Provinciale Staten van Noord-Holland Voordracht 100
Haarlem, 25 november 2003 Onderwerp: Bodemsanering Anna’s Hoeve Hilversum Bijlage: ontwerpbesluit
I
Toelichting
1. Inleiding Anna’s Hoeve is een omvangrijke locatie waarvan zowel de land- als de aanwezige waterbodem zwaar verontreinigd is. Sanering is noodzakelijk om op de locatie uiteenlopende maatschappelijke belangen te kunnen realiseren en vanwege de risico’s van de verontreiniging. Bij plan Anna’s Hoeve spelen diverse ontwikkelingen. Het doel bij de aanpak van Anna’s Hoeve het benutten, behouden en versterken van de kwaliteiten van het gebied op meerdere beleidsterreinen (stedenbouw, natuurontwikkeling, recreatie, milieu). Er wordt een aantal projecten ontwikkeld en uitgevoerd om dit te realiseren. De projecten zijn onderling zo nauw verweven dat gezamenlijke uitvoering nodig is om het beoogde doel te realiseren. De gezamenlijke uitvoering van deze projecten betekent dat de vaak voorkomende tegenstelling tussen belangen op uiteenlopende gebieden als wonen, natuur en milieu overbrugd worden. Bovendien is het een goed voorbeeld van een integraal project waarbij de provincie optreedt als scharnier tussen de Rijksoverheid, een gemeentelijke overheid en een hoogheemraadschap, alsmede tussen maatschappelijke organisaties en de overheid. In deze voordracht zal achtereenvolgens ingegaan worden op: 2. achtergrond (water)bodemverontreiniging plan Anna’s Hoeve 3. maatschappelijke consequenties sanering 4. waarom nu Anna’s Hoeve aanpakken? - recente ontwikkelingen 5. financiële onderbouwing en consequenties 2. Achtergrond (water)bodemverontreiniging Plan Anna’s Hoeve is de naam voor een zeer omvangrijke, ernstig verontreinigde locatie aan de rand van Hilversum. De verontreiniging betreft zowel land- als waterbodemverontreiniging. Als gevolg van jarenlange lozing van afvalwater en effluent van de RWZI van de gemeente Hilversum op de Laarder Wasmeren en vijvers in het Anna’s Hoeve gebied is het slib in deze wateren ernstig verontreinigd geraakt met zware metalen, minerale olie, PAK en PCB’s. Daarnaast is in het Anna’s Hoeve gebied vanaf ca 1920 huishoudelijk- en industrieafval gestort en is het gebied gebruikt als vloeiveld voor infiltratie van afvalwater uit de gemeente Hilversum. Gezien de ouderdom van de verontreiniging is het wettelijk niet mogelijk de saneringskosten op de vervuiler, dan wel de eigenaar te verhalen. 3.
Maatschappelijke consequenties sanering
1
De sanering plan Anna’s Hoeve is een zeer groot project waarmee diverse belangen, stedenbouw, natuur, recreatie en milieu, gediend zijn. Ter toelichting: • de druk op de woningmarkt is in regio Hilversum zeer groot. Onderdeel van de aanpak van Anna’s Hoeve betreft het verplaatsen van de aanwezige RWZI. Door het voormalig RWZI terrein voor de bouw van 750 betaalbare huur- en koopwoningen te benutten wordt deze druk in belangrijke mate verminderd; • de ruimte voor wonen wordt gevonden in bestaand bebouwd gebied met respect voor het landschap; • het project leidt tot een revitalisering van wat wel de rafelrand van Hilversum genoemd wordt en betekent na een impasse van vele jaren dat in dit gebied eindelijk de gewenste stedelijke ontwikkeling kan plaatsvinden; • het betreft een zeer bijzonder landschap met de mogelijkheid tot het ontwikkelen van voor Noord-Holland, maar ook voor Nederland unieke vennen; • de aanwezige (water)bodemverontreiniging is zeer omvangrijk en is een bron van risico’s voor mens en milieu. Dit is afgelopen zomer (zie ook Recente ontwikkelingen) nog gebleken toen door het droogvallen van een deel van het gebied, de Leeuwenkuil, acuut ingrijpen noodzakelijk bleek. • de aanwezige (water)bodemverontreiniging tast de natuur- en recreatieve waarden van het gebied aan; • de aanwezige (water)bodemverontreiniging kan zich verspreiden naar het grondwater, waardoor de toch al sterk bedreigde grondwaterkwaliteit in het Gooi verder verslechtert. 