NLP en Transpersoonlijke Psychologie, boekbesprekingen door Prasadam Schmitz Het ontstaan van veel verschijnselen die lang geleden als magisch of spiritueel werden beschouwd kan tegenwoordig vaak worden uitgelegd als natuurlijk van oorsprong. Neem donder en bliksem, neem de pest, neem de seizoenen die de oorzaak zijn van het lengen en korten van de dagen. Niet dat die verschijnselen anders zijn geworden dan dat ze vroeger waren, maar door de ontwikkeling van menselijke eigenschappen is datgene dat destijds buiten het bereik van onze geest lag nu binnen de grenzen daarvan komen te liggen. Als je jezelf omdraait op je tijdlijn kun je met dit idee je fantasie de vrije loop laten. Ik herinner me hoe ik als kind droomde dat ik met een radio en een revolver in exotische culturen als een geïncarneerde god werd geëerd omdat ik de “primitieve” bevolking de “krachten” van mijn “magische” attributen liet zien. (Ik zal wel niet het enige kind zijn geweest met zulke fantasieën. . .) Zelfs als kind besef je al snel dat de wereld veranderd is. Je voelt aan dat er zich een cognitieve en een daar uit voortvloeiende technologische ontwikkeling heeft voorgedaan. Als je wat ouder wordt besef je dat die ontwikkeling niet stopt. Dat die zich ook nu voordoet en dat ook in de toekomst zal blijven doen. Dan komen de dromen hoe de toekomst er uit zal zien. We willen graag weten hoe de wereld, de mensheid zich verder zal ontwikkelen. Science fiction films zijn producten van die drang tot het willen kennen van die ontwikkeling. Ontwikkeling is een beweging die zich als de meest karakteristieke eigenschap van de kosmos kenmerkt. Die eeuwige beweging (of evolutie) drukt zich niet alleen op macro-niveau uit, maar doet zich ook in ieder mens voor. En op alle niveaus. Niet te stuiten, niet te verbergen, niet te ontkennen. Eigenlijk bestaat er maar één verschijnsel in de wereld en dat is ontwikkeling. Daar hebben we allemaal mee te maken, daar zijn we allemaal aan onderhevig. De ene wat sterker dan de ander, maar allemaal zijn wij deel van die kosmische beweging die ontwikkeling heet. Even terug naar de fantasie van het kind als grote tovenaar in de primitieve wereld. Dat was een gevaarlijke wereld. Niemand begreep me toen ik het dorp binnenwandelde. Ze wisten niet of ik een vriendelijke boodschap voor ze had of dat ik kwaadwillend was. Of ik met mijn “magische” krachten uit was op hun vernietiging. De angst voor mij was enorm en zo belandde ik dan ook in een gevangenis. Tot ik mijn goede wil had kunnen tonen, hun vertrouwen daarmee had kunnen winnen en dan uiteindelijk tot de nieuwe chief werd gekroond. Galilei heeft dit verhaal in werkelijkheid meegemaakt. Hij droomde niet, maar kwam met een meer ontwikkelde geest gewag maken van uit die geest geboren kennis. Maar zijn omgeving was te primitief om hem te volgen, en dus werd hij opgesloten. Galilei bleek zich net wat vroeger te hebben ontwikkeld dan de mensen om hem heen. Nu heeft de wereld Galilei ingehaald. Zijn inzichten zijn geaccepteerd, zijn theorieën zijn geverifieerd en juist bevonden. Ook Darwin kende onbegrip en veroordeling. Ook hij was sneller dan zijn omgeving.
