Psychologie en obesitas Sarah Huysegems Klinisch Psychologe
[email protected] Symposium Obesitas 12 oktober 2013
Inhoud • Rol van de psycholoog volgens – PaCënt – Gedragsprobleem – KB inzake bariatrie – Onze visie
• Begeleiding • Bespreking begeleiding a.d.h.v. casus • Bevindingen paCënt
Rol van psycholoog volgens paCënten… Met welke verwachCngen bent u vandaag
gekomen? Waarmee denkt u dat een psycholoog u in het vermageringsproces kan helpen?
• “Ik moest komen van de dokter” • “Geen idee, ik ben wel niet zot” • “Waarschijnlijk om te kijken of ik ze nog allemaal op een rijtje heb” • “Misschien om te kijken of ik wel kan vermageren?”
Rol van psycholoog in obesitas • Obesitas als zodanig is niet opgenomen in ‘diagnosCsche bijbel’ DSM‐V • Algemene opinie: – Obesitas vooral een biomedisch en maatschappelijk probleem
• Echter… obesitas is bovenal een GEDRAGSPROBLEEM
Waarom psycholoog in obesitas? • Veel obesen lijden – Verhoogde aanwezigheid van psychopathologie (depressie en angststoornissen) – Oorzaak of gevolg?
• Obesitas is een eetprobleem – Verstoorde percepCe: gevoel dat ze minder eten dan werkelijkheid
• Overeten is (deels) aangeleerd – Cue reacCviteit – “bord leeg eten”
• Obesen ervaren vaker controleverlies – Vb mikshakes experiment Baumeister (1998)
• In behoud van gewichtsverlies (gedragsverandering in eet‐ en beweegpatroon)
Rol van psycholoog i.k.v. bariatrie • KB 29.7.2010: psycholoog dient deel uit te maken van team maar taak wordt niet gespecificeerd • Rol is vaak ‘poortwachter’ • Maar… Geen internaConale richtlijnen (“wie psychologisch gepast voor operaCe?”)
Rol psycholoog i.k.v. bariatrie • Vanuit werkgroep Eetexpert: Aanbevelingen voor het werk van psychologen in een obesitasteam ‘Onderzoek naar psychosociale factoren van het succes/falen van een bariatrische ingreep’ Psychopathologie vormt geen eenduidige contra‐ indicaCe maar doet vragen rijzen over draagkracht en zelfzorg Wel contra‐indicaCe bij: – AcCef alcohol‐ en drugmisbruik – Mentale retardaCe – Acute psychiatrische problemaCek (vb. ongecontroleerde schizofrenie) – Medische noncompliance of geen kennis – Binge‐eaCng!
Rol van psycholoog • Onze visie – Psycholoog is geen poortwachter maar heed de taak van ‘herstelcoach’ – Coachen en ondersteunen van paCënt doorheen zijn proces van gedragsverandering
Begeleiding (1) • Gesprek met oog voor – MoCvaCe voor aanpak van obesitas en verwachCngen – Inschaeen en uitdiepen van de ernst van de problemaCek • Gewicht (oorsprong gedrag) • Psychosociaal funcConeren (roken, drugs, alcohol,
persoonlijkheid, intellectueel funcConeren, zelgeeld, lichaamsbeeld, coping, welbevinden, steun, relaConeel, werk)
• Gevalideerde vragenlijsten – Eetgedrag (NVE) – Coping (UCL) – Klachtenlijst (SCL‐90 R)
NVE: Hoe zit het met het eetgedrag? • Extern eetgedrag – Meer eten door het zich laten leiden door externe prikkels • Vb. willen eten als je anderen ziet eten, als je langs de bakker loopt en het lekker ruikt
• EmoConeel eetgedrag – Eetgedrag wordt bepaald door (vage of duidelijke) negaCeve emoCes zoals verdriet, eenzaamheid, onzekerheid, teleurstelling
• Lijngericht eetgedrag – Chronische lijners, vaak jojo’ ers (cave risico eetbuien)
Cave eetbuien/eetbuistoornis! •
•
ObjecCeve, ongecontroleerde eetbui = –
Op korte Cjd grote hoeveelheden voedsel eten
