Provinciale projecten welbevinden

Provinciale projecten “welbevinden” Stimuleren van het algemeen welbevinden en sociale vaardigheden van kinderen en jongeren op school, in de klas en thuis

Lijst van beschikbare educatieve materialen en achtergrondinformatie –

luik seks & zo

versie maart 2012 Informatie Educatief Centrum - welbevinden Universiteitslaan 1 3500 Hasselt Tel. 011 23 82 40/26 fax 011 23 82 88 e-mail : [email protected] www.limburg.be/educatiefcentrum Coördinator welbevinden :

Verantwoordelijke uitleningen:

ielde Van der Sypt Provinciaal steunpunt onderwijs - welbevinden tel. 011 23 82 40 e-mail : [email protected] www.limburg.be/welbevinden

Myriam Lismont Provinciale dienst Gezondheid tel. 011 23 82 26 e-mail : [email protected] www.limburg.be/gezondheid

=

O

= = = = mêçîáåÅá~~ä=ëíÉìåéìåí=çåÇÉêïáàë=J=ïÉäÄÉîáåÇÉåÓ=råáîÉêëáíÉáíëä~~å=N=JPRMM=e~ëëÉäí==J==MNN=OP=UO=QMLOS=J===ïÉäÄÉîáåÇÉå]äáãÄìêÖKÄÉ==J=ïïïKäáãÄìêÖKÄÉLïÉäÄÉîáåÇÉå=

= =

=

=

P

Een woordje uitleg van ons Een oproep aan jou … Miembo & Toeka staan symbool voor de provinciale projecten die het welbevinden van kinderen willen stimuleren door te werken aan socio-emotionele en sociale vaardigheden in kleuter- en lager onderwijs. Onder de noemer “welbevinden” situeren zich eveneens de provinciale projecten “Pesten op school”, en “Kind & (echt)scheiding binnen de schoolcontext”, Deze projecten richten zich zowel naar het basis- als het secundair onderwijs. Voor het basisonderwijs zijn er bovendien ook nog de projecten “Als de dood voor de dood op school ?” en “Een groot geheim in een klein hoofdje” over seksueel misbruik, voor het secundair onderwijs “suïcidepreventie bij jongeren”. Miembo & Toeka omvatten een waaier aan thema’s en vaardigheden, deze aanvullende materialenlijst is onvolledig. Ons aanbod wil zich niet beperken tot educatieve materialen voor het basisonderwijs. Wij willen ook leerkrachten en begeleiders van jongeren uit het secundair onderwijs in hun opdracht ondersteunen. Werk je met kinderen of jongeren en ben je op de hoogte van interessante boeken of educatieve materialen om te werken rond welbevinden dan vragen wij jou dit aan ons door te geven om ons te helpen een zo volledig mogelijk aanbod uit te bouwen. Dus… indien je opmerkingen, suggesties, ervaringen hebt in dit verband aarzel dan niet om één van beide contactpersonen op de hoogte te brengen. Je kan uiteraard ook bij ons terecht met al jouw vragen ! Naar aanleiding van het project “seks @ school” hebben we deze themabrochure gemaakt. ielde & Myriam maart 2012

☯

De hierna volgende materialen en boeken zijn uitleenbaar in het Educatief Centrum in het Provinciehuis.

☯

Online zoeken en reserveren via www.limburg.be/educatiefcentrum

☯

Voor uitlenen kan je terecht van maandag tot en met vrijdag tussen 9u en 16u30.

☯

Wens je inhoudelijke begeleiding of concrete projectinformatie, maak dan een afspraak met coördinator welbevinden ielde Van der Sypt.


= =

=

=

Q


= =

=

=

R

♦

SEKSUALITEIT EN LICHAAMSBELEVING

Meer om het lijf : relationele en seksuele vorming en sociale vaardigheden in de kleuter- en lagere school Willems, M. ; Daemen, E. ; Carpentier, N. … [et al.] Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 1998. doelgroep : leerkrachten lager onderwijs

Meer om het lijf voor het basisonderwijs bestaat uit vier delen : één voor de kleuterschool en één voor elke graad van de lagere school. Het zijn handleidingen voor de leerkracht met concreet (les)materiaal en ideeën voor lessen over relationele en seksuele vorming. In het deel voor het kleuteronderwijs staat de kleuterbeleving centraal en wordt er voor bepaalde thema’s vertrokken vanuit wat kleuters dag na dag voelen en meemaken. De globale structuur van Meer om het lijf voor de lagere school is dezelfde in alle delen en loopt parallel met de ontwikkelingsdoelen en eindtermen wereldoriëntatie, domein mens. De delen zijn : Ik en mezelf ; Ik en de ander ; Ik en de anderen. Voorbeelden van behandelde thema’s zijn : Mijn lichaam ; Harmonie-Conflict-Naast elkaar ; Communicatie. Deze thema’s worden dan telkens in een drietal concrete lessen uitgewerkt. De leerkracht kan er onmiddellijk mee aan de slag. Aan het begin van elke les wordt het basisidee verwoord, vervolgens worden het doel van de les, de werkvormen en het lesverloop met het nodige materiaal uitgebreid beschreven. Bijlagen met verhaaltjes, gedichten en creatieve werkbladen maken het geheel compleet. De inhoud van de lessen speelt in op wat leeft bij de kinderen, op de vragen die ze zich op hun respectievelijke leeftijden stellen over zichzelf, over de ontwikkeling van hun lichaam, over hun relaties tot anderen, over het gezin, …

♦

Meer om het lijf : set wandplaten Willems, M. ; Daemen, E. ; Carpentier, N. … [et al.] Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 1998. doelgroep : leerkrachten lager onderwijs

De set wandplaten bestaat uit 20 kleurrijke tekeningen op een formaat van 65 x 48 cm. De thema’s van de tekeningen sluiten volledig aan bij de onderwerpen uit ‘ Meer om het lijf ‘, maar kunnen ook los van de handleidingen gebruikt worden. Bij de wandplaten hoort een boekje met toelichting over de platen en met, in het kort, de theorie van de Axenroos (© Relatiestudio) die ook afgebeeld is op een van de platen.

