Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw

Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw

College IV Dia 1  introductiedia  ♫ Georg Friedrich Händel – Bourrée uit Water Music Suite II in D gr.t. (HWV 349) Dia 2  Georg Friedrich Händel  ♫ overwinningsaria van Rinaldo ‘Or la tromba’ uit Rinaldo (HWV 7a) - bravouraria (da capo): virtuoos met trompetten en pauken → slotaria van Rinaldo Dia 3  Georg Friedrich Händel  Italië - korte verblijven in Napels, Florence en Venetië → schreef hier veel composities - 26 december 1709: de opera Agrippina (HWV 6) in Venetië → succesvolle uitvoeringen in de carnavalstijd van 1710 - had belangrijke ontmoetingen in Venetië o o.a. met beroemdheden als Antonio Vivaldi (1678-1741) en Tomaso Albinoni (1671-1751) o maar ook met Agostino Steffani (1653-1728) → Italiaanse geestelijke, componist en diplomaat (o.a. met het hof van Hannover) o legde via o.a. hem contact met het hof van Hannover - is na zijn vertrek uit Italië hier (betrekkelijk) snel vergeten en werden zijn werken er nog maar weinig uitgevoerd Dia 4  Georg Friedrich Händel  Hannover - 16 juni 1710: hofkapelmeester in Hannover → volgde hier Steffani op - in dienst van keurvorst Georg Ludwig (1660-1727) o de latere koning George I van Engeland o het lag in de lijn der verwachting dat Georg Ludwig naar Engeland zou gaan → lag in Engeland niet gemakkelijk: een Lutherse Duitser op de Engelse troon - was werkzaam op het Schloss Herrenhausen → muziekleven was niet heel slecht maar wel enigszins in verval (orkest en zangers van middelmatig niveau) © F.P. Jansen – Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw (2014)

1

-

beschouwde Hannover als een tussenstation naar een belangrijker betrekking en keek hier naar uit: Engeland - 1710: kreeg ruim de gelegenheid om te reizen: 1) Halle (familiebezoek en Zachau) 2) Düsseldorf 3) via Nederland naar Londen → diplomatieke actie van Georg om de Engelsen gunstig te stemmen met de mooie muziek van Händel Dia 5  Georg Friedrich Händel  november 1710 – juni 1711: Londen - goed klimaat voor musici → veel gelegenheden voor groots muzikaal spektakel - rijke koortraditie - schreef de 1ste Italiaanse opera in Londen: Rinaldo (HWV 7a) - legde gelijk belangrijke contacten (vooral in de Londense society): 1) Queen Anne (1665-1714) 2) John Heidegger (1659-1749) → (assistent)directeur van het Haymarket Theatre, nauwe samenwerking in het theater 3) Mary Granville (1700-1788) → welgestelde, goed ontwikkelde adellijke dame (levenslange [platonische]vriendschap met Händel) Dia 6  Georg Friedrich Händel  opera seria - de Italiaanse opera in de 1ste helft van de 18e eeuw - onderwerpen: menselijke conflicten / hartstochten in de Klassieke Oudheid of ME - standaard rolverdeling: grootmoedig heerser, 2 liefdesparen en bijrollen - soms tussenkomst van bovennatuurlijke elementen - eindigt altijd met heroïsche daad → na vele scènes met wisselende emoties - 3 akten met strikte afwisseling van recitatief (handeling) en aria (dramatische reflectie) o da capo aria (A-B-A¹ vorm) vaak uiterst virtuoos of heel lyrisch o alle emoties worden doorlopen o dé gelegenheid om grote operasterren te kunnen laten schitteren - spektakelstukken met kunst- & vliegwerk - weinig ensemblezang en koren → kort ensemblestuk aan het eind van opera, het zgn. fine lieto (= ‘happy end’) - orkest alleen begeleiding bij de aria's (soms recitativo accompagnato) - [begon pas ca. 1745 definitief te veranderen in de nieuwe stijl o.i.v. Christoph Willibald von Gluck (1714-1787] Dia 7  Georg Friedrich Händel  opera seria - 1710: muzikale leemte na de dood van Purcell in Londen - opera had geen doorstart gemaakt, ook niet met de Italiaanse opera - er heerste algemene negatieve houding t.a.v. opera © F.P. Jansen – Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw (2014)