–
SCekem, vaak nadien een gevoel van schaamte
–
doorgaan totdat men zich lichamelijk onwel of misselijk begint te voelen
Eetbuistoornis = –
oncontroleerbare eetbuien
–
afwezigheid van compenseergedrag zoals braken, laxeren, extra lichaamsbeweging, vasten…
–
het merendeel van de paCënten heed overgewicht of lijdt aan obesitas
Begeleiding (2) • In samenspraak met paCënt opstellen van werkwijze (ook overleg team) • Psychologische ondersteuning en begeleiding gebaseerd op CogniCeve Gedragstherapie met oog op gedragsverandering op vlak van eet‐ en beweegpatroon, met o.a. – Herstructureren van onrealisCsche doelstellingen en inadequate overtuigingen m.b.t. gewichtsverlies – Zelfcontrolemaatregelen – Problem‐solving – TerugvalprevenCe – Hoog houden van moCvaCe
Casus Mia is 41 jaar oud. Van jongs af aan is ze reeds zwaarlijvig. De laatste jaren nam de gewichtstoename enkel maar toe. Via de huisarts werd ze doorgestuurd naar de chirurg. Wegens te laag BMI en geen comorbiditeit komt ze niet in aanmerking voor de terugbetaling van een GBP. Ze wordt teleurgesteld doorgestuurd naar de psycholoog.
Anamnese • Moeilijke jeugd gekend, ouders gescheiden (veel ruzie) en geen contact met vader. Enig kind, opgevangen door grootouders “goed eten” • Gescheiden, kinderen in co‐ouderschap: niet leuk om alleen te koken of te eten snelle, kant‐en‐klare maalCjden, geen structuur • Weinig beweging • NVE: hoge score op emoConeel eetgedrag (duidelijk omschreven en diffuse emoCes) • SuggesCef voor eetbuien: grote hoeveelheden, sCekem en schaamte, gevoel van controleverlies
• Laag zelf‐ en lichaamsbeeld, zegt nooit gesteund te zijn geweest door haar ouders • Nooit geleerd om over emoCes te praten (privé) • Hoewel periodes van neerslachCgheid voldoet ze niet aan criteria van stemmingsstoornis (DSM‐V) • SCL‐90: hoog niveau van zowel psychische en fysische klachten • UCL: eerder passieve coping, laag op sociale steun zoeken, voornamelijk palliaCeve reacCe (gedachten verzeeen door vb. eten)
Start begeleiding • Doel is niet meteen gewichtsverlies! • Opsporen en exploreren eetbuien • Niet meteen wegnemen want manier van coping • Uitlokkers, moeilijke momenten vaststellen • Eerst eetbuien beheersbaar maken
Tijd‐ sCp
Voedsel/ Drank
Eetplaats
SituaCe‐ beschrijving
CompensaCe/ AlternaCeven
Casus • Vooral eetbuien als thuis komt van werk, als alleen is (zonder kinderen) • Gerelateerd aan stress – Vb. zware dag op het werk – Vb. ruzie met ex
• ‘s Avonds voor tv (“ontspanning”) • Na eetbui slecht gevoel en schaamte “nu toch al om zeep” nog eten
Begeleiding eetbuien Belang van psycho‐educaCe: – Uitleg emoConeel eetgedrag en eetbuien – Oog voor uitlokkers en eetbui leren herkennen
• Tips: – Eetbuien minder aantrekkelijk maken – AlternaCeven om eetbui uit te stellen • Vb. doen: wandelen • Vb. denken en voelen: naar rustgevende muziek luisteren
Bij dit alles steeds oog voor… • MOTIVATIE = motor tot gedragsverandering – RealisCsche doelen, realisCsch streefgewicht • Vaak te snel en te veel afvallen
– Belang van Willen (belang) en Kunnen (vertrouwen) – Niet iets dat je hebt of niet hebt – Stadia van gedragsverandering – Voor‐ en nadelenbalans – Kosten‐batenanalyse
Waar in proces van gedragsverandering? •
Fase 1 Voorstadium: 'iets veranderen, geen sprake van!'
