A Architectuur De Hangar - diederendirrix door fotografie publicatiedatum AWM editie
: Robert-Jan de Kort : Arthur Bagen : 17 december 2009 : 30
0 & 1 ! ( + #0 & -(/ // (-/ #/ -- / *.- ./ . $, " -,$ '/ ). / (,- (- /%/
24 — AWM 30
Onmisbaar artefact Hoe om te gaan met het verleden in een compleet nieuwe woonwijk? diederendirrix transformeerde in de Eindhovense Vinexwijk Meerhoven een oude vliegtuighangar, haast zonder deze aan te raken, tot een educatief en cultureel centrum. Het industrieel erfgoed heeft hierdoor een nieuwe architectonische dimensie gekregen. Tekst Robert-Jan de Kort Fotografie Arthur Bagen
A
Architectuur De Hangar diederendirrix
25 — AWM 30
26 — AWM 30
Op het terrein waar nu de Eindhovense Vinex-wijk Meerhoven verrijst, bevond zich ooit het vliegveld Welschap. Momenteel herinneren enkel het door Dirk Roosenburg ontworpen vliegveldgebouw met verkeerstoren en een oude hangar nog aan deze geschiedenis. Waar het vliegveldgebouw nauwkeurig gerestaureerd werd en tijdelijk dienst deed als informatiecentrum, daar heeft de hangar, naar ontwerp van het Eindhovense bureau diederendirrix, een nieuwe functie gekregen als brede school en multifunctioneel centrum. De bescheiden hangar stamt uit de tijd dat de burgerluchtvaart nog in de kinderschoenen stond en vliegtuigen veel kleiner waren dan tegenwoordig. Het rechthoekige gebouw heeft aan weerszijden hoge stalen schuifdeuren, waardoor de hangar zich over de volle breedte kon openen voor het in- en uitrijden van vliegtuigen. Het meest kenmerkende element van de hangar is het dak, bestaande uit zes, op slanke betonnen balken opgelegde, betonnen schalen. De dakschalen zijn ingevuld met glazen puien. “Oorspronkelijk was het idee om enkel een brede school in de hangar onder te brengen,” vertelt projectarchitect Timo Keulen van diederendirrix. Gaandeweg het proces kwam er echter steeds meer programma bij. De toevoeging van een peuterspeelzaal, sporthal, fitnesscentrum, bibliotheek en buurtcentrum maakte dat de beschikbare ruimte in de hangar tekortschoot. Dit bood diederendirrix de kans om het hergebruik van de hangar anders te benaderen. De bakstenen gevels werden verwijderd, waardoor de draagstructuur over de volle lengte open stond voor het toevoegen van nieuwe bouwdelen.
ENSEMBLE Door aan de hangar twee bouwdelen toe te voegen is er een ensemble ontstaan. diederendirrix koos voor bescheidenheid ten opzichte van de hangar. Aangezien de hangar al zeer ingetogen is, zijn de toevoegingen haast non-expressief. De lage, langgerekte volumes zijn aan de zuidzijde gedeeltelijk onder de oude hangar geschoven. Het ene, twee verdiepingen tellende deel huisvest een kleine bibliotheek, de brede school, de peuterspeelzaal en het kinderdagverblijf. Het andere, deels lagere gedeelte huisvest de sporthal, het buurtcentrum en het fitnesscentrum. Het eerste raakt de opengewerkte structuur van de hangar niet eens,
terwijl het andere onopvallend versmelt met het dak. diederendirrix zag zich wel genoodzaakt tot een kunstgreep. De keuze voor een bescheiden architectuur strookte niet met het volume van het programma, waar ook een sporthal deel van uitmaakte. Om te voorkomen dat de toevoegingen volumineuzer werden dan de hangar, is de hal vijf meter de grond in gedrukt.
— Bij gebrek aan een centrum is de hangar het centrum In navolging van de hangar zijn de twee toegevoegde bouwdelen gematerialiseerd in beton en glas. Continue horizontale betonbanden worden afgewisseld door raampartijen. De enige kleur, naast het grijs, is toegepast in de glasstroken. Ramen van kleurloos en gekleurd glas wisselen elkaar af. Momenteel wordt er door Peter Struyken gewerkt aan een lichtkunstwerk voor onder de dakschalen.
DE STAD IN HET GEBOUW Het brede programma is over een groot deel van de week geactiveerd. Het complex is compact en efficiënt. De grote sporthal fungeert overdag als gymzaal voor de schoolkinderen, terwijl deze ’s avonds en in het weekend gebruikt kan worden door sportverenigingen. Een deel van de bibliotheek is toegankelijk vanuit de school. De lokalen grenzend aan de centrale hal van het schoolgedeelte worden tevens gebruikt voor cursussen en culturele activiteiten. In deze hal kunnen ook theatervoorstellingen worden opgevoerd. Door dit meervoudig ruimtegebruik oefent het complex constant een sterke aantrekkingskracht uit op de wijk. Bij gebrek aan een centrum is dit het centrum. Naast programma hebben de hangar en de toegevoegde volumes ook een serie stedelijke ruimten opgeleverd die vooralsnog in de rest van Meerhoven ontbreken. Door de twee nieuwe bouwvolumes ten opzichte van elkaar te verschuiven, zijn er twee pleinen ontstaan. Een bevindt zich onder het gewelfde dak van de hangar. Dit
Boven Een monumentale trap verlengt het schoolplein tot op het dak van de sporthal Links De centrale hal van het schoolgedeelte wordt ook gebruikt voor culturele activiteiten. In de aangrenzende lokalen worden cursussen gegeven Rechts Vanaf de binnenstraat kan de sporthal in gekeken worden
A
Architectuur De Hangar diederendirrix
27 — AWM 30
28 — AWM 30
4 3 1
15
13
2
14
Dwarsdoorsnede
plein heeft veel weg van een Zuid-Europese markthal. De gewelven geven de ruimte iets theatraals. Tussen de twee bouwdelen ontspringt een binnenstraat die richting het schoolplein voert. De hangar verdwijnt op het schoolplein bijna uit het oog, waardoor de onuitgesproken vormgeving van de nieuwbouw ineens opvalt. Bijna alle spanning verdwijnt aan deze zijde. diederendirrix vouwde het traject terug richting de hangar door middel van een monumentale trap. Deze voert naar het dak van de sporthal waar een luchtbrug over de straat naar de ingang van de school leidt. Verderop bevindt zich, op het punt waar hangar en nieuwbouw weer samensmelten, de ingang van het fitnesscentrum, dat zich onder het gewelfde dak bevindt.
