Projectdefinitie restauratie en herinrichting van het Antwerpse stadhuis tot een hedendaags huis van bestuur

Projectdefinitie restauratie en herinrichting van het Antwerpse stadhuis tot een hedendaags huis van bestuur.

Restauratie en herinrichting van het Antwerpse stadhuis tot een hedendaags huis van bestuur

Inhoudsopgave 01_

02_ 03_

04_

05_

Inleiding ...................................................................................................................................................... 3 01_01 Voorwerp van de opdracht ............................................................................................................ 3 01_02 Opdrachtgever..................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.3 Ambitie van de opdrachtgever .................................................................................................................... 3 Context………………………………………………………………………………………………….………….…5 03_01 Ruimtelijke context ........................................................................................................................ 5 03_02 Beleidscontext ............................................................................................................................. 13 Doelstellingen ........................................................................................................................................... 15 04_01 Architectuur ................................................................................................................................. 15 04_02 Onroerend erfgoed, het monument stadhuis ............................................................................... 16 04_03 Roerend erfgoed, de collectie stadhuis ....................................................................................... 19 04_04 Openbaar domein........................................................................................................................ 20 04_05 Duurzaamheid………………………………………………………………………………….…………21 04_06 Programma van eisen ................................................................................................................. 23 04_07 Veiligheid en gezondheid ............................................................................................................ 32 04_08 ICT .............................................................................................................................................. 33 04_09 Indicatieve timing van het project…………………………………....................................................35 04_10 Te betrekken actoren…………………………………......................................................................35 04_11 Communicatie en participatie……………..……………………........................................................36 Bijlagen..................................................................................................................................................... 36

01_

Stad Antwerpen | Stadsbeheer | Vastgoed | Ontwikkeling | Bouwprojecten

2 / 36

01.10.2014


01_ 01_01

Inleiding Voorwerp van de opdracht

Het voorwerp van de architectuuropdracht betreft de restauratie en herinrichting van het Antwerpse stadhuis tot een hedendaags huis van bestuur op het terrein gelegen aan de Grote Markt 1, 2000 Antwerpen met kadastraal nummer: Antwerpen 1e afdeling sectie A 1433.

01_02

Opdrachtgever

De stad Antwerpen, vertegenwoordigd door het College van Burgemeester en Schepenen, voor wie optreedt de heer Bart De Wever, burgemeester, bijgestaan door de heer Roel Verhaert, stadssecretaris. De opdrachtgever heeft volgend administratieve adres: Grote Markt 1, 2000 Antwerpen.

02_

Ambitie van de opdrachtgever

De volledige studieopdracht voor de restauratie en herinrichting van het Antwerpse stadhuis tot een hedendaags huis van bestuur te Antwerpen

Het stadhuis als een icoon van waardevol onroerend erfgoed met hedendaagse invulling : Het uniek cultuurhistorisch belang van het stadhuis als beschermd monument en als UNESCO werelderfgoed maken het gebouw op zich in zijn huidige vorm een uniek icoon in het architectuurlandschap. De vraag rijst op welke wijze het stadhuis niet enkel haar uitstraling kan verhogen maar ook een hefboom kan vormen naar de opwaardering en heropleving van de Grote Markt. Rekening houdend met de hoge erfgoedwaarde is het wenselijk om op subtiele wijze door moderne ingrepen binnenin de relatie met de omgeving te versterken. Enkele voorbeelden: de ontpitting van de gelijkvloerse verdieping kan ertoe leiden dat het stadhuis een 'doorwaadbaar' gebouw wordt. De herstelling van de centrale inkom als hoofdtoegang zorgt voor een toestroom via de Grote Markt. De realisatie van het lichtplan van de Grote Markt, inclusief het stadhuis, in 2014 zal de uitstraling enkel maar ten goede komen. Het inbrengen van een nieuw licht volume op de tweede verdieping behoort tot de mogelijkheden, dient nog te worden afgestemd met Onroerend Erfgoed Vlaanderen. Bij de opmaak van een masterplan Grote Markt kan rekening worden gehouden met potentiële ondergrondse infrastructuur (bijvoorbeeld fietsparking, toegang tot de ruien,…) en eventueel rechtstreekse connectie met de kelderverdieping van het stadhuis.

Het stadhuis als politiek centrum met een accent op een publieke (gelijkvloers en kelderverdieping) en museale uitstraling (Schoon Verdiep) 1. kelderverdieping: faciliteiten voor gelijkvloerse activiteiten (berging, keuken, …), faciliteiten


3 / 36

01.10.2014


voor medewerkers stadhuis (douches, fitness,…), faciliteiten voor publieke functies in combinatie met technische ruimte; 2. gelijkvloerse verdieping: publieke en facilitaire functies + fracties; 3. Schoon Verdiep: formele zittingszalen (vergaderingen van gemeenteraad en college), ceremoniële functies, kabinetten, gecontroleerde begeleide bezoeken; 4. eerste verdieping: kabinetten met gemeenschappelijke voorzieningen; 5. tweede verdieping: kabinetten met gemeenschappelijke voorzieningen; 6. zolderverdieping: uitbreiding ruimten kabinetten in combinatie met technische ruimte. De publieke functie op de gelijkvloerse verdieping heeft als voordeel dat zij een standaard kan stellen en een hefboom kan vormen naar het kwaliteitsniveau van nieuwe commerciële initiatieven op en rond de Grote Markt. Er mag echter niet uit het oog verloren worden dat er in eerste instantie ingezet wordt op een volwaardige invulling van het politieke apparaat en er dan bekeken wordt wat er met de resterende ruimte kan gebeuren. Een combinatie van beide functies is zeker wenselijk.

Het stadhuis georganiseerd volgens een hedendaags werkconcept Het principe van ‘anders werken’ kan volledig worden geïntegreerd in het stadhuis. Werkplekdelen, clean desk, taakgerichte werkplekken (lounge, cockpit, gesloten of open werkplek,…) zijn principes die onder deze noemer vallen. Taakgerichte werkplekken en werkplekdelen leiden tot een efficiënt en flexibel gebruik van ruimte, materiaal en middelen (dynamisch, hedendaags werkconcept). Ook de afstemming van de ruimten op een realistische bezettingsgraad en minimaal papieren archief kan onderzocht worden, georganiseerd binnen de privacy per kabinet of entiteit en met maximale aanpasbaarheid bij elke legislatuur.

Het stadhuis als pilootproject: beschermd erfgoed met duurzaamheidscertificaat Het behalen van een kwaliteitslabel heeft niet enkel een besparend effect op de energie-uitgaven en een comfortverhoging van de bewoners tot gevolg. Het heeft tevens ook een sterke publicitaire waarde. Hierbij houden we de realisatie in het achterhoofd van het (ondertussen verstrengde) klimaatplan waarin de doelstelling van een reductie van 50% CO2-uitstoot tegen 2020 voor de eigen stedelijke werking wordt betracht waarbij de stad het goede voorbeeld geeft.

Het stadhuis restaureren: zowel het onroerend als het roerend erfgoed Het roerend erfgoed wordt door haar bestemming als onlosmakelijk deel van het stadhuis beschouwd en werd aan de hand van een uitgebreid kunsthistorisch onderzoek historisch en volledig in kaart gebracht., De restauratie van het roerend erfgoed (schilderijen, meubilair…) wordt los van de restauratie van het onroerend deel uitgevoerd en maakt geen deel uit van de Open Oproep. Het is wel zinvol om beide restauratieprojecten naar planning op elkaar af te stemmen. Aanvragen van een meerjarenpremie en bijzondere erfgoedpremie bij de Vlaamse Gemeenschap De aanvraag van een meerjarenpremie en bijzondere erfgoedpremie garandeert enerzijds een mooie balans aan de inkomstenzijde maar heeft als nadeel dat er geen controle is op de datum van ontvangst. De gemiddelde doorlooptijd voor de ontvangst van een restauratiepremie ligt momenteel op 1 tot 1,5 jaar.

De uitvoeringsplanning dient maximaal afgestemd te worden op de beschikbare middelen en subsidiemogelijkheden.


4 / 36

01.10.2014


03_

Context

03_01

Ruimtelijke context

03_01_01

Situering

Land

België (www.belgium.be)

Regio

Vlaanderen (www.flanders.be)

Ligging

88 km van de Scheldemonding

Aantal inwoners

>500.000 (de grootste stad van Vlaanderen: 1. Antwerpen, 2. Gent, 3. Brussel, 4. Brugge, 5. Leuven, 6. Mechelen, 7. Oostende) (www.antwerpen.buurtmonitor.be)

Officiële taal

Nederlands

Oppervlakte

Totale oppervlakte: 20 451 ha waarvan 7 239 ha havengebied (d.i. het gedeelte van de haven op de Rechteroever van de Schelde) Totale oppervlakte water: 3 668 ha waarvan 1 552 ha aan haveninfrastructuur gerelateerde

wateroppervlakte

(dokken,

sluizen,

kanalen),

1

750

ha

wateroppervlakte (de Schelde) en 366 ha overig (beken, grachten, fortwater, …) Aantal districten

9: Antwerpen, Berchem, Berendrecht-Zandvliet-Lillo, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Merksem en Wilrijk

Antwerpen, stad aan de stroom, wereldhaven, internationaal diamantencentrum, thuishaven van Rubens en gegeerd modemekka… Haar vele facetten maken van Antwerpen een bruisende, gastvrije metropool op mensenmaat, gezellig en hartverwarmend, doorweven met verkwikkend groen en rustgevende hoekjes. Een geweldig shoppingparadijs met winkels van gerenommeerde Antwerpse ontwerpers en superieur vakmanschap.


5 / 36

01.10.2014


Een cultuurstad met oude en nieuwe architectuur, bezielde kunstwerken en imposante monumenten. In de cafés worden de beste bieren geschonken en in de vele restaurants kunnen foodies genieten van de heerlijkste traditionele en multiculturele gerechten. Vanuit Londen, Parijs of Amsterdam ben je zo in hartje Antwerpen.

De Grote Markt, op een boogscheut van de Scheldekaaien, is al eeuwen het kloppend hart van de historische stad, met tal van monumenten in zijn onmiddellijke

nabijheid,

zoals

de

Onze-Lieve-Vrouwekathedraal

met

de

Groenplaats, het museum Vleeshuis, de Sint-Carolus-Boromeuskerk, de SintPauluskerk, de Boerentoren, en tal van commerciële straten (Meir) en recreatieve mogelijkheden (musea, horeca, …).


6 / 36

01.10.2014



7 / 36

01.10.2014


Het stadhuis beheerst de volledige westzijde van de Grote Markt die oorspronkelijk gelegen was ten zuiden van de middeleeuwse burcht binnen de zogenaamde ruienstad. De stadseigendom beslaat een totale vloeroppervlakte van circa 1770 m2.

03_01_02

Historische context

Het stadhuis, gelegen te Antwerpen, Grote Markt 1 en op het kadaster gekend onder 1ste afdeling sectie A nr. 1433 is in volle eigendom van het stadsbestuur van Antwerpen, ingevolge hierna vermelde aankopen: -

deels door aankoop van de grond langs de huidige Suikerrui met akte van 9 januari 1301;

-

deels door aankoop van aanpalende grond in 1324, waarna het eerste stadhuis met eigen middelen werd opgericht;

-

deels door aankoop in 1406 van gronden in het voormalige Paardenstraatje;

-

deels door onteigeningen in de periode 1541 tot 1560 van gronden langsheen de Zilversmidstraat.

Het huidige Antwerpse stadhuis werd opgericht tussen 1561 en 1564 en werd plechtig ingehuldigd op 27 februari 1565. Sindsdien vormt het één van de belangrijkste stadsiconen met een uitzonderlijk hoge erfgoedwaarde. Bij koninklijk besluit van 6 februari 1936 werd het gebouw beschermd als monument (objectnummer OA000226) en staat het sinds 1999 op de UNESCO-lijst van werelderfgoed als onderdeel van de groepsinschrijving ‘Belforten in België en Frankrijk’ (identiteitsnummer 943-003).


