PROFIEL van de JONGE REIZIGER in VLAANDEREN ROBOTFOTO

PROFIEL van de JONGE REIZIGER in VLAANDEREN

ROBOTFOTO Laatste Update: 17 april 2007

INDEX SITUERING VAN HET ONDERZOEK..............................................3 INLEIDING...................................................................................4 I. DEFINITIES & ECONOMISCH EN CULTUREEL BELANG VAN JONGERENTOERISME.................................................................8 1. Definities............................................................................9 2. Economisch belang..........................................................18 3. Cultureel belang...............................................................24 II. WIE VERZAMELT WELKE INFORMATIE EN WAT GEBEURT ER MEE?..........................................................................................28 1. 2. 3. 4.

Studies, specifiek over jongerentoerisme.........................30 Algemene toeristische onderzoeken en tellingen..............38 Ander onderzoek & Secundaire Gegegevens ...................48 Gebrek aan informatie: oorzaken......................................54

III. ROBOTFOTO.........................................................................59 1. Aandeel Jongeren in de Belangrijkste Marktlanden..........62 2. Recreatieve aankomsten jonge reizigers per stad............81 3. Kenmerken & Gedrag.......................................................97 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN...........................................128 BIJLAGEN................................................................................142 BIBLIOGRAFIE.........................................................................150

PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:

ROBOTFOTO 2 e , GEUPDATE VERSIE © USE-IT, toeristische dienst voor jonge mensen – april 2007–Pagina 2 van 161 [email protected]

SITUERING VAN HET ONDERZOEK

Dit Profiel Van De Jonge Reiziger in Vlaanderen is een onderdeel van de samenwerkingsovereenkomst tussen Use-it, toeristische dienst voor jonge mensen, en Toerisme Vlaanderen. Het is een bijdrage tot het opstellen van een Internationaal Jeugdactieplan door Toerisme Vlaanderen. Sinds de jaren ’90, en vooral sinds een invloedrijke studie uit 2003 van Greg Richards en Julie Wilson, Today’s Young Travellers, Tomorrow’s Global Nomads, groeit bij onderzoekers en overheden het besef van de omvang en het economisch & cultureel belang van jongerentoerisme. Richards & Wilson schatten het op ongeveer een kwart van het totale aantal toeristische verplaatsingen. Buitenlandse overheden (Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Canada) bestellen onderzoek en stellen actieplannen op. Vlaanderen volgt nu dit voorbeeld. Deze studie is het tweede deel van een ruim onderzoek door Use-it naar jongerentoerisme. Het eerste deel was Budgetreisgidsen over Vlaanderen. In 2007 en 2008 volgen nog: -

een analyse van de rol van internationale organisaties (BITS, FIYTO...) inzake jongerentoerisme;

-

een onderzoek van de behoeften van jonge reizigers;

-

een onderzoek over de tevredenheid bij jonge reizigers over Vlaanderen.

Voor deze studie is de onderzoeksvraag: stel een profiel op van de internationale jonge reiziger in Vlaanderen.



INLEIDING



Een studie van Greg Richards en Julie Wilson uit 2003, Today’s Young Traveller, Tomorrow’s Global Nomad, was voor de bewustwording omtrent het belang van jongerentoerisme een belangrijke zaak. Het rapport bundelde onderzoek uit het voorafgaande decennium en deed een bevraging bij 2300 respondenten. De onafhankelijke jonge reiziger kwam uit het rapport naar voren als een belangrijke kracht; geen fenomeen in de marge van het internationale toerisme, maar een nieuwe vorm van massa-toerisme, die ontsnapt aan de grote operatoren, en ook ontsnapt aan toeristische tellingen door de overheid. Al in de jaren ’90 werd in een aantal onderzoeken en artikels een stijging vastgesteld van jonge reizigers. De conclusie was steeds dezelfde: jongerentoerisme is een belangrijk fenomeen, en in vergelijking met andere markten zijn erover slechts zeer weinig gegevens beschikbaar. Het gaat, volgens Richards en Wilson, om een wereldwijd marktsegment van 20 à 25 procent (zijnde 150 miljoen aankomsten) - bovendien vermoedelijk het snelst groeiende1 van wat wel eens ‘de grootste industrie ter wereld’2 wordt genoemd, het toerisme; in 2005 goed voor naar schatting 5,7% van de werkgelegenheid3 in Vlaanderen. Van dit fenomeen zag men – ziet men nog steeds - slechts de vage contouren. Nadere inspectie drong zich op. In 2001 stelde onderzoeksgemeenschap ATLAS (Association for Tourism and Leisure Education – zie www.atlas-euro.org) de Backpacker Research Group in. De premisse van deze onderzoeksgroep is dat de zelfstandige jonge reiziger van vandaag kenmerken deelt met de drifters en Indië-reizigers 1

Youth Tourism in Canada, 17. “According to the World Travel and Tourism Council (2003) (WTTC), travel and tourism is the biggest industry in the world on virtually any economic measure, including gross output, value added, capital investment, employment, and tax contributions” (Theobald,Global Tourism, 6). 3 Cijfers Toerisme Vlaanderen, op basis van RSZ-gegevens, waarin alle werknemers in de brede toeristisch-recreatieve sector zijn opgenomen – daarbij ook bijvoorbeeld bioscoop-personeel. Een rapport van het Steunpunt Toerisme en Recreatie meent dat dit cijfer ongeveer moet worden gehalveerd (Cabus & Govers, De Toeristische Werkgelegenheid, 13), maar zegt daarbij dat, om een goed zicht te krijgen op toeristische bestedingen, nog een andere methode van berekening moet worden gebruikt: de TSA (Tourism Satellite Account- zie verder). 2



uit de jaren ‘70 en met de backpackers uit de jaren ‘80 en ‘90, maar dat zelfstandig jongerentoerisme vandaag, alleen al door zijn omvang, een nieuw fenomeen is, dat op zichzelf moet worden bestudeerd. Het Use-it onderzoek wil voor Vlaanderen meer inzicht bieden in dit marktsegment, onder meer door dit Profiel. Deze studie is deel één van een tweeluik: 1. Dit eerste deel verzamelt alle beschikbare ‘harde’ basisgevens: belangrijkste markten, bestedingen... 2. Het tweede deel volgt in 2007, behandelt motivaties en behoeften van jonge reizigers; het zal bestaan uit persoonlijke gesprekken, gekaderd in antropologische, historische, economische context. Het eerste deel is een ruwe robotfoto, het tweede deel een meer genuanceerd portret. Het Profiel van de Jonge Reiziger in Vlaanderen, deel I: Robotfoto bestaat uit drie delen 1. Jongerentoerisme: definitie en economisch/cultureel belang; 2. Bronnen van de robotfoto: bespreking; 3. Presentatie van de robotfoto. Hoofdstuk 1 bevat een omschrijving van de doelgroep ‘onafhankelijke jonge reizigers’ en indicaties van het economische en culturele belang van jongerentoerisme. Hoofdstuk 2 bevat een bespreking van de bronnen. De robotfoto is niet gebaseerd op primaire data, maar op secundaire bronnen (statistieken, studies....). Die keuze wordt toegelicht. Volgende bronnen worden besproken: PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


-

studies, specifiek over jongerentoerisme;

-

algemene toeristische statistieken en studies, waaruit door sub-analyse gegevens over jongerentoerisme kunnen worden afgeleid;

-

secundaire gegevens, niet verzameld vanuit toeristischstatistisch oogpunt, maar eventueel wel bruikbaar.

Niet alle mogelijke bronnen worden daadwerkelijk benut – dit zou het kader van deze studie overstijgen. Het rapport geeft daarom de mogelijkheden en moeilijkheden aan voor verder onderzoek. Welke onderzoeken lopen er, welke gegevens houdt de overheid bij, wie van de andere belanghebbenden houdt welke gegevens bij, wat kan daarmee gebeuren? En: wat zijn de informatienoden van de sector? Dit deel bevat tenslotte een bespreking van de redenen waarom over jongerentoerisme zo weinig gegevens beschikbaar zijn. Hoofdstuk 3 is de robotfoto zelf. In essentie is de robotfoto: -

een sub-analyse van de officiële tellingen Toerisme & Hotelwezen, zoals verwerkt in Toerisme In Cijfers, de jaarlijkse publicatie van Toerisme Vlaanderen. Deze tellingen bevatten geen gegevens over leeftijd; een sleutel om het aantal jonge reizigers te schatten werd gevonden in de nationale marktstudie van Toerisme Vlaanderen uit 2005.

-

Een analyse van trip-en persoonskarakteristieken, activiteiten en bestedingen van jonge reizigers, gedistilleerd uit voornoemde markstudie en verscheidene internationale studies.



I

DEFINITIES & ECONOMISCH EN CULTUREEL BELANG VAN JONGERENTOERISME



1 Definities Twee zaken vragen om een definitie: 1. Wat is een profiel? 2. Wat is een jonge reiziger?

WAT IS EEN PROFIEL ? Een klassiek reizigersprofiel bevat de meest courante meet-eenheden uit het toeristisch onderzoek. Volgens Boerjan en Lowyck zijn dat: -

volumegrootheden; trip-karakteristieken; persoonskarakteristieken.1

Volumegrootheden zijn: aantal reizigers, aantal trips, aantal overnachtingen en bestedingen. Trip-karakteristieken zijn onder meer reismotivering, duur van de trip, activiteiten, logiesvorm, samenstelling reisgenootschap en evaluatie van de trip. Persoonskarakteristieken betreffen land van herkomst, geslacht, leeftijd, inkomenniveau, leeftijd... Klassieke profielen zijn geschikt om een zicht te krijgen op een aantal basisgevens: belangrijkste landen van herkomst, aantallen, bestedingen, geprefereerde logiesvormen... Maar ze schieten tekort wanneer het gaat om inzicht te krijgen in motivaties en mentaliteit 1

Boerjan & Lowyck, 77-86 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


van de reiziger. Het basismodel in toeristisch onderzoek is econometrisch; onderzoek naar motivatie en mentaliteit wordt meestal beperkt tot enkele vragen achteraan de lijst, waarin de reiziger enkele hokjes kan aankruisen over wat hem of haar fundamenteel drijft: ‘ontdekken van andere culturen’, ‘leren’, ‘ontmoeten van locals’, ‘shoppen’, ‘monumenten bezoeken’... Dit soort vragen levert weinig op; een compilatie ervan zou slechts leiden tot nietszeggende algemeenheden. En omdat Use-it net bijzondere aandacht wil besteden aan de mentaliteit en motivaties van onafhankelijke jonge reizigers, wordt het onderwerp apart behandeld. Deel II van dit rapport – te verwachten in 2007 – zal bestaan uit portretten van jonge reizigers, gebaseerd op persoonlijke gesprekken, gekaderd in een historische en antropologische analyse van onafhankelijk reizen.

WAT IS EEN ‘JONGE REIZIGER’? Niet alle jonge reizigers delen noodzakelijkerwijs dezelfde mentaliteit. Een studie van Frans, Duits en Brits jongerentoerisme uit 2002 wees uit dat vooral Britse jongeren erg traditioneel reizen: slechts 3% verliet het eiland zonder vooraf logies te boeken (tegenover ongeveer 30% van de Franse jongeren). De jonge Britten maakten ook vaak gebruik van package formules. Voor 43 procent van de Britse jongeren was de geliefkoosde vakantievorm in 2000: zee, zand en zon.1 Het zijn independent travellers die het grootste groeipotentieel in zich hebben. Het is ook die specifieke groep waarop de expertise van Use-it betrekking heeft. Use-it, momenteel actief in Brugge, Antwerpen en Gent, vanaf eind 2006 ook in Brussel, is een toeristische dienst voor: -

1

jongeren (zonder dat expliciet een leeftijdsgrens is vastgelegd); die zelfstandig reizen; die doen aan stadstoerisme.

Youth Outbound Travel..., 29 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


Hieronder omschrijven we de doelgroep, vanuit de specificiteit van de doelgroep én de specificiteit van Vlaanderen als toeristisch product.

Specificiteit van Vlaanderen als bestemming voor jonge toeristen Voor zelfstandig reizende jongeren uit de hele wereld, mogen we stellen, zijn in Vlaanderen slechts de kunststeden een interessante bestemming. Die vaststelling is deels de evidentie zelve. Een regio als Schotland kan met zijn highlands en steden als Glasgow en Edinburgh een meer divers toeristisch product aanbieden,1 maar Vlaanderen als regio oefent op, bijvoorbeeld, avontuurlijk ingestelde backpackers – Richards en Wilson noemen ze adrenaline-junks2 - geen aantrekkingskracht uit. Over hun voorkeuren bestaat onderzoek. Deze backpacker wil steeds verder reizen, met een zo klein mogelijke rugzak, zo weinig mogelijk geld, liefst in streken waarvan, door natuurlijke onherbergzaamheid of politieke instabiliteit, dreiging uitgaat.3 De Vlaamse Ardennen zijn voor deze categorie reizigers niet challenging genoeg. Zelfs niet voor beginnelingen. Voor de geringe aantrekkingskracht van Kust en Regio’s op internationale reizigers in het algemeen zijn een aantal indicatoren: -

Internationale reisgidsen raden een bezoek aan de Kust eerder af. De Regio’s krijgen in internationale budgetreisgidsen omschrijvingen als: ‘limited appeal’. Nog een indicator is dat reisgidsen zich, voor Vlaanderen, sowieso meer toeleggen op stadsgidsen.4

-

Cijfers tonen aan dat verre markten weinig vertegenwoordigd zijn aan de kust. 69,7% van het totale aantal overnachtingen aan de kust in 2005 was door Belgen, 28,3% was uit de

1

Zie Clare Speed & Tony Harrison, “Backpacking in Scotland. Formal Public Sector Responses to an Informal Phenomenon.” In: Wilson & Richards (eds.), The Global Nomad, 149-167 2 Global Nomad 3 Zie Christina Anderskov, Backpacker Culture…, 2002 4 Zie Budgetreisgidsen over Vlaanderen, 2006 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


onmiddellijke buurlanden (Nederland, Duitsland, Frankrijk, UK en Luxemburg) en 2% uit verder afgelegen markten. Binnen de zes kunststeden, richt dit onderzoek zich op de vier grootste: Brussel, Brugge, Antwerpen en Gent. Leuven en Mechelen worden buiten beschouwing gelaten. Dit is een keuze binnen het marketingconcept van Use-it – een onderzoeksvraag past immers altijd in een strategie. Use-it promoot de vier grote kunststeden bij jonge reizigers als één geheel, één bestemming; de vier wijken van metropolis Vlaanderen, elk met hun eigen flavour. (Zie de sinds juni 2006 vernieuwde website www.use-it.be) Cijfers tonen aan dat de toeristische aantrekkingkracht van de twee kleine kunststeden niet in verhouding is met die van de grote vier. Vergelijk het aantal aankomsten in 2005 van buitenlandse recreatieve reizigers in de Kunststeden (van alle leeftijden, werkreizen niet meegerekend):



Specifiteit van de doelgroep Het rapport van Richards en Wilson spreekt in de titel over Independent Travel. Wat is independent travel? Independent travel is a frame of mind. Het is méér dan alleen ‘een jongere die reist zonder ouders of ander toezicht (school, kampen...)’. Het gaat om vrij zijn, zelf beslissingen nemen, reizen met zelf verdiend geld, zelf een reisschema opstellen en daar eventueel on the road aanpassingen in aanbrengen, niet vastzitten in reisformules van touroperatoren... Jonge reizigers met een independent mentaliteit die Vlaanderen bezoeken: daarnaar gaan we in deze studie op zoek; dat is ook het marktsegment waarvan internationale studies menen dat het sterk groeit én nog een groot groeipotentiëel in reserve heeft. Willen we een idee van de omvang van deze groep reizigers, dan moeten we die eerst definiëren. Dat is niet eenvoudig. Drie factoren spelen daarbij een rol: -

leeftijd; reiskarakteristieken; zelfbeeld.

