Project Belicht La Grande Cour
door fotografie publicatiedatum AWM editie
: Kirsten Hannema : John Lewis, Jeroen Musch : 14 maart 2008 : 16
MAART s E JAARGANG s ` s NUMMER
architectenweb MAGAZINE
praktisch vakblad over bouw en architectuur
w w w. a rch i t ec t e n w e b . n l
praktisch vakblad over bouw en architectuur
interview Joost Schrijnen project belicht Da Vinci College Dordrecht, Martini Ziekenhuis Groningen, La Grande Cour Amsterdam focus Museumarchitectuur them@gazine Vloerafwerking
Ä
PROJECT BELICHT | LA GRANDE COUR
La Grande Cour te Amsterdam door Meyer en Van Schooten architecten / de Architekten Cie. / Heren 5
Ratio 36
architectenweb magazine
neel doolhof Het Zuidblok van Westerdokeiland is wat dichtheid betreft een soort China Town; circa 300 woningen per hectare. Ongekend voor Nederland. Ook het doolhofachtige karakter van het complex roept associaties op met een stad als Hong Kong. Is het een antimodernistisch statement? Het ontwerp van Meyer en Van Schooten blijkt zuiver rationeel. Door Kirsten Hannema | fotografie John Lewis Marshall, Jeroen Musch
nummer 16 - maart 2008
37
PROJECT BELICHT | LA GRANDE COUR
Het eerste dat opvalt aan het bouwblok zijn de uitkragende periscopische volumes, die uitkijken over het IJ
J
arenlang stond stadsontwikkeling in het teken van uitbreiden, of negatiever verwoord, van uitdijen. De stad was vol en om de bevolkingsgroei op te vangen, werden in 1993 in de Vierde Nota Ruimtelijk Ordening Extra (VINEX) locaties rondom de stad aangewezen waar nieuwe woningbouw zou komen: de zogenaamde uitleggebieden. Verder verrezen in de jaren ‘90 naar Amerikaans voorbeeld een groot aantal meubelboulevards, shopping malls en megasupermarkten op goed bereikbare locaties aan de randen van de stad. Het wegennetwerk werd uitgebreid en het aantal bedrijventerreinen in de periferie nam hand over hand toe. Het
probleem van urban sprawl – voor zover we daar in Nederland al over konden spreken - was hét discussieonderwerp. Sinds het begin van de nieuwe eeuw zien we in Nederland een omgekeerde tendens: de imploderende stad. Was ‘de stad uit’ voorheen het motto, nu is een inwaartse beweging gaande, een golf van verdichting en inbreiding. De stad blijkt bij nader inzien namelijk nog allerlei leegtes te herbergen. Voormalige havengebieden, industrieterreinen, remises en kazerneterreinen komen vrij, zomaar midden in het centrum. Langs, onder en boven het spoor en de snelweg vindt men nog kilometers onbebouwde grond. De herstructurering oftewel de sloop van naoorlogse wijken biedt bovendien nieuwe ruimte om grootschalige stedelijke invullingen te maken. En er wordt volop in de hoogte gebouwd. Steden zoals Rotterdam hanteren vijftien jaar na VINEX een fundamenteel ander stedelijk beleid. In de Stadsvisie 2030, die vorig jaar gepresenteerd werd, stelt Rotterdam vast dat alle nieuw te bouwen woningen, 56.000 stuks, in bestaand stedelijk gebied moeten komen. Waarom? Meer bewoners trekken nieuwe bedrijvigheid aan en een hoog inwonersaantal betekent meer economische draagkracht voor de stad. Bovendien bevordert de combinatie van wonen, werken en uitgaan het sociaal-culturele netwerk en de levendigheid in de stad. En tot slot bespaart het concept van de ‘compacte stad’ kostbaar natuurgebied.