Ook hij kwam met nieuwe ontdekkingen uit het bewustzijn die nog niet door zijn omgeving konden worden gevat. Zo zijn er vele Darwins en Galilei’s. Misschien komen ze niet allemaal met even schokkende inzichten en revolutionaire ontwikkelingen en dus belanden ze niet allemaal in een gevangenis. Maar de revolutie van een nieuw denken – die ontwikkeling met zich meebrengt– maakt toch een duidelijke imprint in het persoonlijk leven. Laten we naar een voorbeeld kijken. Mijnheer A is gelukkig getrouwd, twee prachtkinderen, een schat van een vrouw, een huis waar hij altijd van heeft gedroomd en een baan met ongekende promotievooruitzichten. Toch voelt A zich de laatste tijd niet zo happy. Telkens prangender rijst de vraag “Waarom doe ik dat allemaal nou in hemelsnaam? Wat heeft het voor zin? Waartoe dient dit allemaal?” Hij wordt er niet goed van. De zin voor werken ebt weg maar de druk om voor zijn familie te zorgen en geld te verdienen blijft in zijn achterhoofd doorbeuken. De hele vertoning om goed te staan aangeschreven bij vrienden en kennissen gaat hij ervaren als een masker dat zijn ware zelf verbergt. Langzaam ziet hij zijn leven als de uitdrukking van een grote leugen. Een leugen tegen zijn vrouw en kinderen, tegen zijn werk, zijn omgeving, en, nog duidelijker en frustrerender, een grote leugen tegen zichzelf. Hij komt tot het besef dat hij zijn ware zelf altijd heeft weggedrukt en voor zichzelf een plastic namaakwereld geschapen heeft. Hij wordt er gestresst en ziek van. Zijn lieve vrouw maakt zich zorgen. Zijn vrienden zeggen hem dat hij normaal moet doen. Hij zoekt een therapeut. Die zegt: “Midlife crisis, overwerkt en overspannen. Ga er een tijdje tussenuit en hier is een pilletje dat je drie maal daags moet innemen. Daar word je rustiger van. Tot ziens meneer A.” Geen Darwin misschien. Maar net als Darwin wordt in onze maatschappij iemand die aan de gevestigde waarden en normen gaat twijfelen niet begrepen. Zo iemand wordt doorgaans door zijn omgeving als gestoord ervaren en vaak als persona non grata uit het sociaal panorama gespuugd. Vaak is het voor de persoon in kwestie een uiterst moeilijke en pijnlijke ervaring. Zelf begrijpt hij er ook niets van. Waarom komen die vreemde gedachten en gevoelens bij hem op? Waarom kan hij niet tevreden zijn met zijn leven zoals dat is? Is hij de enige die zulke ideeën krijgt? Het pilletje dat hem door de dokter wordt voorgeschreven heeft dan ook enkel tot taak hem tot zijn oorspronkelijke staat terug te brengen en zijn pogingen tot verdere ontwikkeling te staken. Normaal zijn, heet dat. De laatste decennia zien we gelukkig in kringen van hulpverlening een steeds krachtiger wordend besef dat zulke gevoelens en gedachten kunnen duiden op een doorbraak in persoonlijke ontwikkeling. De crisis die ermee gepaard gaat is een uiting van het inzicht dat de “oude” waarden en normen geen oplossing meer kunnen bieden voor de problemen zoals die thans in leven ervaren worden. Hoe die dan wel zouden moeten worden opgelost is nog niet helemaal duidelijk. Men zit tussen twee werelden in en weet niet hoe men zich moet wenden en keren om zich te oriënteren. Het oude trekt aan de ene kant, het nieuwe lokt aan de andere. De nieuwe niveaus waar men heengevoerd wordt zijn natuurlijke vervolgpaden die de evolutie voor ons in petto heeft. Net zoals een baby groeit naar volwassenheid op
lichamelijk gebied, zo kan iemand zich psychisch ontwikkelen vanuit een persoonlijkheidsniveau naar een breder en hoger niveau waar de beperkingen van het oude niveau niet meer relevant zijn: een niveau dat gewoonlijk aangeduid wordt met de term “spiritueel”. Ik zeg met opzet dat dit gewoonlijk zo genoemd wordt, want tegenwoordig komt men meer en meer tot de overtuiging dat wat wij onder de term “spiritueel” verstaan ook beschreven zou kunnen worden als een psychisch niveau waar we nog niet veel inzicht in hebben. Wat voor primitieven magisch heette omdat ze niet alle verschijnselen begrepen, zo zijn er