Nicolaas Rockox (1560 - 1640)
Burgemeester van de Gouden Eeuw
Naar aanleiding van de 450ste geboortedag van Nicolaas Rockox organiseert het Museum Rockoxhuis een
tentoonstelling over deze zeventiende-eeuwse patriciër, burgemeester en mecenas.
BESTE V R I E N D V A N R U B E N S
Op 5 september 1589 trad hij in het huwelijk met Adri-
De oudste zoon Rockox was net geen tien toen zijn vader,
ana Perez, de dochter van de schatrijke koopman Luis
Adriaan, overleed. Het was de dag na de naamdag van de
Perez. De ouders van Luis waren maranen, Spaanse jo-
kleine Nicolaas, 7 december 1570. Hij had nog twee jon-
den die zich - meestal onder druk - hadden bekeerd tot
gere broers, Jan en Adriaan jr. Zijn moeder, Isabella van
het katholicisme. Ze waren samen met een aantal be-
Olmen, was net als zijn vader van voorname familie en zij
keerlingen naar Antwerpen gekomen om er zich te ves-
en de familie zorgden ervoor dat de kinderen verder een
tigen. Luis Perez had zich opgewerkt tot een belangrijke
verzorgde opvoeding kregen. Na zijn schooltijd in Ant-
personaliteit binnen de Antwerpse zakenwereld. Hij was
werpen studeerde hij aan de universiteiten van Leuven en
er groothandelaar maar fungeerde ook als bankier die
Parijs en beëindigde zijn opleiding in Douai waar hij li-
zowel aan particulieren als aan de overheid diensten be-
centiaat in de rechten werd op 24 augustus 1584.
wees.
Na zijn studies keerde hij terug naar zijn geboortestad
Zes jaar nadat Antwerpen was gevallen, werd Nicolaas
en maakte hij deel uit van de burgerwacht. Het was in
voor de eerste keer schepen van de stad. Hij zou liefst
die tijd niet anders dan nu, ook toen werd er geroofd en
zeven keer na elkaar die functie waarnemen om uitein-
was er vandalisme. De steden werden bewaakt door bur-
delijk in 1603 burgemeester van de stad te worden. Ook
gerwachten, meestal georganiseerd in gewapende gilden
die voorname post zou hij nog acht keer daarna toege-
die een deel van de stad ter bewaking toegewezen kregen
wezen krijgen. Op die manier speelde Nicolaas Rockox
of voor de bestrijding van bepaalde delicten opgeroepen
gedurende een halve eeuw een eersterangsrol in het pu-
werden. Veel van de hedendaagse schuttersgilden kennen
blieke leven van Antwerpen.
hun historische oorsprong in die burgerwachten. Nico-
Hij verdedigde de belangen van de metropool bij de
laas Rockox maakte later deel uit van de kolveniersgil-
vorsten en landvoogden, diplomaten en bevelhebbers en
de, zij die met musketten schoten. En in datzelfde 1584
bewoog zich als een vis in het water in het milieu van
begon Alexander Farnese het beleg van Antwerpen dat
de machtigen en hun vertegenwoordigers. Geheel in de
een jaar later onderworpen werd. Nicolaas Rockox ver-
traditie van het patriciërgeslacht waaruit hij afkomstig
dedigde dus zijn stad tegen Farnese op het moment dat
was, stelde hij alles in het werk om zijn stad dienstig te
Filips Marnix van Sint-Aldegonde burgemeester van Ant-
zijn. Zijn contacten met de aartshertogen Albrecht en
werpen was.
Isabella legden de stad, die in het begin van de zeven-
Rockoxhuis, het 'groot saleth'
Peter Paul Rubens, D e ongelovige Thomas en portretten
van Nicolaas
Rockox en Adriana Perez, ca. 1619, olieverf op paneel, 146 x 233 cm KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN, ANTWERPEN
Nicolaas Rockox (1560 - 1640)
tiende eeuw het toch wel financieel moeilijk had, geen
kopen en gelukkig behoeden voor onherstelbare ingre-
windeieren.
pen. Het huis werd met liefde en respect gerestaureerd
Nicolaas Rockox was een overtuigd humanist en had
en zou worden ingericht als museum.