8 / 36

01.10.2014


Het stadhuis is het belangrijkste vroege voorbeeld van renaissancearchitectuur in de Nederlanden, met een typische Vlaamse variant op de Florentijnse paleizenbouw. Het vormde in zijn bouwperiode de synthese tussen lokale gotische bouwtraditie en vernieuwende Italiaanse gevelordonnantie.

De voorgangers van dit stadhuis, waren het vroegmiddeleeuwse Broodhuis en het schepenhuis dat in het begin van de 15de eeuw (1406) werd gebouwd.

Het ‘schepenhuis’ was gelegen aan de Suikerrui, waar nu de

Buildrager van Constantin Meunier staat, naast de brug over de rui die aansluiting gaf van de Grote Markt naar de Hoogstraat.

In 1541 is er voor de eerste maal sprake van een nieuw stadhuis volgens plannen van Domien de Waghemakere. De werken werden stilgezet na de aanval van de bendes van Maarten van Rossum in 1542. Nadat een brand de zuidzijde van de Grote Markt in de as legde, had men terrein beschikbaar voor een nieuw gebouw. Het wordt een machtig bouwwerk dat met zijn 70 meter de volle zijde van het plein zal innemen. Nieuwe bouwplannen worden gesmeed in 1560. In dat jaar krijgt een commissie van beeldhouwers, schilders en architecten de opdracht een renaissance paleis te bouwen. De plannen worden opgesteld door een groep van Antwerpse en buitenlandse kunstenaars waaronder Cornelis de Vriendt II, genaamd Floris, telg van een beroemd kunstenaarsgeslacht, Loys du Foys, Nicolo Scarini en Willem Paludanus (alsook Wouter van der Elstmeer, Lambrecht van Noord, Jan Mijnsheren). Cornelis Floris de Vriendt had de leiding over de werken die duurden van 1561 tot 1564. De plechtige inhuldiging van het stadhuis vond plaats in 1565, al waren winkels en magazijnen op de gelijkvloerse verdieping reeds in gebruik vanaf 1562.

Uit het samenspel van noordelijk en zuidelijk temperament ontstaat een stadhuis waarin zowel de traditie van de middeleeuwen (Vlaamse gotiek) als de nieuwe vormentaal (Italiaanse renaissance) aanwezig zijn. Dit trots monumentaal gebouw zal school maken als Florisstijl: slanke obelisken, rondbogige openingen en nissen en klassieke orde-architectuur. Op de benedenverdieping bevonden zich winkels en magazijnen achter de houten poortjes (verhuur van ruimte als co-financiering van de bouw) en de binnenplaats die ondermeer werd gebruikt als opslagplaats voor de stadsartillerie. Voor de versiering van de gevel koos men symbolen waaraan men vanouds gehecht was. De adelaar in het midden blinkt naar de keizerstad Aken, zetel van het Roomse Rijk der Duitse Natiën waarvan Antwerpen vanaf 963 een markgraafschap was. De dames Justitia en Prudentia belichamen de deugden van de magistraat. Verder zijn er wapenschilden van het oude hertogdom Brabant, waarvan Antwerpen de nationale haven was, en van de Spaanse koning Filips II.

Tijdens de Spaanse furie in 1576 breekt op 4 november brand uit in het stadhuis; alleen de buitenmuren bleven overeind. Wederopbouw vindt plaats vanaf 1579. Het interieur is grotendeels ingericht tijdens de 17de en 18de eeuw. Tijdens plundering van het stadhuis door Franse troepen in 1794 wordt veel van het meubilair gestolen of verbrand. In loop van de 19de eeuw gebeurt het herstel, met grondige wijzigingen binnen in het gebouw, o.m. verbouwing van de binnenplaats tot trapzaal en aanpassing van verscheidene zalen aan de moderne instellingen. In 1858 wordt het van binnen en van buiten grondig opgeknapt. De open binnenplaats wordt overkoepeld en er komt een monumentale marmeren eretrap. De Leyszalen (Grote Leyszaal en Kleine Leyszaal)

werden ingericht met houten lambriseringen, koperen

versieringen, schouwen, parketvloeren De

Trappenzaal,

Leyszaal,

Kleine

Leyszaal

en

Trouwzaal

kregen

grote

muurschilderingen.

Al deze schilderingen waren het werk van belangrijke Antwerpse schilders verbonden aan de Kunstacademie.


9 / 36

01.10.2014


de

Vanaf het midden van de 19

eeuw tot ca 1930 zullen ook de Raadszalen (College en Gemeenteraad), de

vestibules en de Wandelzaal ingericht worden.

03_01_03

Socio-culturele context

Antwerpen is met haar meer dan een half miljoen inwoners, haar smeltkroes van nationaliteiten een bruisende metropool.

Antwerpen is een aantrekkelijke leefomgeving voor wie hier woont, werkt of op bezoek is. Daar wordt door de bestuursploeg samen met alle Antwerpenaars en bezoekers naar gestreefd. In een wereld waarin steden alsmaar belangrijker worden, heeft Antwerpen als grootste stad van het land de verantwoordelijkheid om aan te tonen dat de toekomst aan de steden is. En dat die toekomst positief is. Antwerpen is met zijn haven, petrochemie, diamant, autoassemblage, diensteneconomie en handelsleven de economische motor van Vlaanderen. De jongste jaren entte zich op deze klassieke economische structuur een aantal creatieve sectoren zoals mode, architectuur, design en entertainment. Ze maken van Antwerpen wereldwijd een trendy stad. Het stadsbestuur wil dat Antwerpen het kloppende hart van de Vlaamse economie en een tot ver buiten de landsgrenzen aantrekkelijke stad blijft. Tegelijk wil het bestuur dat nog meer Antwerpenaars het in onze stad naar hun zin hebben. Omdat ze werk vinden of omdat ze zich goed voelen in hun woning, hun straat, hun buurt, en hun stad. Kwaliteitsvol wonen in de stad, is dan ook één van de grote opdrachten voor het bestuur. Voor de creatie van een aantrekkelijke stedelijke leefomgeving beschikt een stadsbestuur over krachtige instrumenten als stedenbouw, ruimtelijke ordening en architectuur. De omgeving beïnvloedt nu eenmaal in grote mate het menselijke gedrag. In de harde ontwikkeling van de stad zet Antwerpen kwaliteit voorop. Kwaliteit in het openbare domein. In betaalbare woningen. In het verkeer waar voetgangers en fietsers een prominente plaats krijgen. In de bereikbaarheid van de stad. In de ontwikkeling van bestaande en vervuilde bedrijventerreinen. In de groenaanleg van straten en pleinen. In de sportinfrastructuur of de ontspanningsruimte voor jong en oud, ...

Het stadsbestuur investeert niet alleen in stenen, maar vooral ook in mensen. Ook daar is kwaliteit de norm. Het gaat dan over degelijk onderwijs en gerichte vorming met kansen op een baan. Over verbreding van de sociale economiebedrijven. Over meer wijkagenten en meer positieve contacten tussen politie en bewoners. Over een breed lokaal sociaal beleid. Over het bevorderen van het verdraagzaam samenleven van veel verschillende individuen en groepen in een stad. Over een hoogstaand en breed cultuuraanbod. Over gelijke kansen geven aan iedereen en die kansen ook grijpen. Over betaalbare en kwaliteitsvolle gezondheidszorg. Over bijkomende serviceflats en rusthuizen op mensenmaat. Over inspanningen voor personen met een handicap en solidariteit met het Zuiden. Over meer kinderopvang en infrastructuur voor de jeugd. Het stadhuis staat symbool en is het zenuwcentrum van dit beleid.

http://www.antwerpen.buurtmonitor.be/


10 / 36

01.10.2014


03_01_04

Bouwblok Gildenkamersstraat – Suikerrui – Kaasstraat

Door de bouw van het MAS en de verbouwing van Den Bell kwamen

een

aantal

stadseigendommen

in

het

bouwblok

Gildekamersstraat – Suikerrui – Kaasstraat leeg te staan. AG VESPA kreeg de opdracht om de eigendommen te verkopen. Het organiseerde hiertoe een openbare verkoop waarbij het bouwblok werd verkocht aan de Provincie Antwerpen.

03_01_05

Heraanleg Suikerrui

De Suikerrui vormt de verbinding tussen de Grote Markt, het centrum van de historische binnenstad en de Schelde. Het is een setting van historisch waardevol erfgoed met internationale allure en is van een enorm belang voor de stad op verschillende domeinen (cultuur, toerisme, …). De Suikerrui werd recent heraangelegd als voetgangersgebied. Met de heraanleg wil de stad de cultuurhistorische waarde van de Suikerrui en haar gebouwen herstellen. De straat is nu een brede boulevard met open zicht op de Scheldekaaien en de kathedraal. Centraal is een wandelgedeelte, dat geflankeerd wordt door ruime terrassenzones. Er is gezorgd voor een uniforme terrasinrichting met transparante windschermen, die voor beschutting zorgen, maar de gebouwen zo weinig mogelijk aan het zicht onttrekken. De Suikerrui heeft zich sinds de heraanleg al ontwikkeld tot een hoogwaardige gebruiks- en verblijfsruimte voor horeca, toerisme en evenementen. Het pleintje aan de zijingang van het Stadhuis verzorgt nu nog de ontvangstfunctie het Stadhuis. Indien de hoofdingang van het Stadhuis aan de Grote Markt komt te liggen, zal deze ontvangstfunctie verdwijnen. Daarmee is in het ontwerp rekening gehouden: om niet te concurreren met de Grote Markt, is het pleintje bescheiden ingericht als informele zitplek met enkele bomen en het bestaande standbeeld van de buildrager.

03_01_06

Heraanlaanleg Kaasrui

Het smalle deel van de Grote Markt en de Kaasrui waren tot 2012 toegankelijk voor auto’s. De huidige inrichting, met een duidelijk afgebakende verlaagde rijweg, past niet meer bij het nieuwe gebruik als voetgangersgebied en hindert de toegankelijkheid van de terraszone. Uit oogpunt van een betere toegankelijkheid zal de stad deze ruimtes heraanleggen zonder niveauverschillen en met voetgangersvriendelijke materialen. De start van de aanleg is gepland in het najaar 2015.

03_01_07

Heraanleg Scheldekaaien


11 / 36

01.10.2014


Antwerpen koestert ambitieuze plannen om de Scheldekaaien en de ruime omgeving ervan heraan te leggen. Nu liggen die er vaak verlaten en troosteloos bij. In de toekomst moeten ze uitgroeien tot een populaire wandelzone en toeristische trekpleister van formaat.

Antwerpen staat aan de vooravond van een grootschalige heraanleg van de Scheldekaaien. Een strook van 6,7 km lengte bij 100 m breedte, vlak naast het stadscentrum, wordt heringericht. Veiligheid tegen overstromingen De stad Antwerpen beveiligen tegen mogelijke overstromingen in de toekomst. Dat is de hoofdreden en directe aanleiding voor de heraanleg van de Scheldekaaien. Daarvoor moet in de eerste plaats de kaaimuur verstevigd en de waterkering verhoogd worden. Maar de stad grijpt deze noodzakelijke ingreep meteen ook aan om de openbare ruimte die de kaaien zijn op een kwalitatieve manier her in te richten.

De waterkering moet hoger Door klimaatveranderingen wordt verwacht dat het waterpeil in de toekomst verder zal stijgen. Dit kan betekenen dat in geval van storm de hoogte van de huidige waterkeringsmuur niet meer volstaat om Antwerpen voldoende te beschermen. De waterkering moet dus hoger. Bovendien vertoont de historische kaaimuur, gelegen aan de “blauwe steen” waar de schepen aanmeren, op verschillende plaatsen stabiliteitsproblemen. Die muur moet dus verstevigd worden. Dit gegeven deed Vlaanderen beslissen om de kaaimuur en de waterkering onder handen te nemen. Om deze werken te realiseren wordt beroep gedaan op Waterwegen en Zeekanaal NV. De stad Antwerpen zag de kans om dan ook meteen het openbare domein (de kaaien zoals we ze nu kennen) opnieuw in te richten.

