wordt voorkomen en dat zijzelf over de financiële middelen kunnen blijven beschikken. In verzekeringstechnisch opzicht zijn het toepassen van royementskansen en het niet meegeven van een afkoopwaarde met elkaar in evenwicht. Het onderkennen van kapitaaldekking maakt dat ook aan een ziektekostenverzekering een zekere waarde kan worden toegekend. Maar wordt, vanuit de verzekerde bezien, een afkoopwaarde daarmee niet tevens een gerechtvaardigde verwachting?

3.6.3 Effecten van de gewijzigde regelgeving Het kunnen vervallen van de VVZ89 betekent voor een verzekeraar die geen (semi-)actuariële tarieven voert dat in het geheel geen voorziening voor het vergrijzingsrisicio meer behoeft te worden aangehouden. De aanwezige VVZ89 komt dan dus geheel vrij ter beschikking. Daar staat tegenover dat een verzekeraar die juist wel veel actuariële tarieven voert een AVZ91 moet opvoeren die vaak niet geheel door de vrijvallende VVZ89 kan worden gecompenseerd. Voor de gehele markt resulteert per saldo een vrijval, maar tegelijkertijd valt er eveneens een grotere spreiding in benodigde voorziening tussen de portefeuilles te noteren. De effecten op de voorziening komen niet alleen voort uit wijzigingen in de WTZ. Ook de overheveling in 1992 van delen (circa 20%) van het verstrekkingenpakket van reguliere verzekering naar de AWBZ beperkt het schadevolume voor verzekeraars en daarmee de omvang van de AVZ91. De verkleining van het verstrekkingenpakket en de vrijval van de VVZ89 moeten volgens de politiek leiden tot een verlaging van de premies in 1995. Verzekeraars delen die mening niet en wijzen erop dat bij de premieontwikkeling nog enkele inhaalslagen zijn te doen. Een grootschalige onder verzekeraars opgezette resultatenanalyse moet uitsluitsel brengen over de aanwezige ruimte voor premieverlaging. De PVK heeft opdracht gekregen de


71

pvk studies 24

effecten van de wijzigingen in de voorzieningen in kaart te brengen en hierover aan de minister van Financiën te rapporteren60. De belangrijkste bevindingen van dit rapport zijn in onderstaande tabel samengebracht. De uitkomsten hebben betrekking op 47 (van de 66) in 1990 werkzame ziektekostenverzekeraars met circa 92% van het aantal particulier verzekerden. De vereiste voorziening in 1990 (volgens de VVZ89) bij deze verzekeraars bedraagt circa 90% van het totaal voor de markt. Voor 33 verzekeraars die actuariële tarieven hanteren zijn in tabel 4 enkele vergelijkbare uitkomsten betreffende de AVZ91 gepresenteerd. Tabel 4

Ultimo

Verandering in de vereiste voorziening voor het vergrijzingsrisico per einde 1991

Berekening Tariefvoorziening type volgens

Geboekte premie

Voorziening

Totaal

Totaal

Voorziening per verzekeraar Gem.

(in mln guldens)

St.afw.

Vrijval per verzekeraar

Gem.

St.afw.

(in % geboekte premie)

Alle verzekeraars (= 47), zonder onderscheid naar actuariële (= A) en niet-actuariële (= N) tarieftypen 1990

VVZ89

A+N

4842

1507

31,1

12,6

-0,6

5,3

1991

AVZ91

A+N

4786

766

16,0

12,7

15,6

13,6

Alle verzekeraars (= 33), die actuariële (= A) (en eventueel ook niet-actuariële (= N)) tarieftypen hanteren 1991

AVZ91

A+N

3608

628

17,2

12,1

1991

AVZ91

A

1420

628

44,2

31,0

Het rapport concludeert dat in macroverband gezien in 1991 bijna de helft van de dan aanwezige voorziening vrijkomt. De AVZ91 leidt echter tot nog grotere verschillen in vereiste voorziening per verzekeraar dan de VVZ89, blijkend uit de toeneming van de standaardafwijking. Dit betekent tegelijkertijd dat ook de vrijval per verzekeraar zeer verschillend is. Een landelijk uniforme aanpassing van het premieniveau voor deze vrijval, zeker in de door de politiek verwachte omvang, is daarmee een utopie.

60

72

Zie: Pensioen- & Verzekeringskamer, Rapportage over de inventarisatie terzake van de ontwikkeling van de vergrijzingsvoorziening in relatie tot de WTZ-ontwikkelingen, d.d. 26 mei 1992.


pvk studies 24

3.6.4 De tussentijdse bijstellingen van de AVZ Na de herdefiniëring van het vergrijzingsrisico voor verzekeraars als gevolg van de introductie van de meerbetalersregeling breekt een korte periode aan van betrekkelijke rust op het terrein van de stelselwijziging. De systematiek van de AVZ91 blijft dan ook een aantal jaren ongewijzigd van kracht. Wel vindt er door de PVK jaarlijks toetsing van de juistheid van de gehanteerde grondslagen plaats. Deze richt zich met name op de schadecurve, de sterftekansen en de royementskansen. Wijziging van deze parameters leidt immers tot andere factoren voor de contante waarden in het rekenschema. Daarnaast worden de schadeverhoudingen tussen de productsoorten in de tijd gevolgd. Als hierbij verschuivingen optreden, komen deze tot uitdrukking in een wijziging van de wegingsfactoren voor het eigen risico van verzekerden. Al met al zijn de volgende wijzigingen in de AVZ doorgevoerd. Deze sluiten aan op de Regeling actuariële voorziening ziektekostenverzekeringen 1994 in de WTV 1993 (als voortzetting van de oorspronkelijke regeling in de WTV). –

AVZ94: De grondslagen zijn voor het eerst aangepast voor het boekjaar 199461. De vernieuwde uitgangspunten voor de AVZ94 zijn het KISG-schadeprofiel 1993, sterftetafel GBM/V 85/90 en aangepaste wegingsfactoren voor het eigen risico.

–

AVZ95: Besloten wordt de royementskansen nader te laten aansluiten bij de ervaringscijfers62. Het voor de respectievelijke leeftijdscategorieën onderscheiden royement: 5% (25-29 jaar), 3,5% (30-39 jaar), 2% (40-49 jaar) en 1% (50-64 jaar) wordt vervangen door respectievelijk: 13% (25-29 jaar), 9% (30-34 jaar), 7% (35-39 jaar), 6% (40-44 jaar), 5% (45-49 jaar) en 4% (50-64 jaar). Tevens is besloten dat de AVZ95 pas voor het eerst over het boekjaar 1996 van kracht zal worden. Dit laatste zal echter pas in 1996 realiteit worden nadat andermaal tot aanpassing van de grondslagen is besloten.

61 62

Regeling van de Pensioen- & Verzekeringskamer van 16 december 1994, Stcrt. 248, 23 december 1994. Regeling van de Pensioen- & Verzekeringskamer van 11 december 1995, tot wijziging van de Regeling actuariële voorziening ziektekostenverzekering 1994, Stcrt. 248, 21 december 1995 (gerectificeerd Stcrt. 11, 16 januari 1996).


73

pvk studies 24

–

AVZ96: De op 1 juli 1994 ingegane zogeheten Wet van Otterloo63 geeft uitbreiding aan het principe van ziektekostenpremie naar draagkracht. Particulier verzekerden die op genoemde datum 65 jaar of ouder zijn of op een later tijdstip 65 jaar worden, kunnen overstappen naar het ziekenfonds. Een inkomensgrens is daarvoor het criterium. Het maakt daarbij niet uit of de verzekerde een reguliere dan wel inmiddels een WTZ-verzekering heeft. De betreffende overgangs- (of royements)kans heeft een behoorlijke invloed op de berekening van de AVZ95. De royementskansen worden eind 1996 herzien op basis van nieuwe ervaringscijfers64. De gewijzigde royementskansen in de onderscheiden leeftijdscategorieën zijn: 14% (25-29 jaar), 10% (30-34 jaar), 8% (35-39 jaar), 7% (40-44 jaar), 6% (45-49 jaar) en 5% (50-63 jaar) en 15% (64 jaar). Ten opzichte van de nog van toepassing zijnde AVZ94 heeft het verhoogde royement een lagere voorziening in 1996 tot gevolg.