situatie
38
Maar biedt het beleid van compacte stedelijke inbreiding ook woonkwaliteit? Was VINEX – huisje, boompje, beestje – niet architectenweb magazine
Samenhang tussen de afzonderlijke bouwdelen wordt bewerkstelligd door het eenduidig gebruik van uitsluitend materialen in grijstinten: aluminium, vezelversterkte cementplaten en geëngobeerde blauwgrijze baksteen
nummer xx - maand 0000
39
PROJECT BELICHT | LA GRANDE COUR
Glazen balustrades en doorvalbeveiligingen van geweven staal versterken de sfeer in de ‘zen-cour’ van Meyer en Van Schooten, die is ontworpen rond een door lavendel omgeven hemelboom
extra
wat we stiekem allemaal wilden? Dat is de vraag die bij je opkomt als je kijkt naar het Westerdokseiland in Amsterdam, onderdeel van de herontwikkeling van de zuidelijke IJoevers. Het project is het voorlode ‘periscopen’ zorgen voor pige hoogtepunt als het geveloppervlak met uitzicht gaat over verdichting. Ter vergelijking: in het Rapport De Randstad op weg naar 2015 (VROM 1990) beoogde men in binnenstedelijke gebied een dichtheid van tachtig à honderd woningen per hectare te halen. Hier heb-
ben we het over een dichtheid van driehonderd, het tienvoudige van de VINEX-norm. De plannen voor het Westerdokseiland, even ten westen van het Centraal Station, stammen al uit 1999, toen het stedenbouwkundig plan (Peter Defesche, OD 205) werd vastgelegd. Dat ontwerp voorzag in een compacte bakstenen bouwmassa, bestaande uit negenhonderd woningen met gemengde functies in de plint, die aansloot op de binnenstad, de aangrenzende westelijke eilanden en een groot gebouw in de
doorsnede 40
architectenweb magazine
In de buitenwand zijn op strategische plekken openingen gelaten, zodat doorzicht naar het water ook vanaf de begane grondverdiepingen mogelijk is
nummer xx - maand 0000
41
Het voornaamste uitgangspunt voor het ontwerp was om zo veel mogelijk appartementen te laten profiteren van het uitzicht, ondanks de hoge dichtheid van 300 woningen per hectare
zuidoosthoek van het eiland, gedeeltelijk in het IJ gelegen. Dat gebouw, het Wester-IJdok (Bjarne Mastenbroek & Dick Van Gameren), kan zich qua schaal meten met het Havengebouw en de gebouwen aan de Oostelijke Handelskade. Het Westerdokseiland zelf is verdeeld in drie blokken,die door drie teams van architecten zijn uitgewerkt: het Noordblok (DKV met Bannike van der Hoeven), het Middenblok (MVRDV met Jeroen Schipper, Art Zaaijer en Bosch Architects) en het Zuidblok. Dit laatste, ontworpen door Meyer en van Schooten, en verder uitgewerkt samen met Heren 5 en de Architekten Cie., is nu als eerste gerealiseerd. Het Zuidblok staat ook bekend onder de naam La Grande Cour. Het blok heeft twee verschillende kanten: richting de stad een formele wand met een ritmische reeks van gesloten balkons en een informele zijde naar het water, met balkons waar je ‘zelf je rieten matje doorheen moet vlechten’, zoals Jeroen van Schooten het verwoordt. Verder is het eerste dat opvalt de enorme volumes die boven het blok uitkragen. Spectaculair als ze zijn, hebben ze een enigszins banale bestaansreden. Bij de inschrijving was een miscalculatie gemaakt; er waren honderd woningen meer gepland dan de diepte van de kavel redelijkerwijs toeliet. Toen de gemeente Amsterdam de grond
nummer 16 - maart 2008
toewees aan de ontwikkelaar, moest door Meyer en Van Schooten een oplossing gevonden worden voor dit probleem. Ze besloten om de bebouwing op maximaal toegestane hoogte naar buiten te klappen. De zo ontstane ‘periscopen’ laten meteen zien wat de hoofdkwaliteit is van wonen op Westerdokseiland: het uitzicht over de stad en het IJ. Voor de architecten was het belangrijkste ontwerpuitgangspunt dan ook om zo veel mogelijk appartementen van dat uitzicht te laten profiteren en ze ondanks de hoge dichtheid te voorzien van voldoende toetreding van dag- en zonlicht. De appartementen zijn daarom waar mogede architecten maken slim gebruik lijk langs de rand van het blok gesitueerd, de materiaaleigenschappen rond drie binnenhoven. Daarbij zorgde de truc met de periscopen, die vanuit het middengebied oprijzen, voor extra geveloppervlak met uitzicht - al geldt dat vooral voor de dure penthouses. Dankzij de lange zichtlijnen door de strategische openingen in de buitenwand bestaat weliswaar vanuit veel van de woningen in de poten van de periscopen eveneens doorzicht naar het water, maar de onderste (huur-)woningen moeten het vooral hebben van hun ligging aan de cour en de extra verdiepingshoogte.