De kaaien in het vizier De herinrichting van de Scheldekaaien is een hefboomactie in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen, dat de volledige ontwikkeling van Antwerpen in kaart brengt. De open en publieke ruimte van de Scheldekaaien is bepalend voor de aantrekkelijkheid van de stad. Met de herinrichting van de kaaien kan Antwerpen, als waterstad, haar relatie met de rivier herstellen. Bovendien zijn de Scheldekaaien cruciaal als bindend element tussen enerzijds de bestaande binnenstad en anderzijds de toekomstige ontwikkelingsgebieden ten noorden en ten zuiden van de binnenstad, met name het Eilandje, Nieuw Zuid en Petroleum Zuid.

Een plan voor de nieuwe kaaien De stad Antwerpen en Vlaanderen beslisten een masterplan te laten opmaken voor de heraanleg van de volledige kaaien (een strook van 6,7 km die loopt van Droogdokkeneiland in het noorden tot Petroleum Zuid in het zuiden). Het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen en Waterwegen en Zeekanaal NV schrijven een wedstrijd uit en in 2007 winnen de Portugese landschapsarchitecten PROAP in samenwerking met de Belgische WIT Architecten de ideeënwedstrijd voor de heraanleg van de kaaien. In maart 2009 werd een voorontwerp van dit masterplan opgeleverd en voorgesteld aan het publiek. In 2010 werd het definitieve masterplan voor de kaaien goedgekeurd. Kaaienplan Dit "Kaaienplan" is geen afgewerkt plan van hoe de kaaien eruit zullen zien. Het is eerder een set van richtlijnen, een kader van mogelijkheden en suggesties waarmee men bij de herinrichting rekening houdt. Zo doet het uitspraken over waterkering-technieken en functies per deelgebied van de kaaien en geeft het suggesties mee naar mobiliteit, groeninvulling en inrichting.


12 / 36

01.10.2014


Drievoudige opgave De ruimtelijke opgave voor de Scheldekaaien van Petroleum Zuid tot het Eilandje is drieërlei: 1) De heraanleg van de kaaistrook als één van de meest prominente publieke ruimten in Antwerpen; 2) De stabilisatie van de kaaimuur; 3) De verhoging van de waterkering tot 9.25m TAW (Tweede Algemene Waterpassing: dat is de referentiehoogte waartegenover hoogtemetingen in België worden uitgedrukt) conform het geactualiseerd Sigmaplan voor het Scheldebekken (www.sigmaplan.be).

Uitwerking van de deelprojecten Met het masterplan Scheldekaaien als kader, worden nu de verschillende deelprojecten van de kaaien uitgewerkt. Van noord naar zuid gaat het over de volgende zeven deelgebieden: - Het Droogdokkeneiland - Kattendijksluis en Rijnkaai - Bonapartedok en Loodswezen - Schipperskwartier en centrum - Sint-Andries en Zuid - Nieuw Zuid - Petroleum Zuid

De eerste drie deelprojecten die zullen worden uitgewerkt zijn de kaaizone ter hoogte van Sint-Andries en Zuid, het wegprofiel aan Rijnkaai en het Droogdokkeneiland. www.onzekaaien.be

03_02

Beleidscontext

03_02_01

Strategisch ruimtelijk structuurplan (sRSA): Antwerpen Ontwerpen

Het strategisch ruimtelijk structuurplan Antwerpen biedt een overkoepelend beleid inzake stadsontwikkeling, ruimtelijke ordening en stedenbouw in Antwerpen.

Eind 2006 werd het strategisch ruimtelijk structuurplan Antwerpen (s-RSA) goedgekeurd. Het stadsbestuur had zich in de jaren daarvoor, samen met heel wat bewoners, instellingen en groeperingen, gebogen over de vraag: 'Hoe moet de stad Antwerpen er over vijftien jaar uitzien?'


13 / 36

01.10.2014


Het s-RSA, dat de titel 'Antwerpen Ontwerpen' meekreeg, is dan ook een globale blauwdruk voor de ruimtelijke toekomst van de stad. Het bevat ruimtelijke richtlijnen in verband met wonen, groen, water, mobiliteit en publieke ruimte die van toepassing zijn op de hele stad, en het doet ook uitspraken over gebieden waarin de stad moet investeren om tot een samenhangende ruimtelijke structuur te komen. In alle projecten wordt zeer veel aandacht besteed aan de verbetering van het openbaar domein. De stad moet een leefbare woonomgeving zijn, waar ook vlak bij huis gewerkt en ontspanning gezocht kan worden. 'Antwerpen Ontwerpen' werkt enerzijds met beelden uit het collectief geheugen (Antwerpen als waterstad, havenstad, metropool, enz.) en zet anderzijds in op vijf strategische ruimtes, waarvoor het telkens een visie, een programma en acties opstelt. De stad geeft aan vijftien hefboomprojecten een hoge prioriteit. Het zijn die acties die de stad vandaag leefbaar en welvarend moeten maken. Het structuurplan geeft ook aan waarvoor nog bijkomende studies, RUP’s, inventarissen en handleidingen nodig zijn voor een betere ruimtelijke planning. Evaluatie en actualisering Het s-RSA is ondertussen al enkele jaren van kracht en zal nu geëvalueerd en geactualiseerd worden. Zo zal bij de actualisering zeker rekening gehouden worden met de verwachte bevolkingsgroei en de wijziging in de bevolkingssamenstelling in de volgende decennia. Meer hierover vindt u op de website over het ruimtelijk structuurplan Antwerpen, waar u ook het huidige structuurplan Antwerpen Ontwerpen kan inkijken.

03_02_02

Ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) Binnenstad

Dit RUP is gebiedsdekkend voor de gehele binnenstad binnen de Leien. In het noorden begrensd door de Oudeleeuwenrui en in het zuiden door de Van der Sweepstraat en de achterste perceelsgrens van de gebouwen die grenzen aan de Jan Van Gentstraat. Het beoogt de volledige herziening van de huidige 21 BPA's die vandaag in dit plangebied actief zijn In de binnenstad bevinden zich 22 actieve BPA's, dit zorgt voor een lappendeken van juridische instrumenten. Het RUP Binnenstad heeft als doelstelling zo veel mogelijk BPA's samen te voegen in één RUP. Het BPA Binnenstad (gedeelte Falconplein - Zeemanshuis) is uit het plangebied gehouden omdat dit plan pas in 2006 is goedgekeurd en de visie van dit BPA is niet veranderd. Bovendien is het BPA Binnenstad (gedeelte Falconplein Zeemanshuis) opgemaakt om een nieuw project mogelijk te maken. Daarnaast wordt er in het RUP Binnenstad


14 / 36

01.10.2014


vooral aandacht besteed aan het actualiseren van het begrip 'gemeenschapsvoorzieningen' en het opwaarderen van de woonfunctie. Door het begrip 'gemeenschapsvoorziening' te verruimen wordt ingespeeld op maatschappelijke evoluties die reeds een tijdje aan de gang zijn. Het probleem wordt reeds sinds 1991 individueel aangepakt door het BPA telkens gedeeltelijk te herzien. Vandaag lossen we dit op met een meer gestructureerde aanpak, waarin we deze zone in haar geheel gaan herbekijken. Het bestaande BPA laat op dit ogenblik interpretatie toe van het voorschrift 'wonen', met gevolg dat het stimuleren van de woonfunctie wordt verzwakt. Het nieuwe RUP zal hieraan een oplossing bieden door het voorschrift juridisch strikter te omschrijven. Op 1 februari 2013 besliste de Raad van State de definitieve vaststelling van het plan door de gemeenteraad op 5 maart 2012 en de goedkeuring ervan door de deputatie op 26 april 2012 te schorsen in zoverre het de Gedempte Zuiderdokken bestemt tot "zone voor publiek domein". http://www.antwerpen.be/docs/Stad/Stadsvernieuwing/Bestemmingsplannen/RUP_11002_214_10008_00001/RU P_11002_214_10008_00001_0008Publieksgerichte_sv.html

04_

Doelstellingen

04_01

Architectuur

De ambitie die de stad beoogt met dit project is terug te vinden onder deel “02_Ambitie van de opdrachtgever” Om deze ambitie vorm te geven wil de stad uitgaan van het principe dat het gebouw zelf de regels oplegt en de context bepaalt. De symboliek van het stadhuis moet primeren. De gestelde ambities moeten op een kwalitatieve wijze geïntegreerd worden.

Haalbaarheidsstudie De in juni 2011 gefinaliseerde haalbaarheidsstudie bestaat erin het stadhuis terug tot politiek hart van de stad te maken door te onderzoeken of het haalbaar is alle kabinetten en fracties die in de loop der jaren gedeeltelijk het gebouw hadden verlaten opnieuw onderdak te verschaffen, nu de ambtenaren van het stadhuis naar den Bell zijn verhuisd. Een tweede belangrijk element van het plan is samen te vatten in het concept ‘Open Stadhuis’. De stad wil het stadhuis ‘teruggeven’ aan haar bewoners. Om de aantrekkingskracht van het stadhuis op voorbijgangers te versterken lijkt een belangrijke rol weggelegd voor het gelijkvloers (en in uitbreiding de kelder) dat heden een gesloten aanblik heeft. Hiermee wordt het democratisch gehalte gevoelig verhoogd. In de haalbaarheidsstudie werd onderzocht hoe bovengenoemde programma’s en doelstellingen te combineren zijn in één gebouw, maar vooral ook hoe dit kan met respect voor de geschiedenis van het stadhuis en binnen de visie van het stadsbestuur om bij de bouw of verbouwing van openbare gebouwen strenge eisen te stellen naar duurzaamheid. Als slotsom toont de haalbaarheidsstudie aan dat het vooropgestelde programma van eisen kan uitgevoerd worden binnen het bestaande historische monument. Het stadhuis kan het politiek centrum van de stad worden met een publieke functie (mogelijkheid tot zowel localisering van stedelijke diensten voor de burger als externe exploitatie), zoals het bestuur dat voor ogen heeft. De haalbaarheidsstudie is een onderzoek naar de mogelijkheden en daarom ook enkel richtinggevend.


15 / 36

01.10.2014


Grote Markt en gebouw in synergie Het nieuwe stadhuis moet ruimtelijk geïntegreerd zijn in het publieke domein. Vandaag zorgt de gesloten plint voor een eerderbeperkte relatie tussen het gebouw en het plein. De directe omgeving van het stadhuis heeft niet de levendigheid die men bij een gelijkaardig publiek gebouw mag verwachten. Door de sokkel van publiektoegankelijke functies te voorzien, wordt het gebouw beter in zijn context geïntegreerd, wat zowel het gebouw ten goede komt als de omgeving. Het Beeldkwaliteitplan Historische Stad zegt hierover het volgende: De Kathedraal is, samen met de Sint-Carolus-Borromeuskerk en het stadhuis, een publiek gebouw dat een sterke relatie heeft met de publieke open ruimte er rond. Het plein-object “stadhuis” beperkt zich nu tot de gevel. De sokkel ervan is zeer gesloten en lijkt het effectieve stadhuis één verdieping op te tillen. Het Brabobeeld, in het midden van de Grote Markt, is een bijkomend beeldbepalend element voor deze open ruimte. Om de eerder geformuleerde eigenschap te versterken, wordt m.b.t. de Kathedraal en het stadhuis de cluster Lijnwaadmarkt – Handschoenmarkt – Grote Markt – Groenplaats gezien als een continue, vloeiende ruimte. In deze ruimte liggen drie objecten, m.n. de Kathedraal als volume en interieur, het stadhuis als gevel en het centrale deel van de Groenplaats. De Grote Markt eigent zich echter binnen deze pleinencluster een zeer specifieke plaats toe, aangezien het als plein ook een zekere onafhankelijkheid heeft t.o.v. het stadhuis. Het stadhuis als plein op een plein, zou meer moeten worden benadrukt, waarbij de relatie tussen plein en Brabobeeld niet mag worden ontkend. Om het stadhuis als “plein op een plein” sterker te benadrukken moet de gesloten sokkel meer toegankelijk worden gemaakt. Visueel gebeurt dit door de houten poortjes open te maken en fysiek is dit mogelijk door in de sokkel publieke functies te leggen. Op die manier zal ook de ruimte naast het stadhuis, die nu eerder als een appendix van de Grote Markt wordt ervaren, opnieuw deel uitmaken van het plein. Hierdoor kan er een sterkere relatie worden gecreëerd met de Suikerrui en de Schelde: “het stadhuis aan de Schelde”. De inschrijver dient zelf te bepalen of een vastgoedexpert geraadpleegd dient te worden in verband met een advies voor een juiste invulling van deze publieke ruimtes.