–

AVZ98: De royementskansen worden eind 1998 andermaal herzien op basis van nieuwe ervaringscijfers65. De gewijzigde royementskansen in de onderscheiden leeftijdscategorieën zijn: 15% (25-29 jaar), 11% (30-34 jaar), 9% (35-39 jaar), 8% (40-44 jaar), 6% (45-49 jaar) en 5% (50-63 jaar) en 15% (64 jaar). Tevens geldt thans het Vektis-schadeprofiel 1997 als uitgangspunt voor de schadecurve. Beide aanpassingen hebben naar verwachting een lagere voorziening in 1998 tot gevolg.

63

64

65

74

Wet van 9 juni 1994 tot wijziging van de Ziekenfondswet en enige andere wetten in verband met uitbreiding van de personele werkingssfeer van de Ziekenfondswet met een bepaalde categorie van AOW-gerechtigden (verplichte ziekenfondsverzekering AOW-gerechtigden) en aanpassing van AOW-rechten in verband met te betalen premies ziektekostenverzekering, Stb. 1994, 465. Deze wet biedt tevens de mogelijkheid om bij algemene maatregel van bestuur bepaalde categorieën verzekerden te ontheffen van het betalen van de WTZ-omslagbijdrage. Regeling van de Verzekeringskamer van 16 december 1996, tot wijziging van de Regeling actuariële voorziening ziektekostenverzekering 1994, Stcrt. 248, 23 december 1996. Regelingen van de Verzekeringskamer van 14 december 1998 en 7 januari 1999, tot wijziging van de Regeling actuariële voorziening ziektekostenverzekering 1994, Stcrt. 250, 30 december 1998 en Stcrt. 9, 14 januari 1999.


pvk studies 24

3.7 1996 tot 1999 – de terugkeer van de voorziening voor veroudering De basisverzekering volgens het ‘plan Dekker’ eind jaren tachtig is nooit van de grond gekomen. Uit dit plan evolueerde aanvankelijk de idee om de AWBZ op te tuigen als het vehikel dat in de basisverzekering zou moeten uitmonden. In dat verband is in 1992 een belangrijk deel van het verstrekkingenpakket uit de particuliere en ziekenfondsverzekering gelicht en onder de AWBZ gebracht. Deze overheveling, waarbij vergoedingen voor huisarts en medicijnen de belangrijkste verstrekkingen zijn, is eind 1995 weer teruggedraaid. In het veranderde politieke denken (van toen) lijkt de basisverzekering niet langer een belangrijk punt te zijn. Verzekeraars hebben de politiek ervan weten te overtuigen dat enige rust in de ziektekostenverzekering voor alle partijen welkom zal zijn. Het denken over de grote stelselwijziging heeft wel geresulteerd in de invoering van marktwerking in de ziekenfondsverzekering. Deze wordt onder meer vormgegeven door een wijziging van de financiering waarbij de ziekenfondsverstrekkingen worden gedekt door een combinatie van genormeerde budgetten en door ziekenfondsen zelf vast te stellen nominale premies. Afgezien van (tijdelijke, af te bouwen) verevenings- en nacalculatiemechanismen zijn de ziekenfondsen daardoor gaandeweg steeds meer zelfstandig risicodrager geworden. Met als gevolg dat er thans ook voor ziekenfondsen een vereiste solvabiliteitsmarge is voorgeschreven. In schril contrast hiermee staat de ontwikkeling in de mate waarin particuliere ziektekostenverzekeraars risico dragen. Door het openstellen van de omslagregeling voor steeds weer nieuwe categorieën verzekerden maar ook door de meerbetalersregeling zijn verzekeraars steeds meer ‘verlost’ van de slechtere risico’s. Zeker in het licht van het sociale karakter van de ziektekostenverzekering lijken de tegengestelde ontwikkelingen in risicodragendheid de verhoudingen tussen ziekenfondsen en particuliere ziektekostenverzekeraars verregaand om te keren. Deze omgekeerde wereld wordt politiek niet langer acceptabel bevonden. Een eerste aanzet tot herstel van de risicodragendheid voor verzekeraars krijgt vorm met het besluit de werkingssfeer van de omslagregeling te beperken66. Hierin wordt voor de verzekeraars het recht tot het in de omslagregeling brengen van WTZ-verzekeringen die na 28 februari 1994 op grond van de meerbetalersregeling tot stand zullen komen, beëindigd. 66

Besluit aanwijzing categorie van personen, vallende onder de omslagregeling WTZ (zoals laatstelijk gewijzigd bij besluit van 22 februari 1994, Stb. 126).


75

pvk studies 24

Als gevolg van dit besluit ontstaat er voor verzekeraars opnieuw een – weliswaar beperkt – vergrijzingsrisico. Immers, de meerschade boven de WTZ-maximumpremie voor verzekerden jonger dan 65 jaar komt weer voor risico van de verzekeraar. De stilistische schadecurve neemt daarmee weer de vorm aan zoals die in grafiek 3 is weergegeven. De financiering (van de meerschade) wordt weer afhankelijk van de leeftijdssamenstelling van de portefeuille. De PVK verbindt hieraan de onvermijdelijke consequentie dat opnieuw een voorziening voor veroudering (VVZ) moet worden geïntroduceerd. In overleg met Zorgverzekeraars Nederland (ZN)67 wordt nagegaan op welke wijze de nieuwe voorziening kan worden vormgegeven. Formeel zou er eind 1994 een VVZ94 hebben moeten gelden. De totstandkoming van de regeling wordt echter door enkele omstandigheden vertraagd: –

het is al enige tijd een gezamenlijke intentie van ZN en PVK om de systematiek van de AVZ voor de gesignaleerde onvolkomenheden te herzien; vooralsnog wordt gedacht om de nieuwe VVZ hierin te betrekken, hoewel dat complicaties met zich brengt;

–

het ZN is beducht voor de mogelijk grote spreiding in de nieuwe voorzieningseis en daarmee voor de erg verschillende consequenties voor de concurrentieposities; de vrijval van de VVZ91 is bij sommige verzekeraars bewust ‘op de plank’ blijven liggen (en zou dus nu onbelemmerd kunnen worden ingezet), terwijl andere verzekeraars deze vrijval (als premiereductie of anderszins) hebben aangewend;

–

de zich aandienende terugdraaiing (per 1996) van de overgehevelde AWBZ-verstrekkingen naar de reguliere ziektekostenverzekering en de overeenkomstige toeneming van de vereiste solvabiliteitsmarge drukken relatief zwaar op het premieniveau; ZN heeft moeite met een gelijktijdige extra premie voor de vorming van de nieuwe VVZ.

Uiteindelijk neemt de PVK eind 1995 een besluit over de regeling voor een nieuwe voorziening voor veroudering ziektekostenverzekeringen (VVZ95)68. Om het de verzekeraars mogelijk te maken de consequenties van de voorzieningseis tijdig in de premieaanpassing te verwerken, wordt tevens besloten dat de regeling voor het eerst in 1996 van kracht zal zijn. 67

68

76

Zorgverzekeraars Nederland is vanaf 1995 de representatieve organisatie van de gezamenlijke zorgverzekeraars in Nederland, en is de voortzetting van het KLOZ en de VNZ, de Vereniging Nederlandse Ziekenfondsen. Regeling van de Pensioen- & Verzekeringskamer van 11 december 1995, Stcrt. 248, 21 december 1995.