net zo goed voor óns aspecten van de natuur die we niet begrijpen, maar die toch thuis horen in de natuurlijke wereld van ons menselijk bewustzijn. Sommige van die aspecten geven we de term spiritueel. Als we ons zouden ontwikkelen en die niveaus zouden bereiken, dan is het geen spiritualiteit meer maar de normale staat van ons dagelijks bestaan. Net zoals primitieven die zich ontwikkelen uit hun bestaand niveau die oude vorm van magisch denken zullen opgeven omdat het natuurlijke element van de verschijnselen in het bewustzijn een plaats heeft gevonden. Een van die stromingen die zich diep in de evolutie van vervolgpaden heeft gestort is de transpersoonlijke psychologie. Daaruit is de tak ontstaan die hulp en ondersteuning biedt in situaties als die van meneer A. Dat is de transpersoonlijke psychotherapie. Vrij nieuw natuurlijk, maar toch al heeft het zijn sporen verdiend. Met o.a. namen als Assagioli, Maslow, Wilber, Grof, Vaughan, is er een groeiend aantal psychologen en therapeuten die hun inzichten op schrift hebben gesteld en een duidelijk beeld hebben gegeven hoe het mechanisme in elkaar zit waar persoonlijke ontwikkeling zich van bedient. Het geeft adviezen hoe men zo’n ontwikkeling kan herkennen, steunen en in goede banen kan helpen leiden. Mij dunkt een bron van inspiratie voor de NLP-er. Immers, NLP is een eclectische wetenschap. Het put uit alle bronnen waaruit het denkt gelest te kunnen worden. Dat geeft de kracht en de souplesse aan het model. Ook vanuit de wereld van de transpersoonlijke psychologie arriveren invloeden. Denk bijvoorbeeld aan het Metasysteem van Michael Hall, denk aan het Spiritueel Panorama van Lucas Derks, denk aan de spirituele benadering van Eric Schneider. Een week of wat geleden dwaalde ik door de American Book Center in Den Haag. Zoals altijd kwam ik met een aardig grote stapel boeken naar buiten. Drie daarvan zou ik willen noemen omdat die een helder en degelijk overzicht geven van waar hierboven naar wordt geduid. Jammer genoeg zijn te weinig boeken van dit niveau vertaald. Wel begrijpelijk voor zo’n klein taalgebied als het onze, maar niettemin zonde. Het eerste heeft de titel: “Transpersonal Psychotherapy”. Het is een compilatie van essays samengesteld door en van commentaar voorzien van Seymour Boorstein (o.a professor aan de medische faculteit van de universiteit van Californië in San Fransisco). Het is een herziene uitgave van een al eerder uitgegeven werk, updated dus. Zo’n compilatie is interessant omdat er meerdere ziens- en benaderingswijzen belicht worden over een groot arsenaal aan onderwerpen. De rode draad is een empirische benadering van heling en genezing in conjunctie met mystiek en de vele aspecten die met mystiek te maken hebben. Het beschrijft een groot aantal methoden van traditionele en spirituele benaderingen voor hulpverlening in geval van geestelijk lijden dat zich kan voordoen ten gevolge van (spirituele) ontwikkeling. Mystiek wordt door Boorstein gezien als een van de natuurlijke vervolgniveaus waar een onvermijdelijke psychische ontwikkeling ons
heenvoert. Naast westerse benaderingen geeft hij ook ruimte voor oosterse en minder traditionele –zoals joodse mystiek– als voertuig naar een transpersoonlijke ontwikkeling. Het tweede boek heeft de titel “The Transpersonal” en is geschreven door John Rowan, een gerenommeerde psycholoog en psychotherapeut, schrijver van meerdere boeken op dit gebied. Rowan begint met het geven van een overzicht van het ontstaan en de ontwikkeling van de transpersoonlijke psychologie. Daarna geeft hij een beschrijving van verscheidene benaderingen die in de praktijk kunnen worden gebruikt om een transpersoonlijke ontwikkeling te stimuleren. Dan stuit hij op wat hij noemt: de Wilber revolutie. Hij ziet Wilber (schrijver van een tiental uiterst belangwekkende boeken op het gebied van TP) als degene die de grote doorbraak heeft bewerkstelligd naar het vinden van overeenkomsten tussen het psychologische en het spirituele. In