04_02

Onroerend erfgoed, het monument stadhuis

Het Antwerpse stadhuis werd op 2 februari 1936 bij koninklijk besluit beschermd als monument samen met 9 andere Antwerpse gebouwen, waaronder het Steen, het Vleeshuis en het Rubenshuis. Als zodanig staat het monument op de eerste plaats van het allereerste beschermingsbesluit met Antwerps bouwkundig erfgoed. In 1999 werd het stadhuis, samen met de noordelijke toren van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, opgenomen op de lijst van het Unesco werelderfgoed, als onderdeel van de groepsinschrijving ‘Belforten in België en Frankrijk’. Het uitzonderlijk karakter van het Antwerpse stadhuis en de erfgoedwaarde kunnen enkel benadrukt worden en moeten de basis vormen voor de herwaarderingsattitude.

De continuïteit in gebruik van het stadhuis zorgde doorheen de eeuwen voor een relatief goed onderhouden gebouw. Telkens er aanpassingen doorgevoerd werden zijn die ingegeven door nieuwe (gebruiks)noden of om het gebouw (vooral aan de binnenzijde) nog mooier en rijker te maken. Door de relatief goede bouwfysische toestand van het gebouw stelt zich niet zozeer de vraag tot een ingrijpende restauratie als wel de nood aan een herwaarderingscampagne die zowel met de historische gelaagdheid als met de nieuwe noden rekening houdt. Hierdoor wordt voor elke voorgenomen ingreep een grote terughoudendheid en een duidelijke argumentatie verwacht, waarbij respect voor het bestaande het uitgangspunt moet zijn. Elke aanpassing dient rekening te


16 / 36

01.10.2014


houden met de principes die in het charter van Venetië opgenomen zijn, onder meer wat betreft de omkeerbaarheid en afleesbaarheid van ingrepen. De bouwhistorische studie en bouwarcheologische informatie die worden aangereikt vormen een afwegingskader waarbinnen herwaarderingsopties en aanpassingsvoorstellen kunnen afgetoetst worden.

04_02_01

Werelderfgoed

Het stadhuis van Antwerpen is in 1999 opgenomen op de lijst van het UNESCO werelderfgoed onder de groepserkenning ‘Belforten in België en Frankrijk’, met als identificatienummer 943-003.

Kaart met de belforten op de Werelderfgoedlijst.

Dit is een ongeëvenaard geheel van 56 torens in erkenning van een architectonische manifestatie van een opkomende burgerlijke onafhankelijkheid van feodale en religieuze invloeden in het historisch Vlaanderen en naburige gebieden, wat leidde tot een mate van lokale democratie die van groot belang is geweest in de geschiedenis van de mensheid. In vergelijking met de slottoren (symbool van de adel) en de kerktoren (symbool van de kerk) representeert het belfort, als derde toren in het stedelijk landschap, de macht van schout en schepenen. De belforten werden gebouwd tussen de 11de en 17de eeuw en lopen qua bouwstijl daarmee uiteen van romaans, gotisch en renaissance tot barok. Weinig torens zijn vrijstaand. De meeste belforten zijn gebouwd op of aan een stadhuis of lakenhal. In 1999 nam de UNESCO 26 Vlaamse en 6 Waalse torens op in de lijst ‘Belforten in Vlaanderen en Wallonië.’ In 2005 werden het belfort van het Waalse Gembloers en 23 belforten in het noorden van Frankrijk toegevoegd aan de lijst. Deze werd dan hernoemd tot ‘Belforten in België en Frankrijk.’ http://nl.wikipedia.org/wiki/Belforten_in_Belgi%C3%AB_en_Frankrijk

De omgeving van het stadhuis en de Grote Markt verdient om als beschermd stadsgezicht erkend te worden. Er is een aanvraag ingediend om de historische binnenstad als UNESCO Werelderfgoed erkend te krijgen. Een niet-limitatieve opsomming van de door Onroerend Erfgoed beschermde monumenten binnen de middeleeuwse ruienstad levert een lijst op van ongeveer 500 monumenten, waarbij ook de burchtzone beschermd werd als archeologisch monument.

Als gevolg van de werelderfgoed- erkenning van het stadhuis dienen de uitzonderlijke universele waarden die aan de basis van deze erkenning lagen in stand gehouden te worden. http://whc.unesco.org/en/list/943

Vervat in de totaalopdracht is de opmaak van een “beheersplan werelderfgoed”. Dit plan moet minimaal beantwoorden aan de voorwaarden zoals die door UNESCO vooropgesteld worden in de ‘Operational Guidelines


17 / 36

01.10.2014


for the Implementation of the World Heritage Convention’, hoofdstuk II.F, meer bepaald de artikels 108 tot 118. http://whc.unesco.org/en/guidelines. In bijlage : “Richtlijnen beheersplan werelderfgoed”.

04_02_02

Bouwkundig erfgoed / beschermd monument

In Vlaanderen kunnen sinds 1931 waardevolle monumenten worden beschermd. Het stadhuis van Antwerpen is bij besluit van 6 februari 1936 beschermd als monument, onder objectnummer OA000226. In 1976 werd deze wet op het behoud van monumenten en landschappen vervangen door het decreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten en stads- en dorpsgezichten. Tijdens het onderzoek en de beschermingsprocedure krijgen zowel het exterieur als het interieur van de gebouwen de nodige aandacht.

Vervat in de opdracht is het opmaken van alle documenten die nodig zijn voor het bekomen van een bijzondere erfgoedpremie en meerjarenpremie. Deze premies zijn terug te vinden onder artikel 11 uit het Onroerenderfgoeddecreet in bijlage, alsook het uittreksels uit het besluit van de Vlaamse regering over het premiestelsel voor restauratiewerkzaamheden aan beschermde monumenten.

04_02_03

Bouwhistorisch en kunsthistorisch onderzoek

Het bouwen kunsthistorisch onderzoek (Lode Declercq, Petra Maclot, Ilse Van Ginneken, februari 2011 – april 2012) met betrekking tot het onroerend én het roerend erfgoed zal de bouwen gebruiksgeschiedenis van het stadhuis over de laatste vier en een halve eeuw in kaart brengen, zal een waardebepaling meegeven met betrekking tot bouwdelen, –elementen en kunstobjecten en zal de basis vormen voor de uitwerking van de opdracht.

De aangereikte informatie verschaft inzicht in de bouwen gebruiksevolutie van het stadhuis in de voorbije vier en een halve eeuw en verstrekt voldoende kennis aangaande de erfgoedwaarde hiervan. D.w.z. dat aan de bevindingen een waardestelling is gekoppeld die dient als uitgangspunt en toetsingskader voor restauratie en herinrichting. Deze waardebepaling van alle onderdelen is geleverd in het licht van het geheel en vormt de monumentwaarde van het pand. Het bouwhistorisch rapport en de daarin verwerkte waardestelling dienen als referentiekader voor de restauratieopdracht.


18 / 36

01.10.2014


04_03

Roerend erfgoed, de collectie stadhuis

Het interieur van het stadhuis is geen momentopname van één bepaalde historische periode. Vanaf het prille bestaan is het door herinrichtingen, verbouwingen en herbestemming van functies steeds in ontwikkeling geweest.

De historische gelaagdheid die het gebouw kenmerkt, is ook terug te vinden in het roerende erfgoed. De roerende cultuurobjecten die het interieur van het stadhuis stofferen, dateren uit verschillende periodes. Deze collectie kent een dynamische geschiedenis en is deels nog in beweging. Objecten werden intern of extern (zowel naar (Antwerpse) stedelijke of niet-stedelijke instellingen) verhuisd, werden aangevuld, vervangen, of vernietigd.

Voor de herbestemming van het roerend erfgoed is de waarde van het ensemble waartoe de objecten behoren of hebben behoord (!) van groot belang. Tot het ensemble worden zowel de roerende objecten gerekend als ook de objecten die onroerend zijn door bestemming. De criteria die voor de waardebepaling worden gehanteerd, zijn onder andere het historische en het artistieke belang en de algemene bewaarconditie van het object/ensemble. Op basis van de waardebepaling wordt overgegaan tot de herbestemming van de cultuurobjecten (behoud, restitutie, bewaring op andere locatie buiten het stadhuis).

Het roerend erfgoed dat een herbestemming krijgt in het stadhuis moet met de grootste zorg en met respect behandeld worden in het algemene ontwerp en in het geval van concrete ingrepen die voortvloeien uit hedendaagse noden. Een goede preventieve conservering van de cultuurobjecten is van groot belang. Dit behelst een goede klimaatbeheersing, het voorkomen van ongedierte en het gebruik van duurzame materialen ter bescherming van de objecten. Ook de veiligheid van de objecten moet worden gegarandeerd (bescherming tegen beschadiging, diefstal, brandveiligheid, …). Een verlichtingsstudie is noodzakelijk voor het bepalen van het toe te laten dag- en kunstlicht, afhankelijk van het beperkt aantal lux voor waardevolle kunstwerken. Dit gebeurt in overleg met de dienst Collectiebeleid, Behoud en Beheer van de Musea stad Antwerpen.

Het is daarenboven belangrijk dat er richtlijnen voor een goed dagelijks beheer van de roerende goederen binnen de herbestemming worden gehanteerd en dat hier in het algemeen ontwerp rekening mee wordt gehouden.

De eigenlijke restauratie van het roerend erfgoed is niet vervat in deze opdracht. Inbegrepen in deze opdracht voor het deel roerend erfgoed zijn o.a. de studies wat betreft : -

herlokalisering

-

preventieve conservering

-

goede klimaatbeheersing

-

voorkomen van ongedierte

-

gebruik van duurzame materialen

-

veiligheid van waardevolle kunstwerken

-

verlichtingsstudie

-

richtlijnen voor een goed dagelijks beheer / beheersplan


19 / 36

01.10.2014


04_04

Openbaar domein

Om de relatie tussen het stadhuis en zijn omgeving te versterken, wordt van de ontwerper verwacht dat hij zijn visie geeft op de functionele invulling van de openbare ruimte rond het gebouw. Als de ontwerper wijzigingen voorstelt aan het openbaar domein, dienen deze te voldoen aan de geldende wetgeving en de richtlijnen van de stad. Ook dient het voorstel van de ontwerper de volledige goedkeuringsprocedure te doorlopen.

Wetgeving: -

Besluit van de Vlaamse Regering houdende vaststelling van een algemene bouwverordening inzake wegen voor voetgangersverkeer

-

Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening betreffende toegankelijkheid van 5 juni 2009.

Richtlijnen: -

“Vademecum Toegankelijk publiek domein” van vzw Enter. (http://www.toegankelijkeomgeving.be/vademecum ). Dit document geeft richtlijnen voor de toegankelijkheid van de openbare ruimte. Deze dienen gevolgd te worden.