♦

Daar komt de puberteit: leren over liefde, het lichaam, nieuw leven en genieten Leefsleutels vzw ; Jeugd & Seksualiteit vzw Uitgeverij Altiora Averbode, 2005. doelgroep: leerkrachten derde graad basisonderwijs

Daar komt de puberteit biedt informatie aan over relaties en seksualiteit voor leerlingen van de derde graad. Dit pakket beperkt zich niet tot seksuele voorlichting, maar wil ook het omgaan met gevoelens, het eigen lichaam, lichaamsbeleving, verliefdheid, seksuele oriëntatie enz. ter sprake brengen. Bij elk thema wordt een korte omkadering, een aantal ervaringsgerichte activiteiten met bijbehorende werkbladen en een aantal boekentips gegeven.


= =

=

=

♦

S

Het grote voortplantingsspel==

=

=

=

=

=

=

=

=

Renaat Van Ginderachter en Thaïs Veelaert ism. Sensoa (Vlaams centrum voor Seksuele Voorlichting) Plantyn , Mechelen, 2008 doelgroep : kinderen vanaf 11 jaar én hun ouders of begeleiders Het grote voortplantingsspel is een uniek spel rond seksuele voorlichting. Het is spannend spelconcept gecombineerd met wetenschappelijke inhoud om de drempel te verlagen naar dit gevoelige onderwerp. "In welk lichaamsdeel worden zaadcellen gemaakt?" "Hoelang duurt een gemiddelde menstruatiecyclys?" "Hoe vaak moet je de pil innemen?" Zijn enkele van de 400 vragen van Het Grote Voortplantingsspel.

♦

Het Voortplantingsboekje: handleiding, werkboek en didactische platen==

=

=

kfbrt=OMNN>>============================

Renaat Van Ginderachter en Thaïs Veelaert ism. Sensoa (Vlaams centrum voor Seksuele Voorlichting) Plantyn , Mechelen, 2010. doelgroep : leerkrachten derde graad basisonderwijs Het voortplantingsboekje, een lesmethode over seksuele en relationele vorming bij jongeren, biedt een oplossing om op een respectvolle manier les te geven over de verschillende aspecten van seks. Naast klassikale werkvormen, individuele oefeningen, partnerwerk en groepswerk, is er in bijna elke les een klasgesprek voorzien om de leerlingen de ruimte te geven om hun gevoelens, emoties, vragen, ... aan bod te laten komen. Het werkboekje en de didactische platen maken deel uit van de methodiek.

♦

Ik vind jou lief : informatief prentenboek voor peuters en kleuters Doef, S., van der ; Latour, M. C. de Vries-Brouwers bvba, Antwerpen, 1998. doelgroep : peuters, kleuters

Dit voorlichtingsboek geeft antwoord op de vele vragen van jonge kinderen rond geboorte en seksualiteit. ♦

Saar en Jop: over identiteit, vriendschap en intimiteit=====================================================================kfbrt=OMNN>>============================== Borger-Korf, A. Kwintessens uitgevers, Amersfoort, 2011. doelgroep : kleuters

Saar gaat een nachtje bij Jop logeren. Dat betekent samen spelen. Saar wil met de verkleedkist spelen, Job wil buiten de stoere ridder uithangen. Voor het naar bed gaan leest papa voor. 's Ochtends douchen, nog even spelen en dan is het alweer voorbij. Zeer herkenbaar verhaal over het verschil tussen jongens en meisjes, het sluiten van compromissen etc. Tussendoor staan drie 'praatplaten' op een dubbele pagina over kleding, speelgoed en hoe maak je duidelijk dat je iemand aardig vindt. Dit boekje helpt je om met jonge kinderen over identiteit, vriendschap en intimiteit in gesprek te gaan. Door hier met hen over te praten, kan ieder kind ontdekken hoe uniek en kostbaar hij of zij is. = = = = mêçîáåÅá~~ä=ëíÉìåéìåí=çåÇÉêïáàë=J=ïÉäÄÉîáåÇÉåÓ=råáîÉêëáíÉáíëä~~å=N=JPRMM=e~ëëÉäí==J==MNN=OP=UO=QMLOS=J===ïÉäÄÉîáåÇÉå]äáãÄìêÖKÄÉ==J=ïïïKäáãÄìêÖKÄÉLïÉäÄÉîáåÇÉå=

= =

=

=

♦

T

Kleine mensen, grote gevoelens : kinderen en hun seksualiteit Doef, S., van der C. de Vries-Brouwers bvba, Antwerpen, 1998. doelgroep : kinderen tot 12 jaar

Handzaam en prettig leesbaar boek over kinderen en seksualiteit. Per leeftijdscategorie wordt de seksuele ontwikkeling beschreven en tips gegeven over hoe je met kinderen kunt praten over seksualiteit. In het laatste hoofdstuk worden de meest gestelde vragen van ouders en opvoeders beantwoord.