Leeftijd Nationale toeristische diensten, wereldwijd, definiëren jongerentoerisme heel anders; de uitersten vindt men in Polen (alleen 15 tot 19 jarigen gelden als jonge reizigers) en in Frankrijk (iedereen van 0 tot 35 jaar). De reden hierachter is een andere definitie van jongeren: in het geval van Polen gaat het specifiek om minderjarigen, die nog afhankelijk zijn van de ouders; in het geval van Frankrijk gaat het, zeer breed, om ‘de jongere generatie.’1 De meest voorkomende leeftijdscategorieën in toeristische studies zijn:

1

Greg Richards, ISTC/UNWTO Survey..., 103 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


-

15 tot 25 jaar; 18 tot 24 jaar, met als volgende ‘hokje’ 25-34 jaar.

Independent youth travel kan niet worden beperkt tot de groep van late tieners tot mid-twintigers. Ook oudere twintigers gaan op dezelfde manier op reis, qua mentaliteit en logiesvorm. Indicatoren: 1. De Lonely Planet Travellers Pulse Survey 2005 was een online enquête die open stond voor iedereen, maar respondenten behoorden voor zeventig procent tot 18 tot 34 jarigen. Het gedeelde kenmerk was dat ze geen kinderen hadden. 2. Het Kunststedenonderzoek 2005 geeft een samenstelling van de leeftijdscategorieën in jeugdherbergen en independent hostels1:

3. We kunnen deze gegevens verfijnen met de resultaten van Use-it onderzoek naar de leeftijdsverdeling van een willekeurige sample van 405 gasten van het Brugse hostel Charlie Rockets in maart en april 2006:

1

WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 8 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


Independent travel is vooral een zaak van twintigers. Het begint na 18, neemt een hoge vlucht van 21 tot 23, dan een lichte daling, gevolgd door een sterke daling vanaf 27. Van 30 tot 34 is er een (niet insignificante) uitloper, en dan is het gedaan – al is de groep plus-35 jarigen samen toch meer dan 10 procent. Om écht tot een goede definitie te komen van de potentiële groep independent travellers, zou men moeten kijken naar het aantal 18 tot 34 jarigen, zonder kinderen in huis. Voor België kan dat op basis van de levensloopstudies van onderzoeksgroep TOR (VUB). Dergelijk onderzoek leidt hier te ver, maar bij de opmaak van de robotfoto, verder in deze studie, zal ook rekening worden gehouden met de leeftijdscategorie van 25 tot 34 jaar.

Reiskarakteristieken Onafhankelijke jonge reizigers in Vlaanderen zijn of op een city trip, of op een langere rondreis. Volgens Richards en Wilson zou de langere reis doorheen Europa gemiddeld 35 dagen duren. Gegevens daarover voor jonge reizigers in Vlaanderen specifiek bestaan niet, maar in de robotfoto (infra) worden een aantal indicaties besproken.



Van lange-afstandsreizigers, mag men aannemen dat ze een zekere mentaliteit delen. Van city-trippers is dat veel minder zeker. Ook de lange rondreis heeft een stedelijk karakter. Van alle Franse jonge reizigers die in 2000 een lange rondreis hadden gemaakt, gaf 78% aan dat hun voornaamste drijfveer het bezoeken van steden was.1 De jonge reizigers zijn zelf ook stedelingen: slechts 10% van de Franse groep onderzocht in 2000, woonde zelf buiten de stad.2

Zelfbeeld Vele jonge reizigers willen beslist niet bekend staan als toeristen; hun anti-toeristische attitude is wat hen kenmerkt als groep.3 Oorspronkelijk (in de tweede helft van de zeventiende eeuw) was een ‘tourist’ een Brit die de ‘grand tour’ deed doorheen Frankrijk en Italië - en dus een voorloper van de huidige backpackers. Etymologisch gezien is iedereen die op rondreis is, alleen of in kleine groep, een toerist. Maar de hedendaagse jonge reiziger op rondreis, wil per se niet bekend staan als ‘toerist’: hij associeert die term met Club Med en bootjes met gids in Brugge. Wat betekent dit concreet, deze weerstand tegen het etiket ‘toerist’? Wat betekent dat voor hun gedragingen? Daarnaar bestaat, voor de hedendaagse stadstoerist, geen onderzoek. Er bestaat alleen antropologisch onderzoek naar de backpackers ‘klassieke stijl’ (bushbackpackers). Voor jonge stadstoeristen in Europa hebben we alleen de vage indicaties die reizigers zelf in surveys aanreiken: dat ook zij geïnteresseerd zijn in lokale culturen ontdekken, of locals ontmoeten. Maar over de mentaliteit van de hedendaagse jonge reizigers leren we weinig uit de marktstudies. Dit is een opdracht voor het Portret van de Jonge Reiziger (voor een vooruitblik, zie de bijlage).

1

Youth Outbound Travel...,38 Youth Outbound Travel...,44 3 Zie Peter Welk, “The Beaten Track: Anti-tourism as an element of Backpacker Identity Construction.” In Richards & Wilson (eds). The Global Nomad, 77-91. 2



CONCLUSIE De reiziger besproken in deze studie: -

is tussen 18 en 34 jaar oud; heeft een independent mentaliteit; heeft geen kinderen; is een stadstoerist (op rondreis langs Europese steden of op een citytrip); reist alleen of met vrienden – niet in groep; beschouwt zichzelf als een ‘backpacker’ of een ‘traveller’ en zeker niet als een ‘toerist.’



2 Economisch Belang Groei sinds de jaren ‘90 Sinds de jaren ’90 groeit de markt voor jongerentoerisme snel. Richards en Wilson (2003) analyseren de factoren die sindsdien het internationaal jongerentoerisme in de hand werken: -

informatie: internet en groei van ‘alternatieve’ reisgidsen als Lonely Planet en Rough Guide;

-

infrastructuur: budgetvluchten, long distance coach travel, gespecialiseerde suppliers;

-

mentaliteit: bereidheid tot werken voor en tijdens de trip, neiging tot bezoeken van plaatsen die andere reizigers links laten liggen;

-

economie: flexibilisering & meer korte contracten leiden tot ruime ‘gaps’ waarin reizen mogelijk is.

Europa had tot in de jaren ’90 een achterstand op vlak van logies & aangepaste informatie.1 Inzake logies wordt de achterstand nu ingehaald door het verschijnen van private hostels, van het type dat zijn oorsprong vond in Australië: gelegen in het stadscentrum, met veel aandacht voor inrichting, voorzien van een bar, no curfew, no lockout... 1

Europe’s Youth Travel Market, 51-53 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


Inzake aangepaste informatie menen de auteurs van Europe’s Youth Travel Market dat de leemte, vaak gelaten door overheden, op adequate wijze wordt ingevuld door de proliferatie van gidsen als Lonely Planet, Rough Guide, Let’s Go, Footprint, Frommer’s... Use-it onderzoek heeft echter aangetoond dat de edities van deze reeksen bestemd voor Vlaanderen niet alleen weinig overtuigen op inhoudelijk vlak (hedendaagse cultuur, geschiedenis, eigenaardigheden) maar vooral ook aantoonbaar niet-budgetgericht zijn. Lonely Planet en Rough Guide kiezen er bewust voor om te werken ‘voor alle budgetten’; gidsen die nog wel claimen op zoek te gaan naar de goed & goedkoop adressen, zoals Let’s Go of Frommer’s, lopen er te vaak gewoon aan voorbij. Kortom, de leemte is niet goed ingevuld.

Stadstoerisme Stadstoerisme is in opgang sinds de jaren ’80; de hoop groeide toen bij stadsbesturen, dat het een rol kan spelen in stadsregeratie, en in het vervangen van banen die verdwenen in de industrie en sommige diensten. Interessant voor de Vlaamse kunststeden, is dat jongeren een belangrijk aandeel hebben in stadstoerisme. De piekgroep in cultureel stadstoerisme zijn reizigers tussen 20 en 30 jaar oud.1 32 procent van alle Europese stadstoeristen zijn 16 tot 29-jarigen.2

Bestedingsvermogen Ondanks het evidente volume van jongerentoerisme, blijven twijfels over het economische belang ervan hardnekkig. Dat wil zeggen: over het bestedingsvermogen van jonge reizigers bestaan bij nationale en lokale overheden twijfels, die een aantal onderzoekers de laatste tijd 1 2

City Tourism & Culture, VIII City Tourism & Culture, 20 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


willen wegnemen. Zie bijvoorbeeld deze passage uit het samenvattende fact sheet van een onderzoek van Richards & Wilson uit 2003 (dat verderop wordt besproken): young travellers stay longer! spend more in destination! less tourism $ ‘leakage’! travel leads to more travel and higher spending trips diverse mix of activities and experiences Nog twee voordelen van jongerentoerisme die Richards opsomt (in een andere studie): ‘its potential to reduce seasonality’ én ‘its relative resistance toward external shock1. Dat wil zeggen: jonge reizigers reizen het hele jaar door, en geen vogelgriep of bommenlegger zal hen tegenhouden. Richards & Wilson willen lokale en nationale overheden ervan overtuigen dat inspanningen om de doelgroep jongeren aan te trekken de moeite lonen, vooral aangezien jonge reizigers behoren tot de categorie van de actieve-nieuwsgierige toerist (die een diverse mix van activiteiten vertonen). Men meent dat dergelijke toeristen meer mogelijkheden bieden op het vlak van stadsontwikkeling dan de loutere consument-van-attracties. Richards en Wilson stellen dat jonge reizigers ter plaatse méér spenderen in de lokale economie dan andere types reizigers: ze maken geen gebruik van package formules (waarbij veel geld terugvloeit naar de operator), ze spenderen weinig aan overnachtingen maar des te meer in cafés en restaurants. Dat doet vermoeden dat met de huidige meetmethoden, die sterk gericht zijn op de traditionele componenten van de toeristische industrie, de economische impact van jongerentoerisme onderschat wordt. Misschien kan een nieuwe methode voor de berekening van de economische impact van toerisme, Tourism Satellite Account (TSA) leiden tot een betere inschatting van de economische betekenis van jongerentoerisme. TSA is een model om de economische impact van toerisme meer nauwkeurig te berekenen, door ook de afgeleide bestedingen (buiten de kernsectoren: hotellerie, restaurants) in kaart te 1

Greg Richards, ‘ISTC/UNWTO Survey...’, 121 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


brengen. Het is aanvaard als norm door de World Tourism Organisation, de Verenigde Naties en door Eurostat – de statistische dienst van de Europese Unie. De bedoeling is: “ (to) define the whole economy linked to tourism, and not just its more evident components.”1 Het Steunpunt Toerisme en Recreatie van de KU Leuven start eind 2006 met een TSA-proefproject in Vlaanderen, op regionaal niveau.

Dubbele Functie Volgens de auteurs van Europe’s Youth Tourism Market valt jongerentoerisme steeds tussen twee stoelen. De toeristische industrie onderschat het economisch belang van jongerentoerisme en de traditionele jongerenorganisaties onderschatten het belang van jongerenmobiliteit. De jongerenorganisaties werken slechts voor de eigen jeugd. Overheden zijn eventueel bereid uitgaand jongerentoerisme te promoten, in het kader van toerismeparticipatie voor allen, maar het aantrekken van jonge reizigers uit het buitenland is geen prioriteit.

Acties Overheden Europe’s Youth Tourism Market dateert alweer uit 1995. Intussen hebben een aantal overheden de boodschap ontvangen, en gaan ze over tot handelen. Ze zijn met nog niet met zoveel, volgens Greg Richards op basis van een onderzoek naar de acties van 151 nationale overheden wereldwijd: ‘In spite of the size of the market and the growth in student and youth travel, relatively few countries have a specific policy for this market.’2 Maar ze zijn er. Visit Britain heeft een youth market cel ingesteld, die o.m. jaarlijks een Youth Travel Conference organiseert. Le Tourisme Des Jeunes (2005), 1 2

European Implementation Manual on TSA, 10 Greg Richard, ISTC-UNWTO Survey...., 95. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


een Franse studie van het raadgevend overheidsorgaan Conseil National du Tourisme, bevat als aanbeveling de oprichting van een permanent observatoire om marktevoluties in jongerentoerisme van nabij te volgen. Canada stelt actieplannen op, na onderzoek naar jongerentoerisme aan de Université de Québec in Montreal. Na advies van de SERV dienaangaande1, neemt ook Vlaanderen een initiatief, met het internationaal jeugdactieplan. Maar de meest recente strategische plannen toerisme van kunststeden (Brugge en Antwerpen) maken geen melding van onafhankelijk reizende jongeren als aparte doelgroep. Wel begrijpt het Brugse stadsbestuur het belang van het aantrekken van jongeren, met het oog op structureel herhaalbezoek.2 3

Conclusie Jongerentoerisme is een groeimarkt, die vooral mogelijkheden biedt voor stadstoerisme. Een gunstige ontwikkeling is, dat Europa de logistieke achterstand die het had inzake goedkope logies aan het inhalen is. Er blijven een aantal problemen: -

het bestedingsvermogen van jonge reizigers wordt door overheden vermoedelijk onderschat;

1

SERV – Advies Buitenlands Toerisme (2005), 16: ‘De jongeren zijn eveneens een belangrijk segment binnen de buitenlandse transferten. Daarenboven zijn de jonge globetrotters van vandaag de verblijfstoeristen van morgen. De benadering van de jonge toerist vereist, ons inziens, een specifieke marketingstrategie.’ 2 Zoals bleek uit een toespraak van de Brugse schepen voor toerisme Hilde Decleer bij de persvoorstelling van de Use-it Map of Bruges for Young Travellers (24 mei 2006) 3 Dit waren de antwoorden van 18-24 jarigen in 2005, op de vraag of ze binnen de drie jaar dachten terug te komen naar Vlaanderen: Vrijwel zeker wel: 22,9% Wellicht wel: 44,2% Wellicht Niet: 6,4% Vrijwel zeker niet: 2,2% Weet niet: 24,2%. Bron: WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 110. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


-

jongerentoerisme valt te vaak tussen twee stoelen; overheden promoten enkel de vakantieparticipatie van de eigen jeugd, niet het inkomend toerisme; jeugdbewegingen &c. hebben minder oog voor het belang van mobiliteit.