43
van
PROJECT BELICHT | LA GRANDE COUR
Niet alle appartementen hebben een eigen buitenruimte. Die werden in 2003 samen met de bergingen uit het Bouwbesluit geschrapt. Ter compensatie hebben Meyer en Van Schooten grote gemeenschappelijke dakterrassen gemaakt, waardoor het uitzicht en de zon tot ieders beschikking staan. Behalve de dakterrassen delen de bewoners de binnenhoven met elkaar. De hoven ademen elk een eigen sfeer, doordat ze elk door een andere architect zijn vormgegeven. Meyer en Van Schooten hebben een ‘zen’ cour ontworpen rond een hemelboom die omringd is met lavendel. Het rustige beeld wordt versterkt door de ijle balustrades van glas en doorvalbeveiligingen van geweven staal. De Cie. maakte een huiskamerachtig plein met een rood tapijt van zacht rubbergranulaat en beprinte trespa binnengevels, bij wijze van gordijnen. En de cour van Heren 5 tenslotte is ontworpen als een langzaam oplopende trap met grote bloembakken, waarachter private buitenruimten ontstaan.
De cour van de Cie. is een huiskamerachtig plein geworden, waarin een rood ‘tapijt’ van zacht rubbergranulaat is gelegd en beprinte trespa binnengevels dienst doen als ‘gordijnen’
Het geheel wordt bij elkaar gehouden door de bakstenen buitengevel en het eenduidig gebruik van uitsluitend materialen in grijstinten: aluminium (Cie.), vezelversterkte cementplaten (Meyer en Van Schooten) en geëngobeerde blauwgrijze baksteen (Heren 5). De architecten maken alle drie slim gebruik van de reflecterende eigenschappen van de gekozen materialen, wat bijdraagt aan een betere lichttoetreding in de hoven. Knap is dat de architecten met deze materialen en kunststof kozijnen een zeer verzorgd beeld hebben weten te creëren. Een nadeel van het vele grijs is wel dat het geheel nogal zakelijk oogt, kil zelfs. De dorpse sfeer die dit compacte gebouw in potentie heeft, is hier dan ook nog niet terug te vinden.
doorsnede
44
architectenweb magazine
De verschillende bouwhoogtes, uitsparingen in de volumes en de wisselende oriëntatie van de appartementen geven het complex een doolhofachtig karakter, dat associaties oproept met dichtbebouwde steden zoals Hong Kong
45
De lage bouwdelen hebben sedumdaken, die nog begroeid zullen raken
Gerelateerd op architectenweb.nl projectportfolio
Side by Side, Almere
projectportfolio
virtuele tour
La Grande Cour Nieuwsgierig geworden naar La Grande Cour? Neem dan snel een virtueel kijkje op architectenweb.nl!
Q architectenweb.nl/n12411
nummer 16 - maart 2008
Gerenstein, Amsterdam De Gerenstein bevat verschillende woningen en collectieve ruimten. De omsloten tuin in het bouwblok, afgesloten van de rumoerige buitenwereld, is een plaats van stilte, schoonheid en orde en vormt een waardevolle toevoeging aan de ruimtetypen van de vernieuwde Bijlmermeer. Heren 5 architecten Q architectenweb.nl/p3754
De twee woontorens zijn gesitueerd op de grens van land en water en spelen een sleutelrol in het stadslandschap van Almere. Ze representeren een nieuwe, on-Nederlandse wooncultuur, met een knipoog naar Mies van der Rohe’s Lake Shore Drive Apartments in Chicago. de Architekten Cie. Q architectenweb.nl/p1125
projectportfolio
ING Groep, Amsterdam Het kantoor is gesitueerd op een smalle kavel langs de ringweg rond Amsterdam. Transparantie, innovatie en milieuvriendelijkheid vormden de belangrijkste ontwerpuitgangspunten. Het interieur is rijk aan sferen en kent een afwisseling van open en beschutte ruimtes. Meyer en Van Schooten Architecten Q architectenweb.nl/p9132
47