♦

Waar kom ik vandaan ? (boek + video) Mayle, P. CGSO, Gent, doelgroep : kinderen vanaf 5 jaar

In het boek maar ook in de video worden de belangrijkste punten over seks en bevruchting voor kinderen vanaf 5 tot 8 jaar begrijpelijk uitgelegd. Alles komt ter sprake : de lichamelijke verschillen tussen man en vrouw, vrijen, orgasme, de groei van de baby in de baarmoeder en de geboorte. ♦

Haar op gekke plekken Cole, B. Lemniscaat, Rotterdam, 1999. doelgroep : kinderen vanaf 10 jaar

Wat gebeurt er met je als je in de puberteit komt ? Dan worden meneer en mevrouw Hormoon wakker. Met duivels plezier brouwen ze drankjes die van kinderen volwassenen maken. Ted de teddybeer kan zijn eigenares er alles over vertellen ! ♦

Wat gebeurt er nu weer met me ? (boek + video) Mayle, P. CGSO, Gent, doelgroep : kinderen 10 tot 14 jaar

Geen saaie wetenschappelijke verhandeling, maar een duidelijk en eerlijk verhaal voor pubers vanaf 10 tot 14 jaar. Zowel het boek als de video vertellen, zonder omhaal, over de lichamelijke en psychische veranderingen die jongeren allemaal doormaken tijdens hun puberteit. ♦

Serie over seksuele voorlichting Delfos, M. Trude van Waarden Produkties, Bussum, 1997-2000. doelgroep : kinderen 3e graad basisonderwijs en 1e graad middelbaar onderwijs


= =

=

=

U

In de teksten worden de zaken bij de naam genoemd, maar tegelijkertijd is getracht de onderwerpen respectvol en warm te benaderen. Er wordt ook aandacht besteed aan de emotionele kant van de zaak. Achterin de boekjes staat aanvullende informatie voor volwassenen. Een vrolijke drukte Seksuele voorlichting over menstruatie. Kop en staart Seksuele voorlichting over zaadlozing. Zin in jezelf Seksuele voorlichting over masturbatie. Overal te koop Seksuele voorlichting over voorbehoedmiddelen. Alles erop en eraan Seksuele voorlichting over zwangerschap en bevalling. De dicht-bij-je-bed show Seksuele voorlichting over geslachtsziekten. Dat heb je van mij Seksuele voorlichting over evolutie en erfelijkheid. Dat nare gevoel Seksuele voorlichting over seksueel misbruik. ♦

‘k Zag 2 beren … Frans, E. Sensoa, Antwerpen, 2005. doelgroep: leerkrachten kleuter- en lager onderwijs

Werkmap gericht naar leerkrachten, CLB-medewerkers, begeleiders, … om met kleuters en kinderen van de lagere school op een interactieve manier rond seksualiteit en relaties te werken. Thema’s zoals lichaam en hygiëne, lichamelijke veranderingen, voortplanting, anticonceptie, seksualiteit, relaties, gevoelens, gezinsvormen, … komen aan bod. Dit alles verpakt in spelmethodieken op maat van kinderen. ♦

Relaties en Seksualiteit Doef, van der, S. ; Houterman, K. ThiemeMeulenhoff, Utrecht, 2004 (herziene uitgave 2010) doelgroep: leerkrachten basisonderwijs

Kinderen komen vaak in aanraking met positieve en negatieve aspecten van relaties en seksualiteit. Logisch dat ze daar op school over vertellen en vragen stellen. Hoe gaat u om met moeilijke vragen op dit gebied? Hoe pakt u het onderwerp “seksuele voorlichting” aan? Waar moet het vooral over gaan? En, hoe gaat u om met verschillende opvattingen over relaties en seksualiteit in een groep met kinderen met verschillende religies en culturen? Dit didactische pakket wil kinderen ondersteunen in hun ontwikkeling tot een persoon die respect heeft voor zichzelf en anderen. Het pakket bestaat uit een lesmap met vier katernen. Elk katern bevat lessuggesties over verschillende onderwerpen die te maken hebben met relaties en seksualiteit. Er is voor deze vorm gekozen om de leerkracht voldoende vrijheid te geven zelf te kiezen welke onderwerpen men wil behandelen in de klas.


= =

=

=

♦

V

Relationele vorming in de basisschool Waes, van, C. ; Orroi, G. Garant, Antwerpen, 2006. doelgroep: leerkrachten basisonderwijs

In het contact met hun vriendjes leren kinderen wie zij zelf zijn en wie de anderen zijn. Het leren omgaan met zichzelf en met elkaar gebeurt in een groeiproces dat door (kleuter-)onderwijzers wordt ondersteund en begeleid. Dit boek wil een hulp zijn om in de dagdagelijkse klaspraktijk kinderen te vormen tot relationeel vaardige individuen met een positief zelfbeeld. Het boek steunt op ervaringen uit de klaspraktijk, maar schetst eveneens de ruime theoretische achtergrond van de zin van relationele vorming op school. De talrijke concrete spelen belevingsvormen geven een aanzet om in de eigen klas, doorheen verschillende lesuren en activiteiten, gevoelens en waarden ter sprake te brengen. De uitgebreide literatuurlijst bevat talloze suggesties ter aanvulling. ♦

Relationele opvoeding in de basisschool: praktijkideeën voor een geïntegreerde aanpak Ruysscher, K., de (hoofdred.) Uitgeverij Licap, Brussel, 2007. doelgroep: leerkrachten en directie basisonderwijs

In deze map geven een aantal pedagogische begeleiders een erg praktijkgerichte en inspirerende aanzet voor de geïntegreerde aanpak van relationele vorming bij kleuters en leerlingen van de lagere school. De inspiratiebron voor deze map is de onderwijspraktijk zelf. Deze map biedt een goede combinatie van visie en praktijk en is een rijk naslagwerk voor leerkrachten, schoolleiders en –teams die op zoek zijn naar voorbeelden van effectieve relationele vorming op niveau van de klas en de school. ♦

Kinderen en … liefde, relaties en seksualiteit: filosoferen met kinderen

NIEUW 2011!!