In navolging van buitenlandse voorbeelden, en na advies dienaangaande van de SERV, wordt in Vlaanderen nu een internationaal jongeren actieplan opgesteld.



3 Cultureel Belang Peace Industry? Op openingstoespraken van congressen van de toeristische industrie en van de vele globale netwerken inzake toerisme, spreken CEO’s en voorzitters graag over toerisme als de ‘peace industry’, over toerisme als verrijkende ervaring, die het begrip tussen de volkeren verhoogt en uiteindelijk de mensheid zal brengen op the path to righteousness & glory. In November 2000, ging in Amman (Jordanië) de Global Summit on Peace through Tourism door; meer dan 450 aanwezigen (CEO’s, ministers van toerisme, vertegenwoordigers van de wereldbank…), ondertekenden er de "Amman Declaration" waarin toerisme wordt omschreven als “a global peace industry”.1 Vergelijkbare verklaringen hoort men overigens ook op, zeg maar, bijeenkomsten van de wereldvoetbalbond FIFA. Maar degelijke, concrete studies over wat toerisme kan betekenen op cultureel vlak, zijn niet talrijk. Eén studie van Greg Richards over de impact van (langdurig) reizen op de culturele waarden van de reiziger, geeft een aantal aanknopingspunten: 1

reizen leidt tot ‘a dramatic rise in levels of interpersonal trust’ (reizigers menen na terugkeer veel meer dat ‘de meeste mensen te vertrouwen zijn’; het vertrouwen in instituten (Kerk, leger) neemt daarentegen af; het zelfvertrouwen nam toe;

Zie http://www.iipt.org/globalsummit/ammandeclaration.html PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


-

reizen had vrijwel geen impact op structurele opvattingen inzake xenofobie reizigers plaatsten zichzelf na terugkomst of in een groter geocultureel verband (het continent of de hele wereld) of ze identificeerden zich lichtjes meer met hun dorp of stad; wat erbij aan belang inschoot, was de natie-staat.1

Het is een begin. De culturele effecten van het toerisme (de weerslag op de persoon even goed als de maatschappij) kunnen op zich net zo goed (maar ook net zo moeilijk) worden bestudeerd als de economische effecten. Maar op dat vlak is er geen grote onderzoekstraditie. Er is alleen onderzoek naar welke rol toerisme op dit vlak speelde in het verleden.

Natievorming Een vaak herhaalde claim is dat toerisme een rol kan spelen in de Europese éénwording. Die bewering wordt misschien vaak gedaan los uit de pols, maar is zo gek nog niet. Hij kan worden gestaafd met – vooral historische – voorbeelden. Het achteruitzicht vergemakkelijkt de analyse: welke richting Europa zal uitgaan, is vandaag moeilijk te zeggen; van de negentiende-eeuwse natievorming weten we dat ze ‘gelukt’ is; in die zin dat de versnipperde staten Duitsland en Italië één werden, en dat in de staten die al eengemaakt waren, zich een duidelijk zelfbeeld vormde – met als schaduwzijde van die ontwikkeling vormen van nationalisme en chauvinisme.2 Toerisme speelde, naast andere factoren (onderwijs, pers, geschiedschrijving, rituelen) een duidelijke rol in natievorming. De eenmaking van Duitsland bijvoorbeeld, werd blijkens onderzoek van de Amerikaanse historicus Rudy Koshar, mede geholpen door de 1 2

Greg Richards, The Impact Of Travel Experiences..., durchaus Zie Hobsbawm, Naties & Nationalisme. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


Baedeker reisgidsen, die, nadat ze eerst de klemtoon legden op regionaal toerisme en de eigenheid van de länder, geleidelijk aan meer de Duitse identiteit zouden uitdragen, en zo mee vormen. Toerisme speelde in de negentiende eeuw echter ook al een natieoverstijgende rol. Dit blijkt onder meer uit een studie van de Amerikaan James Buzard, over de rol van toerisme in het scheppen van een gevoel van Europese nationhood onder de leidende klassen in Europa in de 19de eeuw. Voor vandaag hebben we slechts gegevens uit recent onderzoek van Greg Richards, waarbij vooral het antwoord op de vraag “Which of the following do you identify with most closely’ – gesteld voor en na de reis - interessant is:

Concrete Initiatieven Welke initiatieven worden vandaag genomen om toerisme zijn ‘verheffende’ rol te laten spelen? Een groot aantal overheidsorganisaties speelt een rol in het bevorderen van de meer PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


idealistische waarden van jongerentoerisme. Bijvoorbeeld het Youth Program van de Europese Unie. Rond het midden van de twintigste eeuw werd een aantal verenigingen opgericht, zoals BITS, FIYTO, en ISTC, specifiek om het begrip tussen de volkeren door toerisme te promoten; de ervaring van twee wereldoorlogen in Europa speelde daarbij een grote rol. De stichter van BITS, bijvoorbeeld, Arthur Haulot, was tijdens de Tweede Wereldoorlog een verzetsman en werd tijdens een actie opgepakt en vastgezet in Dachau; na de oorlog schreef hij Le role du tourisme social dans le relèvement de l’Europe. BITS moest hetzelfde doel dienen. Vandaag wil BITS de aparte ‘identiteit’ van het jongerentoerisme beschermen. Het moet een vervullende ervaring zijn en niet alleen het directe economische belang dienen. Hoe BITS en andere verenigingen vandaag hun rol invullen, en welke nieuwe initiatieven er zijn, is een vraag waarover Use-it zich zal buigen in het najaar van 2006 (het rapport zal volgen in 2007). In elk geval is het zaak, de kwestie ernstig te nemen, qua onderzoek en qua beleid: welke maatregelen kan men nemen om van jongerentoerisme een vervullende bezigheid te maken? Als jonge reizigers culturen willen ontdekken, kan men ze daarbij helpen met goede informatie, die werkelijk inzicht verschaft in het lappendeken van Europese culturen. Als ze graag locals willen ontmoeten, kan dat misschien mogelijk worden gemaakt.



II WIE VERZAMELT WELKE INFORMATIE & WAT GEBEURT ER MEE?



Wie verzamelt welke statistische gegevens over jongerentoerisme? Dit deel bevat een overzicht van de beschikbare bronnen: 1. Welke studies bestaan er, specifiek over jongerentoerisme? 2. Welke algemeen-toeristische tellingen en onderzoeken zijn er, en wat kunnen we eruit afleiden over jongerentoerisme? 3. Welke secundaire gegevens, niet verzameld met specifiek toeristisch-statistische doeleinden, zijn eventueel toch bruikbaar voor deze studie? De bespreking van de bronnen is vrij uitgebreid. Waarom? Omdat toerisme een complexe materie is, alomtegenwoordig maar ongrijpbaar. Er is in het onderzoek naar toerisme geen éénheid in aanpak (definities, categorieën, meetmethoden) en dat betekent dat men steeds, per individuele studie, moet nagaan waarop de informatie is gebaseerd en welke methode wordt gevolgd, en of de gegevens vergelijkbaar zijn met gegevens uit andere studies. De conclusie van het bronnenonderzoek zal het antwoord zijn op de vragen: 1. Wat kunnen we, met enige graad van zekerheid, afleiden uit

deze bronnen? 2. Welke gegevens kunnen we breed ramen? 3. Welke informatie ontbreekt volledig?



1 Studies specifiek over jongerentoerisme Over jongerentoerisme zijn veel algemene beschouwingen, compilaties van data, samenvattende rapporten. Maar gedurende de laatste 10 jaar slechts enkele globale profielen, gebaseerd op primaire data: a. Today’s Youth Travellers, Tomorrow’s Global Nomads. (2003); b. Youth Outbound Travel of the Germans, the British & the French (2002); c. Lonely Planet Travellers Pulse Survey (2005); d. Europe’s Youth Tourism Market (1995). We bespreken hier kort deze vier belangrijke bronnen.



(a) Today’s Youth Travellers, Tomorrow’s Global Nomads Today’s Youth Traveller,..., was, zoals reeds gezegd in de inleiding, voor de bewustwording omtrent de specificiteit van jongerentoerisme een belangrijke studie. Richards & Wilson brachten een fenomeen onder de aandacht dat voordien al bekend was, maar waarvan de ordegrootte werd onderschat. De langetermijns-, low budget trip van jongeren, vaak omstreeks het einde van hun hogere studies, bleek geen fenomeen in de marge van het mainstreamtoerisme, maar was, met een marktaandeel van ongeveer 20 procent, zelf een vorm van massatoerisme geworden. Deels door haar eigen kenmerken, deels door de aard van de informatie-vergaring, was het verschijnsel tot dusver ontsnapt aan de surveys van nationale toeristische diensten. De auteurs schatten in 2003 dat het aandeel in 2005 zou zijn gestegen tot 25%, maar opvolgonderzoek om deze claims te bevestigen of te preciseren, ontbreekt tot vandaag.

Methode Richards en Wilson bundelden in hun rapport gegevens uit onderzoek van de voorafgaande 10 jaar, en, belangrijker, verzamelden wereldwijd primaire data. De onderzoekers verstuurden vragenlijsten aan 2300 respondenten, via het wereldwijde netwerk van ISTC, dat aan jonge reizigers diensten verleent op vlak van kortingen op transport, reisverzekering, reisadvies en culturele uitwisselingsprogramma’s. De respondenten, van 42 nationaliteiten, waren op reis doorheen de acht landen waar de enquête werd afgenomen. Voor Europa waren die landen het Verenigd Koninkrijk, Zweden, Tsjechië en Slovenië. Niet-Europese landen waren Canada, Hong Kong, Mexico en Zuid-Afrika. Richards en Wilson geven weinig toelichting bij deze selectie, behalve dat ze een gamma van



verschillende markten wilden bestuderen, en een Europese bias wilden vermijden.

Verdere initiatieven Het rapport werd gevolgd door een bibliografie, eveneens samengesteld door Richards & Wilson, die, net als het rapport zelf, eerder een eerste verkenning is van een breed en complex domein. Ook de bundel studies die volgde, The Global Nomad, bleef aan de rand van het fenomeen. The Global Nomad was het resultaat van de eerste ontmoeting van de in 2001 binnen ATLAS gecreëerde Backpackers Research Group, in 2002 in Bangkok. De Backpacker Research Group blijft voorlopig een bescheiden onderneming van academici. Tijdens de eerste ontmoeting, in Bangkok in 2002, waren 15 aanwezigen, tijdens de tweede ontmoeting, eveneens in Bangkok in 2005, was dat aantal gestegen tot 30. Bedoeling van de groep is het stimuleren van méér en beter onderzoek naar backpacker travel: ‘This type of travel has become a marketing as opposed to a de-marketing tool due to widespread acknowledgment of the economic merit of this market 'niche'. This transformation resulted in a shift in research, with the new research efforts focusing upon creating a more contemporary definition and means of classifying this type of traveller and in-depth investigations into the internal and external complexities of this market.’1 De inspanningen van Richards & Wilson zijn zeker verdienstelijk, maar blijven beperkt tot een introductie, een signaal, een aansporing tot verder onderzoek en een meer gericht beleid. Dat beseffen de onderzoekers zelf ook:

1

http://www.atlas-euro.org/SIG/BRG/Backpackers_introduction.htm PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


‘In spite of the growing body of youth and student travel literature, it remains fragmented and it is difficult to gain an overview of the global market.’1 Als bron voor backpacker travel in specifieke landen, zoals Vlaanderen, geldt voor Today’s Youth Travellers, Tomorrow’s Global Nomads: “handle with care”. De wereldwijde analyse verliest in de diepte wat ze wint in de breedte.

1

Wilson & Richards, New Horizons..., 11 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


(b) Youth Outbound Travel of the Germans, the British & the French Deze studie van de World Tourism Organisation is gebaseerd op gegevens van de European Travel Monitor, een databank van het commerciële onderzoeksbureau IPK (zie www.ipkinternational.com). De European Travel Monitor registreert in alle Europese landen buitenlandse trips van minstens één nacht, voor eender welk doel (zaken, vakantie...). De data komt overwegend uit nationale reisonderzoeken. De eenmalige studie, verschenen in 2002, heeft betrekking op 2000. Ze biedt een profiel van jonge reizigers (van 15 tot 25 jaar) naar het buitenland uit het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk. Dit zijn, na Nederland, de drie grootste marktlanden van Vlaanderen. Daarom is de studie erg bruikbaar. Ze bevat gegevens over het volume van jongerentoerisme, gebruikt transport, verblijfsduur, uitgaven, beroep, gezinssituatie, sociale status en geslacht.



(c) Lonely Planet Travellers’ Pulse Survey

De recente en - zo is toch aangekondigd - voortaan jaarlijkse Lonely Planet Pulse Survey (eerste editie: 2004) heeft dezelfde verdiensten én gebreken als het rapport van Wilson & Richards: ze kan dienen tot bewustwording, maar is te algemeen. Opnieuw is het een wereldwijde survey, nu met 20 000 respondenten uit 167 landen. Het gaat niet om een survey van jongerentoerisme, maar van ‘independent’ reizen, zonder leeftijdsbeperking. Wel waren 78 procent van de respondenten jonger dan 34, en daarvan een kleine 40 procent jonger dan 25. Maar de respondenten werden niet geselecteerd op basis van leeftijd, maar op basis van mentaliteit: de vragenlijst werd verspreid via zes websites, die werden geacht te behoren tot de leefwereld van de independent traveller, namelijk: - Lonely Planet zelf; - MTV Europe; - ISTC; - Hostelling International; - STA Travel (een Britse student travel organisatie); - VisitBritain (de Britse portal-site voor inkomend toerisme; alle leeftijden en voorkeuren). We mogen er, gezien de distributiekanalen van de enquête, van uitgaan dat de resultaten Angelsaksisch gekleurd zijn: 55 procent van de respondenten kwam uit een Engelstalig land (het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten of Canada). De deelname van VisitBritain.com verklaart al voor een goed stuk de populariteit, in de poll, van Groot-Brittanië als



vakantiebestemming, terwijl het feit dat het gaat om een Lonely Planet-onderzoek niet vreemd is aan de koppositie van Lonely Planet in de poll van populairste reisgids. Het rapport zelf gaat overigens die voor de hand liggende kritiek niet uit de weg. Het is inderdaad een ‘pulse survey’: niet meer dan een vinger aan de pols, alleen interessant als er opvallende antwoorden tussenzitten – verrassende keuzes met ruime marges. Zo zijn er wel een paar – cfr. infra.