een uitgebreide vriendenkring van verzamelaars, arche-
Nicolaas Rockox had in zijn tijd van zijn huis een kunst-
ologen, kunstenaars en geleerden. Zijn beste vriend was
tempel gemaakt met een rijke collectie van schilderijen,
zonder twijfel Pieter Paul Rubens. Hun beider belang-
antieke sculpturen en een ongemeen interessante verza-
stelling voor de ideologie van de contrareformatie en
meling van oude munten. Hij bezat liefst 82 schilderijen
hun kennis van de klassieke oudheid was datgene wat
van belangrijke Vlaamse meesters en een bibliotheek
hen samenbracht.
van meer dan tweehonderd volumes, iets wat enorm was voor die tijd. De wanden van de woning waren bezet
K U N S T T E M P E L OP M E N S E N M A A T
met Corduaans leer en in de vele kamers waren tal van
Het was in het jaar van zijn aanstelling tot burgemeester
kostbare meubels verspreid.
dat Nicolaas Rockox in de Keizerstraat twee naast el-
De inboedel van het huis was ondertussen over de we-
kaar liggende panden kocht. Het huis Den Gulden Rinck
reld verspreid geraakt en had voor een groot deel onder-
(nu nummer 10) en het aangrenzende huis werden tot
komen gevonden in diverse belangrijke musea. Er kon
één prestigieus geheel verenigd met een gevel in Vlaamse
dus geen sprake van zijn om dat bezit terug te verwerven
renaissance. Hier kon hij zijn vrienden ontvangen, zijn
om het museum in te richten, zelfs was het onmogelijk
verzameling van kunst en antiquiteiten uitstallen en la-
om een volledig zeventiende-eeuws interieur in zijn to-
ten bewonderen. Zijn onmiddellijke buur en ook intieme
taliteit te reconstrueren. De initiatiefnemers hebben
vriend was Frans Snyders, de bekende schilder van die-
zich daarom gebaseerd op een aantal historische docu-
ren en jachtstillevens. Hij was degene die als getuige op-
menten. Men beschikt immers over een minutieuze in-
trad voor het testament van Nicolaas Rockox.
ventaris van Rockox' inboedel op het moment van zijn
Het echtpaar had geen kinderen, zij begiftigden hun im-
overlijden. Hijzelf heeft daarenboven een uitgebreide en
posant fortuin aan de goede werken, het waren vooral
becommentarieerde inventaris gemaakt van zijn mun-
de armen die er beter van werden. Zo stelde Rockox 31
tenverzameling. En tenslotte is er nog een belangrijk
studiebeurzen in voor arme jongeren en voor dat doel
werk van Frans II Francken Het kunstkabinet
werd gestipuleerd dat de inboedel van het huis moest
gemeester
Rockox
van bur-
dat nu in de pinacotheek te München
worden verkocht.
bewaard wordt. Op basis van die gegevens zijn aanko-
Zo moest er ook een stock van graan worden aange-
pen gebeurd en heeft men met zorg de woning van de
legd (231.000 liter groot) die enkel aangesproken mocht
burgemeester een nieuw leven gegeven. Sinds 1977 is het
worden om uit te delen aan de armen in geval van be-
huis open voor het publiek.
leg of extreem hoge prijzen. Rockox voorzag hiervoor
Het Rockoxhuis is op die manier uitgegroeid tot een
4 5 . 3 0 0 florijnen. Om een idee te hebben van de exorbi-
voorbeeld van een patriciërshuis in de zeventiende eeuw
tante omvang van dit bedrag: zijn jaarlijks inkomen als
met een boeiende vaste verzameling waarin de bezoeker
burgemeester bedroeg 950 florijnen.
zich thuis kan voelen. De ruimten zijn immers alle op
Het huis legeerde hij aan zijn neef Adriaan van Heet-
mensenmaat en nodigen uit tot een meer intiem omgaan
velde evenwel op voorwaarde dat het huis zou verkocht
met de diverse kunstvoorwerpen die er zijn uitgestald.
worden ten voordele van de armen als er geen nakome-
Je voelt dat je niet zomaar in een museum komt, maar
lingen meer waren. De laatste zoon van Adriaan stierf
in een huis waarvan je de bewoner straks nog even tegen
in 1712 zonder kinderen en zoals voorzien werd het huis
het lijf kan lopen.
verkocht in 1715. De nieuwe eigenaar veranderde de gevel in de stijl van het moment en liet er ook de datum 1715 in aanbrengen. In 1970 bestond er groot gevaar dat de onmiddellijke omgeving van het historische pand zou worden verpest door ondoordachte hoogbouw. Dankzij een discreet en doortastend optreden kon de toenmalige leiding van de Kredietbank het gebouw en de aanpalende panden aan-
Ambrosius benson,
Deipara
Virgo, 16de eeuw, olieverf op paneel, 131 x 108 cm KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN, ANTWERPEN Kruithoorn
Nicolaas Rockox (1560 - 1640)
M
^Ê^Ên si MET Z O R G S A M E N G E S T E L D
Nu is het voor de expositie de wapenkamer geworden.
