Kiek ins nao bove pleidooi voor een Gevelstenenvisie in Maastricht met een structurele aanpak voor ‘behoud en herstel’ Meer dan 250 oude Maastrichtse gevelstenen leggen op de dag van vandaag nog een link naar het leven en werken van de Maastrichtenaar uit de periode 1600 –1800; zijn daarmee van grote cultuur-historische waarde voor de stad en een bron van leerzaam genoegen voor al die Maastrichtenaren en bezoekers die de moeite nemen eens naar boven te kijken. ‘Kiek ins nao bove’; niet voor niets door Stichting Vrienden Maastrichtse gevelstenen (VMG) gekozen als lijfspreuk én titel van deze gevelstenenvisie.
1. In historisch perspectief Gevelstenen zijn ontstaan in een periode toen huisnummering nog niet werd toegepast. Huizen werden gekend aan hun naam die op uithangbord of, toen gevels versteend werden, op een gevelsteen werd uitgebeeld. Zo werd een huis bv aangeduid als ‘ghenaempt In den Cristoffel’ of ‘waar de gouden leeuw uithangt’. Natuurlijk speelde het ornamentale een rol, maar gevelstenen hadden dus vooral een hele practische functie. De op de gevelsteen uitgebeelde onderwerpen kwamen voornamelijk uit het gewone dagelijkse leven of gedachtenwereld van de vroegere Maastrichtenaar; geven daarmee een beeld van hun tijd en (ver)dienen dan ook zonder meer voor de toekomst bewaard en in stand gehouden te worden. Iets wat na de invoering van de huisnummering in 1802 (waarmee ook de toepassing van nieuwe gevelstenen in feite een gepasseerd station werd), niet meer zo vanzelfsprekend was. Vernieuwde (winkel)puien, verlengde raamkozijnen, ze waren meestal funest voor de
gevelsteen die bij zo’n verbouwing in de weg zat. Een heleboel stenen hebben toen het loodje gelegd; een stuk of wat kwamen terecht in depot van LGOG of gemeente, waar door ondeskundige behandeling ook nog een aantal verloren ging. Gelukkig is na WO II het getij voor deze cultuur-historische monumentjes gekeerd. De belangstelling is groeiende mede als gevolg van ‘bekend is bemind’. Daar hebben verschillende boeken over Maastrichtse gevelstenen, publicaties in dag- en weekbladen en het aan de weg timmeren van de VMG fors aan bijgedragen. 2. Omgaan met waarde De waarde van gevelstenen voor de stad Maastricht, tweede gevelstenenstad van Nederland, staat historisch, cultureel en recreatief buiten kijf, maar zou nog meer versterkt kunnen worden als gemeente, instanties en bewoners samen zich op de volgende onderdelen concentreren en ieder daarin zijn eigen verantwoordelijkheid neemt: -
toekomstig behoud, door het zelf uitvoeren, stimuleren of ondersteunen van initiatieven die gericht zijn op onderhoud en behoud van gevelstenen
-
het laten herplaatsen van ‘loslopende’ gevelstenen
-
het betekenis geven aan de gevelstenen door het stimuleren van informatieve, recratieve en educatieve activiteiten.
3. Voorwaarden van beleid Het is evident de voorwaarden te benoemen waarop deze visie in werkelijkheid omgezet kan worden. Daarbij is voor de gemeente als organisatie én de VMG als gevelstenenclub een specifieke rol weggelegd.
a. Die van de gemeentelijke overheid is er een van bescherming en ondersteuning: > Beschermend: door de behandeling van gevelstenen te toetsen aan de geldende wetten en
regelgeving en de bescherming van dit unieke erfgoed nog uit te breiden door de politieke beslissing te nemen alle gevelstenen ouder dan 200 jaar te laten vallen onder beschermd stadsgezicht. > Ondersteunend: door medewerking te verlenen aan de gevelsteenactiviteiten van de VMG of derden en die initiatieven financieel mede te ondersteunen.
b. De VMG komt in aanmerking voor een informerende, sturende, bewakende en uitvoerende rol: > Informerend: het opzetten en bijhouden van een beeld- en gegevensbank van de Maastrichtse gevelstenen, toegankelijk op haar site www.maastrichtsegevelstenen.nl > Sturend: initiatieven ontplooien of bevorderen die gericht zijn op ‘behoud en herstel’. > Gevelstenenwaakhond: de vinger aan de pols houden bij de toestand van het Maastrichts gevelstenenbestand. > Uitvoerend: haar expertise beschikbaar stellen voor het herstellen, opknappen en herplaatsen van gevelstenen en bemiddelen in de uitvoering.
c. Burgerinitiatief > Zorg dragen voor onderhoud van de eigen gevelsteen of het (her)plaatsen van een gevelsteen in de eigen woning.
4. financiële uitwerking De VMG, aangewezen als ANBI-instelling, heeft geen structurele inkomsten en de bestuursleden vervullen hun taak zonder enige vergoeding. De gemeente geeft een jaarlijkse subsidie van € 200 om de stichting ‘draaiende’ te houden (voor kosten KvK, onderhoud website, administratie, contacten, representatie, e.d.) en verleent de VMG vrijstelling van legeskosten in zake ‘behoud en herstel’. Staat daarnaast garant voor een jaarlijks, gelimiteerd bedrag (tot bv een maximum van € 2000), waarmee de helft van de kosten van restauratie en herplaatsing van gevelstenen door de VMG kan worden afgedekt. De helft, want niet alleen de gemeente heeft in deze een
verantwoordelijkheid en dus komt de andere helft van ieder project voor rekening van opdrachtgevers en sponsoren. VMG kan met de voorgestelde garantiestelling (het bedrag wordt alleen in zijn totaliteit ‘opgesoupeerd’ bij voldoende projecten) minimaal één herplaatsing gerealiseerd krijgen én een tiental gevelsteeneigenaren over de streep trekken hun verwaarloosde gevelsteen op te laten knappen. Daarmee is de aanzet gegeven voor een toekomstgerichte en structurele aanpak van ‘behoud en herstel’.
Mocht deze gevelstenenvisie, mede door de activiteiten van de VMG, er toe bijdragen dat gemeente en burgers (nog meer) oog krijgen voor deze kleine monumentjes in de voor iedereen toegankelijke openbare ruimte (Kiek ins nao bove) én een oogje willen blijven houden op het voortbestaan daarvan (behoud en herstel), dan gaan de gevelstenen in Maastricht naast een roemrijk verleden ook een mooie toekomst tegemoet.
VMG, Maastricht 2010
Bijlage: ‘Behoud en herstel’, de resultaten van de VMG in 2010. Met veel passen en meten met behulp van sponsoren gerealiseerd; de mogelijkheden nemen met de in de gevelstenenvisie geschetste aanpak alleen maar toe.
> opknapbeurt van de ‘onzichtbare’ IN DEN KEIZERSKROON, Nieuwstraat 15
> verwerving, restauratie en herplaatsing van IN DE STADT CEVLEN, Stenenwal 23
> opknapbeurt IN SINTE CRISTOFFEL, Rechtstraat 80
> restauratie ophangconstructie en toevoeging nieuw uithangbord, Rechtstraat 80
De VMG heeft nog meer op het programma staan, op voorwaarde van toestemming eigenaren en verkrijging van de nog ontbrekende financiële middelen:
> gedenksteen Alde Looiersmolen (depot)
> sint hubertus (depot)
> de bedreigde IN DEN CAPUYN
> de verborgen ST FRANCISCVS XAVERIVS
NB De gemeente heeft helaas afwijzend gereageerd op ons verzoek (zie onderstaande brief)