(d) Europe’s Youth Travel Market Alweer uit 1995, en gezien de snelle evoluties op dit vlak, daarom gedateerd. Eén voorbeeld: de ontwikkeling van privéhostels was nog maar in een beginfase, en werd gehinderd door de logistieke problemen om booking-systemen draaiende te houden. Internet heeft dit obstakel intussen uit de weg geruimd, en de independent hostel scene in Europa is booming. Toch een aantal interessante vaststellingen – cfr. infra.



2 Algemene toeristische onderzoeken en tellingen

De belangrijkste bronnen voor deze studie zijn: a. de officiële tellingen van de Algemene Directie Statistiek en de verwerking ervan door Toerisme Vlaanderen; b. het marktonderzoek van Toerisme Vlaanderen, voor wat het betreft het deel kunststeden uitgevoerd door het WES (West-Vlaams Economisch Studiebureau). Deze twee bronnen worden uitgebreid besproken. Daarnaast worden, kort, mogelijk bruikbare gegevens besproken van andere onderzoeksinstellingen.



(a) Officiële Tellingen Eerst bespreken we de principes van de officiële tellingen; vervolgens de verwerking ervan door Toerisme Vlaanderen, in de publicatie Toerisme In Cijfers.

Principes Niet pas in 1954 zoals vaak wordt aangenomen,1 maar al in 1934 begon het toenmalige Nationaal Instituut voor de Statistiek met het tellen van overnachtingen door buitenlanders in België – het zogenaamde ‘vreemdelingenverkeer’. De periode tussen 1934 en 1954 was de incubatieperiode van de toeristische statistiek. Die verschilde aanvankelijk elk jaar van methode. Eerst liep de telling niet het hele jaar, maar enkel tijdens het zomerseizoen; elk jaar werd het aantal maanden uitgebreid, met nogal wat fluctuaties.2 Voor de oorlog werd enkel het aantal buitenlandse overnachtingen geteld, pas nadien kwamen daar de binnenlandse bij. Ook over de classificatie van logiestypes was er veel discussie. De periode waarin vele mogelijkheden werden overwogen en de zaak open lag, werd afgesloten in 1954 met een standaard-vragenlijst, die enkel nog in 1991 op een belangrijk punt werd herzien – namelijk de toevoegingen “reismotief” en “duur van verblijf”. Vandaag moeten alle bedrijven die tegen betaling logies verstrekken (hotels, campings, jeugdherbergen, bed & breakfasts, kuuroorden...) maandelijks volgende gegevens doorgeven aan de FOD Algemene Directie Statistiek:

1

Bijvoorbeeld door Boerjan & Lowyck, Basisbegrippen..., 153 Zoals blijkt uit de jaarlijkse verslagen van het toenmalige Commissariaat-Generaal voor Toerisme. 2



-

aantal gasten; hun gebruikelijke verblijfsland (niet nationaliteit); aantal nachten; dag van vertrek; aantal bezette eenheden; doel van het verblijf.

Bij de vraag naar het doel van de reis zijn drie antwoorden mogelijk. 1. ontspanning en vakantie; 2. conferenties, congressen en seminaries; 3. andere beroepsdoeleinden. De resultaten van deze telling worden verwerkt volgens verschillende logiesvormen: 1. 2. 3. 4.

hotels; campings; vakantieparken; logiesvormen voor doelgroepen.

Logiesvormen voor doelgroepen, bestaat vandaag uit: 1. jeugdlogies (jeugdvakantiehuizen, jeugdkampen en jeugdherbergen); 2. collectieve logiesvormen; 3. kuurinrichtingen.

Voordelen Het voordeel van de officiële Toerisme en Hotelwezen-telling, in vergelijking met meetmethodes in het buitenland, is dat ze exhaustief is. Nederland, bijvoorbeeld, doet alleen maar steekproeven. De telling geeft een volledig beeld van overnachtingen, aankomsten en gemiddelde verblijfsduur, al zijn de cijfers wat onderschat: hoteliers geven minder gasten aan dan werkelijk verblijven in hun bedrijf, omdat ze ook niet altijd alle nachten aangeven aan de belastingen, en ze in de



verkeerde veronderstelling verkeren dat de cijfers van de Algemene Directie Statistiek door belastingcontroleurs tégen hen gebruikt kunnen worden. Onderzoekers gaan ervan uit dat er, over de jaren heen, een soort van “fout-coëfficiënt” is, waardoor de cijfers te laag zijn, maar evoluties toch goed te volgen. Al bij al vormen de cijfers, zoals gepresenteerd in Toerisme in Cijfers en Toerisme in Cijfers XL, beide publicaties van Toerisme Vlaanderen, een uitstekend werkinstrument.

Nadelen Het nadeel van de statistieken, voor de robotfoto die we pogen samen te stellen, is dat men erin onze doelgroep niet kan volgen: -

naar leeftijd wordt niet gevraagd. Dat is overigens een probleem bij toeristische statistieken overal in Europa.

-

bij logiesvorm is het niet mogelijk om voor de doelgroep bestemde logiesvormen af te zonderen. De reden daarvoor is het onderscheid tussen officiële jeugdherbergen en private hostels. Beiden bieden vergelijkbare diensten (goedkoop slapen, vaak in slaapzalen), maar omdat de privé-hostels geen lid zijn van de officiële jeugdherbergfederatie, worden ze geteld bij “hotels”, in plaats van, zoals de jeugdherbergen, bij “logiesvormen voor doelgroepen.” Dat terwijl het net de private hostels zijn, veel meer dan de officiële jeugdherbergen, waar internationale jonge reizigers overnachten. Uit Toerisme In Cijfers XL blijkt duidelijk dat jeugdherbergen voornamelijk cateren voor het binnenlands toerisme.

Bovendien gaf van de jonge reizigers, ondervraagd door Richards en Wilson, maar liefst 41 procent aan tijdens hun reis te overnachten bij vrienden of familie, met als gevolg dat vier op tien van de jonge reizigers niet worden geregistreerd door de op overnachtingen in hotels gebaseerde toeristische statistiek.



Logies Voor Doelgroepen: een residu-categorie? De afzondering van “logiesvormen voor doelgroepen” in de tellingen had nochtans oorspronkelijk precies als bedoeling om een specifieke vorm van toerisme in kaart te brengen. Wat aanvankelijk werd geteld, in de jaren ’30 en ’40, waren jeugdherbergen, natuurvriendenhuizen en wandelhemen. Waarom? Omdat dit de logiesvormen waren van een vorm van toerisme met specifieke tripkarakteristieken, namelijk het ‘etappentoerisme’: rugzaktoerisme oude stijl, dat geografisch beperkter was dan het hedendaagse backpacken, maar dat toch al een sterk internationaal karakter had.1 Ook de ‘etappentoeristen’ hadden, zoals onafhankelijke jonge reizigers vandaag, een gedeelde visie – zij het niet dezelfde. Het was een antistedelijke vorm van toerisme. Een tijdlang wegvluchten uit de stad (fabriek) naar de vrije natuur, was overigens het oorspronkelijke doel van alle ‘volkstoerisme’ en ‘arbeidersvacanties.’ Vandaag is dat anders: de lange-termijns budget trip heeft in Europa, zoals gezien, vaak een stedelijk karakter. Daarom zijn de officiële jeugdherbergen, die allen (op een aantal uitzonderingen na) gesitueerd zijn op het platteland of aan de rand van de stad, niet meer geschikt voor internationale jonge reizigers en wordt hun rol overgenomen door privé-hostels. Vandaag lijkt ‘logiesvormen voor doelgroepen’ een residu-categorie, die geen sociale werkelijkheid weerspiegelt. Een herziening van de categorieën, die maat houdt met de ontwikkeling van het internationale jongerentoerisme, dringt zich op.

Verwerking (Toerisme In Cijfers) De jaarlijkse publicatie van Toerisme Vlaanderen, Toerisme In Cijfers verwerkt de officiële tellingen. Toerisme In Cijfers presenteert de gegevens van de belangrijkste marktlanden naar aantal aankomsten en aantal overnachtingen per gewest, per macro-economisch product 1

Uit de jaarverslagen van de jaren 1930, ’40 en ’50 blijkt dat het aantal Duitsers, Zweden... in Belgische officiële jeugdherbergen in vergelijking met het totale volume van het toerisme toen, niet onaanzienlijk was. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


(Kust, Kunststeden, Regio’s)... Toerisme in Cijfers XL is een meer gedetailleerde versie, en bevat ook gegevens per Kunststad. De publicaties zijn in de handel verkrijgbaar en zijn te downloaden via www.toerismevlaanderen.be. Toerisme In Cijfers verwerkt niet alleen de gegevens, maar interpreteert ze ook. Zo signaleren de onderzoekers: -

een recente evolutie: het aantal aankomsten stijgt, het aantal overnachtingen daalt; kortom: er komen steeds meer korte trips;

-

regio’s en kust zijn enkel aantrekkelijk voor binnenland en buurlanden;

-

voor verre markten stijgt het percentage zakenreizigers aanzienlijk.

Toerisme Vlaanderen stemt daarom zijn marketing voor een goed stuk af op een concept van Vlaanderen als land van korte trips. Toerisme In Cijfers bevat, naast de verwerking van de officiële tellingen, nog gegevens uit andere bronnen: -

gegevens uit het binnenlands reisonderzoek van onderzoeksbureaus uit belangrijkste marktlanden;

-

economische gegevens uit de belangrijkste marktlanden. Toerisme In Cijfers geeft de voornaamste economische trends aan die het toerisme positief of negatief kunnen beïnvloeden, zoals een stijging of daling van de werkloosheid in de marktlanden.

Wat op basis van de verzamelde gegevens niet kan worden bepaald, terwijl het voor de robotfoto zeer interessant zou zijn: -

hoeveel van die korte bezoeken staan op zich (citytrip); hoeveel van die korte bezoeken maken deel uit van de ‘great trek’ die euro-backpackers maken? PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


En in het laatste geval: waar komen ze vandaan en waar gaan ze naartoe?



(b) Marktonderzoek 2005 (Toerisme Vlaanderen)

Aanpak Om de vijf jaar – zoals recent in 2005, daarvoor in 2000 – doet Toerisme Vlaanderen een grootschalig toeristisch marktonderzoek. Het onderzoek is opgedeeld in drie delen: kust, kunststeden en regio’s. Voor wat betreft het gedeelte kunststeden werd er in 2005 samengewerkt met het onderzoeksbureau WES. Voor dit onderzoek werden 2.857 toeristen face-to-face geïnterviewd. Het kunststedenonderzoek concentreerde zich op vijf Vlaamse kunststeden: Brugge, Brussel, Antwerpen, Gent en Leuven. Mechelen werd in deze studie niet opgenomen: daar liep in 2005 een aparte studie, naar aanleiding van het evenement ‘Mechelen, stad in vrouwenhanden’.

Belang voor de robotfoto De marktstudie is voor de robotfoto zeer belangrijk: het is de enige bron voor Vlaanderen die informatie geeft over de leeftijd van reizigers, ook al is de belangrijkste focus het gebruikelijke land van herkomst. Het onderzoek ligt in het verlengde van de marketingstrategie van Toerisme Vlaanderen. Daarom wordt de correlatie onderzocht tussen: -

de macro-economische eenheid: ‘kust’, Vlaamse regio’s, kunststeden; het target-land: Nederland, Groot-Brittanië, Duitsland, …

om vervolgens in de belangrijkste markten gepaste promotie te voeren – cfr. de nieuwe website voor Frankrijk, en het concept ‘les irréguliers’, PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


die de zes Kunststeden aanprijst als bestemming voor ‘un week-end irrégulier’(www.lesirreguliers.com). Vooral belangrijk is dat de categorie leeftijd in dit onderzoek ruim aan bod komt. De verschillende leeftijdscategorieën (18-24, 25-34 en zo voort tot 65+) worden gecorreleerd met activiteiten, bestedingen, duur van het verblijf, tevredenheid, mogelijk herhaalbezoek mate waarin andere Vlaamse kunststeden worden bezocht... Ook zeer interessant zijn de vergelijkingen tussen gedragingen en bestedingen tussen hotelgasten en gasten in een jeugdherberg, independent hostel of andere vormen van jeugdlogies.

Beperkingen Er zijn ook beperkingen: -

De leeftijd is weergegeven in brede categorieën, waarvan 18-24 jarigen en 25-34 jarigen tot de hier besproken doelgroepen behoren – de jongste categorie al meer dan de oudere – maar er niet mee kunnen worden gelijkgesteld.

-

De marktstudie gebeurt niet jaarlijks, maar in principe om de 5 jaar. Voor tussenliggende jaren is over gedragingen van de verschillende leeftijdscategorieën geen enkele informatie.

-

Enkel wie verbleef in betalende logies, werd betrokken bij het onderzoek. Dat wil zeggen dat de naar schatting 20 tot 40% jonge reizigers (cfr. infra) die verblijft bij vrienden of familie, niet wordt bevraagd.

-

De bevraging beperkt zich tot reizigers uit de voornaamste marktlanden, zoals onderscheiden door Toerisme Vlaanderen. De gerichtheid op marktlanden is historisch te verklaren. Vroeger moest men wel via landen werken, om promotie te maken. Nu zijn er andere kanalen, vooral het internet. Zou uitgaan van een doelgroep als onderzoeksobject geen ander beeld opleveren? Voor jonge reizigers stellen we vast (zie



verder) dat één op vijf van hen niet uit de traditionele marktlanden komt. Uit gegevens van het Brugse hostel Charlie Rockets, lente 2006 blijkt een grote diversiteit in het gastenbestand. De Verenigde Staten, Australië, Spanje, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, liggen voorop. Maar er zijn evengoed reizigers uit Mexico, Zuid-Korea, Israël... (Voor de verdeling in leeftijden, zie bijlage II). Zou het, met het oog op het internationaal jeugd actieplan, niet mogelijk zijn om naast de thans gevolgde strategie ook promotie te voeren, niet gericht op landen, maar op een internationaal samengestelde doelgroep – via internet en andere aangepaste kanalen?



3 Ander Onderzoek & Secundaire Gegevens Buitenlands Onderzoek Het buitenlandse reisonderzoek waarop ‘Toerisme in Cijfers’ is gebaseerd, voor het gedeelte buitenlandse toeristen, is voor deze studie niet bruikbaar. De studies tellen het aantal reizen naar België in het algemeen, niet bijvoorbeeld de afzonderlijke kunststeden, en maken geen onderscheid naar leeftijd. Op de Nederlandse na (CVO- Continu VakantieOnderzoek) ‘leiden allen onder het euvel dat hun steekproeven te beperkt zijn. Daardoor kunnen zij dikwijls nog wel relevante uitspraken opleveren voor België als geheel, maar niet meer voor Vlaanderen of een specifiek macroproduct.’1 (Laat staan een stad op zich, of een doelgroep.)