2

-

Rinaldo (HWV 7a) o 1ste Italiaanse opera in Londen → later bewerkt o première: 24 februari 1711 in het Queen’s Theatre aan de Haymarket (later King’s Theatre) → voerde hier later ook veel opera’s uit (directeur Aaron Hill) o libretto: Giacomo Rossi (?-?), naar Gerusalemme liberata uit 1575 van Torquato Tasso (1544-1595) → episch gedicht over de 1ste kruistocht o christenen (Rinaldo c.s.) strijden tegen de heidense overheersing van Jeruzalem, incl. een tovenares (Armida) → ingebed in een complexe liefdesgeschiedenis  [verhaal is vaak (bewerkt) getoonzet, o.a. Haydns opera Armida] o titelrol: Niccolò Nicolini (1673-1732) → 1 van de stercastraten van dat moment o zeer succesvol ontvangen → mede door de mooie decors, de machinerie en de uitgebreide orkestpartijen (in totaal 15 opvoeringen)

Dia 8  Georg Friedrich Händel  ♫ aria van Almirena ‘Lascia ch’io pianga’ uit Rinaldo (HWV 7a) - lyrische da capo-aria bij de gevangenneming van Almirena door Argante in opdracht van Armida - 1 van de bekendste Händel-aria’s tot op heden → door hem zelf vele malen aangepast en hergebruikt Dia 9  Georg Friedrich Händel  herfst 1712: definitief naar Engeland - [bleef langer (definitief) weg uit Hannover dan toegestaan] - 1712-1715: opnieuw opera’s in het Haymarket Theatre → werden wisselend ontvangen en in de jaren daarna incidenteel hernomen 1) Il pastor fido (HWV 8a) 2) Teseo (HWV 9) 3) Lucio Cornelio Silla (HWV 10) 4) Amadigi di Gaula (HWV 11) - [opera’s als Rinaldo en Argrippina werden ook succesvol in Duitsland (vooral Hamburg) opgevoerd] - ♫ ouverture Amadigi di Gaula (HWV 11): voorbeeld van een Franse ouverture → langzaam, statig gepunteerd begin, snel fugatisch deel en evt. dansen - belangrijkste werken in deze periode: 1) 7 juli 1713 in St. Paul’s Cathedral: Utrechter Te Deum (HWV 278): ‘We praise Thee’ o t.g.v. de Vrede van Utrecht (einde van de Spaanse Successieoorlog) o Spanje stond Gibraltar en een aantal overzeese gebieden af aan Engeland → wakkerde het Brits nationalisme aan o feestelijk werk met afwisselend pracht en praal en ingetogen bezinning → het leed van de oorlog o [vgl. met de melancholiek / smart van Purcell]

© F.P. Jansen – Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw (2014)