Merckens Bekkers, M.; Wassenberg, S. Kwintessens uitgevers, Amersfoort, 2011. doelgroep: leerkrachten kleuter en lager onderwijs Liefde, vriendschap, seksualiteit en weerbaarheid horen bij het leven. Toch vinden veel leraren in het kleuter- en lager onderwijs het lastig om met kinderen over deze onderwerpen te praten. Het uitgangspunt van “Kinderen en... liefde relaties en seksualiteit” is dat de seksuele ontwikkeling van kinderen deel uitmaakt van hun algemene ontwikkeling en dat onderwerpen als liefde en seksualiteit horen bij sociaal gedrag en sociale vaardigheden. Omdat de ontwikkeling van kinderen centraal staat in de school, kan de seksuele ontwikkeling daar dus ook aan bod komen, op voorwaarde dat er rekening wordt gehouden met culturele, levensbeschouwelijke en maatschappelijke overtuigingen en er een veilig en vertrouwd klimaat wordt gecreëerd. Het vertrekpunt van de lessen is om vanuit realistische situaties en ervaringen verschillende onderwerpen te behandelen aan de hand van een filosofisch gesprek. Bij de keuze voor de onderwerpen is rekening gehouden met de ontwikkelingsfasen van kinderen. De map bevat 4 katernen: één per leeftijdsgroep. In de lessen wordt verwezen naar ondersteunende literatuur, prentenboeken en via de website naar beschikbare filmpjes en beeldmateriaal. Op de website vindt u ook kopieerbladen, kleurplaten en ander materiaal. Bij de leskatern voor de kleuters kan gebruikt gemaakt worden van het boekje “Saar en Jop: over identiteit, vriendschap en intimiteit”. ♦

Het Liefdespaleis Teleac / NOT, 1999. doelgroep : kinderen van 10 tot 14 jaar


= =

=

=

NM

Het Liefdespaleis is een nieuwe attractie op de kermis : een tent waarin alles over liefde en relaties te zien en te horen is. Ricco en Adèle zijn de eigenaren van deze tent en bedenken allerlei interessante en grappige tentoonstellingen over liefde, omgaan met elkaar en beginnende seksualiteit. De videoband bevat 3 afleveringen : Wat gebeurt er nu weer met me ? De twee thema’s die in dit programma centraal staan, zijn : zelfbeeld en puberteit. In het Liefdespaleis hebben Ricco en Adèle een zelfbeeldententoonstelling ingericht. Duidelijk wordt waarom een positief zelfbeeld belangrijk is voor relaties en seksualiteit. Over de puberteit laten Ricco en Adèle met behulp van animaties zien wat er verandert in de lichamen van jongens en meisjes. Emotionele veranderingen komen aan de orde in de gedichten, die in het Liefdespaleis worden voorgedragen. Ben jij ook op mij ? In dit programma vertellen Ricco en Adèle over hun eigen verliefdheid en relatie. Wat doe je als je verliefd bent? Wat is het verschil met vriendschap ? In het Liefdespaleis kun je meedoen aan een quiz. Als je wint, krijg je een zoen van de verliezer. Maar wil je dat eigenlijk wel ? Op televisie zie je het ook gebeuren en in tijdschriften lees je er spannende verhalen over, maar is dat de realiteit ? En dit moet je ook nog weten … Bij relationele en seksuele vorming hoort ook het technische verhaal over voortplanting, zwangerschap en bevalling. In het Liefdespaleis kun je naar een film kijken waarin deze thema’s door Ricco en Adèle met behulp van animaties worden uitgelegd. Verder is er een informatieve tentoonstelling te zien over voorbehoedmiddelen. ♦

Relationele & seksuele vorming: handboek voor secundair onderwijs

NIEUW 2011!!

Peeters, K.; Degryse, B.; Frans, E. Garant, Antwerpen, 2011. doelgroep: leerkrachten secundair onderwijs Met dit handboek reikt Sensoa inhoudelijke en didactische handgrepen aan leraars aan die rond seksualiteit en relaties wensen te werken. Het handboek is een praktisch werkinstrument voor leerkrachten ASO, TSO, KSO en BSO en bevat informatie voor de thema's: seks en maatschappij, puberteit, relaties, seks en lichaam, geboorteregeling, gender, seksuele oriëntatie, soa's en hiv, en seksueel grensoverschrijdend gedrag. ♦

Seksuele vorming: raamwerk voor opvoeders, leerkrachten en voorlichters

NIEUW 2011!!

Frans, E. Sensoa, Antwerpen, 2005. doelgroep: opvoeders, leerkrachten, voorlichters Seksuele vorming, het begeleiden van kinderen en jongeren bij hun seksuele ontwikkeling, hoort bij de opvoeding, maar is niet zo eenvoudig. Iedere opvoeder, voorlichter, leerkracht neemt zich voor om dit zo goed mogelijk aan te pakken. Maar wat vertel je nu precies? Hoe weet je welk onderwerp geschikt is voor welke leeftijd? Welke boodschap geef je mee? Een antwoord op deze vragen kan je terugvinden in het “Raamwerk seksuele vorming”. Dit raamwerk geeft ideeën om seksualiteit in al haar aspecten met kinderen en jongeren te bespreken. Zij geeft geen kant en klare oplossingen voor de eerder gestelde vragen. Zij biedt wel informatie over de seksuele ontwikkeling van kinderen en biedt ondersteuning bij de voorlichting aan de diverse leeftijdsgroepen. ♦

Vrij vriendelijk: relationele vorming in het secundair onderwijs (werkboek en video) Laurent, A. Garant, Antwerpen, 2002. doelgroep: leerkrachten 2e en 3e graad secundair onderwijs