Op 14 december 2 0 1 0 was het 4 5 0 jaar geleden dat Ni-
Alhoewel een vredelievend man had Nicolaas iets met
colaas Rockox het daglicht zag, een reden om te vieren.
wapens. Hij was kolvenier en hij werd ook door Albrecht
En de huidige K B C doet dat met overtuiging middels een
en Isabella tot ridder geslagen en had daardoor als edel-
KONINKLIJK MUSEUM VOOR
bijzonder interessante tentoonstelling en door de uitgave
man het voorrecht om de degen te dragen.
SCHONE KUNSTEN, ANTWERPEN
van een lijvige en boeiend geschreven biografie.
In 'het cleyn saleth' wordt de sfeer van de muntenverza-
De tentoonstelling begint in wat eertijds de keukenruim-
melaar opgeroepen. Het is een warme en gezellige ruimte
ten waren, ze werden niet gereconstrueerd maar worden
die Nicolaas eertijds als eetkamer placht te gebruiken.
nu benut om er Nicolaas als kunstverzamelaar voor te
De glas-in-loodramen geven uit op de binnentuin. Hier
stellen in de tijd van de overgang van renaissance naar
werden de talrijke vrienden ontvangen en werden lange
volle barok. De renaissance wordt opgeroepen door fi-
gesprekken gevoerd.
guren als Quinten Metsys en Lambert Lombard. Deze
Eén van de bijzondere verdiensten van de tijdelijke ten-
Lombard, een Luikse schilder heeft in de eerste helft van
toonstelling is te zien in de volgende ruimte die gewijd
de zestiende eeuw nogal wat invloed uitgeoefend op de
wordt aan de inmiddels verdwenen Minderboederskerk.
Antwerpse schilders. Een zeventiende-eeuwse kopie van
Van deze bidplaats rest enkel nog één muur die geïncor-
het hoofd van Laocoön maakt een mooie overgang naar
poreerd is in de huidige academie. Bas Bogaerts en Dries
de barok. Het is deze kop die Rubens ooit inspireerde
Noliet hebben een virtuele reconstructie gemaakt van het
voor het hoofd van de goede moordenaar in De
Lans-
bouwwerk mét inhoud. De kerk moet in elk geval impo-
een paneel dat hij maakte in opdracht van Rockox
sant geweest zijn door haar lengte, dat komt duidelijk tot
voor het hoofdaltaar van de Minderbroederskerk. De be-
uiting in de projectie. Qua stijl was ze minder verrassend,
roemde barokschilder is in de tentoonstelling uiteraard
eerder traditioneel. Ze herbergde wel een schitterende
steek,
vertegenwoordigd met talrijke werken uit eigen collectie
kunstcollectie. De virtuele kerk toont die kunstwerken
en van het K M S K A . Werken van Antoon Van Dyck en
en vertelt u precies waar ze te vinden waren. Je ziet ze in
Jacob Jordaens maken de aanwezigheid van de grote drie
hun originele context en dat is erg verrijkend. Vergeten
in de inleidende zalen compleet.
we niet dat de kunstwerken uit deze kerk zowat de kern
Pas nu komt de bezoeker in de oorspronkelijke inkomhal
vormen van de huidige collectie van het Antwerpse Mu-
terecht. Hier maakten de voorname gasten hun entrée.
seum voor Schone Kunsten.