4. Waarom nu Anna’s Hoeve aanpakken? De problematiek rond Anna’s Hoeve bestaat al geruime tijd. Het belang deze aan te pakken is al eerder onderkend. Al in het oude streekplan Gooi en Vechtstreek (1998) is de ontwikkeling van het gebied aangeduid als één van de strategische projecten voor de streekplanperiode1. Toch is het tot nu toe niet gelukt tot een oplossing te komen. Er zijn meerdere redenen waarom dit nu wel haalbaar en wenselijk is. a. Recente ontwikkelingen In augustus 2003 bleek het droogvallen van één van de verontreinigde vijvers op de locatie Anna’s Hoeve, de Leeuwenkuil, tot acute risico’s voor mens en milieu te leiden. Er is in overleg tussen de provincie Noord-Holland, het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vechtstreek (AGV), gemeente Hilversum en het Goois Natuurreservaat (GNR) besloten terstond tot sanering over te gaan. De Leeuwenkuil maakte betrokken partijen ervan bewust dat ook de aanpak van de overige water- en landbodemverontreinigingen urgent is en op korte termijn ter hand genomen moet worden om te voorkomen dat een dergelijke situatie zich kan herhalen. b. Overeenstemming betrokken partijen. In het verleden bleek er geen overeenstemming tussen betrokken partijen over de aanpak van Anna’s Hoeve. Mede door de recente ontwikkelingen bij de Leeuwenkuil waarbij de adequate reactie van de provincie door de bestuurlijke partners zeer gewaardeerd werd, is nu dit nu wel het geval. Op 17 september jl. is overleg gevoerd tussen de gemeente Hilversum, de provincie Noord-Holland en AGV. Tijdens dit overleg is een aantal afspraken gemaakt. Deze afspraken vormen de basis voor het genomen GS besluit. De afspraken hangen nauw met elkaar samen, 1
In het nieuwe streekplan Noord-Holland Zuid is (op aandringen van de Statencommissie ROB) het plan Anna’s Hoeve opgenomen als één van de projecten die de provincie helpt uitvoeren. Bovendien is in dit streekplan de rode contour zodanig getrokken dat de planontwikkeling Anna’s Hoeve plaats kan vinden, met inachtneming van de doelstellingen van het bodembeschermingsbeleid. 2
d.w.z. als één van de betrokken partijen zijn afspraken m.b.t. de aanpak van de land- en waterbodemverontreiniging inhoudelijk of financieel niet nakomt, kan de bestuurlijke stuurgroep (bestaande uit vertegenwoordigers van de provincie Noord-Holland, gemeente Hilversum, gemeente Laren, AGV en GNR) besluiten dat ook de andere afspraken niet meer van toepassing zijn c. Duidelijkheid over inzet financiële middelen De aanpak van de verontreiniging zal zoveel mogelijk plaatsvinden op basis van door het Rijk beschikbaar gestelde en beschikbaar te stellen budgetten. Op basis van deze budgetten kan echter op dit moment geen volledige dekking van de saneringskosten gegeven worden. Daarom draagt de provincie zelf een deel van de kosten bij en staat zij voor een deel garant voor het geval de Rijksbudgetten onvoldoende blijken te zijn. In het verleden bleek het niet mogelijk van start te gaan omdat de benodigde budgetten niet gegarandeerd konden worden. Door de garantstelling van de provincie en de gemeente Hilversum is dit probleem nu opgelost. d. Samenhang uit te voeren projecten Anna’s Hoeve bestaat uit een aantal nauw samenhangende projecten. In het verleden zijn deze vaak als afzonderlijke projecten benaderd waardoor het vinden van bruikbare oplossingen belemmerd werd. Voorliggend ontwerpbesluit richt zich op een samenhangende en integrale uitvoering van het geheel. e. RWZI In verband met het verlopen van de lozingsvergunning in 2006, moest door AGV de beslissing genomen worden voor renovatie of nieuwbouw van de RWZI. Besloten is tot nieuwbouw van de RWZI op een andere locatie, zodat ruimte ontstaat voor woningbouw. Een nieuwe RWZI met gebruikmaking van de nieuwste technieken heeft tevens consequenties voor de inrichting van het watersysteem in het gebied. 