HERGEBRUIK VAN RUIMTE De spanning die ontstaat tussen oud en nieuw vormt de architectonische crux van het plan. Door de hangar open te breken en als startpunt te nemen voor een nieuwe functie is er een nieuwe architectuur ontstaan. Het verleden van Meerhoven blijft hierdoor zichtbaar, maar niet zo expliciet als het gerestaureerde vliegtuiggebouwtje van Roosenburg. Dat staat nu zowat tegen een nieuwbouwbuurt aan, wat nogal vervreemdend werkt. Hier wringt het verleden en blijkt dat in de stedenbouwkundige opzet voor Meerhoven nauwelijks rekening is gehouden met de vroegere functie van het terrein. Bij de hangar is dat anders. Omdat het geen monumentale status heeft, kon het gebouw naar inzicht van de architect worden getransformeerd. De wijze waarop dit gebeurd is, is ook relevant voor hergebruik van monumenten.
diederendirrix is zeer zorgvuldig omgesprongen met de oude hangar. Door het gebouw te ontdoen van elke programmatische lading – er zullen nooit meer vliegtuigen worden gestald – heeft diederendirrix vanaf een nulpunt gekeken naar de architectonische potentie van de hangar. Hierdoor gaat het project over het hergebruik van architectonische ruimte in plaats van het hergebruik van een gebouw met een bepaalde functie. Deze benadering leverde de vrijheid op om buiten de kaders van het oude gebouw te denken en werkte het streven naar ruimtelijke harmonie met de nieuw te bouwen toevoegingen in de hand. De proportie van de ruimte onder het hangardak is scherpgesteld door deze deels te bebouwen. Door de open opzet loopt de publieke ruimte door tot in het hart van de hangar. De oorspronkelijke eendimensionale opzet, waarbij aan weerszijden via de schuifdeuren vliegtuigen naar binnen en buiten gereden konden worden, is hiermee opgeheven. De hoge stalen schuifdeuren kunnen bij harde wind of regen weliswaar nog dichtgeschoven worden, maar de achterliggende ruimte blijft open. De aanwezigheid van de oerarchitectonische boogvorm is door diederendirrix veelvuldig aangewend in de ruimtelijke compositie. Op het binnenplein werkt het gewelfde dak als theatraal gebaar dat de ruimte grandeur geeft. Daarnaast heeft het fitnesscentrum, dat zich dicht onder het dak begeeft, een totaal andere ruimtelijkheid. De betonnen schalen zitten hier dichter op de (zwetende) huid. De ruimte heeft het karakter van een gewelvenkelder. Door de glazen pui boven in het portaal bij de binnenstraat weg te laten ontstaat er daar een zuivere boog die
werkt als een poort. Het contrast tussen de architectonische kwaliteit van de oude hangar en de gekozen, ingetogen toevoegingen vormt ook de beperking van het complex. Hoe verder je je verwijdert van de hangar, hoe minder kwaliteit de ruimte heeft. Dankzij de goede inschatting van de architectonische kwaliteiten van de hangar ontleent het ensemble zijn spanning aan de aanwezigheid van het oude gebouw. diederendirrix heeft de hangar, artefact van het verleden, op deze manier onmisbaar gemaakt in de toekomst van Meerhoven.—
Opdrachtgever Woonveste Vastgoed BV, Mierlo Architect diederendirrix, Eindhoven Team Bert Dirrix, Timo Keulen, Marc Verhoef, Tom Kuipers, Andre Wijnhoven Aannemer Woonveste Bouw BV, Mierlo Constructieadviseur IMd Raadgevende Ingenieurs, Rotterdam Installatieadviseur Huisman & Van Muijen adviseur installaties, Den Bosch Bouwfysica-adviseur Caubergh-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV, Den Bosch Bouwmanagement FiMek estate BV, Zaltbommel Omvang 8.600 m2 Bouwkosten € 11.400.000,– (incl. installaties excl. BTW) Realisatie Maart 2009
Architectuur De Hangar diederendirrix
A
29 — AWM 30
9
4
18
16 17
4
1e verdieping
12
De dakschaal boven de binnenstraat werkt als een poort 11 10 19 9
7
4
5
3 1
6
2
8
Begane Grond
15
13 3
14 10
Souterrain
14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
hal schoolgedeelte speelzaal/minitheater tribune lokaal peuterspeelzaal centrale ruimte kinderdagopvang speelplaats bibliotheek café vergaderruimte activiteitenruimte jongerencentrum sporthal kleedruimte berging sporthal docentenkamer mediatheek fitnesscentrum fietsenstalling