pvk studies 24

3.7.1 Systematiek VVZ95 De noodzaak tot het aanhouden van een VVZ95 hangt rechtstreeks samen met de onopzegbaarheid van de verzekering door de verzekeraar en dient in de eerste plaats hieraan te worden getoetst. Voor opzegbare verzekeringen (waaronder in het algemeen de meeste collectieve verzekeringen) is geen VVZ95 noodzakelijk. Voorts blijven de WTZ-verzekeringen buiten de voorzieningseis, althans voorzover deze voor verevening in de omslagregeling in aanmerking komen. De VVZ95 geldt voor alle tarieftypen zoals gedefinieerd bij de AVZ91. Dit betekent dat voor niet-actuariële tarieftypen de berekende VVZ95 voor de volle 100% moet worden aangehouden. Voor de (semi-)actuariële tarieftypen dient reeds voor de fractie Gp een AVZ96 te zijn gevormd; de voor deze verzekering berekende VVZ95 hoeft daarom slechts voor het complementaire gedeelte (1-Gp) te worden gevormd. Overigens geldt de VVZ95 alleen voor risico’s in de leeftijdscategorieën 25-65 jaar. Vanaf leeftijd 65 mag worden aangenomen dat iedere verzekerde, zoals voorheen het geval, een WTZ-verzekering zal hebben die voor verevening in de omslagregeling in aanmerking komt. De redenering hierachter is dat het voor een verzekeraar niet langer aantrekkelijk is om een verzekerde op grond van de meerbetalersregeling een WTZ-verzekering aan te bieden vóór leeftijd 65. In dat geval verliest de verzekeraar immers het recht om deze verzekerde op diens 65-jarige leeftijd alsnog voor verevening in de omslagregeling aan te melden. Voor de hand ligt daarom dat de verzekeraar een noodzakelijk geachte premieverhoging zal beperken tot ten hoogste dat niveau waarbij de verzekerde nog geen recht op een WTZverzekering kan ontlenen aan de meerbetalersregeling. Het toekomstige verlies voor de verzekeraar bij een dergelijk premiebeleid zal dan maximaal worden beperkt en zeker veel lager uitvallen dan bij een niet meer voor verevening in aanmerking komende WTZ-verzekering. De voorziening wordt in beginsel per verzekerde bepaald als de contante waarde van de gemiddelde overschade ten opzichte van de batepremie. Binnen iedere toekomstige vijfjaarsperiode worden positieve en negatieve contante waarden over alle verzekerden gesaldeerd. De som over alle toekomstige vijfjaarsperioden van de positieve saldovoorzieningen geeft de totale voorziening. De feitelijk te vormen voorziening ten slotte wordt gevonden door de totale voorziening te mitigeren door toepassing van een opbouwformule.


77

pvk studies 24

Voor de bepaling van de totale voorziening gelden de volgende actuariële grondslagen: –

als schadelast (tot leeftijd 65) is uitgegaan van het schadeprofiel 1994 volgens Vektis69 voor de productsoort ‘volledige dekking zonder eigen risico in de verzekerde klasse III’, gemeten aan niet-collectief verzekerden op basis van vijfjaars leeftijdsklassen;

–

als batepremie geldt de maximum-WTZ-premie (tot 65 jaar), na aftrek van kosten;

–

sterfte gebaseerd op de gemiddelde aantallen levenden volgens de GBM en GBV, 1985-1990;

–

4% rekenrente;

–

royement naar leeftijd: 13% (25-29 jaar), 9% (30-34 jaar), 7% (35-39 jaar), 6% (40-44 jaar), 5% (45-49 jaar) en 4% (50-64 jaar).

De opbouwformule omschrijft de factor die in enige situatie op de totale voorziening mag worden toegepast. Deze factor luidt in formule: Factor (VVZ) = {Jaar – 1995}/{Jaar – 1995 + 3 * Q} De grootheid Q (0 ≤ Q ≤ 8) staat voor het aantal malen dat bij een toekomstige vijfjaarsperiode het saldo over alle verzekerden (tot leeftijd 65) van de contante waarde van de gemiddelde overschade minus de batepremie een negatieve uitkomst oplevert. Een negatieve uitkomst voor een toekomstige vijfjaarsperiode betekent eigenlijk dat de verzekeraar op dat moment nog voldoende ruimte heeft om premieverhoging (tot de wettelijke maximumpremie) door te voeren. Het tempo van de opbouw wordt dus lager naarmate een verzekeraar, gegeven de samenstelling van zijn portefeuille, over een langer toekomstig tijdvak de ruimte heeft voor toepassing van premieverhoging.

3.7.2 Kanttekeningen bij de VVZ95 De VVZ95 is erop gericht evenwicht te brengen in de op basis van omslagpremies gefinancierde ziektekostenverzekering. Bij omslag komt de gewenste solidariteit in de eerste plaats tot uitdrukking in de directe premiebetaling. Alle ruimte voor directe premiebetaling dient hierbij optimaal te worden

69

78

Vektis is de verzelfstandigde voortzetting van KISG.


pvk studies 24

benut. Met het stellen van een wettelijke maximumpremie is die ruimte expliciet aangegeven. De maximum-WTZ-premie speelt daardoor een cruciale factor in de bepaling van de omvang van de VVZ95. In de berekening van deze voorziening fungeert de maximum-WTZ-premie quasi als een batepremie. Zolang de niveaus van schade en batepremie op een stabiele wijze onderling op elkaar zijn afgestemd, zal ook de VVZ95 zich qua omvang evenwichtig in de tijd ontwikkelen. Dit evenwicht zal echter sterk worden aangetast indien (om welke redenen ook) de wettelijke bepaling van de maximum-WTZ-premie niet in de pas blijft bij de schadeontwikkeling. Het relatief achterblijven van de maximum-WTZ-premie zal namelijk zowel het aantal 65-minners waarvoor de voorziening geldt als de overschade per verzekerde als basis voor de omvang van de voorziening doen toenemen. Discrepanties tussen schade- en premieniveau zullen een hefboomeffect hebben op de omvang van de VVZ95. Dit zou enerzijds de wetgever moeten bewegen tot discipline in de zin dat de bepaling van de maximum-WTZpremie optimaal zou dienen aan te sluiten bij de ontwikkeling van het medische-kostenniveau; anderzijds legt een gebrekkige discipline de gevoeligheid van de systematiek bloot waardoor onnodig de acceptatie van de systematiek zelf ter discussie komt. In het overleg met verzekeraars bij het tot stand komen van de VVZ95 hebben verzekeraars de noodzaak van deze voorziening sterk in twijfel getrokken. De weerstand ligt vooral bij verzekeraars die (nagenoeg) geheel omslagfinanciering toepassen. Hun redenering is dat zolang een portefeuille een enigszins redelijk evenwicht in de portefeuillesamenstelling zal weten te handhaven de VVZ95 slechts als ‘dood geld’ op de plank blijft liggen. Verzekeraars dringen daarom aan op een gematigde voorzieningseis. De PVK blijft echter van mening dat als een portefeuille uit balans raakt er een dubbele belasting zal optreden: enerzijds leidt de vergrijzende portefeuille tot hogere schades en dus hogere premies, anderzijds zal in dat geval de VVZ95 eveneens toenemen en noodzakelijkerwijs hogere premies met zich brengen. Dit voert de PVK tot de slotsom dat de VVZ95 slechts tijdelijk onder het vereist niveau mag zijn. Door middel van de opbouwformule die het traject tot een volledige VVZ95 vastlegt, is aan dit tijdelijk achterblijven structuur gegeven. De werking van deze formule is zodanig dat naarmate een portefeuille veroudert de periode van opbouw tot het vereiste niveau korter is. Dit heeft


79

pvk studies 24

tot gevolg dat, evenals dat het geval was bij de VRZ, vergrijzing van een portefeuille niet gelijk opgaat met de mogelijkheid tot onttrekking aan de voorziening ter compensatie van die vergrijzing. De oorzaak van deze discrepantie is uiteraard de toegelaten premieruimte (tot aan de maximumWTZ-premie) waarbinnen solidariteit en concurrentie vrij spel is gelaten. De conclusie is dat de PVK het vooralsnog acceptabel heeft geacht dat verzekeraars tijdens de opbouwfase in beperkte mate een vergrijzingsrisico blijven lopen. De PVK zal hier echter voortdurend alert op dienen te blijven en naar eventuele alternatieven moeten blijven zoeken.

3.7.3 Effecten van de gewijzigde regelgeving De VVZ95 zou (als deze al in 1995 van kracht zou zijn geworden) nog voor geen der verzekeraars aanleiding hebben gegeven tot een substantiële aanvulling van het voorzieningenniveau. Macro-bezien maakt de VVZ95 naar verwachting minder dan 5% uit van het totaal van alle voorzieningen voor veroudering bij ziektekostenverzekeringen. Er zijn hiervoor in hoofdzaak twee redenen. De eerste betreft het effect van de werking van de opbouwformule. Deze resulteert voorlopig nog in zeer geringe factoren die op de 100% VVZ95 mogen worden toegepast. Daarnaast ligt thans de maximumWTZ-premie op een zodanig niveau dat er slechts bij een beperkte groep 65-minners sprake is van overschade die bovendien beperkt van omvang is.