5. Financiële onderbouwing en consequenties De financieringsstructuur bij bodemsanering is complex. Derhalve wordt hieronder eerst uitleg gegeven over de budgetten die voor Anna’s Hoeve ingezet kunnen worden en worden daarna de financiële aspecten uit het GS besluit nader toegelicht. a. Algemeen Indien sanering noodzakelijk is en voor de saneringskosten geen beroep gedaan kan worden op de vervuiler of eigenaar geldt dat de overheid bijdraagt in de kosten. Dit gebeurt in belangrijke mate op basis van budgetten die door het Rijk beschikbaar worden gesteld. Voor Anna’s Hoeve zijn twee budgetten relevant: ISV (investingsbudget stedelijke vernieuwing); op dit budget kan een beroep gedaan worden voor de landbodemsanering Wbb (budget Wet bodembescherming); op dit budget kan een beroep gedaan worden voor de waterbodemsanering De budgetten worden door het Rijk toegekend op basis van programma’s voor een bepaalde planperiode. De provincie stelt een Wbb programma op. Gemeenten stellen ISV programma’s op. De provincie ontvangt op basis van alle gemeentelijke programma’s samen (m.u.v. de programma’s van de rechtstreekse gemeenten, Amsterdam, Haarlem, Zaanstad en Alkmaar) budget van het Rijk en is primair verantwoordelijk voor de verdeling van dit budget.
3
De huidige planperiode loopt tot 2005. De volgende planperiode loopt van 2005 tot 2010. De aanpak van Anna’s Hoeve loopt vanaf heden tot aan het eind van de volgende planperiode. Dit betekent dat voor de financiering zowel de budgetten van de huidige als de volgende planperiode belangrijk zijn. De budgetten voor de volgende planperiode worden in de loop van 2004 definitief verdeeld. Het Rijk heeft echter al laten weten dat er landelijk ca. 50% minder geld beschikbaar zal zijn. Dit betekent dat er een kans bestaat dat de saneringskosten voor Anna’s Hoeve niet volledig uit de Rijksbudgetten gefinancierd kunnen worden. Om nu met het project van start te kunnen gaan, dient er voldoende dekking te zijn. Hiertoe is op enkele onderdelen van het GS besluit een financiële garantstelling opgenomen. b. GS besluit De totale projectkosten bedragen naar schatting ca. 29,5 miljoen euro. Het grootste deel van de projectkosten betreft saneringskosten. Daarnaast zijn er ook kosten gemoeid met de water- en ecologische herinrichting van het gebied. Hiervoor heeft de provincie 1 miljoen euro gereserveerd, wat gedekt wordt uit het budget voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS-budget). Daarnaast heeft de provincie de intentie uitgesproken maximaal 1 miljoen euro aan de watersysteeminrichting te willen bijdragen. Over de inrichting van het watersysteem moet nog overeenstemming worden bereikt met de verschillende partijen (provincie Noord-Holland, AGV, GNR en de gemeente Hilversum). De Stuurgroep Anna’s Hoeve zal hierover eind dit jaar een besluit op hoofdlijnen nemen. Begin volgend jaar zal uitwerking van dit voorstel plaatsvinden in een waterinrichtingsvisie. Deze visie en de financiële consequenties daarvan zullen volgend jaar worden voorgelegd aan GS en PS. Hieronder wordt de provinciale bijdrage aan de saneringskosten toegelicht. Naast de provincie staan ook de gemeente Hilversum en AGV garant voor respectievelijk 5,7 en 1,7 miljoen euro. Waterbodemsanering in 2004, kosten 3,3 miljoen euro Getracht zal worden de benodigde € 3,3 miljoen te financieren uit het budget Wet bodembescherming voor de huidige planperiode 2002-2004. Eind 2003/begin 2004 zal een voorstel voor herprioritering van de uitvoering van het Meerjarenprogramma Wet bodembescherming 2002-2004 aan GS worden voorgelegd. Naar verwachting is er echter geen ruimte meer om verplichtingen voor Anna’s Hoeve ten laste van het budget voor de huidige planperiode aan te gaan. Dit hangt samen met het feit dat VROM voor deze planperiode minder Wbb budget heeft toegekend dan door de provincie gevraagd was. VROM staat echter tot toe 30% extra verplichtingen aan te gaan in deze planperiode die verrekend worden in de volgende planperiode (brief VROM 22 april 2004, LMV-2002039027). De provincie zal dan voorfinancieren ten laste ten van de algemene middelen 2004 en dit betrekken bij de integrale afweging bij het voorjaarsbericht 2004. Primair wordt ruimte gezocht binnen de begroting van gedeputeerde Moens. De toezegging van VROM betekent dat de provincie geen risico loopt dat zij het voor te financieren bedrag niet terugkrijgt.