-

Beeldkwaliteitplan Historische Stad. Dit document is niet meer volledig actueel en geldt als richtlijn ten aanzien van inrichtingsprincipes en materiaalgebruik. Een van de uitgangspunten van het Beeldkwaliteitplan Historische Stad is het realiseren van een vloeiende verbinding tussen de Schelde, de Grote Markt en de andere pleinen in de omgeving. Dit uitgangspunt dient gerespecteerd te worden. Het stadhuis vormt na herwaardering een schakel in deze verbinding. (zie bijlage)

-

Draaiboek openbaar domein. Hierin staan richtlijnen voor de afmetingen van de weginrichting. http://docushare.antwerpen.be/docushare/dsweb/View/Collection-17003

-

Straatmeubilaris. Het gebruik van standaard meubilair geniet de voorkeur uit oogpunt van beheer en onderhoud. (zie bijlage)

-

Lichtplan. Dit plan bevat richtlijnen voor de plaatsing, de lichtkleur en de intensiteit van de verlichting. http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/82/04/395.Y29udGV4dD04MDMzODk2.html

-

Bomenplan. Hierin staan richtlijnen voor de keuze van boomsoort en de plaatsing van de bomen. Het is niet onmiddellijk aangewezen om extra groen te voorzien in de omgeving van het Stadhuis, maar eventuele nieuwe bomen dienen volgens deze richtlijnen te worden ingeplant. (zie bijlage)

Verlichtingsplan Grote Markt Het concept voor de Grote Markt draait volledig rond sfeerverlichting. De bedoeling is om deze aantrekkelijke delen van de stad zoveel mogelijk ’s avonds door de mensen, meestal voetgangers, te laten beleven en appreciëren. Dit op een totaal andere manier dan tijdens de dag: met kunstlicht wordt de aandacht meer gevestigd op details en wordt de informatie beperkt ten opzichte van de waarneming overdag. De straatverlichting (laag 1) wordt ook opgebouwd door de sfeer- en gevelverlichting. Het gebied heeft de marktplaats als focus met het standbeeld van Brabo en het stadhuis. Drie straten leiden naar de markt toe: de Suikerrui, de Oude Koornmarkt, en de Kaasrui. Het perspectief vanuit de Schelde is het sterkste dankzij de aanwezigheid van de kathedraal. Het zicht op de Grote Markt is hier zijdelings waarneembaar, de rijke gevelbekroningen en de trapgevels komen volop tot hun recht. Het imposante gebouw op de hoek van de Suikerrui met zijn ronde koepels is van ver te zien. Van dichterbij veroorzaken de architecturale details en de dimensies nieuwsgierigheid en attractie. Deze plaats is een scharnier tussen het zicht naar de Schelde en het


20 / 36

01.10.2014


binnen treden naar de binnenstad. Het kondigtaan dat het gebied interessant is en vol activiteiten. De zone is gedeeltelijk autovrij waardoor de verlichting lager is. Deze aanpassing van schaal versterkt de sfeer van het project gebied. Het meest centrale perspectief krijgt men vanuit de Kaasrui waar, dankzij de geringe breedte van de straat, het zicht naar het stadhuis wordt omkaderd en onderlijnd. Vanuit de Oude Koornmarkt is het zicht anoniemer en vraagt het om explicieter te worden, na enkele stappen is het zicht op de kathedraal sterk maar het verband met de Grote Markt is zwakker. Het concept wenst de visuele focus op het stadhuis en Brabo te realiseren met een crescendo van accenten. Crescendo die zacht start en sterker wordt als men de focus bereikt. De accenten worden opgebouwd door de gevels die deze twee elementen omhelzen en de gevels van de drie assen die naar het gebied leiden te verlichten. De twee focussen worden ook afzonderlijk verlicht. De uitstraling van het stadhuis is sterker in zijn directe nabijheid, waar de gevels ook een hogere architecturale waarde hebben tegenover die langs de assen.

04_05

Duurzaamheid

04_05_01

Definitie

“Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen.” (definitie van VN-commissie Brundtland, 1987)

Duurzaamheid gaat dus verder dan ecologie en energiezuinigheid. In de context van dit historisch erg waardevolle gebouw heeft de zorgvuldige conservering voor de toekomst een erg grote sociale waarde en dus een belangrijk aandeel in de duurzame ontwikkeling. Deze interpretatie vraagt een inspanning binnen alle disciplines en actoren betrokken bij dit project.

04_05_02

Ontwerpproces met duurzaamheidsmeting

Een multidisciplinaire aanpak en integraal ontwerp is noodzakelijk wil men in globaliteit het meest duurzame resultaat bereiken. Daarbij is de duurzaamheid binnen elke deeldiscipline ondergeschikt aan de duurzaamheid van het globale ontwerp. Het ontwerpproces zal dus een zoektocht zijn naar een ‘constrained optimum’, waarbij elke deeldiscipline zijn randvoorwaarden zal opleggen. In de haalbaarheidsstudie wordt reeds een eerste indicatie meegegeven over welke randvoorwaarden de voorrang dienen te krijgen.

Omwille van het multidisciplinaire karakter is duurzaamheid niet eenvoudig te objectiveren. Een duurzaamheidsmeting gebaseerd op een multicriteria analyse is daartoe het meest aangewezen instrument. De duurzaamheidsmeting zal gebaseerd zijn op de BREEAM methodologie. Het stadsbestuur beoogt hierbij een score van ‘very good’, waarbij ‘good’ een absoluut minimum is. De criteria zijn opgedeeld in de volgende thema’s.

-

management;

-

gezondheid en comfort;

-

energie

-

materiaalgebruik;

-

afvalbeheersing;


21 / 36

01.10.2014


-

transport en mobiliteit;

-

ecologie en ruimtegebruik;

-

watergebruik;

-

milieuverontreiniging.

-

Innovatie

Een uitgebreidere omschrijving van de criteria binnen deze thema’s, evenals de werkmethode is te vinden in de bijlage “Breeam-offices-2008 scheme document SD 5055”. Omwille van de eigenheid van het gebouw, de hoge erfgoedwaarde in het bijzonder, zal de beschreven set van criteria aangepast worden. De aanpassing gebeurt volgens de BREEAM-bespoke procedure beschreven in het “BREEAM_Other_Buildings_Information_document1”. De samenstelling van het aangepaste meetinstrument gebeurt op last van de stad Antwerpen.

Dit aangepaste instrument, inclusief handleiding en verduidelijkende presentatie, zal ter beschikking gesteld worden van het ontwerpteam. Het ontwerpteam hanteert dit instrument bij de evaluatie van de duurzaamheid van het ontwerp. De scores op alle criteria, de motivatie en de resulterende score maken integraal onderdeel uit van het wedstrijddossier. Voor een aantal criteria werd reeds een score ingevuld. Dit zijn opgelegde punten en dienen te worden beschouwd als onderdeel van het programma van eisen. Enkel mits een uitgebreide argumentatie waarom een van deze punten niet wordt geïmplementeerd, heeft de ontwerper de mogelijkheid om hiervan af te wijken.

Een gemachtigd assessor zal voor elk wedstrijdontwerp een evaluatie maken van de waarachtigheid en de haalbaarheid van de duurzaamheidsclaims voor elk criterium. Op die manier wordt de onderlinge vergelijkbaarheid van de duurzaamheidsscores verzekerd.

De resultaten van de duurzaamheidsmeting zullen na toekenning van de opdracht als uitgangspunt dienen bij het verdere ontwerpproces en de uiteindelijke certificering ervan. De ontwerpers verbinden zich er toe de gepresenteerde duurzaamheidsscore te realiseren binnen de eigenlijke ontwerpopdracht De haalbaarheidsstudie gaat er van uit dat een score van “very good” tot “excellent” haalbaar is.

04_05_03

Ontwerpprincipes

Energie en comfort Om een aanvaardbaar comfort te realiseren is een minimum aan energie vereist. De mate waarin energie vereist is voor het realiseren van dat comfort is afhankelijk van het samenspel van volgende factoren: -

Gebouwconcept: dit omvat de oriëntatie, de isolatie, de compactheid, de glasoppervlakte, de aanwezigheid van zonwering,…

-

Concept van de installaties: dit omvat de productie, distributie en afgifte van warmte en koude, het ventilatieconcept, warmteterugwinning, het type verlichting, de wijze waarop warm water geproduceerd wordt,… Een belangrijk aspect bij al deze installaties is de regeling ervan: manueel, klokgestuurd, vraaggestuurd,…

-

Gedrag van de gebruikers: door een goed concept van gebouw en installaties en vooral door een gebruiksvriendelijke of grotendeels geautomatiseerde regeling (o.a. daglichtgestuurde verlichting, CO2gestuurde ventilatie, verwarming m.b.v. start-stop optimiser,…) kan hun invloed in belangrijke mate beperkt worden


22 / 36

01.10.2014


Ontwerpprincipe: penta energetica

De ontwerper gaat bij het uitwerken van een energie-efficiënt gebouw te werk volgens de principes van ‘Penta Energetica’. Dit is een uitbreiding op ‘Trias Energetica’, waarbij de eerste stap ‘beperk zo veel mogelijk de energievraag’ opgesplitst wordt in 3 stappen:

Stap 1: Optimaliseer het ontwerp qua plaatsbesteding en functievervulling van de schaarse ruimte Stap 2: Pas vrije energie zoals daglicht en zonnewarmte toe in het concept Stap 3: Investeer maximaal in passieve technieken die energiediensten leveren met geen of zeer beperkte aangekochte energie Stap 4: Vul dan de energiebehoefte maximaal aan met hernieuwbare energiebronnen Stap 5: Dek overblijvende energiebehoeften met de meest efficiënte technieken en praktijken

Stap 1 zal voor dit project in grote mate afhankelijk zijn van het programma van eisen. Daarbij is de voorkeursaanpak zoals voorgesteld in de haalbaarheidsstudie bepalend. Betreffende de overige stappen wijdt de haalbaarheidsstudie een tussennoot (# penta energetica), aan dit ontwerpprincipe waarbij de uitwerking ervan wordt gespreid over de hoofdstukken 6.8 tot 6.11.

Materiaal- en watergebruik

Duurzaam materiaalgebruik betekent aandacht voor de instroom van materialen en de uitstroom van afval (vaste stoffen, afvalwater, gassen en emissies). Het hanteren van duurzame principes in het ontwerpproces draagt in belangrijke mate bij aan de realisatie van een leefbare en gezonde werkomgeving met een beperkte impact op zijn omgeving. Het samenspel van al deze aspecten zal zich vertalen in een bovengemiddelde tot uitstekende duurzaamheidsscore.

04_06

Programma van eisen

04_06_01

Basisconcepten

Erfgoedconcept: behoud van erfgoedwaarde -

Uitgangspunt is maximaal behoud en ‘scherpstellen’ van het beschermd erfgoed.

-

De resultaten van het bouwen kunsthistorisch onderzoek (Declercq, Maclot, Van Ginneken, 2011-2012) gelden als basis voor het definiëren van de restauratievisie van de opdracht. Onder voorbehoud van een nuancering van de resultaten uit dit onderzoek, refereert de verdere ontwikkeling van het stadhuis naar de ingrijpende, maar consistente restauratiecampagnes van de 19de eeuw:

-

o

eerste helft 19de eeuw onder arch. Bourla,

o

midden 19de eeuw onder arch. Schadde,

o

tweede helft 19de eeuw onder arch. Dens.

Specifiek aandachtspunt is verbetering van het binnenklimaat in functie van de conservatie van het kunsthistorisch erfgoed, inclusief nagelvaste interieurelementen.