3

2) 6 februari 1714 in Windsor Castle: Ode for the Birthday of Queen Anne (HWV 74): ‘Eternal source of light divine’ o in de geest van de birthday-odes van Purcell o 7-delige ode: vrolijk en feestelijk, met (overdreven) hulde aan de vorstin Dia 10  ♫ Georg Friedrich Händel – slot van het Utrechter Te Deum (HWV 278): ‘Vouchsafe, o Lord’ en ‘O Lord, in Thee have I trusted’ Dia 11  ♫ Georg Friedrich Händel – slotkoor ‘United nations shall combine’ uit Ode for the Birthday of Queen Anne (HWV 74) Dia 12  Georg Friedrich Händel  Huis van Hannover op de Britse troon - 1 augustus 1714: † Queen Anne (= einde van de Restauratie) - 31 oktober 1714: George I, koning van Engeland en Ierland (via zijn vrouw Sophie, die afstamde van James I waardoor het protestants koningshuis was gewaarborgd) → gaf politieke onrust met de Jacobieten (James III) o [Sophie werd later door George gevangengezet wegens overspel] - George en Händel verzoenden zich → manier waarop is niet bekend - muzieklessen (+ compositieleer) aan het hof aan de prinsessen Anne, Caroline en Amelia → schreef voor hen veel klavecimbelcomposities - 1716: voor ca. 6 maanden in Duitsland - 1716-1717: ontstaan van de Brockes-Passion (HWV 48) o passieoratorium en grootste Duitstalige compositie van Händel → vgl. met de passies van Bach o tekst: Der für die Sünde der Welt gemartete und sterbende Jesus van Barthold Heinrich Brockes (1680-1747) → vgl. teksten uit Bachs Johannes-Passion (BWV 245) o heeft een enigszins piëtistische inslag o heeft het werk zelf nooit uitgevoerd o [Bach bezat een afschrift dit werk] - 1716-1723: 1ste serie concerti grossi (opus 3) o [2e reeks van 12 concerti grossi (opus 6) in 1739] - 17 juli 1717: feest in de vorm van een koninklijke boottocht op de Theems met uitgebreide muzikale begeleiding: Water Music (HWV 348) → suite voor groot orkest (2 hobo’s, fagot, 2 hoorns en strijkers) - [trad niet in dienst als hofcomponist van George I] Dia 13  Georg Friedrich Händel  1716-1723: 6 concerti grossi (opus 3) - gecomponeerd in Londen en Cannons - betekent letterlijk: ‘grote groep’ - ontstaan in de 17e eeuw: sologroep (concertino) vs. het hele ensemble (tutti of ripieno) → geeft een dynamisch effect - 3 of 4-delig © F.P. Jansen – Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw (2014)

4

-

groot geworden door Arcangelo Corelli ♫ Concerto grosso in Bes gr.t. (op. 3, nr. 1)

Dia 14  Georg Friedrich Händel  17 juli 1717: Water Music Suites in F gr.t. en D gr.t. (HWV 348 en 349) - [3e Water Music Suite in G gr.t. (HWV 350) in 1736] - feest in de vorm van een koninklijke boottocht op de Theems met uitgebreide muzikale begeleiding: Water Music → suites voor groot orkest (2 trompetten, 2 hobo’s, fagot, 2 hoorns en strijkers) - ♫ Allegro uit de Water Music Suite I – hoornsuite – (HWV 348) Dia 15  Georg Friedrich Händel  James Brydges, 1ste hertog van Chandos (1673-1744) - steenrijke edelman, was opperbetaalmeester in het leger geweest - had zich enorm verrijkt (op twijfelachtige wijze) en bewoonde het familiepaleis te Cannons (ten noorden van Londen) - uiterst luxueuze levensstijl → de koning gelijk - bevordering van de kunsten, waaronder een goed koor en orkest - Händel werkte twee jaar voor hem Dia 16  Georg Friedrich Händel  1717-1718: Cannons - [woonde hier permanent] - componeerde geregeld voor de hertog met uitvoeringen in het paleis - deze werken stralen bezinning, rust en concentratie uit → las veel in de Bijbel - belangrijkste werken: 1) 11 Chandos Anthems (HWV 246-256) 2) serenade Acis and Galatea (HWV 49a) 3) masque Haman and Mordecai (HWV 50a) - naar de tragedie Esther uit 1689 van Jean Racine (1639-1699) - in 1732 bewerkt tot het oratorium Esther (50b) Dia 17  Georg Friedrich Händel  11 Chandos Anthems (HWV 246-256) - verse anthems in de (Anglicaanse) traditie van Purcell en Blow → vóór of ná de preek - uitgevoerd in de parochiekerk te Whitechurch - toevoeging van Italiaanse kerkmuziek (veel contrapunt), Italiaanse sonates en soms Duitse koraalachtige melodieën - [zie Dixit Dominus] - behoren tot zijn grootste koorwerken: zeer afwisselend (qua techniek én sfeer) → introvert meditatief vs. uitbundig expressief - [vergelijkbaar met de grote oratoria uit de jaren 1740]