Geen intenCe het gedrag te veranderen, men is zich niet bewust van ‘een probleem’ •
Fase 2 Overwegen:'veranderen ok, maar nu nog niet'
Men wordt zich ‘een probleem’ bewust •
Fase 3 Beslissen en voorbereiden: ik ga er werk van maken'
Er ontstaat een intenCe het gedrag te veranderen maar er is nog geen concreet plan •
Fase 4 Uitvoeren: 'oef, 't gaat'
Men besluit te komen tot ander gedrag •
Fase 5 Volhouden: ‘het lukt me nog steeds’
De feitelijke gedragsverandering wordt doorgevoerd •
Fase 6 Terugval: 'een weekje zondigen kan geen kwaad‘
Het oude gedrag wordt weer conCnu aangehouden
• Mia probeerde reeds vele ‘extreme’ dieetpogingen (cave eetbuien!), wil 60 kg vermageren binnen het jaar • Fase 2: wil gewicht verliezen maar wil dit op een snelle manier, zegt bang te zijn om haar manier van omgaan met emoCes op te geven
Hulpmiddel: Voor‐ en Nadelenbalans Voordelen
Nadelen
Blijven zoals ik nu ben
Mijn levenssCjl veranderen
(mijn gedrag NIET veranderen)
(mijn gedrag WEL veranderen)
Korte termijn
Korte termijn
“lekker eten”
“verlies gewicht, gezonder eten en bewegen geeJ goed gevoel”
Lange termijn
Lange termijn
“geen moeite moeten doen”
“ voel me beter, condiKe beter, meer zelfvertrouwen”
Korte termijn
Korte termijn
“ geen gewicht verliezen en zwaar blijven”
“inspanning leveren”
Lange termijn
“minder gezelligheid (frietjes…)”
“medische problemen”
Lange termijn
Omgaan met terugval • Eerder regel dan uitzondering, onderdeel binnen het ‘normale’ leerproces van gedragsverandering • = elke stap in de terugkeer naar het oorspronkelijke gedrag • Vaak omdat te grote stap gezet • Belang van realisCsche, haalbare doelen!
Omgaan met terugval • (H)Erkennen van hoge risicosituaCes voor terugval • Als posiCef mee omgaan Verhoogd gevoel van zelfcontrole Daling van kans op herval in de toekomst! • Opstellen terugvalanalyse (iets leren uit terugval)
Casus Mia • Zware dag op het werk, kinderen niet thuis, al hele dag weinig gegeten • Naar frituur gereden en ter plaatse grote bestelling opgegeten • Achteraf schuldgevoel: thuis gekomen en nog chocolade gegeten • Wat hier nu van geleerd? In prevenCeplan gieten
Vb terugvalplan • Structuur doorheen de dag! • Weet dat kinderen niet in huis: op voorhand eten voorzien of plannen • Thuis komen: ontspanning plannen vb. bad nemen (gedrag uitstellen en uitdoven)
Volhouden! • MoCvaCe blijvend hoog houden – Foto’s – Doelen op ‘snoepkast’ hangen – Belonen en oog voor successen!
• Zorg voor steun en hulp bij moeilijke momenten
Als afsluiter… • ReacCes van paCënten “Allé, viel toch beter mee dan verwacht” “Gaf me inzicht in gedrag waar ik me niet bewust van was” “Handig om alles weer op een rijtje te krijgen en mijn doelen voorop te stellen” “Blij dat er niet alleen aandacht is voor hetgeen ik NIET goed doe”
Vragen? Bedankt voor jullie aandacht