= =

=

=

NN

“Vrij vriendelijk” omvat twee werkmiddelen: een werkboek met interactieve werkvormen en gespreksmethodieken (voor leerkrachten) en een video met gesprekken van jongeren over relaties en seksualiteit (voor leerlingen en leerkrachten). Beide middelen, werkboek en video, zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. “Vrij vriendelijk “ is te gebruiken door elke leerkracht die met leerlingen wil werken rond relaties en seksualiteit. Het werkt drempelverlagend voor de leerlingen bij het spreken over zichzelf in groep: dankzij de video kunnen zij vertrekken vanuit ideeën van leeftijdsgenoten en leren van elkaar. ♦

De anticonceptiekoffer Cruyssaert, B. (eindred.) Sensoa, Antwerpen, 2008. doelgroep: leerkrachten secundair onderwijs

De Sensoa-anticonceptiekoffer is een nuttige infokoffer om jongeren voor te lichten over vruchtbaarheid en anticonceptie. De koffer bevat alle anticonceptiemiddelen die in Vlaanderen verkrijgbaar zijn, 4 voorlichtingsplaten, de informatieve brochure ‘Anticonceptie’ en een handleiding met daarin enkele voorbeeldvormen. ♦

De spelkoffer Jeugd & Seksualiteit

NIEUW 2011!!

Jeugd & Seksualiteit vzw, Mechelen, 2010. doelgroep: leerkrachten secundair onderwijs, jeugdwerkers De spelkoffer bevat educatieve spelen, spelfiches, publicaties en boeken voor activiteiten rond relaties en seksualiteit.

♦

De Bloosdoos Jeugd & Seksualiteit vzw, Mechelen, 2007. doelgroep: jongeren vanaf 14 jaar

De bloosdoos is een educatief spel om met jongeren een gesprek op te zetten over verliefd zijn en alles wat daarmee te maken heeft. De deelnemers leren hun mening en gevoelens verwoorden over vragen rond relaties en seksualiteit.

♦

SOA Souvenir

NIEUW 2011!!

De Pooter, J.; Vergauwen, S. (red.) Jeugd & Seksualiteit vzw, Mechelen, 2007. doelgroep: jongeren vanaf 14 jaar SOA Souvenir is een werkvorm die je op een speelse manier wegwijs maakt in de seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA). Het spel bestaat uit 3 delen: In het eerste deel maak je via verschillende spelmethodieken kennis met de namen, besmettingswijze, bescherming, mogelijke klachten en behandeling van de meest voorkomende soa in België. Bij deze kennisfase doorloop je 5 korte spelen die elk 10 tot 15 minuten duren. Het tweede deel stelt de relationele aspecten in de kijker: communiceren over veilig vrijen, eigen grenzen in lichamelijkheid en seksualiteit afbakenen en die van anderen respecteren, betekenis van vertrouwen en trouw in een relatie, rolverwachtingen enz. Je houding ten aanzien van veilig vrijen kan je verhelderen via uitspraken, vragen en rollenspelen. Een evaluatie rondt het spel af


= =

=

=

♦

NO

Vrijstraat 16: een spel rond vrijen voor 16+

NIEUW 2011!!

Hulin, M.; Van Dessel, E. (red.) Jeugd & Seksualiteit vzw, Mechelen, 2011. doelgroep: jongeren 16+ Vrijstraat 16 is ontworpen voor jongeren vanaf 16 jaar en neemt hen mee op zoektocht doorheen de verschillende kamers van een huis. De jongeren vinden op hun weg heel wat uitdagingen (creatieve, actieve, rustige en zoekopdrachten, groepsgesprekken en weetjes) die hun kennis, vaardigheden en attitudes rond vrijen bevorderen. Jongeren weten en spreken veel over seks maar het loont de moeite dit onderwerp op een open en positieve manier bij jongeren bespreekbaar te maken. Vrijstraat 16 is een bruikbare methodiek om correcte informatie rond vrijen aan te bieden en jongeren naast kennis ook vaardigheden aan te leren en hen uit te dagen om hun eigen mening over relaties en seksualiteit te verwoorden en die van anderen te respecteren.

♦

[email protected]! Werkboek voor mensen met een verstandelijke beperking Conix, G. ; Claerhout, H. ; Ryckaert, A. (red.) EPO, Berchem, 2005. doelgroep: ouders, leerkrachten en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking

Ook mensen met een verstandelijke beperking hebben het recht op het vlak van seksualiteit eigen keuzes te maken. Seksualiteit en hoe ermee omgaan is een groeiproces. Experimenteren, leren door ervaring en vorming zijn dus belangrijk. Ervaringen en informatie onthouden leidt tot niet-adequaat gedrag. Er is nog veel handelingsverlegenheid bij de (professionele) omgeving om met mensen met een verstandelijke beperking hierover te praten. Dit boek wil handvaten aanreiken voor een gesprek. Ondersteunend visueel materiaal is essentieel bij een goede communicatie met personen met een verstandelijke beperking; Daarom werd er ook uitgebreid fotomateriaal aangemaakt: open en bloot, niets verhullend en met grote tederheid. Thema’s die aan bod komen zijn lichaam, lichamelijke veranderingen, seksuele gevoelens, masturbatie, voortplanting, vrijen, zwangerschap, geboorte, voorbehoedsmiddelen, seksueel overdraagbare ziektes.

♦

Seks @ autisme.kom: een programma voor relationele en seksuele vorming voor jongeren en volwassenen met autisme NIEUW 2011!! Conix, G.; Hellemans, H. ; Vermeulen, P. EPO, Berchem, 2006. doelgroep: opvoeders, leerkrachten en begeleiders van mensen met autisme

"[email protected]" komt tegemoet aan de grote nood aan seksuele vorming voor jongeren en volwassenen met autisme. Dit werkboek biedt inspiratie om een voor mensen met autisme ingewikkeld en abstract thema op een concrete en heldere wijze bespreekbaar te maken. Het uitgebreide ondersteunende visuele materiaal bevordert de communicatie over seksualiteit. Thema's die aan bod komen zijn: lichaam, lichamelijke veranderingen, seksuele gevoelens, masturbatie, voortplanting, vrijen, zwangerschap, geboorte, voorbehoedmiddelen, seksueel overdraagbare aandoeningen.