Ruimtelijk concept: transparant politiek centrum


23 / 36

01.10.2014


Het eerste luik is een heldere verdeling van het programma: -

kelderverdieping: faciliteiten voor gelijkvloerse activiteiten (bergingen, keuken, …), bergingen (stock, boedel, …) faciliteiten voor medewerkers stadhuis (douches, fitness,…), faciliteiten voor publieke functies (mogelijke uitbreiding van de publieke functies van het gelijkvloers) in combinatie met technische ruimte

-

gelijkvloerse verdieping: publieke en facilitaire functies en fracties

-

Schoon Verdiep: formele zittingszalen (vergaderingen van gemeenteraad en college), ceremoniële zalen, kabinetten ( kabinet burgemeester), gecontroleerde begeleide bezoeken

-

eerste verdieping: kabinetten met gemeenschappelijke voorzieningen (o.a. vergaderruimten,…)

-

tweede verdieping: kabinetten met gemeenschappelijke voorzieningen (o.a. vergaderruimten,…)

-

zolder: technische ruimte, eventueel deels in gebruik te nemen door kabinetten

-

dak : de opdrachtgever onderzoekt momenteel of het dak kan gebruikt worden voor het onderbrengen van bijenkasten

Het tweede luik beoogt een duidelijke scheiding publiek en niet-publiek: -

publiek o

samenvallen van personeels- en bezoekersstromen in één centrale hoofdingang

o

publieke functies gelijkvloers met mogelijke uitbreiding naar de kelder

o

herstel van betekenis van atrium/centrale monumentale trap als ontmoetingsplaats voor beleid en publiek

o -

gecontroleerde toegang tot Schoon Verdiep

niet-publiek o o

facilitaire dienst en fracties gelijkvloers kabinetten met gemeenschappelijke voorzieningen op eerste, tweede en mogelijks de zolderverdieping

o

stadspersoneel

Het derde luik beoogt een mogelijke toegang naar de ondergrondse ruien die kan voorzien worden met een mogelijke toekomstige heraanleg van de Grote Markt. In bijlage een plan van de ruien.

Energetisch-technisch concept: duurzaam en veilig stadhuis -

Duurzaam stadhuis o

Verbeterde daglichttoetreding en intelligente regeling van energiezuinige verlichting (overal, maar vooral openen van de bovenlichten/plafondkoepels op de tweede verdieping).

o

Benutting van warmtewinsten in de wintersituatie.

o

Vermijden van (overtollige) warmtewinsten in de zomersituatie.

o

Vermindering van warmteverlies door: verbetering van het bestaande schrijnwerk (dubbele beglazing, voorzetramen, kierdichting) aanbrengen isolatie waar mogelijk en bouwfysisch verantwoord ventilatie met warmterecuperatie

o

Verbetering van het binnenklimaat en het gebruikerscomfort met behulp van efficiënte ventilatietechnieken. De te behalen binnenklimaatklassen worden gedefinieerd in de haalbaarheidsstudie paragraaf 6.10.2. ASHRAE klasse A voor ruimtes met imitatie goudleder behang


24 / 36

01.10.2014


ASHRAE klasse B voor de ruimtes van het Schoon Verdiep en de bovenliggende verdieping EN 15251:2005 klasse C voor de kantoorruimten o

maximaal inzetten van duurzame energiebronnen (bodemwarmte, co- of trigeneratie, zonthermisch, photovoltaïsch)

o

Inzet van een duurzaamheidsassessment in de ontwerpfase als toetssteen voor de andere duurzaamheidsaspecten (materiaalgebruik, respect voor erfgoedwaarde, afvalbeleid, watergebruik, gezondheid, transport,…)

-

Veilig stadhuis : het bestuur hecht zeer veel belang aan een veilig stadhuis, de veiligste technieken dienen onderzocht te worden : o

beveiligingsconcept dient opgemaakt te worden voor bezoekers en gebruikers

o

verbetering van detectiesysteem en mogelijkheid tot snelle interventie

o

verbetering van evacuatie door beveiliging van vluchtroutes

o

optimalisering van compartimentering in functie van beveiliging, maximale compartimentering. De ruimten voor externe gebruikers dienen maximaal en veilig toegankelijk te zijn zonder dat “bewaking” door stadspersoneel nodig is. Nu is het immers vaak zo dat er een personeelslid in het stadhuis wordt ingezet enkel en alleen ter begeleiding van een occasionele externe gebruiker van het stadhuis. Een goede herinrichting en compartimentering kan de operationele kost doen dalen bij evenementen, externe verhuur (open stadhuis),…

o

04_06_02 -

camerabewaking sterk te optimaliseren

Aanvullende functionele concepten

Optimaal ruimtegebruik Inrichting van het eerste, tweede en mogelijk gedeeltelijke zolderverdieping voor kabinetten, zodat deze verdiepingen een werkomgeving worden los van de onderstaande meer publieke ruimten. Diverse taakgerichte werkplekken vormen een efficiënt en flexibel gebruik van ruimte, materiaal en middelen (dynamisch, hedendaags werkconcept). Hierbij moet voldoende flexibiliteit ingebouwd worden om het aantal kabinetten van legislatuur tot legislatuur aan te passen, vertrekkend van een maximumcapaciteit van 11 kabinetten (inclusief kabinet burgemeester op Schoon Verdiep) met minimum 8 medewerkers per kabinet.

-

Types van werkplekken en ruimten o

basiswerkplek: uitermate geschikt voor polyvalent dagelijks kantoorwerk, data input, mailen, telefoneren

o

gesloten werkplek: geschikt voor vertrouwelijke gesprekken, ongestoord werken en vertrouwelijk telefoneren of nalezen documenten

o

stille werkplek of cockpit: geschikt voor korte taken die extra concentratie, stilte, afzondering vergen

o

lounge werkplek: geschikt voor informele gesprekken en documenten nalezen

o

klassement en/of losse kasten (niet op individuele basis) : 2 lopende meter per persoon is voldoende

o

vakbibliotheek: geschikt om documenten na te lezen; verder te onderzoeken of dit noodzakelijk is, lijkt overbodig


25 / 36

01.10.2014


o

afgesloten kleine economaten in de nabijheid van zones met werkplekken: afgescheiden printruimte met grote multifunctionele printen kopieermachines + papierafval (papierversnipperaar) + bergruimte voor kantoormateriaal. 1 materiaalkast in de kleine economaten is voldoende, toch dient één grote stock, naast de kleine economaten ergens voorzien te worden

o

koffiehoek: uitermate geschikt om koffie / thee / snack te nuttigen en informele gesprekken te

o

ruimte voor lockers om trolley, jas en persoonlijke spullen op te bergen

o

vergaderruimten: zowel discrete tot vrij informele besprekingen moeten mogelijk zijn.

voeren

Bijzondere reservatiesoftware (Facility Management), beschikbaar binnen de stad, zal voor reservatie ter beschikking staan. Flexibiliteit en uitbreidbaarheid zijn van belang in de indeling van de vergaderzalen. Wellicht vraagt dit ook een berging voor tafels en stoelen. Iedere vergaderzaal is voorzien van directe toegang tot het netwerk, projectiescherm, beamer, … -

Elementen die met de nodige zorg gecontroleerd moeten worden (onderstaande lijst is niet-limitatief): o

tussenwanden moeten niet mobiel zijn, maar wel op vlotte manier (zonder breekwerken) kunnen worden verplaatst, bij een wijziging in de inrichting.

o

een op het gebruik aangepaste akoestiek moet gegarandeerd worden, evenals een binnenklimaat dat aan de huidige comfortnormen voldoet. Het akoestisch aspect is zeer belangrijk tussen de verschillende ruimten onderling (geluidsoverdracht van contactgeluiden en/of luchtgeluiden tussen wanden van twee lokalen), zowel voor de geluidskwaliteit in de ruimtes zelf (nagalmtijd) als voor het geluid door externe factoren dat kan ontstaan door geluidsoverdracht van buiten de ruimten (geluidsoverdracht ontstaan door en in technische installaties, luchttrillingen in ventilatieschachten,.. ) als omgevingsgeluiden van buiten het gebouw (verkeer).

o

alle werkplekken moeten gelijkwaardig zijn op gebied van licht, temperatuur, ruimte, … de gebruiker op de werkvloer moet het gevoel hebben dat er geen onderscheid is tussen de verschillende kabinetten, fracties.

o

elke werkplek biedt de mogelijkheid tot eenvoudig inloggen en werken op het netwerk. Maximaal gebruik van laptops, vaste telefonie (in combinatie met gsm) met inlogsysteem om zich kenbaar te maken aan het toestel.

04_06_03 -

Ruimte-invulling: ideaal scenario

Kabinetten: maximum 11 o

een kabinet: 1 schepen + minimum 8 medewerkers als standaard

o

waarvan het kabinet van de burgemeester maximum 15 medewerkers telt

De huidige situatie is al volgt (per legislatuur kan deze wijzigen) : o

KB: 12 personen + burgemeester

o

KC: 9 personen + schepen

o

KF: 9 personen + schepen

o

KR: 8 personen + schepen

o

KJ: 8 personen + schepen

o

KS: 8 personen + schepen


26 / 36

01.10.2014


-

o

KH: 9 personen + schepen

o

KP: 9 personen + schepen

o

KO: 8 personen + schepen

Per kabinet o

afzonderlijk bureau voor de schepen met mogelijkheid om met enkele personen te overleggen

o

kabinetschef moet de mogelijkheid hebben om apart te kunnen werken (bv. gesloten werkplek

(vergadertafel)

of cockpit,…) o

kantoorruimte (landscape) voor 6 werkplekken (adviseurs, administratieve medewerker, woordvoerder). Te onderzoeken of de 6 werkplekken per kabinet gezamenlijk kunnen functioneren in een open landschapskantoor

o -

kabinetsgebonden voorzieningen voor economaat en printers

Fracties: maximum 10 o

een fractie bestaat uit max. 2 personen

o

fracties moeten afgesloten kunnen worden van de kabinetten (gesloten werkplekken) en ruimtelijk gescheiden

o

fracties gebruiken vaak de kantoorruimten ’s avonds na de normale openingsuren van het stadhuis. Bij de lokalisatie van de fracties dient rekening gehouden mbt totale beveiliging van het stadhuis.

-

Gemeenschappelijke delen kabinetten en fracties o

mogelijkheid om met 8 personen te vergaderen, vergaderruimten gemeenschappelijk te gebruiken. Maximum 4 vergaderruimten, verspreid over de eerste, tweede en eventueel de zolderverdieping, waarvan 2 vergaderruimten flexibel gekoppeld moeten kunnen worden tot één grote vergaderruimte

o

1 vergaderruimte voor +/- 16 personen (voor kabinet burgemeester, gemeenschappelijk te gebruiken met andere kabinetten)

o

goede akoestische kwaliteit van de vergaderfaciliteiten

o

koffiehoek – kitchenette (min 2 per verdieping) koffiemachine waterfontein opbergruimte voor servies, bestek, droge voeding afwasgedeelte met afwasmachine koelkast met vriesvak sorteren afval hoge tafel + krukken

o

naast kabinetsgebonden voorzieningen, nog gemeenschappelijke printlokalen, bergruimte voor kantoormateriaal en papierafval (papierversnipperaar)

o

lockers en vestiaire: 1 per persoon

o

een info/wachtruimte (zonder balie!)

o

wachtlokaal voor de chauffeurs, gemakkelijk bereikbaar en met voorzieningen als ICT, douches en fitness


27 / 36

01.10.2014


o

klassement en/of losse kasten (niet op individuele basis) : 2 lopende meter per persoon is voldoende (in de gesloten werkplekken 1 kast te voorzien, andere kasten kunnen gecentraliseerd worden)

-

Stadssecretaris en 2 medewerkers

-

Persverantwoordelijken (personeel Stad Antwerpen) : 2 personen die af en toe een werkplek zullen innemen. Voor externe pers is geen extra werkplek van toepassing.