4
Waterbodemsanering 2005-2010, kosten 7,6 miljoen euro Het besluit houdt in dat: € 7,6 miljoen komt ten laste van het meerjarenprogramma Wbb 2005-2010 dan wel ten laste van overige sectorale middelen. In het meerjarenprogramma krijgt Anna´s Hoeve de hoogste prioriteit. GS stelt dit in de tweede helft van 2004 vast. Indien het niet mogelijk blijkt € 7,6 miljoen geheel uit het programmabudget, dan wel uit de overige sectorale bodemsaneringsmiddelen te financieren zal met het meerjarenprogramma een voorstel gedaan worden om de financiering rond te krijgen. Er wordt nu nog geen harde vorm van garantiedekking vastgelegd. Reden is de verwachting dat, hoewel de budgetten in de volgende periode kleiner worden, in het meerjarenprogramma 2005-2010 toch voldoende dekking gevonden kan worden. Omdat de provincie het meerjarenprogramma zelf opstelt, is haar sturingsmogelijkheid groter dan bij ISV waar uitgegaan wordt van gemeentelijke programma´s. Landbodemsanering; kosten 8 miljoen euro Het besluit geeft invulling aan gemaakte afspraken tussen de provincie en de gemeente Hilversum over de landbodemsanering en beschrijft de consequenties voor de provincie van deze afspraken. De afspraken houden in dat: € 4 miljoen komt ten laste van het ISV budget 2005-2010 (onderdeel bodem). Anna’s Hoeve krijgt de hoogste prioriteit bij verdeling van het ISV budget. Hilversum en de provincie staan elk voor 50% garant indien het ISV budget ontoereikend is; € 2 miljoen wordt door de provincie bijgedragen. € 2 miljoen wordt door Hilversum bijgedragen. Dit is met de gemeente Hilversum afgesproken. De bijdrage en de garantstelling van de provincie kunnen op drie manieren worden gedekt (besluit onderdeel 5). Er is nagegaan of de 8 miljoen volledig ten laste van het ISV budget 2005-2010 gebracht zou kunnen worden. Dit bleek zeker niet haalbaar omdat, gezien de te verwachten budgetreductie in de volgende planperiode, hiermee het grootste deel van het budget voor de hele provincie vastgelegd zou worden. Dit is in strijd met de opdracht van VROM aan de provincie het budget in te zetten voor bevordering van de bodemsaneringsoperatie in heel de provincie. Omdat door de forse budgetreductie ook niet vast staat dat 4 miljoen voor Anna’s Hoeve vrijgemaakt kan worden, is de garantstelling door de provincie en Hilversum afgesproken. Voor de sanering is verplaatsing van de huidige RWZI noodzakelijk. Dit is de verantwoordelijkheid van AGV en de gemeente Hilversum. Deze partijen hebben hierover overeenstemming bereikt. Er is nagegaan wat de gevolgen van het niet verplaatsen van de RWZI voor de saneringskosten en het aantal op de locatie te bouwen woningen zijn. Hieruit bleek dat niet verplaatsen geen optie is omdat het slechts tot geringe afname van de saneringskosten leidt (omdat het te saneren oppervlak iets kleiner wordt), maar een flinke reductie van het aantal te bouwen woningen betekent.
II
Overwegingen
Intern is afgestemd met de afdelingen WNLO, RWB en FEZ. Extern heeft afstemming plaatsgevonden met de gemeente Hilversum, AGV en GNR in de Stuurgroep Anna’s Hoeve.