3.7.4 De tussentijdse bijstellingen van de VVZ Er zijn inmiddels twee wijzigingen in de VVZ doorgevoerd. Deze sluiten aan op de Regeling voorziening veroudering ziektekostenverzekeringen in de WTV 1993. –

VVZ96: Reeds in 1996 (het eerste jaar van toepassing van de VVZ) zijn de royementskansen gewijzigd70, in naar leeftijd: 14% (25-29 jaar), 10% (30-34 jaar), 8%(35-39 jaar), 7% (40-44 jaar), 6% (45-49 jaar) en 5% (50-64 jaar). Dit leidt tot een geringe daling van de voorziening.

–

VVZ98: De royementskansen worden eind 1998 andermaal herzien op basis van nieuwe ervaringscijfers71. De gewijzigde royementskansen in de onderscheiden leeftijdscategorieën zijn: 15% (25-29 jaar), 11% (30-34 jaar),

70

80

Regeling van de Pensioen- & Verzekeringskamer van 16 december 1996, tot wijziging van de Regeling voorziening veroudering ziektekostenverzekering, Stcrt. 248, 23 december 1996.


pvk studies 24

9% (35-39 jaar), 8% (40-44 jaar), 6% (45-49 jaar) en 5% (50-63 jaar) en 15% (64 jaar). Tevens geldt thans het Vektis-schadeprofiel 1997 als uitgangspunt voor de schadecurve. Beide aanpassingen hebben naar verwachting een lagere voorziening in 1998 tot gevolg.

3.8 Vanaf 2000 – integratie van AVZ en VVZ? In het afgelopen decennium heeft de politieke bemoeienis met de particuliere ziektekostenverzekering hoogtij gevierd. Het motief tot die bemoeienis is altijd te herleiden tot een als sociaal onrechtvaardig gevonden financiële premiedruk voor specifieke doelgroepen in de samenleving. Het koopkrachtplaatje is daarbij sturend voor de vormgeving van de financiering van ziektekostenverzekeringen. Een dergelijke externe factor heeft een verstorende invloed op een evenwichtig systeem van ziektekostenfinanciering. Hiervoor is reeds aangegeven hoe belangrijk de bepaling van de maximum-WTZpremie is voor een stabiele ontwikkeling van de voorzieningen voor veroudering. Algemeen kan worden gesteld dat externe ingrepen die eerst leiden tot vrijval en daarna tot opbouw van een voorziening, stabiele en adequate bedrijfsvoering door de verzekeraar ondermijnen en een consequent toezicht bemoeilijken. In het regeerakkoord van Paars II formuleert het kabinet het voornemen de risicodragendheid van particuliere verzekeraars op WTZ-verzekeringen drastisch te verruimen. Hiertoe worden twee maatregelen voorgesteld: –

Sluiting van de WTZ voor nieuwe 65-jarigen. Voor deze categorie zal een nieuwe ZFW-inkomensgrens voor bejaarden worden vastgelegd, die materieel overeenkomt met de loongrens van werknemers.

–

De WTZ-omslagregeling zal worden beperkt tot verevening van de kosten boven een bedrag van ten minste ƒ 10.000 gulden.

Dit houdt in dat voor nieuwe 65-jarigen die voor een WTZ-verzekering kiezen de overschade (boven de maximum-WTZ-premie) niet langer in de WTZomslagregeling kan worden gepoold maar geheel voor rekening van de verzekeraar blijft. Voor 65-plussers die al onder de omslagregeling vallen, zal alleen nog de overschade boven een drempel van ƒ 10.000 gulden voor 71

Regelingen van de Pensioen- & Verzekeringskamer van 14 december 1998, 7 en 27 januari 1999, tot wijziging van de Regeling voorziening veroudering ziektekostenverzekering, Stcrt. 250, 30 december 1998, Stcrt. 9, 14 januari 1999 en Stcrt. 30, 12 februari 1999.


81

pvk studies 24

pooling in aanmerking komen. Berekeningen van de effecten van beide maatregelen tonen aan dat als gevolg van de benodigde premie- en voorzieningmutaties er met name bij sluiting van de omslagregeling (te) grote discrepanties dreigen te ontstaan in de onderlinge concurrentieposities van verzekeraars. De haalbaarheid van de voorgestelde maatregelen staat daarmee ter discussie72. Politieke koerswijzigingen en ingrepen in het ziektekostenstelsel hebben tot op heden belemmerend gewerkt in het gezamenlijk streven van PVK en ZN om nog eens fundamenteel na te denken over de wijze waarop het vergrijzingsrisico zou kunnen worden vertaald in een meer robuust en evenwichtig model voor de noodzakelijke voorzieningen. In beginsel is daarbij het streven naar één vorm van voorziening voor veroudering waarin de huidige AVZ en VVZ zijn geïntegreerd. Onder meer zal aan de orde moeten komen: –

een herdefiniëring van de doelgroepen waarvoor de voorzieningseis geldt;

–

een heroriëntatie op de te onderscheiden productsoorten;

–

een mogelijke herziening van de definitie van actuariële premiestructuur; en

–

een structurering van de periodieke toetsing van de gehanteerde kanssystemen.

Binnen de randvoorwaarden die de politiek aan toegankelijkheid en premiebandbreedte kan stellen, zal ook een geïntegreerde voorziening moeten blijven beantwoorden aan de effecten van externe invloeden die een wijziging van vergrijzingsrisico in de portefeuille van een ziektekostenverzekeraar tot gevolg hebben.

72

82

Conform het regeerakkoord is het kabinet niet voornemens het stelsel van ziektekostenverzekeringen anderszins te wijzigen. Toch duiden uitlatingen van de minister van VWS erop dat er weer wordt gedacht aan een verplichte basisverzekering met premies naar draagkracht (Het Financieele Dagblad d.d. 16 november 1999).


pvk studies 24

4 Het vergrijzingsprobleem opgelost ? 4.1 Noodzaak tot oplossing Zorgverzekeringen in het algemeen en ziektekostenverzekeringen in het bijzonder worden maatschappelijk als een groot sociaal goed ervaren. Om deze verworvenheden te behouden is men geneigd grote financiële offers te brengen. Voorzover zich daarbij beperkende omstandigheden voordoen die de betrokkenen verhinderen de benodigde financiële lasten op te brengen, wordt het als alleszins redelijk ervaren om daarvoor te corrigeren via een beroep op subsidiërende solidariteit. In de afgelopen periode is de mate waarin individuele verzekerden wensen bij te dragen aan subsidiërende solidariteit afgenomen. De grenzen van maatschappelijke aanvaardbaarheid worden daarbij steeds meer benaderd. Dit geldt zeker voor de leeftijdssolidariteit. Met de invoering van de WTZ en de bijbehorende omslagregeling is er duidelijk zo’n grens getrokken. Maar ook los van deze overheidsmaatregel kan uit het voorafgaande worden geconcludeerd dat er behoefte is aan meer evenwichtigheid in de financiering van ziektekostenverzekeringen. Door het stellen van voorzieningseisen draagt de PVK indirect bij aan handhaving of herstel van subsidiërende solidariteit. De markt van ziektekostenverzekeringen evolueert echter en vraagt daarom op gezette tijden om bijstelling van deze eisen. De benaderingsgedachte in het huidige voorzieningenmodel heeft, zoals gezegd, gaandeweg geleid tot (een teveel aan) kritiekpunten. De belangrijkste daarvan geven aanleiding om te komen tot een betere afstemming voor wat betreft: –

de categorieën waarop de verzekeraar feitelijk een vergrijzingsrisico loopt;

–

het risicoprofiel van de individuele verzekeraar door vergroting van de fijnmazigheid ten aanzien van productsoort en eigen risico;

–

de aan de verzekerde in het vooruitzicht gestelde toekomstige premiestructuur;

–

de in de premie begrepen kostenopslag.


83

pvk studies 24

De doelstelling van nieuwe modellen moet dan ook zijn dat particuliere ziektekostenverzekeraars hun voorzieningen beter op het door hen gelopen risico (kunnen) afstemmen. Aan actuariële en bedrijfstechnische beginselen dient daarbij explicietere invulling te worden gegeven. Hierna is aangegeven hoe alternatieven voor het gewenste herstel van subsidiërende solidariteit ten aanzien van de desbetreffende risicoparameters via normuitkeringssystemen of, in het geval van de leeftijdsparameter, via een systeem van voorzieningen voor veroudering kunnen worden vormgegeven. De beide systemen zijn van elkaar te onderscheiden naar de wijze waarop de tijdfactor in de solidariteit tot uitdrukking wordt gebracht. Het eerst te beschouwen systeem is gebaseerd op normuitkeringen: de risico’s van dit moment worden verevend via een omslagmodel waarin de gewenste subsidiërende solidariteit is vormgegeven. Dit systeem kenmerkt zich vooral doordat geen voorzieningen nodig zijn. In het tweede systeem gaat het nadrukkelijk wél om voorzieningen. Daarin wordt, naast een omslagmodel, een deel van de solidariteit over de toekomst uitgesmeerd en via voorzieningen geneutraliseerd voor de invloed van de leeftijd.