-

Besluitvorming : 1 gedeelde werkplek tijdens voorbereiding zittingen college en gemeenteraad

-

Externe relaties : 8 tot 10 basis werkplekken

-

Facilitaire dienst (in bijlage een conceptnota over het facilitair beheer) o

afgescheiden van kabinetten en fracties

o

principe van landschapsbureau met 6 basiswerkplekken

o

1 lounge werkplek en 1 gesloten werkplek of cockpit die ook door anderen kan gebruikt worden

o

1 vergaderzaal voor 8 personen die ook door anderen kan gebruikt worden

o

koffiehoek – kitchenette

o

afgesloten printlokaal, bergruimte voor kantoormateriaal en papierafval (papierversnipperaar). Uitgebreider dan standaard (kopie, scannen, inbinden, lamineren)

o

mailroom: post van de kabinetten (verzamelen en verdeling): gezien het belang van de documenten te plaatsen in het zicht/ de nabijheid van de basiswerkplekken van de facilitaire dienst (kan eventueel geïntegreerd worden in het printlokaal)

o

lockers en vestiaire: 1 per persoon

o

klassement en/of losse kasten (niet op individuele basis) : 2 lopende meter per persoon is voldoende (in de gesloten werkplekken 1 kast te voorzien)

-

Onderhouds- en veiligheidspersoneel : hebben geen klassieke werkplekken nodig, enkel gedeelde werkplekken o

5 nachtwakers: hebben één gedeelde werkplek (specifiek voor hun job)

o

8 personen onderhoudsploeg (als die een werkplek zouden nodig hebben, nooit allemaal op hetzelfde moment, kunnen die aan een gedeelde werkplek, cockpit,… terecht)

-

o

11 personen onthaalpersoneel (idem werkplek aan onderhoudsploeg)

o

2 werkmannen (idem werkplek onderhoudsploeg)

o

2 medewerkers onthaalbalie: hun werkplaats is de balie zelf

o

lockers en vestiaire: 1 per persoon (voor uniformen en dergelijke)

Werkplekken “externen” o

6 à 8 basiswerkplekken voor tijdelijk gebruik door bedrijfsdirecteurs, medewerkers van den Bell,…

o -

1 lounge werkplek die gemeenschappelijk kan gebruikt worden

Opwarmkeuken : goed uitgeruste, warme keuken volgens de HACCP-normen, wordt voorzien op het gelijkvloers. Deze kan ook door externe leveranciers gebruikt worden voor evenementen.


28 / 36

01.10.2014


-

Refter o

afhankelijk van de zitmogelijkheden in de koffiehoeken bekijken hoeveel zitplaatsen in de refter noodzakelijk zijn volgens de richtlijnen van het ARAB

o

de refter wordt gezien als een polyvalente zone. Het reftergedeelte is multifunctioneel: de ruimte moet geschikt zijn voor presentaties, recepties, productvoorstellingen. Zij kan uitgerust worden met data-aansluitingen, een muziekinstallatie en beamer

-

o

een beperkte minikeuken met microgolf

o

mogelijkheid bestaat dat deze ruimte ook kan gebruikt worden als publiek café

Hoofdingang met onthaalfunctie voor zowel ceremoniële bezoekers als burgers, externen, personeel van het stadhuis o

balie met 2 à 3 werkplekken. Toevallige voorbijgangers kunnen terecht voor een inlichting maar geraken niet verder dan het onthaal. Klanten worden efficiënt, éénvormig ontvangen en verder geholpen aan een vlot en klantvriendelijk onthaal

o

mensen die gevraagd worden om te wachten, kunnen dit op een aangename manier: Ze krijgen informatie via dynamische schermen, informatiefolders zijn ter beschikking. Meubilair is discreet aanwezig. De kwaliteit van de ruimte wordt benut om het gebouw te verduidelijken. Signalisatie is aanwezig ter ondersteuning, niet omgekeerd

o

een vestiaire voor max. 300 personen

o

eventueel de mogelijkheid tot het plaatsen van een kleine, mobiele balie indien dit voor grote ontvangsten nodig is in de buurt van de vestiaire

-

o

lockers voor tijdelijke medewerkers en gasten (niet noodzakelijk gelegen bij de hoofdingang)

o

nabijgelegen sanitair

o

veiligheidspersoneel in de directe omgeving

Dienstingang voor leveringen De zone voor laden en lossen moet zoveel mogelijk vrij gehouden worden voor circulatie. De functie die het meest aansluit bij deze zone zijn de ruimten van de facilitaire dienst.

-

Bergruimte o

economaat voor kantoormateriaal

o

klankmateriaal Schoon Verdiep

o

etenswarenberging: drank (wijn, frisdrank, koffie, etc.) en versnaperingen

o

tafels en stoelen die open afgebouwd worden voor ontvangsten en vergaderingen

o

poetskarren en poetsmateriaal

o

reserve bergruimte voor tijdelijke opberg: bijvoorbeeld de ventilatoren, het materiaal van de elektriciens

o

berging van meubilair dat tijdelijk niet gebruikt wordt of wacht op herstelling, maar reeds moet weggenomen worden uit een bepaald lokaal

o

verzamelpunt van linnen voor afhaling door de wasserette en ruimte voor het linnen dat wordt teruggeleverd

o

vuilcontainers (klein en groot). De containers zullen, in afwachting van ophaling, op niveau gelijkvloers geplaatst worden. Voor het ledigen moeten ze naar het straatniveau. Daarnaast moet de ophaling op een vlotte, veilige en efficiënte manier gebeuren.


29 / 36

01.10.2014


-

Technische ruimten Zoals server- en datalokalen, computerroom, te voldoen aan vigerende normen. Een vergelijking met Den Bell geeft het volgende: o

1 master patchroom: 5-7 racks 80x80 met minimaal 1 meter rond de kasten (27m²)

o

3 à 4 kleinere patchkamer data: 2 racks 80x80 met minimaal 1 meter rond de kasten (min. 9m² stuk)

-

o

1 patchkamer GR: 2 racks 80x80 met minimaal 1 meter rond de kasten (min. 9m² stuk)

o

juiste koeling in elke kamer

o

toegangscontrole via badge

Fietsenberging In de kelder wordt een veilige, afsluitbare fietsenberging gevraagd voor dienstfietsen en fietsen personeel, hierbij rekening houdend met het toekomstig gereorganiseerde stadhuis waarbij alle kabinetten, fracties, stadswinkel, … ondergebracht zullen worden Indien er onvoldoende ruimte is om deze fietsenberging te voorzien in het stadhuis of wanneer het technisch niet haalbaar is zonder aanpassingen die de erfgoedwaarde aantasten, kan, alhoewel dit in eerste instantie niet wenselijk is, de mogelijkheid bekeken worden om deze fietsenberging in een nabijgelegen parking of gebouw onder te brengen of in de omgeving van het stadhuis.

-

Sanitair bij fietsenberging De sanitaire ruimte aan de fietsenberging bevat zowel toiletten, kleedruimte als douches en is bestemd voor gebruik door medewerkers van verschillende zones: kabinetten, fracties, de onderhoudsploeg, de facilitaire dienst, chauffeurs,… Mannen en vrouwen gescheiden te voorzien.

-

-

Sanitair o

er moet worden voldaan aan de wettelijke verplichtingen

o

“Openbaar toilet” (2 multitoiletten: 1 voor mannen, 1 voor vrouwen)

Medische ruimten o

EHBO – ruimte, niet te ver van de balie en vlot toegankelijk voor eventuele ambulance.

o

borstvoedingslokaal, een apart lokaal is niet noodzakelijk, kan gemeenschappelijk met het EHBO- lokaal gebruikt worden

-

Vitrinekasten voor bekendmakingen langs de buitenzijde van het stadhuis : bepaalde wetten en decreten verplichten vandaag om zaken bekend te maken aan het stadhuis, vandaag is dit voorzien aan de zijde Zilversmidstraat. Aan de andere kant zouden we naar de toekomst kunnen betrachten om deze wetten te wijzigen zodat een digitale bekendmaking het uitgangspunt wordt.

-

Beveiliging, toezicht, toegangscontrole o

de ligging van het stadhuis, vrij toegankelijk en opengesteld voor publiek, aan de Grote Markt, vraagt de grootste aandacht naar beveiliging en toezicht

o

ruimte voor TV- schermen voor nachtwakers

o

goed beveiligingssysteem met camera’s

o

goed functionerend badgesysteem met compartimentering, zeer belangrijk !!!

o

de zittingszalen voor college en gemeenteraad dienen ook beveiligd te worden


30 / 36

01.10.2014


-

Horizontale/verticale circulatie en signalisatie De verbinding tussen de verschillende verdiepingen en verschillende ruimten moet voor iedereen (validen / mindervaliden) vlot toegankelijk zijn met een onopvallende, maar duidelijke signalisatie.

-

Schoon Verdiep o

Volgende zalen blijven hun huidige functie behouden en zijn verhuurbaar: Grote Leyszaal, Kleine Leyszaal, Trouwzaal, Wandelzaal, Collegezaal en Raadszaal.

o

Een ruimte dient ingericht te kunnen worden als persruimte, een aparte ruimte is niet noodzakelijk, polyvalent gebruik met andere ruimte is voldoende.

-

Commerciële publieksgerichte functie gelijkvloers Er dient onderzocht te worden of de stadswinkel kan geïntegreerd worden, andere mogelijke suggesties voor overige publieke functies dienen opgelijst te worden. Voor een nieuwe invulling van het gelijkvloers geldt : o

niet rechtstreeks concurrentie met gevestigde aanbod aan de Grote Markt

o

mengvorm van cultureel, commercieel, … met ondergeschikte horecavoorziening wel mogelijk

o

rechtstreekse bijdrage aan gewenste heropleving van de Grote Markt (nieuwe concepten, trekkers, aantrekkelijke mix, diverser bezoekmotief en –profiel)

o

een totaal- of samenhangend concept voor het gelijkvloers (bestemd voor een publieke functie)

De vraag dient gesteld te worden aan welke randvoorwaarden het gebouw en de toelatingen moeten voldoen om deze te kunnen faciliteren, vragen zoals: o

vasthouden aan kleinere ruimtes, gekoppelde ruimtes of één ruimte

o

zichtbaarheid en visibiliteit

o

signalisatie

o

interne en externe ontsluiting (toegankelijkheid)

o

naar buiten treden met functies en link met activiteiten en evenementen die op de Grote Markt worden georganiseerd

o

scheiding tussen openbaar gedeelte en gedeelte met publieke/commerciële functies die apart afgesloten worden

-

Comfort Er dient voldoende aandacht besteed te worden aan visueel en akoestisch comfort van personeel en bezoekers.

-

Kunstintegratie Er dient onderzocht te worden op welke manier kunst kan geïntegreerd worden in / rondom het stadhuis, dit zou deel kunnen uitmaken van een specifieke restauratieopdracht.

-

Belichting stadhuis Een belangrijk toekomstig esthetisch aspect is het aanlichten van het stadhuis en de Grote Markt dat begin 2015 wordt uitgevoerd binnen het ‘Lichtplan Grote Markt’

-

Evenementen Er dient rekening gehouden te worden met jaarlijks terugkerende evenementen in en rondom het stadhuis, o.a. kerstverlichting,… De schaatspiste wordt niet meer op de Grote Markt voorzien.


31 / 36

01.10.2014


-

Plein en omgeving Grote Markt We wachten de resultaten van de werkgroep “openbare ruimte” af om feedback te geven over de inrichting van het plein en zijn onmiddellijke omgeving.

-

Brandveiligheid Er dient een zeer stringent kader opgelegd te worden voor een verbeterde brandveiligheid van het stadhuis.

-

Duurzame technieken Terug te vinden onder het hoofdstuk “Duurzaamheid”.

04_07

Veiligheid en gezondheid

De stad Antwerpen en haar personeel schatten veiligheid en welzijn hoog in. Ondanks alle mogelijke veiligheidsmiddelen en –maatregelen zal echt veilig werken pas slagen wanneer éénieder bewust stilstaat bij de risico’s die een taak kan bevatten en zijn gedrag daaraan aanpast. Eenieder is mee verantwoordelijk voor de veiligheid op het werk van zichzelf en van de collega’s. Veiligheidsbewustzijn en verantwoord handelen zijn de basis van onze veiligheidscultuur.