= =

=

=

♦

NP

Lentekriebels materialenlijst: relationele en seksuele vorming voor kinderen Sensoa, Antwerpen, 2010. doelgroep: kinderen, ouders, opvoeders, leerkrachten

Overzichtslijst van interessante leer- en spelmaterialen rond relationele en seksuele vorming voor kinderen. Heel wat van deze materialen zijn terug te vinden en te ontlenen in het provinciaal educatief centrum.

♦

Lentekriebels materialenlijst: relationele en seksuele vorming voor jongeren Sensoa, Antwerpen, 2010. doelgroep: jongeren, ouders, opvoeders, leerkrachten

Overzichtslijst van interessante leer- en spelmaterialen en achtergrondliteratuur rond relationele en seksuele vorming voor jongeren. Heel wat van deze materialen zijn terug te vinden en te ontlenen in het provinciaal educatief centrum.

♦

Lentekriebels materialenlijst: een selectie boeken, films en websites voor kinderen Sensoa, Antwerpen, 2010. doelgroep: kinderen, ouders, opvoeders, leerkrachten

Overzichtslijst van interessante (informatieve) boeken, films en websites rond relationele en seksuele vorming voor kinderen.

♦

Lentekriebels materialenlijst: een selectie boeken, films en websites voor jongeren Sensoa, Antwerpen, 2010. doelgroep: jongeren, ouders, opvoeders, leerkrachten

Overzichtslijst van interessante (informatieve) boeken, films en websites rond relationele en seksuele vorming voor jongeren.

♦

Seksueel grensoverschrijdend gedrag Sensoa, Antwerpen, 2010. doelgroep: ouders, opvoeders, leerkrachten

Deze gids bundelt nuttige informatie voor volwassenen die willen voorkomen dat kinderen en jongeren het slachtoffer worden of blijven van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Maar ook volwassenen die willen voorkomen dat minderjarigen (later) zelf grensoverschrijdend gedrag stellen.


= =

=

=

♦

NQ

Het Vlaggensysteem: praten met kinderen en jongeren over seks en seksueel grensoverschrijdend gedrag Frans, E.; Franck, T. Garant, Antwerpen, 2010. doelgroep: ouders, opvoeders, leerkrachten

Hoe seksueel gedrag van kinderen en jongeren beoordelen? En hoe erop reageren? Dat zijn vragen waarop “het Vlaggensysteem” een antwoord helpt bieden. “Het Vlaggensysteem” geeft aan hoe om te gaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag van kinderen en jongeren. Regelmatig komt het probleem van seksueel grensoverschrijdend gedrag door en met kinderen in voorzieningen, jeugdbeweging, school, … in de pers. Instellingen hebben hier een grote verantwoordelijkheid, maar weten vanuit hun beleid daar niet altijd een antwoord op te formuleren. Het Vlaggensysteem speelt op deze nood in. Op basis van zes criteria wordt seksueel gedrag van kinderen en jongeren beoordeeld en ingedeeld in vier categorieën of vlaggen, van aanvaardbaar seksueel gedrag (groen) tot zwaar grensoverschrijdend gedrag (zwart). Bij elk type gedrag wordt een aangepaste reactie voorgesteld. Dit educatief pakket omvat een handleiding die de interventie omkaderd, een leidraad bij de reeks tekeningen om effectief aan de slag te gaan met de methodiek en een cd-rom met tekeningen, de normatieve lijst en hand-outs.


= =

=

=

NR

♦

MiSBRUIK EN MISHANDELING

Een groot geheim in een klein hoofdje: stilstaan bij seksueel misbruik in theorie & praktijk Een uitgave van Child Focus & Leefsleutels vzw, Garant, 2005. doelgroep: leerkrachten basisonderwijs

Wanneer je als leerkracht, zorgcoördinator, directeur van een basisschool geconfronteerd wordt met een vermoeden van seksueel misbruik rijzen een heleboel vragen. Wat mag ik? Wat moet ik? Hoe kan ik het kind het beste bijstaan? Wat is mijn verantwoordelijkheid en waar begint die van een ander? Dit boek wil een houvast bieden en bevat heel wat bruikbare tips voor schoolteams. Er wordt aandacht besteed aan wat u kan doen in het geval van een vermoeden van misbruik, welke signalen belangrijk zijn en hoe u, samen met anderen, het probleem het best aanpakt. Een aanzienlijk deel van het boek wijden de auteurs aan de bijdrage die u kan leveren in het weerbaar maken van kinderen. Werken rond sociale vaardigheden in de klas is daarbij een belangrijk aspect. In dit boek treft u een hele reeks van activiteiten aan die vanaf de eerste kleuterklas tot het zesde leerjaar zijn uitgewerkt. ♦

Knuffel heeft zorgen Meier, K. ; Bley, A. C. de Vries-Brouwers, Antwerpen, 1997. doelgroep : kinderen

Marjolein wordt seksueel misbruikt door de vriend van haar moeder. De enige die haar geheim kent, is haar knuffeldier. Als de noodtoestand ondraaglijk wordt, gaat Marjolein naar een lieve buurvrouw, die gelukkig weet wat ze moet doen. Een prentenboek over seksueel misbruik, dat kinderen die daarmee te maken hebben, aanmoedigt hun zwijgen te verbreken en dat een voorbeeld geeft hoe ze daarbij hulp kunnen vinden. Een taboe wordt doorbroken. ♦