5

Dia 18  Georg Friedrich Händel  ♫ koor uit ‘For who is God but the Lord’ uit Chandos Anthem no. 10 The Lord is my light (HWV 255) - op een tekst uit Psalm 27 - voorbeeld van de gevarieerde, expressieve koorstijl Dia 19  Georg Friedrich Händel  Acis and Galatea (HWV 49a) - première: zomer 1718 te Cannons (?) in een heel kleine bezetting - masque (of ‘interlude’ / ‘entertainment’) → populair en leek op het genre uit de 17e eeuw - 1708: al eerder muziek geschreven op dit verhaal Aci, Galatea e Polifemo (HWV 72) - pastorale komedie (1-akter) van John Gay (1685-1732) - gebaseerd op Ovidius’ klassieke verhaal uit Metamorfoses - 1732: bewerkt (en uitgebreid) tot ode door Händel zelf o 1 van de populairste Händel-werken (vóór en ná zijn dood) o 1788: bewerking door Wolfgang AmadeusMozart (1756-1791) → in opdracht van Baron Gottfried van Swieten (1733-1803) o 1828: uitvoering door Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) Dia 20  ♫ Georg Friedrich Händel – duet ‘Happy we!’ uit Acis and Galatea (HWV 49a) Dia 21  Georg Friedrich Händel  1719-1728: Royal Academy of Music - nieuwe operaonderneming in Londen met aandeelhouders → werd veel in geïnvesteerd - herleving van de ‘traditionele’ Italiaanse opera seria in Londen → ondanks dat dit genre enigszins gedateerd was - bevatte veel pracht en praal, incl. special effects, ongeloofwaardige libretto’s en exorbitante sterrencultus - zetelde in The King’s Theatre aan de Haymarket - stond garant voor kwaliteit en artistiek hoog niveau → werd 1 van succesvolste operahuizen in Europa - organisatie: o bestuur: hertog van Newcastle (voorzitter), Lord Burington, hertog van Chandos en de koning o directeur: John Jacob Heidegger (1659-1749) o secretaris / librettoschrijver: Paolo Rolli (1687-1765) o decorontwerp / machinerie: Roberto Clerici o muzikale leiding: Georg Friedrich Händel → dirigeren van opera’s en rekruteren van de beste operazangers: ‘master of the orchestra with a Sallary’


6

Dia 22  Georg Friedrich Händel  1719-1728: Royal Academy of Music - opening op 2 april 1720: Numitore van Giovanni Porta (ca. 1675-1755) - belangrijkste componisten: 1) Giovanni Bononcini (1670-1747) → aanvankelijk het meest opgevoerd en het succesvolst (thans vergeten naam) 2) Filippo Amadei (?-1730) → ook thans vergeten 3) Georg Friedrich Händel 4) [Attilio Ariosti (1666-1729) → vanaf 1723, eveneens vergeten] o schreven gezamenlijk de opera Muzio Scevola (HWV 13) - 27 april 1720: Radamisto (HWV 12) → 1ste Händel-opera bij de Royal Academy of Music Dia 23  Georg Friedrich Händel  1719-1728: Royal Academy of Music - operasterren beheersten de opera → veel allures, intriges, ruzies en kapsones (tot op de bühne aan toe) - opera’s werden aangepast aan de eisen / capaciteiten van de sterren → veel vocale acrobatiek - vroegen extreme honoraria en leefden in grote weelde - de belangrijkste zangers waren: 1) Il Senesino (ca. 1680-ca. 1757, pseudoniem voor Francesco Bernardi) → samen met Farinelli (1705-1782) 1 van de stercastraten van de 18e eeuw 2) Francesca Cuzzoni (ca. 1698-1770) → sopraan 3) Faustina Bordoni (1700-1781) → sopraan, pas in 1726 naar Londen en rivale van Cuzzoni 4) Margherita Durastanti (?-?) → mezzosopraan (had in Venetië al in Agrippina gezongen) - moest de beste zangers in Europa contracteren (geld speelde geen rol) → ging hiervoor regelmatig naar het continent, o.a. Dresden - met de komst van Bordoni waren er 2 prima donna’s o oplossing in de opera Alessandro (HWV 21): 2 vrouwelijke hoofdrollen met een evenredig aandeel → aria’s en beide een duet met Alessandro Dia 24 & 25  ♫ Georg Friedrich Händel – ‘Placa l’alma’ uit Alessandro (HWV 21)  duet van de 2 prima donna’s met ieder een geheel gelijkwaardig aandeel Dia 26  Georg Friedrich Händel  1719-1728: Royal Academy of Music - 1723: definitieve doorbraak van Händel met Ottone, Re di Germania (HWV 15) - succesvolle samenwerking met de Italiaans-Duitse librettist Nicolò Haym (1678-1729) → werkte minder samen met Rolli