Lopend Onderzoek Tenslotte signaleren we een lopend onderzoek, dat momenteel nog geen gegevens oplevert, maar in de toekomst (mogelijk) wel: TourMis, een Weens onderzoekscentrum, wil een uitgebreide questionnaire starten in vele Europese steden; TourMis is eerst en vooral een databank van toeristische statistieken, volgens beheerder Karl Wöber de meest volledige ter wereld. Het project heeft vele sponsors (Oostenrijkse toeristische 1

Nys & De Bruyn, De Vlaanderen Vakantieganger, 13 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


diensten, European Cities Tourism, European Tourism Council), en krijgt de (vrijwillige) steun van nationale directeurs van Toerisme. Om de data uit verschillende landen op elkaar af te stellen, wil TourMis voor eens en altijd de onenigheid wegnemen over wat een ‘toerist’ is: een eensluidende definitie formuleren. Verschillende landen en onderzoeksbureaus hanteren verschillende definities van wat een toerist is; hoeveel dagen hij/zij van huis moet zijn. Maar aangezien de World Tourism Organisation, die haar eigen definities hanteert, niet meedoet, en bovendien alleen gegevens op vrijwillige basis worden ingevoerd – de enige bevoegdheid die beheerder Wöber heeft is vermanende mails sturen – zal ook dit initiatief geen definitieve klaarte scheppen. Niet de databank, echter, is voor ons belangrijk – leeftijd is daar, zoals steeds, geen categorie; wel een ander project van TourMis, namelijk de eurocities questionnaires. TourMis wil een project opstarten met meer diepgaande vragenlijsten aan toeristen in een vijftigtal Europese steden. De bedoeling is om dezelfde vragen te stellen (een heel gamma: boekingsmethoden, transport, activiteiten...) binnen alle steden die zijn aangesloten bij European Cities Tourism, via straatinterviews van 15 minuten in de buurt van bezienswaardigheden. Leeftijd is één van de vragen, in categorieën (14- 18, 19-24, 25-34...). Het doel is standaardisering & kwaliteitsbewaking. Probleem is dat het alleen gaat om de aangesloten leden van het netwerk European Cities Tourism, waartoe niet alle belangrijke Europese steden behoren. Voor Vlaanderen staan wel Gent en Brussel, maar niet Brugge en Antwerpen op de lijst met deelnemende steden. Tot dusver is dit blijkbaar niet meer dan een ambitieus plan. Het draaiboek over de aanpak ligt klaar, maar bij navraag bij Karl Wöber, bleken in elk geval geen van de Vlaamse kunststeden die in het draaiboek vermeld staan, voor zover hij weet plannen te hebben ook daadwerkelijk te starten met het implementeren van de vragenlijsten.



Secundaire gegevens

Hostels Use-it heeft in april 2006 aan alle Vlaamse hostels een brief gestuurd, met de vraag welke informatie zij over hun gasten bijhouden, en welke informatie ze op dit moment niet zelf bijhouden, maar die ze wel bruikbaar zouden vinden. Aangezien de respons op de schriftelijke vraag niet overweldigend was, werd met enkele Brugse hostel-uitbaters een persoonlijk gesprek gevoerd. Sommige hostels houden naast de verplichte telling van de Algemene Directie Statistiek en een formulier voor de politie (zie beneden) nog extra informatie bij, die interessant kan zijn voor onderzoek naar jongerentoerisme. Twee voorbeelden: -

alle gasten van het Brugse Charlie Rockets vullen een formulier in, met daarop onder meer de vragen ‘hoe heeft u Brugge leren kennen’ en ‘hoe heeft u Charlie Rockets leren kennen.’ Charlie Rockets stelt deze vragen om de vinger aan de pols te houden en vermelde hostel-websites te checken. De informatie wordt verder niet verwerkt, de formulieren na een tijd weggegooid;

-

Bauhaus doet bij elk van zijn klanten een tevredenheidsonderzoek, dat om begrijpelijke redenen confidentiële informatie is.



Politie – Verplichte Logieskaart De Wet tot inrichting van de controle op reizigers in logementhuizen (17 december 1963) verplicht elke uitbater van een logiesverstrekkend bedrijf om voor elke reiziger, in dubbel, een logieskaart op te maken, met daarop onder meer de persoonsgegevens van de reiziger (naam, adres, geboortedatum), naast bijvoorbeeld nummerplaat van de eventuele wagen. De hotelier moet één exemplaar binnen de 24 uur overmaken aan de politie, die het na een tijd vernietigt. Op het andere exemplaar moet de hotelier de datum van vertrek invullen. Hij moet het dubbel vanaf dat moment gedurende één jaar bewaren. Gedurende die tijd kan de politie dit dubbel altijd ter inzage opvragen. Er bestaat dus een bron waarmee men, ten allen tijde, voor het afgelopen jaar leeftijd, nationaliteit en gebruikelijke verblijfsland kan nagaan van, bijvoorbeeld, reizigers uit een selectie van hotels (in ons geval: hostels en budgethotels). Het dubbel, door de hotels bewaard, is de meest interessante bron: hierop staat datum van aankomst én vertrek. Met deze potentiële bron zijn drie problemen: -

Hoewel wettelijk in principe verplicht, houden niet alle politiediensten deze gegevens nog bij. In Brugge bijvoorbeeld wel, in Antwerpen niet.

- De gegevens zijn niet publiek toegankelijk. Use-it heeft bij de politie geïnformeerd of eventueel inzage mogelijk is in de logieskaarten. Dit kan door speciale permissie (collegebesluit na goedkeuring van het verzoek door de stadssecretaris.) Het gemotiveerd verzoekschrift zou kunnen wijzen op het belang van de gegevens voor het waardevrije wetenschappelijke onderzoek & de toekomst van de nationale economie. Momenteel wordt de procedure, op vraag van Vlaams Minister van Toerisme Geert Bourgeois, herzien door de federale staatssecretaris voor Administratieve Vereenvoudiging Vincent Van Quickenborne. Over de principes van de vereenvoudiging is er nog geen eensgezindheid: de procedure zou voortaan elektronisch verlopen, maar Geert Bourgeois PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


wil ook dat het aantal vragen wordt beperkt. Hij ziet geen nut in het vragen naar gezinssamenstelling of beroep.1 Hierover zullen besprekingen worden gevoerd, waarbij de sector zal worden betrokken. Bij die besprekingen zou men ook mensen van statistiek & onderzoek kunnen betrekken. Elektronische aangifte kan veel mogelijkheden scheppen voor onderzoek. Idealiter zou de hoteluitbater maar één formulier moeten invullen, dat apart wordt verwerkt door politie en statistiek. Deze vorm van samenwerking tussen toeristische statistiek en politiediensten is in diverse landen zeer gebruikelijk, met name bij grenscontroles.

1 Belloy, Katia. “Hotels moeten logementfiche niet meer invullen.” In: Officiële Horeca, juli 2006, p. 16



Wat kunnen we afleiden uit de besproken bronnen? 1. Wat kunnen we, met enige graad van zekerheid, afleiden uit deze bronnen? We kunnen met enige zekerheid vaststellen, voor de voornaamste marktlanden: -

het aantal reizigers in de categorie 18-24 en 25-34 jarigen. Dit kan echter alleen voor 2005 – omdat er een marktstudie was. Voor de volgende jaren is dergelijke raming onmogelijk. Dit kan misschien wel mogelijk worden bij de hervorming van de verplichte logieskaart. Dit zou meer volledige en meer gedetailleerde informatie toestaan over de leeftijdsindeling van reizigers.

-

gedragingen van de verschillende leeftijdscategorieën, helaas enkel voor wat betreft het jaar 2005.

-

het aantal citytrippers en backpackers

2. Welke informatie ontbreekt? Er is geen enkele manier om enig zicht te krijgen op de door jonge onafhankelijke reizigers gevolgde Europese trajecten. Meer gegevens hierover kan men slechts verwachten wanneer het Eurocities Questionnaires-project van TourMis in werking zal treden.



4 Gebrek aan informatie: oorzaken Na te hebben vastgesteld dat: - de overheidsstatistiek inzake toerisme zeer beknopt is, niet alleen in België maar overal in Europa; - internationale harmonisering moeizaam verloopt; - de industrie zelf die leemte wil vullen maar daar niet in lukt; gaan we op zoek naar de oorzaak van het probleem. Het antwoord op die vraag vinden we in economische en cultuurhistorische factoren: 1. economisch: toeristische industrie is een versnipperde archipel van KMO’s, die weinig marktonderzoek toestaat; 2. cultuurhistorisch: het duurde vrij lang voor overheden het economisch én cultureel belang beseften van toerisme.

Economische oorzaken De toeristische industrie, vandaag, is gedomineerd door KMO’s. Die hebben niet het budget of de know-how om marktonderzoek te doen. Volgens de Oostenrijkse toerisme-onderzoeker Karl Wöber is er af en toe een aanzet tot market intelligence vanuit de industrie zelf. Maar:



‘Even the larger businesses and tourism organizations lack market research departments and employees rarely work exclusively on market research items. This results again in an inconsistent development of marketing aims and strategies, as businesses as often as not grope in the dark for their direction.’1 Marktonderzoek door de industrie zelf is altijd onvolledig, nooit volgehouden. Wilson en Richards maken overigens melding van surveys door de industrie, die niet voor derden toegankelijk zijn: ook nog een probleem.

Historische oorzaken Al worden de laatste tijd de inspanningen opgedreven, toch lijkt onderzoek naar toerisme nog lang niet in verhouding met zijn economische en culturele belang. Staten kregen pas aandacht voor toerisme met de crisis van 1929, als middel om de internationale betalingsbalans te effenen. De economische impact, voordien, van toerisme was dan ook verwaarloosbaar. In die context begon België in 1934 met het bijhouden van de statistieken. Dit was deel van de poging om het toerisme ernstig te laten nemen als economische bedrijvigheid. In een verslag van de jaarlijkse werking van het Commissariaat-Generaal voor het Toerisme in 1950, legde commissaris-generaal Arthur Haulot uit dat hij eraan hield om toerisme een ‘industrie’ te noemen, al namen economische puristen hem dat kwalijk - er wordt tenslotte geen primair materiaal bewerkt. Maar, zei hij, om psychologische redenen alleen is dat belangrijk – om ernstig genomen te worden.2 Daarom was ook veel aandacht voor het binnenhalen van harde deviezen, en het opstellen van een balans: wat brachten buitenlandse toeristen binnen, welk Belgisch geld ‘verdween’ naar het buitenland? De ‘vlucht’ van Belgische toeristen, en Belgische Franken, naar verre bestemmingen werd na de tweede wereldoorlog gezien als een 1 2

TourMis White Paper, 3 Rapport Au Conseil Supérieur...1950, 92. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


problematische evolutie, die men nog dacht te kunnen ombuigen in eigen voordeel. Toeristische statistiek is dus begonnen ten behoeve van hoteliers, en in het kader van de poging om de verkeersreisbalans in het voordeel van België om te buigen. Die poging is mislukt – de verkeersreisbalans is vanaf de tweede wereldoorlog tot vandaag in stijgende mate negatief voor België. Maar intussen zijn er veel meer stakeholders: musea, bijvoorbeeld, hebben zich de laatste decennia in heel Europa omgeschoold van instellingen met een conserverende functie tot instellingen ook gericht op promotie. P.R. is een belangrijke functie geworden. Ook zij zouden, net als bijvoorbeeld Use-it, hun voordeel doen met veel ruimere en meer gedetailleerde market intelligence dan nu beschikbaar is.

Aan welke informatie is er nood? Voorbeeld: Use-it Use-it zou véél meer gegevens kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld, over de doelgroep: in welke ‘clusters’ reizen ze? Reizen ze alleen, als koppel, als gezin, met vrienden/familieleden? Zuivere overnachtingcijfers zeggen niet zoveel, net zo min als de gemiddelde grootte van het reisgezelschap (namelijk 2,4 personen1). Use-it zou ook meer gegevens kunnen gebruiken over het gedrag van de doelgroep. Vanwaar komen ze en waar gaan ze naartoe? Zijn er Europese ‘trajecten’? Wie volgt welke trajecten? Hoe besteden ze hun tijd en geld, en wat is het verband daartussen? Hoe verplaatsen ze zich door de stad – te voet, fiets? Hoe besteden ze hun tijd en geld, en wat is het verband daartussen? Use-it zou ook meer informatie kunnen gebruiken over de verleners van toeristische diensten. Bijvoorbeeld hostels: welke diensten verlenen ze? Was doen, internet, verspreiden ze een kaart en van wie? 1

WES Kunststedenonderzoek 2005 – Tabellenboek, 38 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


Vanuit deze optiek heeft Use-it een vraag gericht aan hostel-uitbaters, wat hun noden zijn op vlak van informatie. Uit persoonlijke gesprekken met enkele Brugse hostel-uitbaters bleek grote belangstelling voor mobiliteitsstromen van backpackers (welke Europese trajecten volgen ze); en ook de vraag hoe steden en hostels bekend werden.



Conclusie Ten aanzien van jongerentoerisme geldt wat Boerjan & Lowyck meer in het algemeen vaststelden: “dat de meeste toeristisch-recreatieve onderzoekingen erg kwantitatief gericht zijn en er bvb. niet in slagen overduidelijke actuele trends in beeld te brengen”1. Volgens de Franse toerisme-onderzoeker Marc Boyer2 bestaat kennis van toerisme vandaag uit twee kennisdomeinen, die nog te zeer gescheiden zijn: -

de know-how van belanghebbenden (toeristische bureaus, consultants, toeristen zelf): zij hebben, zegt Boyer, een idee van waar het om gaat, al is dat vaak wat verward;

-

de groei van een intellectuele traditie, die tot dusver een aanpak is van buitenaf: geografisch, econometrisch, sociologisch...

De twee kennisdomeinen moeten nu worden gecombineerd. Wat betekent dit voor het jongerentoerisme? Over jongerentoerisme is er vandaag, internationaal, slechts een begin van kennis, en het begin van een gericht beleid. Uitbreiden, preciseren en integreren van die kennis is een proces dat van beneden af moet beginnen.

1 2

Boerjan & Lowyck, Basisbegrippen..., 113 Boyer, Le tourisme de l’an 2000, 10 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


III ROBOTFOTO



De robotfoto is opgesteld aan de hand van drie soorten bronnen: -

internationale studies, specifiek over jongerentoerisme; de nationale toerismestatistiek van de FOD Algemene Directie en Statistiek; het marktonderzoek 2005 van Toerisme Vlaanderen.

De telling van Toerisme en Hotelwezen door de FOD Algemene Directie en Statistiek bevat, zoals gezegd, geen gegevens over de leeftijd van de reiziger. Daarom werden de tellingen geïnterpreteerd op basis van het marktonderzoek van Toerisme Vlaanderen uit 2005. Dit deel bevat: -

Een overzicht van het aandeel jongeren in de belangrijkste marktlanden;

-

Een ranglijst van de belangrijkste jonge markten voor de afzonderlijke leeftijdscategorieën;

-

een overzicht van het aantal recreatieve aankomsten van jonge reizigers (18-24 en 25-34) in Brugge, Gent, Antwerpen en Brussel afzonderlijk en in die vier steden samen. De twee leeftijdscategorieën worden apart berekend.