Dat nare gevoel Delfos, M. Trude van Waarden Produkties, Bussum, 1999. doelgroep : kinderen 3e graad basisonderwijs en 1e graad middelbaar onderwijs

Seksuele voorlichting over seksueel misbruik. ♦

Bruno, Bella en de anderen : speciale voorleesverhalen voor kinderen van 6 tot 12 jaar Krul-de Ruiter, J. SWP, Amsterdam, 2000. doelgroep : leerkrachten, hulpverleners, groepsleiders

Liegen, stelen en boos zijn. Het zijn allemaal dingen die wel eens voorkomen bij kinderen. Ook mishandeling is iets dat kinderen mee kunnen maken, of meegemaakt hebben. Dit voorleesboek is bedoeld als hulpmiddel bij het praten met en behandelen van kinderen die met een, of meerdere van deze problemen te maken hebben. Bij de voorleesverhalen heeft de auteur een handleiding geschreven met handige informatie, zowel theoretisch als praktisch, voor de groepsleider of leerkracht die de verhalen voorleest.


= =

=

=

♦

NS

Sanne Delfos, M. Trude van Waarden Produkties, Bussum. doelgroep : kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar

Therapeutisch verhaal bedoeld voor kinderen die te maken hebben met mishandeling door de ouders en die als gevolg daarvan een laag zelfbeeld hebben. ♦

Blijf van me af ! Delfos, M. Trude van Waarden Produkties, Bussum. doelgroep : kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar

Therapeutisch verhaal bedoeld voor meisjes die te maken hebben met seksueel misbruik. ♦

Blijf van me af ! Delfos, M. Trude van Waarden Produkties, Bussum. doelgroep : kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar

Therapeutisch verhaal bedoeld voor jongens die te maken hebben met seksueel misbruik. ♦

Het is niet leuk ! Delfos, M. Trude van Waarden Produkties, Bussum. doelgroep : kinderen in de leeftijd van 6 tot 12 jaar

Therapeutisch verhaal bedoeld voor kinderen die door andere kinderen seksueel misbruikt worden. ♦

Relatie(v)aardig : over kinderen en jongeren, relaties, seksualiteit en misbruik, preventie en hulpverlening Dumez, C. ; Kesters, M. ; Ham, P., van Garant, Leuven, 1998. doelgroep : ouders, directies, leerkrachten, opvoeders, CLB-medewerkers

De recente gebeurtenissen rond de ontvoerde, misbruikte en vermoorde kinderen hebben het onderwerp seksueel misbruik van kinderen en jongeren uit de taboesfeer gehaald en bespreekbaar gemaakt. In de scholen kunnen ook kinderen zitten die direct of indirect te maken hebben met misbruik en geweld. Scholen willen daar wat aan doen, samen met de ouders, schoolbegeleiders en andere hulpverleners. Een onderwerp als seksueel misbruik hoort dan ook te worden opgenomen in het opvoedingsproject van de school rond relationele en seksuele vorming. Dit boek laat zien hoe een school (zowel basis- als secundair onderwijs) dat kan organiseren, zodat problemen en zeker kwetsuren bij kinderen worden voorkomen. Ouders, directies, leerkrachten, hulpopvoedende medewerkers, interne en externe begeleiders vinden in dit boek inspiratie om preventie en hulpverlening, in een kader van relationele en seksuele opvoeding, te optimaliseren. De feiten, inzichten en ervaringen in dit boek zijn ontstaan uit de praktijk van PMS-centra in scholen.


= =

=

=

NT

MISBRUIK EN MISHANDELING - achtergrondinformatie ♦

Preventie van kindermishandeling en seksueel misbruik : achtergrondinformatie voor het basisonderwijs Gerrits, R. ; Sambeek, D., van (red.) Trimbosinstituut, Utrecht, 1998. doelgroep : directies, leerkrachten, CLB-medewerkers, hulpverleners

In deze publicatie worden recente theorieën rond kindermishandeling en seksueel geweld besproken. Centraal staan de basisschoolleerlingen, kinderen van vier tot twaalf jaar. Dit boek is bestemd voor personen die meer willen weten over achtergronden van kindermishandeling en seksueel geweld en de preventieve mogelijkheden in het basisonderwijs. In hoofdstuk 2 worden de achtergronden van kindermishandeling in het algemeen besproken. Er wordt apart aandacht besteed aan de achtergronden van seksueel misbruik van kinderen in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 wordt bekeken hoe de school een bijdrage kan leveren aan de preventie van kindermishandeling. Signalering en opvang van kindermishandeling door de school komt in hoofdstuk 5 aan de orde.

♦

Risico op kindermishandeling ? : een preventieve aanpak Hellinckx, W. ; Grietens H. ; Geeraert, L. Acco, Leuven, 2001. doelgroep : leerkrachten, directies, jeugdhulpverleners, eerstelijnswerkers in de gezondheidszorg

In dit boek wordt een instrument voorgesteld dat risico’s op intrafamiliale fysieke kindermishandeling in de eerste levensjaren nagaat. Het instrument is gebaseerd op ecologische en pedagogische modellen over de oorzaken van kindermishandeling. De volgende drie terreinen komen aan bod : de ouder-kindinteractie, de communicatiepatronen van de ouders en het psychologische profiel van de ouders. Na het inleidende theoretische kader worden de ontwikkeling en de gebruiksmogelijkheden van het instrument besproken. Tevens wordt een diagnostische methodiek beschreven om risico’s op de verschillende domeinen in kaart te brengen. Tenslotte geven de auteurs enkele aanknopingspunten om het hulpverleningsaanbod beter te kunnen afstemmen op actuele noden van ouders en kinderen. Het instrument is bestemd voor eerstelijnswerkers in de gezondheidszorg, het onderwijs en de jeugdhulpverlening en heeft als doel de deskundigheid inzake preventie van kindermishandeling te bevorderen.