4.2 Normuitkeringssysteem Er zijn in het afgelopen decennium meermalen voorstellen voor normuitkeringssystemen gedaan. Bij de ziekenfondsen is inmiddels een begin gemaakt met een op normering gebaseerd budgetteringsmodel. Een optimale werking van een normuitkeringssysteem wordt door de betrokken partijen nogal eens in twijfel getrokken vanwege de lage voorspelkracht. Ondanks het grote resterende toevalselement wordt echter wel het selectieeffect met betrekking tot de gekozen risicoparameters geneutraliseerd. Een normuitkeringssysteem verevent de in een waarnemingsperiode optredende verschillen tussen een verzekeraar en een referentie-verzekeraar, in de regel het collectief van alle verzekeraars tezamen, vergelijkbaar met de gemiddelde verzekeraar. De verschillen worden bepaald ten aanzien van een vooraf gekozen set van verklarende risicoparameters. Verschillen die aan andere risicoparameters moeten worden toegerekend blijven buiten de verevening. Bij de bepaling van de basis voor de verschilmeting kan een vooraf- en een

84


pvk studies 24

achteraf-variant worden onderscheiden. In het eerste geval geschiedt de verschilmeting op basis van verwachtingen omtrent de risicoparameters; in het tweede geval wordt uitgegaan van verwachtingen omtrent de risicoparameters nadat deze zijn bijgesteld voor in de waarnemingsperiode opgetreden risico’s. Toevallige verschillen tussen de feitelijke waarneming bij de verzekeraar en de (vooraf dan wel achteraf) verwachte waarneming blijven buiten de verevening; dergelijke verschillen zijn als het zuivere verzekeraarsrisico aan te merken. Bij een volledige verevening worden ook deze toevallige verschillen gecompenseerd, zoals thans het geval is in de WTZ-omslagregeling73. Voor wat betreft de risicoparameter ‘leeftijd’ werkt het normuitkeringssysteem zo uit dat een verzekeraar in voor- dan wel nadeel wordt gecompenseerd voor verschillen in leeftijdssamenstelling tussen zijn portefeuille en die van de referentie-verzekeraar. Afhankelijk van de nader te kiezen statistische methodiek wordt de totale schadelast van een portefeuille verklaard uit de leeftijdsverdeling van die portefeuille. Op deze wijze wordt een deel van de totale schadelast toegeschreven aan een dergelijk verschil in leeftijdssamenstelling. De compensatie van dit deel van de schadelast heeft tot gevolg dat de verwachte schadelast (en dus de premie) bij de verzekeraar vergelijkbaar wordt met die van de referentie-verzekeraar, anders gezegd de concurrentie op leeftijd wordt geneutraliseerd. Met deze neutralisering is leeftijd niet langer een (oneigenlijke) selectiefactor die de concurrentie bevordert. Hetzelfde geldt ook bij neutralisering van eventuele andere risicoparameters. Als compensatie voor de neutralisering van risicoparameters zouden anderszins concurrentiebevorderende elementen kunnen worden ingebouwd, bijvoorbeeld door toepassing van een credibiliteitsmodel. Vaststelling van de normering op basis van credibiliteit houdt globaal in dat bij een verzekeraar met (in termen van kostenbeheersing) ongunstige afwijkingen ten opzichte van de norm bij de referentie-verzekeraar niet volledig worden gecompenseerd74. Het optredende fractionele tekort komt geheel voor rekening van de verzekeraar en kan, bij handhaving van dezelfde concurrentiepositie (lees: hetzelfde premieniveau) alleen door

73 74

Ook andere aanvullende vereveningsvormen zijn denkbaar, zoals de nacalculatie bij ziekenfondsen. Voor verzekeraars met gunstige afwijkingen geldt uiteraard het spiegelbeeld.


85

pvk studies 24

betere kostenbeheersing worden teruggedrongen. Overigens dringt zich hierbij wel de vraag op of van een verzekeraar die naar verwachting voor een langere periode met ongunstige afwijkingen zal worden geconfronteerd mogelijk toch een structurele compensatie in de vorm van een voorziening zou moeten worden verlangd.

4.3 Voorzieningensysteem Particuliere verzekeraars zijn niet zo gecharmeerd van normuitkeringssystemen. Bezwaarlijk worden vooral geacht de beperking van de concurrentiemogelijkheden als risicokenmerken zouden worden geneutraliseerd en het eveneens levende gevoel dat ‘inefficiënte’ verzekeraars onnodig zouden worden gecompenseerd. Gaat het specifiek om de voor vergrijzing relevante risicoparameter ‘leeftijd’ dan zien zij meer mogelijkheden in het corrigeren voor leeftijdsselectie via het vormen van een voorziening voor veroudering. De handelingsvrijheid van de individuele verzekeraar wordt in dat geval minder ingeperkt geacht. Vanuit de voorkeur voor een voorziening boven normuitkeringen zijn hierna de basisgedachten uitgewerkt voor een sluitend geheel van premiestelling en vergrijzingsvoorziening bij particuliere ziektekostenverzekeringen. De totale voorziening zal daarbij zijn opgebouwd uit een drietal deelvoorzieningen die enigszins van karakter verschillen. Een belangrijk onderscheid komt tot uitdrukking in hardheid van de voorzieningseis voor risico’s vanaf leeftijd 65 (waarvoor kapitaaldekking onvoorwaardelijk wordt gesteld) en risico’s tot leeftijd 65 (waarbij met subsidiërende solidariteit rekening kan worden gehouden). Naast het verschil in waardering van risico’s tot en vanaf leeftijd 65 is de positie van de WTZ-verzekering bepalend in het totale concept van particuliere ziektekostenverzekeringen. Met betrekking tot de WTZ-verzekering wordt verondersteld dat blijvend wordt voldaan aan de volgende premissen: –

alle rechtens tot stand gekomen WTZ-verzekeringen kunnen vanaf leeftijd 65 van de verzekerde door de verzekeraar voor pooling in de omslagregeling worden aangemeld;

–

de schade van een gepoolde WTZ-verzekerde komt tot een (door de overheid bepaald) drempelbedrag voor risico van de verzekeraar75;

86


pvk studies 24

–

het pooltekort wordt bij alle verzekerden via een omslagbijdrage in rekening gebracht. In grafiek 5 is de equivalentie van pooltekort en omslagbijdrage verbeeld;

– –

er geldt vanaf leeftijd 25 een voor ieder gelijke maximum-WTZ-premie; de overheid stelt periodiek het drempelbedrag en de maximum-WTZpremie vast. Deze bedragen volgen de ontwikkeling van de medische kosten76.

Met betrekking tot de reguliere maatschappijpolis blijft voor verzekerden tot 65 jaar de meerbetalersregeling gehandhaafd, zonder recht van de verzekeraar tot pooling in de omslagregeling. Als gevolg daarvan geldt de maximum-WTZ-premie tevens als maximumpremie voor een reguliere maatschappijpolis. Grafiek 5

Omslagbijdrage als equivalent voor het risicoloos pooltekort

schadecurve

Equivalentie

Schade

pooltekort

drempelbedrag bepaald

max. WTZ-premie

omslagbijdrage

25

Leeftijd

65

Omwille van de eenvoud wordt in de onderstaande concepten van de benodigde vormen van voorzieningen geabstraheerd van het kostenaspect. Voorkomende premiebegrippen zijn dan ook te interpreteren als batepremie: 75

76

In plaats van deze premisse kan ook risico op gepoolde WTZ-verzekeringen worden geïntroduceerd via verhoging van de poolleeftijd van 65 jaar naar bijvoorbeeld 70 jaar. Dit heeft geen wezenlijke invloed op het onderhavige model. Als randvoorwaarde bij de vaststelling van de maximum-WTZ-premie zou kunnen gelden dat deze wordt vastgesteld op de gemiddelde schade van een 65-jarige, vermeerderd met de omslagbijdrage in geval er geen drempelbedrag van toepassing zou zijn en verminderd met de feitelijke omslagbijdrage.