Het gaat dus om recreatieve aankomsten: -

Recreatief: enkel recreatieve aankomsten worden geteld. In zakenreizen en congres-toerisme zijn jongeren evenmin afwezig, en zeker niet de categorie 24-35 jarigen, maar deze vorm van reizen staat los van independent travel.

-

Aankomsten, geen overnachtingen. Op het niveau van de afzonderlijke steden is het aantal aankomsten een goede benadering van het aantal toeristen. Wie twee maal per jaar PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


komt, wordt tweemaal geteld – maar het gaat dan ook, om zo te zeggen, om twee verschillende toeristen. De enige vertekening is dat wie van van hotel verandert (bijvoorbeeld bij een verlenging van het verblijf) ook dubbel wordt geteld. Het gaat om twee leeftijdscategorieën: 18-24 en 25-34. De cijfers trekken dus een cirkel omheen de doelgroep; het is geen silhouet. Hoe groot is de doelgroep van onafhankelijke jonge reizigers binnen deze twee categorieën? Zoals eerder gezegd, beperkt de doelgroep zich niet tot de categorie 18- tot 24 jarigen. Maar hij bestrijkt zeker ook niet het hele terrein van 18- tot-34 jarigen, zijnde bijna veertig procent van alle reizigers naar de Vlaamse kunststeden. Waarschuwing. De indeling in leeftijdscategoriën is gebaseerd op onderzoek met steekproeven. De cijfers kunnen dus niet verabsoluteerd worden.



1 Aandeel Jongeren

in de Belangrijkste Marktlanden Het aantal recreatieve aankomsten van buitenlanders in Brussel, Brugge, Gent en Antwerpen samen bedroeg in 2005 2.132.392. Als volgt verdeeld:

Zijnde: Brussel: 1.102.239 Brugge: 525.431 Antwerpen: 315.925 Gent: 188.797 Dit is de rangorde van de meest jonge markten – niet in absolute cijfers, maar naar het percentage jongeren binnen de markten:



Deze negen landen (of in het geval van Scandinavië een regio) zijn goed voor iets meer dan 80% van de recreatieve aankomsten in de kunststeden – alle leeftijden. Ze worden achtereenvolgens besproken. Daarna wordt het probleem besproken van het gebrek aan informatie over de 20% reizigers die uit andere landen komen.



1 SPANJE Spanje is een zeer jonge markt:

In 2005 bezochten 120.053 Spanjaarden de vier grote kunststeden. Brussel was veruit de populairste bestemming. Opmerkelijk is het lage aantal Spanjaarden in Antwerpen:



Sinds 2000 is de Spaanse markt nog verjongd. Een lichte daling in de categorie 24-35 jarigen (met 2%) wordt ruimschoots gecompenseerd door de stijging van 6,8 procent in de jongste leeftijdsgroep. Spanje is bovendien booming: het aantal overnachtingen is sinds 2001 gestegen met 9,1%. Kortom: Spanje is voor het aantrekken van onafhankelijke jonge reizigers een succesformule. Wat interessant zou zijn: een onderzoek naar de ingrediënten van die formule. Het gaat allicht om een mix van: -

nationale reistraditie; de historische band met Vlaanderen; de aanpak van het buitenlandkantoor van Toerisme Vlaanderen ...

Een schaduwkant van de succesformule is de geringe belangstelling van jonge Spaanse reizigers voor Antwerpen. Ook voor Gent, maar dat cijfer is te verwachten. Daarom: promotie in Brussel en Brugge voor Antwerpen en Gent, op maat van Spanjaarden?



2 JAPAN Japan scoort sterk in beide categorieën, maar vooral in de categorie 25-34:

De Japanse markt is, met jaarlijks 61.340 recreatieve aankomsten, niet zo groot. Voornaamste aantrekkingspolen zijn Brussel en Brugge:

Sinds 2000 is er een stijging in de jongste leeftijdscategorie met 8,8%, die wordt gecompenseerd door een daling in de oudere categorie met 12,8%. Qua aantal overnachtingen in de kunststeden (alle leeftijden) daalt de Japanse markt met 3,9%.



De Japanse markt is wel jong, maar niet onafhankelijk: 43,9% reisde in 2005 in groep doorheen de Vlaamse kunststeden.1

1

WES Kunststedenonderzoek 2005 – Tabellenboek, 53 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


3 FRANKRIJK De Franse reizigers zijn vooral sterk aanwezig in de categorie 25-34 jarigen:

Frankrijk is, voor alle leeftijden, de op twee na grootste markt, met 333.825 aankomsten. Brussel is bij Fransen veruit de populairste bestemming, Gent en vooral Antwerpen scoren eerder zwak:



Het aantal jongeren bij de Franse reizigers is sinds 2000 nauwelijks gewijzigd: toen bevond zich 15% in de categorie 18-24 jarigen en 26% bij de 25-34 jarigen. Sinds 2001 is het aantal overnachtingen door Franse reizigers – alle leeftijden – gestegen met 4,6%.



4 SCANDINAVIË

In totaal gaat het om 61.635 aankomsten. Opmerkelijk is de geringe belangstelling voor Brugge, en de grote belangstelling voor Gent:

Sinds 2000 is er in beide leeftijdscategorieën een achteruitgang: bij 18 tot 24 jarigen met 3,6%, bij 25-34 jarigen met 12,4%. Wel is er een stijging van het aantal overnachtingen met 4,85%. Die bestond uit een achteruitgang van Denen (-2,7%), een quasi status-quo van Zweden (+0,4%), een vooruitgang van Noren (+5,0%) en een forse sprong van de Finnen (+ 12,3%).



5 NEDERLAND Nederland scoort vooral sterk in de categorie 25-34 jarigen:

Nederland is voor de Vlaamse kunststeden de grootste markt, met in 2005 411.459 aankomsten. Het is de enige markt waar Brussel niet de populairste bestemming is:



In vergelijking met 2000 is er een status-quo in de jongste categorie, en een daling in de oudere, met 3%. Sinds 2001 is er een stijging van het aantal Nederlandse overnachtingen – alle leeftijden – met 2,0%.



6 VERENIGDE STATEN Vooral de jongste reizigers zijn in de Amerikaanse markt sterk aanwezig:

In totaal gaat het om 104.403 aankomsten. Brussel ligt ook hier op kop:

Sinds 2001 is er een daling van Amerikaanse overnachtingen – alle leeftijden – met 3,7%. Binnen dat kleinere aantal nemen de jonge reizigers ook een kleinere plaats in: de jongste categorie was in 2000 nog goed voor 28%; de oudere voor 15%. Kortom, de toestand van de Amerikaanse markt mag, voor de Vlaamse kunststeden, zorgwekkend worden genoemd. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


7 ITALIE Italiaanse reizigers zijn vooral sterk aanwezig in de jongste leeftijdscategorie:

In 2005 waren er 62.936 Italiaanse aankomsten. Opmerkelijk is de fixatie op Brussel. Brugge scoort hier niet zo sterk:

Het aandeel reizigers in de jongste categorie is sinds 2000 hetzelfde gebleven, dat in de oudere categorie is gedaald met 5%. Het aantal overnachtingen sinds 2000 is gestegen met +0,7%. De Italiaanse markt bevat veel jongeren, maar niet veel onafhankelijk reizende jongeren.



8 VERENIGD KONINKRIJK Het Verenigd Koninkrijk scoort ongeveer even zwak in beide categorieën:

Het blijft wel de op één na grootste markt, met in totaal 402.041 aankomsten. Brugge blijft bij de Britten erg populair:

Het Britse toerisme naar de kunststeden is in verval: sinds 2001 zijn er 5,2% minder overnachtingen. De daling gaat elk jaar aan een hoger tempo; tussen 2004 en 2005 bedroeg het verlies 7,5%. De markt verjongt ook niet echt: het aandeel van de 18-24 jarigen is weliswaar sinds 2000 met 6,8 procent gestegen, maar het aandeel 2534 jarigen is dan weer gedaald met 3,4%.



9 DUITSLAND Duitsland is de oudste markt:

In totaal waren er in 2005 178.931 aankomsten door Duitse reizigers – alle leeftijden.

De markt wordt bepaald door georganiseerde reizen. In vergelijking met 2000 is het aantal jongeren nog gedaald; in de jongste categorie met 1,5% en in de oudere categorie met 3,8%. Sinds 2001 is er wel een lichte stijging in het aantal overnachtingen, met 0,9%.



De Duitse en de Britse markt baren zorgen. Gelet op: -

het volume van het uitgaand Brits en Duits jongerentoerisme;

-

de gemiddelden voor de jongste leeftijdscategorieën in de Kunststeden in het algemeen;

-

de sterke aanwezigheid van jonge reizigers uit andere nabijgelegen landen,

mag de lage aanwezigheid (zeg maar: de afwezigheid) van jonge Britse en Duitse reizigers in de Vlaamse kunststeden zorgwekkend worden genoemd. Het lijkt erop dat de 2e en 4e grootste markten voor de Vlaamse Kunststeden onderaan worden uitgehold. Wat verklaart dit gebrek aan aantrekkingskracht van de Vlaamse Kunststeden op Britse jongeren? We kunnen slechts enkele hypothesen formuleren: -

Willen ze vérder op reis? Maken de sterke economieën dat ook mogelijk? Is er geen goedkoop vervoer? Dat wil zeggen is het goedkoper om naar zeg maar Venetië te vliegen?



Andere landen In totaal waren er 2.132.392 buitenlandse recreatieve aankomsten in Antwerpen, Brugge, Brussel en Gent. De voornaamste marktlanden waren in 2005 goed voor 1.736.623 aankomsten in deze vier steden. Blijven over: 395.769 aankomsten, of 18,56% voor wie geen marktonderzoek bestaat. Het gaat om volgende landen:





Het aandeel jonge reizigers binnen deze restcategorie is zeer moeilijk te bepalen. De gemiddelde leeftijd van reizigers uit de voornaamste marktlanden wordt naar boven getrokken door de vele oudere toeristen uit de buurlanden. De internationale ‘restgroep’ is vermoedelijk jonger dan gemiddeld. In de hiernavolgende berekening hebben we, bij gebrek aan concrete indicatie, de algemene sleutel toegepast op deze reizigers: 16% bij de 18-24 jarigen; 19,9% bij de 2534 jarigen.



2 RECREATIEVE AANKOMSTEN JONGE REIZIGERS per stad Eerst: een rangschikking van recreatieve aankomsten van jonge reizigers in de vier grote kunststeden samen. Vervolgens: een bespreking per stad.



TOP ALLE LEEFTIJDEN

(Brussel, Brugge, Antwerpen, Gent)

TOTAAL: 2.132.392



TOP 18-24 jarigen (Brussel, Brugge, Antwerpen, Gent)

Totaal: 316.058 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


TOP 25-34 jarigen

(Brussel, Brugge, Antwerpen, Gent)

Totaal: 425.918



BRUSSEL Brussel heeft, van de vier besproken steden, het jongste profiel. 16,6 procent zit in de categorie 18-24 jarigen (tegenover 16,0 in totaal); 22,5% in de categorie 25-34 jarigen (tegenover 19,9 in totaal).1

TOP 5 Alle Leeftijden

1

WES – Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 8 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


BRUSSEL - TOP 18-24 jarigen

Totaal: 168.222 Opmerkelijk: meer dan één op vier van de jonge reizigers in Brussel komt niet uit de grote marktlanden. Ter vergelijking: in Antwerpen is dat 15%, in Brugge 11%, in Gent 9%. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


BRUSSEL - TOP 25-34 jarigen

Totaal: 222.915



BRUGGE Qua gehalte jonge reizigers, zit Brugge licht onder het gemiddelde van de Vlaamse Kunststeden. 15,4% zit in de categorie 18-24 jarigen (totaal: 16,0); 19,1 procent zit in de categorie 25-34 jarigen (totaal: 19,9%).




BRUGGE - Top 18-24 jarigen

TOTAAL: 76.174



BRUGGE - Top 25-34 jarigen

TOTAAL: 101.729



ANTWERPEN Antwerpen heeft na Brussel het jongste profiel van de Vlaamse kunststeden. 20,3% bevindt zich in de categorie 18-24 jarigen (tegenover 16,0 procent in totaal); 17,0 procent in de categorie 25-34 jarigen (totaal: 19,9%)1


1



Antwerpen – Top 18-24 jarigen

TOTAAL: 44.447



ANTWERPEN - TOP 25-34 jarigen

TOTAAL: 63.702



GENT Van de vier steden heeft Gent het minst jonge profiel. 11,2% bevindt zich in de categorie 18-24 jarigen (tegenover 16,0 procent in totaal); 16,3 procent zit in de categorie 25-34 jarigen (tegenover 19,9% in totaal)1

TOP 5 Gent Alle Leeftijden

1



GENT TOP 18-24

Totaal: 26.468



GENT-TOP 25-34

Totaal: 37.844



3 Kenmerken & Gedrag Dit laatste deel van de robotfoto behandelt het gedrag van jonge reizigers. Achtereenvolgens worden besproken: -

persoonsgegevens: geslacht, opleidingsniveau, samenlevingsvormen; reismotieven; verblijfsduur; reiskarakteristieken; logiesvormen; informatiebronnen; activiteiten; bestedingen.

Het is niet mogelijk om voor elk van deze categorieën veel zinvols te zeggen. Problemen worden geval per geval aangegeven.



PERSOONSGEGEVENS Geslacht De gegevens van de European Travel Monitor, verwerkt in Youth Outbound Travel..., wijzen op een licht overwicht van mannelijke reizigers bij de jeugd.1 Hoe zit het in Vlaanderen? Onder Kunststeden-reizigers in Vlaanderen, alle leeftijden, zijn er iets meer mannen dan vrouwen: 53,6% tegen 46,4%.2 Maar het is niet zeker of dat mannelijk overwicht ook geldt voor de doelgroep jonge reizigers: bij gasten van jeugdherbergen en independent hostels – een goede indicator voor onze doelgroep - was het verschil veel kleiner, om niet te zeggen quasionbestaande: 50,4% mannen, 49,6% vrouwen. Een aantal markten zijn uitgesproken mannelijk, namelijk de Japanse (69,9% mannen) en de Italiaanse (66,7% mannen). Uitgesproken vrouwelijke markten zijn er niet.