♦

Kindermishandeling : signaleren en handelen : basisinformatie voor mensen die werken met kinderen Wolzak, A. NIZW, Utrecht, 2001. doelgroep : werkers in de kinderopvang en leerkrachten, pedagogen, maatschappelijk werkers, artsen en verpleegkundigen

Dit boek biedt een houvast aan mensen die werken met kinderen en kindermishandeling vermoeden. U treft een beschrijving aan van de aard, de oorzaken en de gevolgen van kindermishandeling. Daarna komen de signalen van kindermishandeling uitgebreid aan bod. Aan de hand van een stappenplan wordt verduidelijkt wat iemand kan doen die zich zorgen maakt over een kind. Een gesprek voeren met het kind of de zorgen bespreken met de ouders is daar een wezenlijk onderdeel van. Daarom zijn in dit boek ook aandachtspunten opgenomen om dergelijke gesprekken te voeren. Verder bevat het boek informatie over de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling en suggesties voor het verbeteren van instellingsbeleid inzake kindermishandeling. = = = = mêçîáåÅá~~ä=ëíÉìåéìåí=çåÇÉêïáàë=J=ïÉäÄÉîáåÇÉåÓ=råáîÉêëáíÉáíëä~~å=N=JPRMM=e~ëëÉäí==J==MNN=OP=UO=QMLOS=J===ïÉäÄÉîáåÇÉå]äáãÄìêÖKÄÉ==J=ïïïKäáãÄìêÖKÄÉLïÉäÄÉîáåÇÉå=

= =

=

=

NU

Dit boek is bestemd voor mensen die werken met kinderen, zoals werkers in de kinderopvang en het onderwijs, artsen, verpleegkundigen, pedagogen, maatschappelijk werkers.

♦

Opvoeden kan zeer doen : over oorzaken van kindermishandeling, hulpverlening en preventie Baartman, H.E.M. SWP, Utrecht, 1996. doelgroep : leerkrachten, opvoeders, jeugdhulpverlening, maatschappelijk werkers

Kindermishandeling is een van de meest complexe problemen waar hulpverleners kunnen mee geconfronteerd worden. Dit geldt zowel voor het begrijpen van de oorzaken als voor het vormgeven aan hulp en preventie. In deze uitgave - waarin speciale aandacht wordt gegeven aan fysieke mishandeling en verwaarlozing door ouders - worden deze oorzaken ontrafeld. Leidraad daarbij is de interpretatie van kindermishandeling als de uiting van een botsing van belangen van ouders en kinderen.Op basis van deze interpretatie wordt een kritische analyse gegeven van de huidige hulpverleningspraktijk. Voorkomen is evenwel beter dan genezen. Daarom wordt er ruimschoots aandacht geschonken aan primaire preventie. In dit verband worden de mogelijke risicofactoren voor het ontstaan van kindermishandeling besproken. Het dilemma waar we voor staan is afwachten of risicofactoren escaleren tot ernstige opvoedingsproblemen, dan wel vroegtijdig hulp bieden. Het boek besluit met een pleidooi voor vroegtijdige en intensieve hulp aan jonge risicogezinnen. ♦

In vertrouwen genomen : voor iedereen die met kinderen omgaat Adriaenssens, P. ; Smeyers, L. ; Ivens, C. Lannoo, Tielt, 1998. doelgroep : hulpverleners en iedereen die met kinderen werkt

Wat is kindermishandeling ? Hoe stel je het vast ? Wat kun je doen ? Wat kun je verwachten ? De uitgangspunten van het boek zijn : • Met 'kinderen' worden kinderen onder de 18 jaar bedoeld. • Kindermishandeling slaat in dit boek op intrafamiliaal geweld en gaat niet alleen over lichamelijk of seksueel geweld. • Voor ieder gezin moet eerst niet-gerechtelijke hulpverlening overwogen worden. • Deze gezinsgerichte hulpverlening is het kader voor het omgaan met een vermoeden van kindermishandeling, voor de diagnostiek en de hulpverleningsstrategieën. • Iedereen die met kinderen in contact komt, heeft de verantwoordelijkheid signalen van kindermishandeling te hanteren.


= =

=

=

NV

INHOUD (volledige brochure welbevinden) Inleiding

3

Educatief materiaal

4

Socio-emotionele vaardigheden Miembo Meer methodieken Een wereld vol troost Omgaan met ziek zijn Dood & Zelfdoding Kind & (echt)scheiding Kinderen en handicap o autisme Kinderen en psychiatrie (KOPP & KOAP)

4 5 12 13 16 17 18 19 23

Sociale vaardigheden Pesten op school Toeka Meer methodieken Leefsleutels basisonderwijs Leefsleutels secundair onderwijs Muzische vorming Seksualiteit en lichaamsbeleving Misbruik en mishandeling Filosoferen met kinderen

26 26 29 35 39 42 43 49 51

Ervaringsgericht werken Ervaringsgericht werken met jonge kinderen

53

Kinderparticipatie Werken rond kinderparticipatie

58

Achtergrondinformatie

59

Socio-emotionele problemen en vaardigheden Algemeen Dood & Zelfdoding Depressie Misbruik en mishandeling Leerproblemen Socio-emotionele problemen Probleemgedrag

59 61 62 63 65 69 71

Literatuur specifiek voor leerkrachten

73

Literatuur specifiek voor ouders

76

Aanvullende literatuurlijsten welbevinden

79

Websites ivm ernstige ziekte, dood, suïcide en rouw

80


= =

=

=

OM


= =

=

Provinciale projecten welbevinden

Recommend Documents