87

pvk studies 24

de van kosten- en andere opslagen ontdane brutopremie. Om dezelfde redenen wordt er ook van afgezien om aard en omvang van de verzekerde dekking en de diverse relevante kanssystemen (sterfte, verzekeringsroyement, en andere) in de concepten te betrekken.

4.3.1 Voorziening op basis van kapitaaldekking voor risico’s vanaf leeftijd 65 Voor verzekerden vanaf leeftijd 65 bestaat het risico voor de verzekeraar uit de schade van de verzekerde voorzover hiertegenover geen premie wordt ontvangen of compensatie uit hoofde van de omslagregeling wordt genoten. De aldus bepaalde overschade betekent dus een zeker verlies voor de verzekeraar. Ter dekking van deze verliezen is een voorziening ‘toprisico’ nodig waarop de volgende typering van toepassing is: –

op leeftijd 65 is er een volledig gefinancierde voorziening voor alle toekomstige niet voor pooling in de omslagregeling in aanmerking komende overschade boven de maximum-WTZ-premie dan wel boven de te betalen maatschappijpolispremie;

–

de voorziening op leeftijd 65 wordt vanaf leeftijd 25 gevormd uit de bij toetreding op leeftijd 25 geldende gelijkblijvende actuariële rekenpremie, die (fictief) is begrepen in de brutopremie;

–

de voorziening heeft, voor het deel dat overeenkomt met de overschade boven de maximum-WTZ-premie, een afkoopwaarde maar is alleen overdraagbaar aan een andere verzekeraar;

–

de voorziening wordt voor alle verzekerden gevormd.

In grafiek 6 is de onderhavige equivalentie van overschade en actuariële rekenpremie tot uitdrukking gebracht.

88


pvk studies 24

Grafiek 6

Voorziening als equivalent bij een actuariële rekenpremie voor poolrisico

Equivalentie

voorziening toprisico

Schadecurve

Schade

drempelbedrag bepaald poolrisico max. WTZ-premie

actuariële rekenpremie 25

Leeftijd

65

In het concept komt tot uitdrukking dat vanaf leeftijd 65 zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan de algemeen als zwak aan te merken positie van de verzekerde als het gaat om het kunnen delen in door jongere verzekerden opgebrachte subsidiërende solidariteit. Met de vorming van de voorziening ‘toprisico’ zijn in beginsel alle risico’s vanaf leeftijd 65 afgedekt. Het karakter van deze voorziening wijkt daarom wel duidelijk af van dat van de AVZ of VVZ.

4.3.2 Voorziening op basis van rentedekking voor risico’s tot leeftijd 65 Omslagfinanciering vormt in beginsel de basis voor de financiering van risico’s tot leeftijd 65. De verzekeraar wordt daarbij de ruimte gelaten om, zonodig, alle tariefpremies te verhogen tot aan de maximum-WTZ-premie. Voorzover risico’s tot leeftijd 65 boven dit maximum uitgaan, komt de noodzaak tot vorming van een voorziening in de volgende paragraaf aan de orde. Thans wordt eerst de voorziening bezien die dient ter compensatie van onevenwichtige financiering van risico’s (tot leeftijd 65) als gevolg van premieverschillen. Deze voorziening sluit aan bij de beginselen die ook bij de AVZ golden. Daar werd met het begrip ‘actuariële premiestructuur’ inhoud gegeven aan het voorkomen van premieverschillen bij overigens gelijke omstandigheden en voorwaarden van ziektekostenverzekeringen. De als gevolg van dergelijke


89

pvk studies 24

premieverschillen optredende onevenwichtigheid in de financiering wordt in dit concept tot uitdrukking gebracht in de hierna omschreven voorziening ‘premieverschillen’: –

bij toetreding vanaf leeftijd 25 is er een volledig gefinancierde voorziening voor alle toekomstige premieverschillen (berekend als de contante waarde van alle toekomstige verschillen tussen tariefpremie bij nieuwe toetreding en feitelijke brutopremie). In grafiek 7 is de hierbij bedoelde equivalentie weergegeven;

–

de voorziening heeft geen afkoopwaarde en is niet overdraagbaar naar een andere verzekeraar;

–

de voorziening wordt gevormd voor alle verzekerden voorzover de onderhavige overeenkomst van ziektekostenverzekering niet opzegbaar is van de zijde van de verzekeraar.

Grafiek 7

Voorziening als equivalent voor verschillen tussen toetredings- en betaalde premie

voorziening premieverschillen

schadecurve

Schade

Equivalentie

toetredingspremie betaalde premie x-jarige

25

X

Leeftijd

65

Het feit dat de voorziening ‘premieverschillen’ op moment van toetreding ineens moet worden opgevoerd, zoals bij rentedekking, brengt met zich dat er tijdens de duur van de verzekering geen sprake is van (fictieve) premie die als onderdeel van de brutopremie moet worden afgezonderd. Qua karakter vertoont de voorziening premieverschillen een zekere analogie met de AVZ.

90


pvk studies 24

4.3.3 Voorziening in verband met omslagfinanciering voor risico’s tot leeftijd 65 Als sluitstuk komt de voorziening in beeld die uitkomst moet bieden indien de verzekeraar alle toegestane premieruimte heeft benut en er toch nog niet-gedekte risico’s kunnen voorkomen. Het gaat dan om de geaggregeerde overschade die binnen de portefeuille nog kan optreden nadat de verzekeraar aan alle verzekerden (vanaf leeftijd 25) de maximum-WTZ-premie heeft gevraagd. In dat geval is de in de portefeuille aanwezige subsidiërende solidariteit maximaal aangewend. Voor dit resterende risico is het noodzakelijk de voorziening ‘omslagtekorten’ te vormen. Het concept daarvoor kan als volgt worden getypeerd: –

de voorziening wordt op basis van toekomstige verzekerdencohorten (vanaf leeftijd 25) bepaald voor alle toekomstige overschade boven de maximumomslagpremie, voorzover deze zich nog voordoet na compensatie voor de beschikbare-premieruimte en na aggregatie op portefeuilleniveau;

–

de maximumomslagpremie wordt voor alle tarieven bepaald als de maximum-WTZ-premie minus de actuariële rekenpremie;

–

de voorziening heeft geen afkoopwaarde en is niet overdraagbaar naar een andere verzekeraar;

–

de voorziening wordt gevormd voor alle verzekerden voorzover de onderhavige overeenkomst van ziektekostenverzekering niet opzegbaar is van de zijde van de verzekeraar.

In grafiek 8 zijn de voor deze voorziening relevante componenten weergegeven.


91

pvk studies 24

Grafiek 8

Voorziening als equivalent voor omslagtekort tot 65 jaar

voorziening omslagtekort

Equivalentie

schadecurve

Schade

saldo

overschade maximum WTZ-premie maximale omslagpremie

premieruimte

25

Leeftijd

65

In essentie wordt de financiering van risico’s tot leeftijd 65 geacht te geschieden op basis van omslag. De verzekeraar wordt tot aan een maatschappelijk acceptabel maximumpremieniveau alle ruimte gegeven voor tarifering naar eigen inzichten. De voorziening ‘omslagtekorten’ heeft in een dergelijke omgeving eigenlijk de functie van een buffer. Dit laatste kan alleen maar inhouden dat de voorziening steeds volledig aanwezig dient te zijn. Op dit punt moet de voorziening ‘omslagtekorten’ dan ook anders worden gekarakteriseerd dan de huidige VVZ waar een opbouwmechanisme van toepassing is.