Opleidingsniveau/beroep De kunststedenreiziger – over alle leeftijden heen – heeft een hoger opgeleid profiel:

1

Youth Outbound Travel..., 12. Weliswaar waren in de survey van Richards & Wilson (2004) en in de Lonely Planet Travellers Pulse Survey respectievelijk 67% en 65% van de respondenten vrouwen. Maar de auteurs van de laatste survey merken hierover op, dat dit verrassende cijfer volledig wordt verklaard door de grotere bereidheid van vrouwen tot het invullen van enquêtes. 2



Ook de independent traveller heeft een hoger opgeleid profiel. Dit beeld komt terug in alle studies. Respondenten van de Lonely Planet Travellers Pulse Survey, bijvoorbeeld, waren voor 72 procent hoger opgeleid. In de studie van Richards en Wilson waren 70 procent van de respondenten studenten. (Dit cijfer moet men voorzichtig benaderen: respondenten werden benaderd via het netwerk van de International Student Travel Confederation. Drie kwart van de 18-24 jarige reizigers in Vlaanderen studeert nog:



18-24 jarige reizigers in Vlaanderen: beroep

24-35 jarige reizigers in de Vlaamse kunststeden oefenen diverse beroepen uit, met nadruk op bediende en vrije beroepen:

25-34 jarige reizigers in Vlaanderen: beroepen



Algemeen is het opleidingsniveau zeer hoog; opmerkelijk is dat het nog stijgt met de afstand. Van de 25-34 jarigen in het algemeen heft 44% een universitair diploma en 20,3% een diploma niet universitair hoger onderwijs. Voor de meest verre markten (Verenigde Staten en Japan samen) stijgt het opleidingsniveau tot 11,1% houders van een nietuniversitair diploma hoger onderwijs en 85,0 procent universitair opgeleiden. Dus: -

Independent travellers in het algemeen hebben een hoger opgeleid profiel; Reizigers naar de Vlaamse kunststeden hebben een hoger opgeleid profiel.

Kortom: alles wijst erop dat de jonge zelfstandige reiziger naar Vlaanderen een hoger opgeleid profiel heeft. De reisparticipatie van arbeiders, zeker als het gaat om internationale reizigers in de Vlaamse kunststeden, is zeer beperkt.

Samenlevingsvormen Zestig procent van de respondenten uit de Lonely Planet Enquête gaf aan ‘single’ te zijn - wat betekende dat ze niet samen woonden met hun (eventuele) partner. 20 procent woonde alleen; 43 procent in a ‘shared house’ (30 procent van de respondenten waren studenten). De onafhankelijk reizende koppels hadden meestal geen kinderen. Slechts 10 procent had kinderen. Opmerkelijk: slechts 1 procent van de leeftijdscategorie van 25-34 jarigen had kinderen. Afwezigheid van kinderen lijkt cruciaal om zich te identificeren met ‘independent travel. Ook op dit vlak valt een belangrijke karakteristiek van independent travel samen met een karakteristiek van de kunststedenreiziger: gezinnen met kinderen zijn in de kunststeden weinig vertegenwoordigd: slechts 10,3% van de volwassen reizigers naar de Vlaamse kunststeden waren op reis met kinderen.1 1



REISMOTIEVEN Ontmoetingen, ontspanning, het exploreren van andere culturen... Uit de beschikbare gegevens kan weinig worden uitgemaakt over de motivaties van jonge reizigers. De informatie is typisch te generisch. Dat geldt ook voor het motivatie-onderzoek, dat een deel was van het Marktonderzoek 2005 van Toerisme Vlaanderen1: de scores op een aantal mogelijke aantrekkingspunten, zoals -

nabijheid; veel cultuur; shoppingmogelijkheden; ....

leverde geen opmerkelijke resultaten op. Er zijn bijvoorbeeld, voor de verschillende aantrekkingspunten, geen opmerkelijk verschillende scores tussen de verschillende leeftijdscategorieën. Terwijl die verschillen er toch moeten zijn? Een bejaarde Duitser of een jonge Spaanse, terwijl ze zich opmaken om naar Vlaanderen te komen, bevinden zich ongetwijfeld in een andere frame of mind. Dat hiervan in onderzoek niets blijkt, wijst erop dat dit soort onderzoek niet goed genoeg wordt doordacht. Hier is een totaal andere aanpak nodig, met aandacht voor culturele, antropologische, economische en historische factoren. Het Use-it Portret Van De Jonge Reiziger (2007) zal nader ingaan op motivaties van jonge reizigers. Daarbij ook een bespreking van de Censydiam-aanpak terzake, zoals gevolgd in recent motivatieonderzoek van Franse, Duitse en Britse reizigers naar Vlaanderen. Voor een vooruitblik, zie bijlage I.

1

WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 61-63 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


VERBLIJFSDUUR De gemiddelde verblijfsduur in de Vlaamse kunststeden bedroeg in 2005 2,8 nachten.1 Young Travellers Stay Longer, beweren Richards & Wilson. Dit blijkt voor de Vlaamse kunststeden niet te kloppen als men alle jonge reizigers samen neemt: 18-24 jarigen bleven in 2005 gemiddeld 2,7 nachten, de 25-34 jarige 2,7 nachten. Het klopt wél wanneer men het aantal verbleven nachten door de doelgroep van Richards en Wilson – jongeren op rondreis – er voor Vlaanderen uitlicht:

18-24 jarige jongeren op rondreis blijven, in vergelijking met hun leeftijdsgenoten op citytrip, één volledige nacht langer. De gemiddelde duur van de totale rondreis was voor 18-24 jarigen 15,1 dagen en voor 24-35 jarigen 11,6 dagen.

1





Hierna: een bespreking van de verblijfsduur van jonge reizigers, per stad.

Brussel Brussel is voor 18-24 jarigen een bestemming voor één of twee nachten.

18-24 jarigen 51,5% van de 18-24 jarige reizigers in de Vlaamse kunststeden in 2005 (daarbij ook Leuven) overnachtte in Brussel:

25-34 jarigen 51,9 overnachtte in Brussel. Daarvan:







Brugge 18-24 jarigen Van de 18-24 jarige onafhankelijke reizigers naar de kunststeden, overnachtte 35,5% in Brugge. Voor hen is Brugge vaak een bestemming voor één nacht:

25-34 jarigen Van de 25-34 jarige onafhankelijke reizigers naar de Kunststeden overnachtte 35,8% in Brugge. Deze oudere groep blijft vaker twee nachten:





Antwerpen 18-24 jarigen 24,1% van de 18-24 jarige, onafhankelijke reizigers naar de Vlaamse kunststeden in 2005 overnachtte in Antwerpen:

25-34 jarigen 20,3% van hen overnachtte in Antwerpen:

Antwerpen is voor beide categorieën een bestemming voor één of twee nachten. PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:




Gent 18-24 jarigen 9,3% van de 18-24 jarige reizigers naar de Vlaamse kunststeden in 2005 overnachtte in Gent:

25-34 jarigen 10,1% overnachtte in Gent:





REISKARAKTERISTIEKEN

City Trip of Rondreis?

(Opgelet! Deze verhoudingen zijn beïnvloed door de afwezigheid van marktonderzoek buiten de grote marklanden – goed voor 20% van de recreatieve aankomsten, met daarbij veel verre markten en bijgevolg vermoedelijk veel backpackers. Nader onderzoek door Toerisme Vlaanderen zal tegen eind 2007 meer nauwkeurige gegevens opleveren.)

Groepsreis?



De 18-24 jarigen zijn overwegend onafhankelijke reizigers: slechts 15,5% komt in groep naar de Vlaamse kunststeden. De 25-34 jarigen zijn van alle leeftijdscategorieën het minste in groep op reis: slechts 7,7%. (Dit cijfer klimt voor 45-54 jarigen naar 35,1% en voor 65 en ouder naar 58,4%.)1 Dit beeld wordt bevestigd door een vergelijking tussen wie verblijft in een jeugdherberg of privaat hostel en wie verblijft in een hotel: 11,8% van de gasten in een jeugdherberg/hostel is in groep op reis; in een hotel is dat 24,4%.2 Inzake groepsreizen zijn er opmerkelijke verschillen tussen de nationaliteiten. Van de Franse reizigers (alle leeftijden) zijn slechts 6,5 procent in groep op reis; bij de Duitsers klimt dit tot 54,6%. Dit houdt deels verband met de jeugdigheid van de Franse en de ouderdom van de Duitse markt. Deze verklaring kan echter niet worden ingeroepen voor de Italiaanse markt: eerder jong, maar wel voor 44,9% op reis in groep, met socio-culturele verenigingen.3

Reisgezelschap

1 2 3

WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 54 WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 53 WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 53 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:




Vervoersmiddelen Bij de 18-24 jarigen



Bij de 25-34 jarigen



De vraag was: met welk vervoersmiddel overbrugde u de verste afstand van uw verblijfsland naar uw bestemming; het spreekt voor zich dat voor de niet-Europese reiziger dit het vliegtuig was. Dan weten we nog niets over verdere vervoersmiddelen.

Trajecten Buiten Vlaanderen Over de gevolgde trajecten van backpackers in Europa, en wat de laatste halte is voor Vlaanderen, bestaat op dit moment geen informatie. Deze informatie mag verwacht worden eind 2007, na onderzoek door Toerisme Vlaanderen.



TRAJECTEN BINNEN VLAANDEREN Hier zijn er verschillende mogelijkheden. Ofwel overnachtten de reizigers in meerdere steden, ofwel verbleven ze in één stad en deden ze excursies naar andere steden. Uit het Marktonderzoek blijkt dat 21,1% van de 18-24 jarigen en 20,6% van de 25-34 jarigen, die in één bepaalde Kunststad werden ondervraagd, al een excursie hadden gemaakt naar een andere kunststad, of van plan waren dat te doen. Dit aantal stijgt met de leeftijd: bij 65-plussers is dat 39,9%. De reden daarvoor is, dat met de leeftijd ook de deelname aan georganiseerde reizen toeneemt. Kortom, de mobiliteit binnen Vlaanderen van zelfstandig reizende jongeren is niet erg hoog.

Overnachtingen in en excursies naar andere steden Het Marktonderzoek bevat nog meer gegevens over bewegingen tussen de kunststeden, maar niet naar leeftijd. Onderstaande cijfers gelden voor alle leeftijden, en zijn slechts opgenomen als indicatie.



Hoeveel reizigers die overnachtten in BRUSSEL overnachtten ook in, of deden excursies naar, andere steden?

Hoeveel reizigers die overnachtten in BRUGGE overnachtten ook in, of deden excursies naar, andere steden?



Hoeveel reizigers die overnachtten in Antwerpen overnachtten ook in, of deden excursies naar, andere steden?

Hoeveel reizigers die overnachtten in Gent overnachtten ook in, of deden excursies naar, andere steden?



Samenstelling bezoekers steden: aantal overnachtingen en excursies. Onderstaande cijfers hebben enkel betrekking op 18-34 jarigen, en enkel op bezoekers van de vier grote Vlaamse kunststeden.

18-34 jarige bezoekers in Brussel Aantal dat er betalend overnacht: 94% (391.137) Aantal enkel op excursie : 6% (25.049)



18-34 jarige bezoekers in Brugge Aantal dat er betalend overnacht: 64% (177.903) Aantal enkel op excursie: 36% (101.928)

18-34 jarige bezoekers in Antwerpen Aantal dat er betalend overnacht: 67% (108.149) Aantal enkel op excursie: 33% (53.800)



18-34 jarige bezoekers in Gent Aantal dat er betalend overnacht: 43% (64.312) Aantal enkel op excursie: 57% (83.668)



LOGIESVORMEN

Waar? 34,9% van de 18-24 jarige onafhankelijke reizigers die betaalden voor hun logies, verbleef in 2005 in een jeugdherberg of independent hostel; bij de 24-35 jarigen daalde dat aantal tot 13,1%. Uit de Lonely Planet Survey bleek dat bij de keuze van hostels brand reputation relatief onbelangrijk was, in vergelijking met kostprijs én locatie.1 Veruit de populairste keten, met 45%, was YMCA-YWCA. Op de tweede plaats kwam Hostelling International met 19%.2

Boekingsgedrag Bij de 18-24 jarigen vertrekt 22,1% zonder enige reservatie, bij de 25-34 jarigen is dat 17,6%. Het algemeen gemiddelde is 12,9%. Dit betekent dat bij de 18-24 jarigen 68,2% hun logies op voorhand hadden gereserveerd.3 Van de 18-24 jarigen had 81,9 procent hoogstens één maand op voorhand gereserveerd, bij de 25-34 jarigen was dat 75,7%. Een vergelijking op dit vlak tussen citytrippers en rondreizigers:

1

Lonely Planet Traveller’sPulse Survey 2005, 46 Lonely Planet Traveller’sPulse Survey 2005, 47 3 WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 52 2





Dit is een vergelijking tussen boekingsgedrag tussen gasten in een jeugdherberg of independent hostel en gasten in een hotel:

Jonge reizigers zijn dus meer flexibel: 20 à 25% vertrekt zonder enige voorgaande boeking.

Logeren bij vrienden of familie Zeer opmerkelijk, maar zoals gezegd in het Marktonderzoek niet onderzocht, is het hoge aantal jonge reizigers dat tijdens de trip accommodatie vindt bij vrienden of familie. In de studie van Richards en Wilson gaat het om 41%. Dit is wel een erg hoog cijfer. Youth Outbound Travel...: vermeldt hetzelfde cijfer voor Franse reiziger, maar slechts respectievelijk 21% en 15% voor Duitse en Engelse reizigers - nog steeds niet onaanzienlijk.



INFORMATIEBRONNEN Van de 18-24 jarigen gebruikte 26,2% een reisgids, terwijl 68,0 procent het internet had geconsulteerd (vooral de website van de stad en die van het hotel).1 Bij de 25-34 jarigen, vergelijkbare cijfers. Volgens de Lonely Planet Travellers Pulse Survey besliste 69% van de reizigers op basis van hun gids waar vervolgens naartoe te gaan.

1



ACTIVITEITEN Wat doen gasten in een jeugdherberg/independent hostel MEER dan hotelgasten? Gerangschikt volgens grootste verschil 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Op café gaan: 53,3% tegen 41,3%; Uitgaan in een club: 15,8% tegen 4,6%; Bezoek van antiek/rommelmarkt: 9,9% tegen 3,5%; Bijwonen van een concert: 8,8% tegen 2,8%; Bezoek typische café’s/kroegentocht: 13,8% tegen 8,0%; Stadsrondrit per fiets: 7,0% tegen 1,9%; Theaterbezoek: 5,3% tegen 1,2%; Bijwonen van een festival: 6,3% tegen 3,1%.