zo’n vijftig bladzijden schest hij de innovatieve modellen van Wilber. In een hoofdstuk “Hoe werkt het nou?” beschrijft hij de benadering van een groot aantal psychologen en therapeuten, naast enkele vormen van groepswerk en opvoedkundige mogelijkheden. Aangenaam vind ik de openheid waarmee Rowan ook critici aan het woord laat. Hij laat hiermee zien niet met een onderwijzend vingertje uitleg te geven over zijn wereld, maar biedt iedereen de mogelijkheid een eigen mening op te bouwen. Tenslotte gaat hij in de kristallen bol turen en geeft zijn visie over de toekomstige ontwikkelingen van de Transpersoonlijke Psychologie. Het werk van Rowan is compact, duidelijk en objectief. Een aanrader voor iedereen die zich in deze materie wil oriënteren. Ten slotte kocht ik “The Stormy Search for the Self” van Stan en Christina Grof. Stan Grof is een van de pioniers van de transpersoonlijke psychologie. Samen met zijn vrouw Christina heeeft hij zich het duidelijkst onderscheiden met een benadering die zij “spiritual emergence” noemen, een schitterend gevonden term die zowel vertaald kan worden als spiritueel ontluiken, als spirituele nood. Zij zijn van mening dat de enige waarachtige drijfveer in het leven de drang naar zelfkennis is, ook al zijn we daar ons niet meer van bewust. Door opvoeding, cultuur, zeg maar het gewone leven, zijn wij meer belang gaan hechten aan substituten voor deze oerdrang. Maar substituut of niet, ontwikkeling laat zich niet om de tuin leiden, en slaat toch toe wanneer de tijd daarvoor gekomen is. Omdat we niet altijd door hebben dat we in die ontwikkeling zitten, komen we psychisch in de knoei. Vertaald in Wilber-terminologie een simpele beschrijving van het Atman-project. De Grofs geven dan beschrijvingen van mogelijke signalen, symptomen, verschijnselen, uitingen en invloeden waaraan iemand onderhevig is die in een staat van spirituele ontluiking terecht is gekomen. Daarnaast noemen zij therapeutische benaderingen die van dienste kunnen zijn om de gang naar een wasdom van spirituele niveaus te bevorderen. Vanuit praktische overwegingen is dit boek misschien voor de NLP-er het meest interessant. Het geeft naast inzichtelijke achtergronden practische aanwijzingen die zo nauw verwant zijn aan NLP-technieken dat een natuurlijke symbiose tussen de twee benaderingen voor de hand ligt. Dan liep ik enkeler dagen later in Eindhoven door De Slegte en pikte daar een boek op dat wél was vertaald in het Nederlands. Het heet “Dorst naar heelheid” en is geschreven door de eerder genoemde Christina Grof. In dit boek beschrijft zij haar eigen
psychische/spirituele ontwikkeling. Een van de meest markante aspecten daarvan is haar alcoholverslaving geweest. Een bevrijding van haar verslaving scheen schier onmogelijk. Totdat zij erachter kwam dat ook een verslaving een uitdrukking is van de zoektocht naar het ware Zelf. Alhoewel destructief in uitwerking, is de oorsprong en aanleiding tot verslaving het zoeken naar en vinden van een substituut dat de dorst naar een spiritueel bewustzijn moet lessen. Dit inzicht spoorde haar aan om zich niet meer tevreden te stellen met lapmiddelen, maar om op zoek te gaan naar the real thing. Die tocht wordt door Chris Grof beschreven. Het is een zeer persoonlijk en eerlijk boek met een schat aan herkenbare menselijke trekjes die meestal niet boven het niveau van het onbewuste uitstijgen. Dorst naar heelheid is een boek dat zeker zal bijdragen om een cliënt met verslavingsproblemen met meer begrip en efficiëntie te benaderen. En dat voor maar Fl. 14,95!!
Besproken werken: Seymour Boorstein, M.D. (Ed), Transpersonal Psychotherapy State University of New York Press ISBN 0-7914-3826-2 John Rowan, The Transpersonal, Psychotherapy and Counselling Routledge London and New York ISBN 0-415-05362-5 Christina Grof and Stanislav Grof, M.D. The Stormy Search for the Self Tarcher/Putnam New York ISBN 0-87477-649-X Christina Grof Dorst naar heelheid Ankh-Hermes bv - Deventer ISBN 90-202-6476-1