7

-

grootste / succesvolste opera’s met de grootste sterren: 1) Giulio Cesare in Egitto (HWV 17) 2) Tamerlano (HWV 18) 3) Rodelinda (HWV 19) 4) Alessandro (HWV 21) → met 2 prima donna’s! 5) Admeto, Re di Tessaglia (HWV 22)

Dia 27  Georg Friedrich Händel  1719-1728: Royal Academy of Music - Giulio Cesare in Egitto (HWV 17) o [1 van Händels beste opera’s] o naar een gelijknamige Italiaanse opera uit Venetië (1677) o première: 20 februari 1724 in het Haymarket Theatre o libretto: Nicolò Haym o hoofdrollen: 1) Cesare (Senesino) 2) Cleopatra (Cuzzoni) 3) Sesto (Durastanti) o qua vorm en inhoud een traditionele opera seria  over de (politieke) strijd tussen de Romeinen en de Egyptenaren, incl. de liefdesgeschiedenis tussen Cesare en Cleopatra  strikte opeenvolging van recitatieven en aria’s  aria’s laten de sterren in al hun glorie uitkomen Dia 28  ♫ Georg Friedrich Händel – bravouraria van Cesare ‘Al lampo dell’armi’ uit Giulio Cesare in Egitto (HWV 17) Dia 29  ♫ Georg Friedrich Händel – aria van Cleopatra ‘Piangerò’ uit Giulio Cesare in Egitto (HWV 17) Dia 30  Georg Friedrich Händel  belangrijkste gebeurtenissen in 1727 - 20 februari: genaturaliseerd tot Engels staatsburger - 10 juni: † George I - 11 oktober: kroning George II (1683-1760) [+ Caroline] - [Coronation Anthems] Dia 31  Georg Friedrich Händel  4 Coronation Anthems - kroning vond plaats op 11 oktober 1727 in Westminster Abbey o [Händel mocht als Engelsman nu wél de kroningsmuziek schrijven → in 1714 nog niet]


8

-

-

schreef op persoonlijk verzoek van George II 4 anthems: 1) Zadok the Priest (HWV 258) 2) Let thy hand be strengthened (HWV 259) 3) The King shall rejoice (HWV 260) 4) My heart is inditing (HWV 261) uitzonderlijk grote en feestelijke koor- (ca. 50) en orkestbezetting (57) → groter dan bij eerdere kroningen

Dia 32  Georg Friedrich Händel  ♫ Coronation Anthem no. 1 Zadok the Priest (HWV 258) - tekst uit 1 Koningen 1:39-40 - 1-delige (full) anthem die in zijn geheel het effect van een langzaam crescendo heeft - de andere 3 hebben meerdere delen en zijn in feite verse anthems - 1 van meest sprekende voorbeelden van zijn pompeuze en grootse (koor)stijl


9

Purcell en Händel: Engelands muzikale gouden eeuw

Recommend Documents