4.4 Ten slotte Een maatschappelijk verantwoorde vormgeving aan solidariteit bij de financiering van ziektekostenverzekeringen zal een voortdurend punt van aandacht blijven voor alle betrokken partijen. Dit geldt des te meer nu ook op andere maatschappelijk deelterreinen de effecten van een algemene vergrijzing van de bevolking hun schaduw vooruitwerpen. Daarom is een intensieve inhoudelijke discussie over deze materie gewenst. Deze zal uiteindelijk, en binnen niet al te lange tijd, moeten leiden tot de onderbouwing van de keuze voor een robuust, evenwichtig en acceptabel financieringsmechanisme in de particuliere ziektekostenverzekering (en naar verwachting ook daarbuiten). Een mechanisme dat voorshands voldoende garanties in zich zal

92


pvk studies 24

moeten hebben om de op ons afkomende vergrijzingsproblematiek adequaat het hoofd te kunnen bieden. Bij de keuze voor een systeem met voorzieningen geldt algemeen dat vooraf aan een belangrijke premisse moet zijn voldaan, namelijk die van stabiliteit. Daarmee is bedoeld dat er voldoende garantie dient te bestaan dat een eenmaal gekozen financieringsmodel langdurig gehandhaafd zal kunnen blijven. De keuze van zo’n systeem behoeft daarom een zorgvuldige onderbouwing waarbij het risico van intrinsieke onevenwichtigheid zo veel mogelijk dient te worden gemitigeerd om aldus de noodzaak van politieke bemoeienis uit te sluiten. De rol van de overheid is evident. De mate waarin tot een stabiel financieringssysteem kan worden gekomen is sterk afhankelijk van visie op en, wellicht nog meer, van consistentie van het fenomeen zorgverzekeringen.


93

pvk studies 24

Bijlage 1 Overzicht en korte inhoud van circulaires, besluiten en regelingen van de Pensioen- & Verzekeringskamer 1.

Circulaire PVK d.d. 1 september 1970 (WOS-Circ. 1970/51) Betreft: Schadereserve bij ziektekostenverzekering Het betreft de eerste circulaire op het gebied van ziektekostenverzekering. Het zwaartepunt ligt op de methode van vaststelling van schadevoorzieningen (toen nog schadereserves genoemd). Het evenementsbeginsel dient als vertrekpunt voor de onderbouwing van de A-, B- en C-voorzieningen. Er moet onderscheid worden gemaakt naar voorzieningen voor (1) nog niet afgewikkelde c.q. nog niet tot uitkering gebrachte claims over het boekjaar of over daaraan voorafgaande perioden, inclusief de te dien aanzien nog te verwachten posten, (2) kosten van verpleging en behandelingen na afloop van het boekjaar terzake van de per het einde van het boekjaar nog doorlopende ziektegevallen, en (3) de kosten van intermitterende behandeling en verpleging na afloop van het boekjaar ten behoeve van verzekerden, bij wie het ziektebeeld zich vóór het einde van het boekjaar heeft geopenbaard alsook de zogenaamde recidive-gevallen. Vooralsnog kan in gevallen waarin een exacte berekening niet mogelijk is, worden volstaan met schattingen. Verzekeraars wordt verzocht de administratieve organisatie zo in te gaan richten dat de benodigde informatie in de toekomst beschikbaar kan komen. Ook wordt de vergrijzingsreserve voor het eerst genoemd. De verzekeraar dient een actuaris te raadplegen indien de ontwikkeling van de leeftijdsopbouw van het verzekerdenbestand daartoe aanleiding geeft.

2.

Circulaire PVK d.d. 24 december 1971 (WOS-Circ. 1971/10) Betreft: Technische reserves voor ziektekostenverzekering Deze circulaire is gericht op alle technische voorzieningen(reserves) bij ziektekostenverzekeringen. In het bijzonder voor de schadevoorzieningen gaat het om een nadere toelichting op de B- en C-voorzieningen. Omdat het gaat om bestaande verplichtingen uit hoofde van niet door de verzekeraar opzegbare contracten kunnen ingevolge de WOS de voorzieningen daarvoor niet achterwege worden gelaten. Onder de C-voorzieningen dienen in ieder

94


pvk studies 24

geval die ziektegevallen te worden begrepen die in de toekomst aanleiding kunnen geven tot relatief hoge schadebedragen (dat wil zeggen meer dan zevenmaal het gemiddelde schadebedrag eigen rekening per schadegeval in het boekjaar). Uitvoerig wordt thans ingegaan op het vergrijzingsrisico. Voor iedere portefeuille bestaat er onzekerheid over of toekomstige jongere generaties verzekerden in voldoende mate willen of kunnen bijdragen in de hoge lasten van de oudere verzekerden. Daardoor loopt een portefeuille het risico in een vergrijzingsspiraal terecht te komen. Dit risico kan worden geneutraliseerd door het aanhouden van een actuariële voorziening die toereikend is in de zin dat een portefeuille zonder premieverhoging in verband met vergrijzing en rekening houdend met de stijging van de medische kosten kan worden afgewikkeld. Het eisen van een voorziening van dergelijke omvang is in de geldende economische omstandigheden niet mogelijk. Besloten wordt een aanvang te nemen met de opbouw van een begin-vergrijzingsvoorziening tot ten minste 25% van de bruto jaarpremie. De opbouw dient te geschieden via jaarlijkse toevoeging van 2,5% van de bruto jaarpremies en 5% intrest over het passief. Er wordt nogmaals gewezen op de noodzaak de administratieve organisatie zodanig in te richten dat een verantwoorde onderbouwing van de technische voorzieningen mogelijk wordt.

3.

Circulaire PVK d.d. 10 november 1982 (WOS-Circ. 1982/27) Betreft: Vergrijzingsreserve voor ziektekostenverzekering De ontwikkelingen in de ziektekostenverzekeringsbranche bevestigen de noodzaak dat de begin-vergrijzingsvoorziening zich dient te ontwikkelen tot een technisch volwaardige voorziening die het mogelijk moet maken om een bestaande portefeuille zonder premieverhoging in verband met vergrijzing af te wikkelen. De minimumomvang van de begin-vergrijzingsvoorziening wordt daarom verhoogd tot 50% van de bruto jaarpremie. Andermaal wordt de noodzaak van statistische gegevens voor de berekening van de voorzieningen aan de orde gesteld.


95

pvk studies 24

4.

Besluit PVK d.d. 19 december 1989, Stcrt. 251, 27 december 1989 Betreft: Voorziening veroudering ziektekostenverzekeringen (VVZ) In het kader van het Besluit technische voorzieningen verzekeringsbedrijf ingevolge de WTV 1993 maakt de PVK voor het eerst gebruik van de mogelijkheid om nadere voorschriften voor voorzieningen te geven. Het gaat om een fundamentele herziening van de wijze waarop een voorziening voor het vergrijzingsrisico dient te worden berekend. Aanleiding is de introductie van de omslagregeling voor de nader omschreven wettelijke standaard- en standaardpakketverzekeringen. Door deze verevening van risico’s nemen de financiële gevolgen van het risico dat een verzekeraar in een vergrijzingsspiraal terecht komt aanzienlijk af. In de plaats van de begin-vergrijzingsvoorziening komt een voorziening voor veroudering die meer op de nieuw ontstane risicosituatie van de verzekeraar is afgestemd. Voor verzekeraars bij wie de voorziening voor veroudering hoger is dan de begin-vergrijzingsvoorziening geldt een overgangsregeling; zij kunnen met de opbouw van de laatstgenoemde voorziening doorgaan tot het niveau van de omvang van de voorziening voor veroudering wordt bereikt. Bij overdracht van verplichtingen houden overdragende en overnemende verzekeraar bij de berekening van de voorzieningen rekening met die verplichtingen. Een rekenschema maakt onderdeel uit van het besluit en geldt als leidraad voor de verzekeraar bij de berekening van de voorziening voor veroudering. Voor de verzekeringstechnische grondslagen wordt aangesloten bij landelijke gemiddelden terzake van schade en sterfte die periodiek worden getoetst. Per verzekeraar wordt de verzekeraarspecifieke voorziening voor veroudering door portefeuillesamenstelling en eigen schade-ervaring bepaald.

5.

Besluit PVK d.d. 13 december 1991, Stcrt. 250, 24 december 1991 Betreft: Actuariële voorziening ziektekostenverzekeringen (AVZ) Een verzekeraar dient een actuariële voorziening aan te houden voor ziektekostenverzekeringen waarvan de tariefstelling wordt gekenmerkt door een actuariële premiestructuur. Er is sprake van een actuariële premiestructuur indien verzekerden van dezelfde leeftijd jonger dan 55 jaar verschillende premies verschuldigd zijn voor verzekeringen met eenzelfde verstrekkingenpakket en deze verschillen terug te voeren zijn op verschillen in leeftijd bij het afsluiten van de verzekering. Ook voor standaard- en standaardpakketverzekeringen voor verzekerden van 65 jaar en ouder dient bij het voorkomen

96


pvk studies 24

van premieverschillen een actuariële voorziening te worden gevormd. De actuariële voorziening komt in de plaats van de voorziening voor veroudering. Als gevolg van de invoering van de meerbetalersregeling in de WTZ is deze laatste niet langer noodzakelijk. Een rekenschema maakt deel uit van het besluit en geldt als leidraad voor de verzekeraar bij de berekening van de voorziening waarbij onderscheid moet worden gemaakt naar productsoorten en tarieftypen. Naast de reeds bij de voorziening voor veroudering gehanteerde grondslagen wordt bij de actuariële voorziening met royement rekening gehouden. Portefeuillesamenstelling en eigen schade-ervaring bepalen de verzekeraarspecifieke voorziening.