Antoon van Dyck, D e bewening van Christus, 17de eeuw, oilieverf op doek, 114x207
cm
Nicolaas' vrouw stierf in 1619 en hij liet in die periode ach-
Hier uw advertentie
ter het koor van de kerk een grafkapel voor hem en zijn echtgenote oprichten, de kapel van de Onbevlekte Ontvangenis. Hier hing een schilderij van Ambrosius Benson als altaarstuk en als epitaaf voor de echtelieden bestelde hij het drieluik Het ongeloof
van Thomas
bij Rubens. De beide
werken uit die kapel zijn nu te zien op de tentoonstelling. Het is een ietwat aangrijpende confrontatie. De zijluiken stellen Nicolaas en zijn vrouw voor. Zij kijkt de toeschouwer aan en trekt zo de kijker in het werk. Het is een vondst van Rubens om op die manier het wat in onbruik geraakte
Bereik meer dan
10.000
'drieluik met schenkers en patroonheiligen' (die laatsten zijn hier niet weergegeven) een meer bijdetijds cachet te geven. In dezelfde ruimte bevinden zich ook verschillende werken van Van Dyck (met onder meer De bewening van Christus) en van andere kunstenaars die ooit deel hebben uitgemaakt van het patrimonium van de Minderbroederskerk. Dat is
kunstliefhebbers in Vlaanderen en Brussel.
een interessante benadering. De daaropvolgende ruimte is ingericht als een soort porTentoonsetlling
trettengalerij. Rockox bezat een twintigtal portretten, vijf-
Nicolaas Rockox
tien hadden betrekking op zijn familie, zijn vrouw of hem-
(1560-1640), 450 jaar
zelf. De andere waren die van Albrecht en Isabella en drie
I Vraag onze tarieven bij B - P r o m o t i o n , Berlinde Fierens tel. 0 3 2 3 1 2 8 0 0 , o f via i n f o @ o k v . b e
zestiende-eeuwse humanisten: Abraham Ortelius, Justus Nog tot en met 27
Lipsius en Benedictus Arias Montano, allen mensen waar-
maart 2011
mee hij contacten onderhield. In de tentoonstelling zijn een
O p e n : dinsdag t.e.m.
aantal portretten van Nicolaas Rockox samengebracht, ze
zondag van 10 tot
beelden hem af in de ondertussen voor die tijd wat ouder-
17 uur
wetse kledij met de molensteenkraag. De auteurs waren
Gesloten: maandag
niet van de minsten, Antoon Van Dyck is ongetwijfeld de
Museum Rockoxhuis
bekendste.
«•Keizerstraat 10-12
De tentoonstelling eindigt met de evocatie van een kunst-
12000 A n t w e r p e n
kamer: beelden, schilderijen, kunstvoorwerpen en antiqui-
Tel. 03 201 92 50
teiten worden er geëxposeerd zoals weleer om er door de
Investeer in
www.rockoxhuis.be
gastheer van commentaar te worden voorzien en om bron
een 4 0 . 0 0 0 jaar
zijn voor inspirerende gesprekken en diepzinnige beschou-
oude,nog steeds
Nieuwe biografie
wingen.
levende cultuur.
Nicolaas Rockox,
Deze tentoonstelling is met zorg samengesteld door Hilde-
Authentieke Aboriginal
1560-1640,
gard Van de Velde, conservator van het Rockoxhuis. Het
kwaliteitskunstwerken
Burgemeester van de
is een aanrader omdat deze expositie een beeld schetst van
Gouden Eeuw.
het leven van een zeer bevoorrechte klasse in de bewus-
van internationaal i-urtt
U
C_
befaamde artiesten
te periode. Meer nog is het echter een ideale gelegenheid Leen H u e t & J a n
om veel moois samen te zien in een huiselijke context en
Grieten
dat biedt een aparte charme. De bezoeker wordt verwend
Uitgeverij
met een uitgebreide en uitstekende bezoekersgids en voor
Meulenhoff/Manteau,
de toegangsprijs moet u het zeker niet laten. En let wel:
A n t w e r p e n 2010
ook zonder tentoonstelling is het Rockoxhuis meer dan de
29,95 euro
moeite waard!
Aboriginal Art Gallery - Australian Shop Mageleinstraat 4 8 , 9 0 0 0 Gent # Open op: woensdag van 13.00u tot 18.00u donderdag, vrijdagen zaterdag van 11.30u tot 18.00u o f op afspraak: 0475/70.85.99 - tel.: 0 9 / 2 2 4 . 3 0 . 9 3 - fax: 056/61.70.48 Raadpleeg onze on-line cataloog op www.australianshop.com
Daan Rau
Schrijf in op onze actuele nieuwsbrieven over Aboriginalkunst via onze website www.australianshop.com rubriek contact. # A B O R I G I N A L ART: your best investment for the new millennium! www.australianshop.com—
[email protected]