We hechten veel belang aan (integrale) veiligheid en welzijn, zowel voor ons eigen personeel, bezoekers als werknemers betrokken bij het Masterplan Stadhuis. Veiligheid vormt dan ook de rode draad doorheen dit project waarbij we verwachten dat iedereen voor en tijdens het werk voldoende aandacht schenkt aan eigen veiligheid en die van anderen. Vanaf het concept tot lang na ingebruikname van het gebouw zijn onderhoudsvriendelijkheid, klimaat, ergonomisch en veilig werken, duurzaamheid en het milieu aandachtspunten.

Bij het herwaarderingsproject van het stadhuis moet rekening gehouden worden met: -

de Belgische vigerende wetten en reglementen inzake welzijn, veiligheid, hygiëne, milieu en brandbeveiliging, waaronder voornamelijk de welzijnswet van 4-8-1996, het ARAB, AREI, CODEX en de KB’s van 25/01/2001 en 19/01/2005 betreffende de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen

-

de voorwaarden inzake veiligheid en hygiëne, niet noodzakelijk bij de vigerende wetten en reglementen inzake veiligheid en hygiëne opgelegd, maar onontbeerlijk om het objectief te bereiken vooropgesteld in artikel 5 van de welzijnswet van 4-8-1996 en door het dynamisch risicobeheerssysteem bedoeld in artikel 3, 8 en 9 van het KB van 27-3-1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk

-

met de voorschriften in het veiligheid- en gezondheidsplan van de coördinator ontwerp en de coördinator verwezenlijking.


32 / 36

01.10.2014


04_08

ICT

In een nieuw stadhuis speelt ICT een faciliterende en ondersteunende rol. Een basisinfrastructuur op het vlak van telecommunicatieverbindingen is essentieel. Ze maakt telefonie en aansluiting op interne en externe netwerken, zowel voor vaste als mobiele communicatie mogelijk.

Er dient rekening gehouden te worden met de specifieke behoeften van de 3 aanwezige partijen: -

Stadsmedewerkers : het politieke apparaat, ambtenaren, logistieke diensten, …

-

Uitbaters van de commerciële ruimtes

-

Bezoekers

Stadsbestuur en -medewerkers -

Flexplek (wired en wireless), cleandesk, paperless office, mobiel werken, thuiswerken, …

-

Moderne vergaderinfrastructuur (wifi, videoconferencing, smartboards, …)

-

Breedband koppeling met internet en intranet

-

Een futureproof telefonieoplossing (vast/mobiel, maximaal geïntegreerd, …) + garantie indoordekking mobiele telefonie

Het nieuwe stadhuis is een politiek huis. De representatieve ruimtes waar burgemeester en schepenen hun functie uitoefenen, de werkplekken van de kabinetten moeten worden voorzien van infrastructuur die het nauwst aansluit bij de noden van hun functie. Principes van flexibiliteit en mobiliteit worden toegepast, toestellen moeten verplaatst kunnen worden, medewerkers/bezoekers moeten met eigen toestellen toegang krijgen tot het netwerk van het stadhuis op een manier dat de privacy en confidentialiteit van informatie gewaarborgd blijft. De principes van het nieuwe werken zoals ze reeds worden toegepast in Den Bell gelden ook in deze context. Uitbaters van de commerciële ruimtes -

Aparte breedband internet koppeling, secure aan te bieden per uitbater, zowel wired als wireless

-

Een futureproof telefonieoplossing (vast/mobiel) + garantie indoordekking mobiele telefonie

-

Mogelijkheid voorzien tot moderne werkplek- en vergaderinfrastructuur

In de nieuwe visie over de functies van het stadhuis is ook voorzien dat bepaalde ruimtes beschikbaar worden gesteld voor commerciële doeleinden. Deze ruimten moeten er op voorzien worden dat state of the art uitrusting beschikbaar is voor deze doeleinden: aansluiting op een beveiligd netwerk, presentatiefaciliteiten.

Burgers en bezoekers -

Performante open wifi voor alle bezoekers met een smart device (volledig gescheiden van de netwerken voor de uitbaters en het politieke apparaat)

-

State-of-the-art interactieve multimedia (smart devices, apps, aanraakschermen, location based technologie zorgt voor een persoonlijke gebruikerservaring, …)

Het nieuwe stadhuis wil voor burgers en bezoekers een meer toegankelijk stadhuis zijn. Toepassingen (apps) geven toelichting over het gebruik van het gebouw: actueel, over de werking van de stad, van het College, van de Gemeenteraad, maar ook vanuit historisch perspectief, de geschiedenis van het gebouw, en de geschiedenis van het patrimonium in het gebouw.


33 / 36

01.10.2014


Door gebruik te maken van locatie bepalende technologie krijgt de bezoeker een persoonlijke gebruikservaring, hij zoomt in op die objecten of informatie die hij belangrijk vindt, hij navigeert doorheen het verhaal van het stadhuis. Hij deelt zijn ervaring van het bezoek met zijn netwerken. De bezoeker krijgt toegang tot deze toepassingen via zijn eigen toestel, of via toestellen die hem ter beschikking worden gesteld. Via digitale touchscreen multimedia schermen kan de bezoeker bovendien interactieve presentaties en films bekijken. Technische ruimte Om al het bovenstaande te kunnen realiseren is er een aparte technische ruimte nodig waarin alle nodige actieve apparatuur in de juiste omstandigheden veilig kan functioneren. In diezelfde context dient er rekening te worden gehouden met de reeds aanwezige glasvezelkoppelingen in het Stadhuis die cruciaal zijn voor het MANAP netwerk en dus ook voor de IT dienstverlening in het Stadhuis. Databekabeling De details van onze huidige specificaties zijn beschikbaar via deze link. Gezien de realisatiedatum pas in 2017-2018 zal zijn, dienen deze specificaties zeker ‘opgefrist’ te worden in een later stadium zodat de aangeboden oplossing conform de verwachtingen/noden van 2017/2018 zal zijn. Volgende principes dienen gehanteerd te worden: -

Minimale impact van de databekabeling op het historisch gebouw: draadloos waar mogelijk, bekabeling waar nodig

-

Maximale wireless performantie rekening houdend met de richtlijnen rond stralingsrisico’s

-

Draadloze toestellen met minimale SAR (Specific Absorption Rate)

-

Flexwerkplekken waar mogelijk en nuttig voorzien van bekabeling (omwille van straling, snelheid en veiligheid)

Om de historisch waardevolle ruimten in de toekomst te vrijwaren van een overvloed aan kabels wordt voor de vergaderzalen, ceremoniële ruimten, raadzaal en collegezaal gekozen voor een draadloos netwerk. Dit geldt ook voor de vergaderlokalen en loungeruimten op de eerste verdieping en de tweede verdieping of ruimten waar de structuur of erfgoedwaarde van het gebouw ons daartoe verplichten. Voor de kantoren wordt wel nog steeds uitgegaan van een vast netwerk om snelheid en veiligheid nog beter te kunnen garanderen. Actieve apparatuur Digipolis beschikt over raamcontracten en supportcontracten om actieve apparatuur te bestellen en te ondersteunen. Om maximale integratie te garanderen is het zeer wenselijk om hier rekening mee te houden anders riskeert het Stadhuis een ‘eiland’ te worden in de aangeboden dienstverlening naar gebruikers en burgers. Bovendien dient er voldoende aandacht besteed te worden aan duurzaamheid van ICT materiaal en energieefficiëntie op vlak van bijv. schermen, printen, technische ruimte, enz. Actieve apparatuur die momenteel geïntegreerd aan de Groep Antwerpen en de burgers wordt aangeboden: netwerkswitchen, accesspoints, internetverbindingen, telefonieoplossingen, multifunctionele printers, smartboards, toegangscontrole, camerabewaking, …

Technische (r)evolutie Gezien de steeds versnellende evoluties op IT vlak, is het onmogelijk om nu al te weten wat er binnen 3 à 4 jaar state-of-the-art zal zijn. Daarom moeten alle bovenstaande aanbevelingen opnieuw afgewogen worden tegenover de futureproof standaarden en richtlijnen die in 2017/2018 gangbaar zijn. Enkel dan kunnen we tot de juiste IT oplossingen komen die de verschillende gebruikersgroepen optimaal blijven ondersteunen.


34 / 36

01.10.2014


Om die afweging te doen dient er contact opgenomen te worden met Digipolis Antwerpen om samen te bekijken welke IT oplossingen er vanaf 2017/2018 best aangeboden worden.

04_09

1

Indicatieve timing van het project

Start van de contractuele uitvoeringsperiode

Maart 2015

Indienen bouwvergunning / indienen restauratiedossier Hogere Overheid voor restauratiepremie Aanvang van de werken, onder voorbehoud van toekenning restauratiepremie

2 3 4

Voorlopige oplevering van de werken

04_010

Maart 2016 2017 2019

Te betrekken actoren

Afhankelijk van de opdracht moeten bepaalde actoren betrokken worden, bijvoorbeeld de brandweer, erfgoed, enz. Het is de bedoeling dat de ontwerper deze betrokkenen in wederzijds overleg met de opdrachtgever zal contacteren.

Indicatieve lijst over mogelijke actoren bij het ontwerp : -

architect of studiebureau

-

gebruikers (kabinetten)

-

gebruikers (BZ : bestuurszaken))

-

subsidiërende overheid

-

duurzaamheidsassessor

-

brandweer

-

GPD

-

bureau toegankelijkheid

-

milieudienst (bouwvergunningsaanvraag)

-

maatschappijen voor nutsvoorzieningen (riolering, water, gas, elektriciteit, …), vnl. voor de ligging van ondergrondse leidingen

-

coördinator ontwerp (en coördinator verwezenlijking)

-

politie voor de verkeerssignalisatie rond de werf

-

ir. voor de stabiliteitsberekeningen

-

voor de EPB-richtlijnen WTCB

-

burger

-

…


35 / 36

01.10.2014


04_011

Communicatie en participatie

De opdrachtgever hecht veel belang aan een open en transparante communicatie. Wegens de impact van het project op de buurt en zijn bewoners is het mogelijk dat er in alle fasen van het project informatievergaderingen zullen plaatsvinden met buurtbewoners en het stadsbestuur. Dit maakt deel uit van de opdracht en wordt circa 1 à 2 keer per jaar georganiseerd.

05_

Bijlagen

-

Bouw- en kunsthistorisch onderzoek

-

Diagnosenota schadebeeld stadhuis

-

Diepscan dak

-

Asbestinventarissen

-

Verslag monumentenwacht 2011

-

Haalbaarheidsstudie

-

Inspectie Schouwen

-

Proefrestauratie gootklos

-

Schilderijen : plaats inventaris + conditierapporten

-

Onroerenderfgoeddecreet

-

Richtlijnen beheersplan werelderfgoed

-

Breeam evaluatieschema aan de hand van een invuldocument, rekentools (excel- files) en handleiding

-

Foto’s

-

Digitale plannen

-

Conceptnota facilitair beheer

-

Openbaar domein : •

Lichtplan

•

Beeldkwaliteitsplan Historische stad

•

Plannen toegang ruien

•

Straatmeubilaris

•

Bomenplan

•

Heraanleg Suikerrui

-

Kaaien (link mee verwerkt in het dossier)

-

Antwerpen Werkt Eraan (link mee verwerkt in het dossier)

-

Kerncijfers Stad Antwerpen (link mee verwerkt in het dossier)

-

RSA (link mee verwerkt in het dossier)

-

SRS (link mee verwerkt in het dossier)

-

RUP (link mee verwerkt in het dossier)

-

BPA (link mee verwerkt in het dossier)

-

Bouwcode (link mee verwerkt in het dossier)


36 / 36

01.10.2014

Projectdefinitie restauratie en herinrichting van het Antwerpse stadhuis tot een hedendaags huis van bestuur

Recommend Documents