6.

Regeling van de PVK van 11 december 1995, Stcrt. 248, 21 december 1995 Betreft: Voorziening veroudering ziektekostenverzekering (VVZ) Een verzekeraar dient voor ziektekostenverzekeringen voorzover daarop de definitie van actuariële premiestructuur niet van toepassing is opnieuw een voorziening voor veroudering aan te houden. Dit is een gevolg van het feit dat voortaan de ingevolge de meerbetalersregeling tot stand gekomen WTZ-verzekeringen niet meer voor verevening in de omslagregeling in aanmerking komen. De voorziening geldt alleen voor door de verzekeraar onopzegbare verzekeringen. Voorts wordt bij de berekening van de voorziening rekening gehouden met de binnen de portefeuille maximaal haalbare premiesolidariteit. Een rekenschema maakt deel uit van het besluit en geldt als leidraad voor de verzekeraar bij de berekening van de voorziening waarbij onderscheid moet worden gemaakt naar productsoorten en tarieftypen. De verzekeringstechnische grondslagen komen overeen met die voor de actuariële voorziening; daarnaast is de wettelijke maximumpremie voor de WTZ-verzekering een maatgevende factor. Portefeuillesamenstelling en eigen schade-ervaring bepalen de verzekeraarspecifieke voorziening.


97

pvk studies 24

7.

Circulaire PVK d.d. 9 september 1998 (WTV 1998/25) Betreft: Ziektekostenverzekering De circulaire geeft een recapitulatie van de geldende voorschriften met betrekking tot de bij ziektekostenverzekeringen noodzakelijke technische voorzieningen. Eveneens wordt aangegeven hoe voor de berekening van de vereiste solvabiliteitsmarge dient te worden omgegaan met premies en schaden met betrekking tot WTZ-verzekeringen die onder de omslagregeling vallen.

98


pvk studies 24

Lijst van afkortingen AAVZ

Aanvullende actuariële voorziening ziektekostenverzekering

AVZ

Actuariële voorziening ziektekostenverzekering

AWBZ

Algemene wet bijzondere ziektekosten

EEG

Europese economische Gemeenschap

EU

Europese Unie

F.O.V.

Federatie van Onderlinge Verzekeraars

ILPZ

Wet interne lastenverevening particuliere ziektekostenverzekeringen

KISG

KLOZ Informatie Systeem Gezondheidszorg

KLOZ

Kontaktorgaan Landelijke Organisatie van Ziektekostenverzekeraars

MOOZ

Wet medefinanciering oververtegenwoordiging oudere verzekerden

N.V.O.Z.

Nederlandse Vereniging van Ongevallen- en Ziekteverzekeraars

PCvO

Permanente Commissie van Overleg uit Instellingen voor Gezondheidszorg

PVK

Pensioen- & Verzekeringskamer

VPZ

Voorziening premieverschillen ziektekostenverzekering

VrZf

Vrijwillig Ziekenfonds

VRZ

Vergrijzingsreserve ziektekostenverzekering

VVZ

Voorziening veroudering ziektekostenverzekering

V.V.Z.

Federatie van Verenigingen voor Ziekenhuisverpleging in Nederland

WOS

Wet op het schadeverzekeringsbedrijf

WTS

Wet toezicht schadeverzekeringsbedrijf

WTV 1993 Wet toezicht verzekeringsbedrijf 1993 WTZ

Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen

ZFW

Ziekenfondswet

ZN

Zorgverzekeraars Nederland


99

pvk studies 24

In de reeks ‘pvk studies’ zijn verschenen: 1 Niet-financiële gegevens pensioenfondsen. Stand van zaken Pensioenmonitor eind 1994 ISBN 90-75482-03-5

2 Toezicht op natura-uitvaartverzekeraars. Een actuariële inleiding Drs. A.C. Eijgenraam ISBN 90-75482-02-7

3

De Pensioen- & Verzekeringskamer en de levensverzekering Mr. P.M. Tulfer ISBN 90-75482-01-9

4

Marktwerking en verplichtstelling in de pensioensector R.C.L. Bakker R. van Dam ISBN 90-75482-04-3

5

Toezicht op het gebruik van financiële derivaten door pensioenfondsen en verzekeraars J.J.O. Dolstra J.R. Pijpers ISBN 90-75482-05-1

6

Signalen van veranderend toezicht op herverzekering A.M.A.A. Bollen A.E. van Heerwaarden Th.F. Smeltink H.J.M. Teeuwen ISBN 75482-06-X

100


pvk studies 24

7

Rekenen op pensioen. Een prognosemodel voor de pensioenfondsensector A.E. van Heerwaarden W. Eikelboom D. den Heijer ISBN 90-75482-07-8

8

Toezicht op het beleggingsbeleid van pensioenfondsen en verzekeraars: de rol van de Pensioen- & Verzekeringskamer G.R. Boshuizen J.R. Pijpers ISBN 90-75482-08-6

9

Pensioenmonitor, stand van zaken eind 1995. Niet-financiële gegevens aanvullende collectieve pensioenen ISBN 90-75482-09-4

10 Rapport van de Werkgroep opvangregeling ISBN 90-75482-10-8

11 Het gebruik van financiële derivaten door Nederlandse pensioenfondsen M.A. Kiewiet J.R. Pijpers ISBN 90-75482-12-4

12 Pensioenmonitor, niet-financiële gegevens pensioenfondsen. Stand van zaken eind 1996 ISBN 90-75482-13-2

13 Insurance Company Ownership in the Netherlands: Implications for Corporate Governance and Competition Dr. A.J. Vermaat ISBN 90-75482-15-9


101

pvk studies 24

14 Informatieverstrekking aan verzekeringnemers G.C.M. Siegelaer J.H. Klein Haneveld I.A. Homan D. Rispens ISBN 90-75482-18-3

15 Pensioenmonitor, niet-financiële gegevens pensioenfondsen. Stand van zaken eind 1997 ISBN 90-75482-17-5

16 Pensioenmonitor, niet-financiële gegevens pensioenfondsen. Stand van zaken 1 januari 1998 ISBN 90-75482-20-5

17 De Pensioenmeetwijzer. Een toelichting J.R. Pijpers B. Stroop ISBN 90-75482-21-3

18 De noodregeling Mr. P.M. Tulfer ISBN 90-75482-22-1

19 Pensioenmonitor, niet-financiële gegevens aanvullende collectieve pensioenen. Stand van zaken 1 januari 1999 ISBN 90-75482-25-6

20 Reinsurance and reinsurers: relevant issues for establishing general supervisory principles, standards and practices R.C.L. Bakker D.N. Davies, et al ISBN 90-75482-26-4

102


pvk studies 24

21 Het gebruik van financiële derivaten door Nederlandse levensverzekeraars T. Bakker J. Hille M.R. Lavooi G.C.M. Siegelaer ISBN 90-75482-27-2

22 Toetsing van deskundigheid en betrouwbaarheid. Plaats en ontwikkeling van de toetsing van management van verzekeraars in Nederland en in internationaal verband P.J. van den Broeke ISBN 90-75482-28-0

23 Rapport van de Studiegroep Opvangregeling Schadeverzekeringen ISBN 90-75482-30-2

24 Technische voorzieningen bij ziektekostenverzekeringen. Ontwikkeling in historisch perspectief H.J.M. Teeuwen ISBN 90-75482-31-0


103

pvk studies 24

Deze uitgaven zijn te bestellen bij: Pensioen- & Verzekeringskamer Postbus 929 7301 BD Apeldoorn Toezichtslijn: (0900) 5300530 (€ 0,35 per gesprek) http://www.pvk.nl

104


PVK STUDIES24 TECHNISCHE VOORZIENINGEN BIJ ZIEKTEKOSTENVERZEKERINGEN ONTWIKKELING IN HISTORISCH PERSPECTIEF. H.J.M. Teeuwen

Recommend Documents