5
III
Advies Commissie Natuur, landschap, water en milieu
De commissie Natuur, landschap, water en milieu adviseert op 18 december 2003 over dit voorstel.
IV
Voorstel
Wij stellen u voor te besluiten overeenkomstig bijgevoegd ontwerpbesluit. Gedeputeerde Staten van Noord-Holland, H.C.J.L. Borghouts, voorzitter T. Kampstra, provincesecretaris
6
Ontwerpbesluit Nr. 100 Provinciale Staten van Noord-Holland; gelezen de voordracht van Gedeputeerde Staten; besluiten: 1 de aanpak van de bodemverontreiniging van plan Anna’s Hoeve, vanwege de grote en uiteenlopende maatschappelijke belangen en de aanwezige risico’s van de verontreiniging, voortvarend ter hand te nemen; 2
ca. 30% van de sanerings- en projectkosten van de waterbodemsanering van plan Anna’s Hoeve in 2004 à maximaal € 3,3 miljoen te financieren a. uit het budget voor uitvoering van het meerjarenprogramma Wet bodembescherming 2002-2004 en b. indien hiervoor de ruimte ontbreekt - dekking voor deze kosten, als voorfinanciering, te vinden in de algemene middelen - de besluitvorming hierover te betrekken bij de integrale afweging bij het voorjaarbericht 2004 - en na 2005 deze kosten alsnog ten laste te brengen van het door VROM beschikbaar te stellen budget Meerjarenprogramma Wet bodembescherming 2005-2010;
3
a. de overige sanerings- en projectkosten van de waterbodemsanering van plan Anna’s Hoeve à € 7,6 miljoen te financieren uit het budget Meerjarenprogramma Wet bodembescherming 2005-2010, dan wel andere sectorale bodemsaneringsmiddelen b. indien hiervoor de ruimte onvoldoende blijkt, zal een apart dekkingsvoorstel aan GS worden voorgelegd op het moment dat ook het Meerjarenprogramma ter vaststelling aan GS wordt voorgelegd;
4
a. € 2 miljoen bij te dragen aan de kosten van de sanering van de landbodem onder en in de omgeving van de huidige RWZI (RioolWaterZuiveringsInstallatie) van plan Anna’s Hoeve en b. € 4 miljoen van de kosten van de sanering van de landbodem onder en in de omgeving van de huidige RWZI (RioolWaterZuiveringsInstallatie) van plan Anna’s Hoeve uit het ISV budget 2005-2010 te financieren en voor 50%, dus maximaal € 2 miljoen, in te staan voor het geval het ISV budget niet geheel toereikend blijkt te zijn;
5
voor de in punt 4a opgenomen bijdrage van € 2 miljoen en de onder punt 4b genoemde garantstelling van € 2 miljoen een GS keuze te laten maken uit de volgende dekkingsmogelijkheden: a) een reservering te treffen van maximaal € 4 miljoen ten laste van de UNA middelen of b) een reservering te treffen van maximaal € 4 miljoen ten laste van de egalisatiereserve algemene dekkingsmiddelen of c) een reservering te treffen ad € 4 mln, ten laste van Saldireserve, en de eventueel vrijvallende ruimte binnen deze reservering weer ten gunste te brengen van de herkomst van die middelen
7
6
dat de onder 4a genoemde bijdrage en de onder 4b genoemde garantstelling gelden onder de, in de tussen de provincie en gemeente Hilversum te sluiten overeenkomst vast te leggen, voorwaarde dat de meerwaarde die de landbodem door bodemsanering verkrijgt afdoende in mindering is gebracht op de saneringskosten;
7
in te stemmen met een gezamenlijke intentieverklaring van Hilversum, AGV en provincie Noord-Holland waarin aangegeven is dat betrokken partijen de wederzijdse toezeggingen in de vorm van overeenkomsten willen vastleggen en gedeputeerde A. Moens te machtigen voor ondertekening van de intentieverklaring en het sluiten van een overeenkomst tussen de provincie en de gemeente Hilversum zorg te dragen;
Haarlem, Provinciale Staten voornoemd,
, voorzitter , statengriffier
Titel:Vd 100: Bodemsanering Anna’s Hoeve Hilversum Datum:25-11-2003 Nummer:100
8