Wat doen gasten in een jeugdherberg/ independent hostel MINDER dan hotelgasten? Gerangschikt volgens grootste verschil 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Begeleide stadswandeling: 7,4% (tegen 17,8%) Musea bezoeken: 30,4% (tegen 39,5%) Stadsrondrit per bus of koets: 6,4% (tegen 15%) Streekspecialiteiten degusteren: 9,3% (tegen 17,8%) Gastronomie: 9% (tegen 16,1%) Rondvaart: 8,0% (tegen 13,4%) Shopping/winkelstraten: 47,1% (tegen 52,3%)



De verdeling van activiteiten per leeftijd bevestigt dit beeld.1 Als we de activiteiten van de gasten in een jeugdherberg op zich bekijken, zien we in de top-tien toch veel traditionele toeristische activiteiten: 1. Bezoek historische gebouwen: 69,5% 2. Terrasjes doen: 64,2% 3. Restaurants: 58,0% 4. Op café gaan: 53,3% 5. Shopping/winkelstraten: 47,1% 6. Musea bezoeken: 30,4% 7. Uitgaan in een club: 15,8% 8. Bezoek typische café’s/kroegentocht: 13,8% 9. Rondvaart: 13,1% 10. Bezoek antiek-rommelmarkten: 9,9% Dat niet alle gasten in een jeugdherberg/hostel anti-toeristen zijn, bleek ook uit het tevredenheidsonderzoek van Use-it uit 2006, onder gasten uit de Brugse hostels. Uit de antwoorden op de vraag naar favoriete rubrieken op de Map Of Bruges For Young Travellers, bleek dat de gebruikers van de kaart de aparte Use-it aanpak waardeerden, maar dat een aantal onder hen toch geïnteresseerd was in meer traditionele toeristische bezienswaardigheden en activiteiten – rondvaart, koetstocht, wafels eten...2 (Overigens concentreert de kaart zich niet in eerste instantie op het ‘verborgen Brugge’; ook alle gebruikelijke bezienswaardigheden staan erop aangeduid.)

1 2

WES Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek, 89 Map of Bruges for Young Travellers 2006. Distributie & Gebruikerstevredenheid, 21-22 PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


BESTEDINGEN Internationaal Richards & Wilson presenteren een cijfer over hoeveel jonge reizigers wereldwijd spenderen, namelijk 20 dollar per dag, of 1900 dollar per reis: ‘exploding the myth of young people and students as budget travellers.’ Het maakt wel een verschil of dat in Zweden is, Slovenië of Thailand. Of in Vlaanderen, waar dit bedrag van 15,5 euro niet realistisch is. Youth Outbound Travel... presenteert andere gegevens: de gemiddelde Duitse jongere (15 tot 25) op reis in het buitenland in 2000 spendeerde 63 euro per dag, Franse jongeren spendeerden 84 euro per dag, Britse jongeren zelfs 115 euro per dag. Cijfers die al veel meer het gemiddeld bedrag benaderen, besteed door toeristen van alle leeftijden in de Vlaamse kunststeden in 2000, namelijk 118 euro. Het gaat in Youth Outbound Travel... wel niet alleen om ‘independent’ reizigers: vooral de Britten – naar jongerentoeristische normen big spenders – doen vaak een beroep op package-formules.

Bestedingen naar leeftijd 18-26 jarigen in het algemeen besteden niet veel minder dan gemiddeld:



Bestedingen van gasten in jeugdherbergen en independent hostels in de Vlaamse Kunststeden in 2005 Het Marktonderzoek 2005 bevat een vergelijking tussen bestedingen van logés van jeugdherbergen en logés van hotels. Hotelgasten besteden 137 euro per dag, jeugdherberg-gasten 70. De kostprijs van overnachtingen is in beide gevallen inbegrepen.



Bekijken we deze bedragen in detail:





Logies Hotel: €49,59 Jeugdherberg/Hostel: €24,27 Dit bedrag is alles inbegrepen; alle onkosten gedaan in de verblijfplaats, ook maaltijden, telefoon, bar &c. Men ziet dat jonge reizigers meer besteden in de bar van de jeugdherberg dan hotelgasten (€3,73 tegen €2,50).

Zaken op voorhand Hotel: €3,13 Jeugdherberg/Hostel: €0,13

Restaurants, Cafés en Meeneemzaken Hotel: €46,84 Jeugdherberg/Hostel: €28,89 In restaurants besteden de jeugdherberg-gasten €17,30, de hotelgasten €36,39. In cafés en tearooms besteden beide types reizigers ongeveer hetzelfde. De jeugdherberg-gast besteedt meer in meeneem-zaken (snacks, frieten, ijsjes...): €4,57 tegen €2,80.

Attracties Hotel: €5,63 Jeugdherberg/Hostel: €4,64 Vraag is, welke attracties?



- Zijn meer in trek bij hotelgasten: musea, boottocht, sightseeing (citybus); - Zijn meer in trek bij jeugdherberg-gasten: concerten, festivals, discotheken en koetstochten.

Transport per plaatse Hotel: €3,61 Jeugdherberg/Hostel: €2,23 De hotelgast besteedt bijna evenveel geld aan taxi’s als aan openbaar vervoer. De jeugdherberg-gast besteedt meer aan openbaar vervoer en het huren van een fiets.

Shopping Hotel: €28,52 Jeugdherberg/Hostel: €9,32 Het grote verschil is volledig terug te brengen tot de traditionele souvenirshops: de jeugdherberg-gast geeft bijna geen geld uit in pralinewinkels en chocolaterieën, aan kantwerk of aan streekproducten – met de opmerkelijke uitzondering van streekbier. Jeugdherberggasten besteden wél meer in levensmiddelen/drankwinkels (€2,17 tegenover €1,59).

Slotsom Kortom, het bestedingsonderzoek binnen het marktonderzoek van het Toerisme Vlaanderen bevestigt het beeld over het budgetbeheer van jonge reizigers uit andere studies. Jonge reizigers beperken onkosten voor transport (hier niet inbegrepen) en overnachting tot een minimum, maar zijn minder strikt wanneer het gaat om restaurants, attracties, muziek en cultuur. Het viel pioneer backpacker-researcher Erik Cohen PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


al op in de jaren ’70: de toenmalige drifters leken misschien losbollen, maar eigenlijk was hun budgetbeheer zeer weloverwogen.



Robotfoto in Overzicht Aanwezigheid Markten De Spaanse en de Franse markt zijn het meest jong; problemen zijn er met de Britse en de Duitse markt. Over 20% van de bezoekers weten we, behalve hun gebruikelijke verblijfsland, niets.

Steden Brussel is het meest internationaal, met de grootste groep onbekenden. Wel sterke Franse dominantie. Brugge: opmerkelijk is hoe Italianen en Scandinaviërs Brugge links laten liggen. Antwerpen: sterk gedomineerd door Nederlandse reizigers. Gent: zeer populair in Scandinavië.

Kenmerken & Gedrag Persoonskenmerken -

Algemeen is er een licht overwicht van mannen bij de reizigers van alle leeftijden naar de Vlaamse kunststeden. In sommige markten is dit overwicht zeer geprononceerd. In welke mate dit mannelijk overwicht zich voordoet bij jonge reizigers, is



niet duidelijk. -

De jonge reiziger naar de kunststeden is hogeropgeleid.

-

De jonge reiziger naar de kunststeden heeft geen kinderen.

Reiskarakteristieken -

Het is niet echt duidelijk wie van de jonge reizigers op een citytrip zijn, en wie Vlaanderen aandoet als etappe op een langere trip.

-

Jonge reizigers in Vlaanderen zijn over het algemeen zelfstandig op reis.

-

Reizigers, alle leeftijden, zijn weinig mobiel binnen Vlaanderen. Die mobiliteit kan worden vergroot.

-

Over Europese trajecten die jonge reizigers volgen, bestaat geen informatie.

-

Het populairste vervoersmiddel is de trein.

Logiesvormen Jonge reizigers in Vlaanderen hebben, méér dan andere, de gewoonte om logies en transport niet op voorhand te boeken, maar toch boekte bijna 8/10 van hen op voorhand.

Informatiebronnen Reisgidsen worden weinig gebruikt.



Bestedingen & Activiteiten

Hier is een duidelijk patroon: de onafhankelijke jonge reiziger besteedt minder geld, maar wat belangrijker is, hij besteedt zijn geld vooral anders: - hij houdt onkosten voor logies zo laag mogelijk; - hij is minder geïnteresseerd in traditionele toeristische attracties - maar niet totaal ongeïnteresseerd, zeker niet als het gaat om streekbier; - hij geeft meer geld uit in cafés, snackbars en clubs; - hij maakt gebruik van openbaar vervoer en (gehuurde) fietsen. Kortom: het aantrekken van jonge reizigers draagt bij tot een meer divers, én gezond, stedelijk economisch weefsel.



CONCLUSIES & AANBEVELINGEN



Conclusies Conclusie 1: het is niet eenvoudig om over jonge, onafhankelijke reizigers goede informatie te verzamelen. De doelgroep is moeilijk te vatten, omdat ze zich onderscheidt door twee zaken: 1. Mentaliteit, en die is moeilijk grijpbaar; 2. Leeftijd, en die is op zich makkelijk vast te stellen, maar geen meet-eenheid in de toeristische statistiek. Een aantal zaken konden we daarom niet achterhalen. Vooral het gebrek aan enige kennis over de trajecten die jonge reizigers volgen doorheen Europa, is een belangrijke lacune. Wel is er een initiatief dat daar in de nabije toekomst meer licht op kan werpen, namelijk een project van TourMis –nog in een aanvangsfase. (((ook bevraagd enquête toerisme Vlaanderen)))

Conclusie 2: over de aanwezigheid van jonge reizigers in de vier grote kunststeden -

De negen door Toerisme Vlaanderen onderscheiden voornaamste marktlanden, coveren zo’n 80 procent van de totale aankomsten. Behalve hun gebruikelijke verblijfsland, weten we niets over de overige 20% - te beginnen met het aantal jonge reizigers in deze groep;



-

De marktlanden verschillen qua leeftijd: Spanje en Frankrijk zijn het meest jong; Duitsland en het Verenigd Koninkrijk het minst;

-

Het bestedingsonderzoek en het activiteitenonderzoek stond toe een beeld te geven van het economisch gewicht van jonge reizigers, en vooral van de eigen rol die ze spelen, en nog meer kunnen spelen, in de stedelijke economie, met meer bestedingen in goedkopere restaurants, café’s, clubs, openbaar vervoer, niet specifiek toeristische winkels...



Aanbevelingen Aangaande market intelligence Aanpassingen Toeristische Statistiek/ Verplichte Logieskaart Momenteel kunnen de bewegingen van onze doelgroep, of eigenlijk eender welke doelgroep, niet worden gevolgd in de toeristische statistiek. Het was slechts mogelijk in dit rapport een beeld te schetsen van jonge reizigers, omdat net in 2005 een marktonderzoek plaatsvond van Toerisme Vlaanderen. (Het volgende marktonderzoek wordt verwacht in 2010.) In jaren zonder dit marktonderzoek, zijn over leeftijd van de reizigers naar Vlaanderen geen enkele gegevens beschikbaar. Dit stelt een probleem. Bedoeling van het internationaal jongerenactieplan is deels om meer jonge reizigers aan te trekken. Momenteel zijn er geen metingen om de graad van succes van het actieplan, eenmaal in werking, te meten. Wat te doen? Er zijn verschillende mogelijkheden. -

Mogelijkheid 1: de statistische gegevens verzameld door de FOD Algemene Directie Statistiek, zouden licht kunnen worden uitgebreid, met een vraag naar de leeftijd van de hotelgast.

-

Mogelijkheid 2: de gegevens van de nieuwe, elektronisch verwerkte logieskaart zouden beschikbaar kunnen worden gesteld voor toeristische statistiek.



-

Mogelijkheid 3: versmelting van logieskaart met toeristische statistiek: de hotelier moet nog slechts één formulier invullen.

Over Mogelijkheid 1: behalve het opnemen van een vraag over leeftijd, zouden in de verwerking logiesverstrekkende bedrijven méér kunnen worden uitgesplitst: hostels zouden kunnen worden onderscheiden, en hotels zouden kunnen worden onderverdeeld in: budget, mid-range, high-end. Over Mogelijkheid 2: het elektronisch verwerken van de verplichte logieskaart, zou ze hanteerbaar maken voor onderzoek. Betrekken van onderzoekers bij de besprekingen over de hervorming, lijkt wenselijk. Over Mogelijkheid 3. Het verzamelen van de tellingen Toerisme en Hotelwezen is nu al niet evident, en hoteliers vragen beslist niet om nog meer administratieve last. Maar hoteliers vullen momenteel twee formulieren in over hun gasten: één voor de politie – met daarop ondermeer de geboortedatum – en één voor de Algemene Directie Statistiek. Wat als het voor hoteliers eenvoudiger zou worden gemaakt, en ze maar één formulier moesten invullen, voor politie én Algemene Directie Statistiek? Dit zou een belangrijke toevoeging zijn aan de toeristische overheidsstatistiek, een verlichting van de taken van hoteliers, én een administratieve vereenvoudiging. Dergelijk dubbel gebruik van gegevens – door politie en toeristische statistiek – is courant in vele landen. Dan is er nog de moeilijk te vatten groep VFR-toeristen (Visiting Friends & Relatives). Over hen is een aparte studie wenselijk. Hoeveel zijn er in de Vlaamse kunststeden? Hoeveel besteden ze?



Trajecten Binnen Vlaanderen. Binnen Vlaanderen hebben we nu zicht op de aanwezigheid van jonge reizigers van verschillende nationaliteiten in de vier grote kunststeden. We weten ook dat de mobiliteit van jonge reizigers tussen de steden niet erg groot is. In het internationaal jongeren-actieplan in aanmaak, zou aandacht moeten zijn voor manieren om de mobiliteit tussen de steden aan te moedigen. Dit zou een win-win situatie moeten zijn voor iedereen, en overheden moeten zich daarvan bewust zijn. De bedoeling kan niet zijn: toeristen weglokken van één stad naar de andere steden. Brugge is nog steeds een toeristenmagneet, maar Italianen en vooral Scandinaviërs lijken minder geïnteresseerd. Er kan geprobeerd worden deze vanuit Brussel naar Brugge toe te leiden. Spanjaarden & Fransen kunnen naar Antwerpen & Gent worden toegeleid. (Enkele instrumenten daartoe – de Use-it maps van Brugge, Antwerpen, Gent en Brussel – zijn in principe eind dit jaar voorradig.) Op basis van huidige en extra gegevens zal een actieplan moeten worden opgesteld.

In Europa Op dit moment is weinig bekend, maar er komt meer informatie. Ook hier is een actieplan gewenst: op welke knooppunten (Parijs? Amsterdam? Londen?) kunnen jonge reizigers bereikt worden, en op welke wijze?

Bestedingspatroon jonge reiziger De vergelijking in het Kunststedenonderzoek 2005 tussen de bestedingen van gasten in een jeugdherberg of independent hostel en gasten in een hotel, was zeer interessant. Een lacune was dat het bestedingspatroon van VFR-toeristen (Visiting Friends & Relatives) er niet in kon worden nagegaan. Een bestedingsonderzoek, specifiek PROFIEL VAN DE JONGE REIZIGER IN VLAANDEREN – DEEL 1:


van jonge reizigers, met daarbij aandacht voor VFR-toeristen, is wenselijk.

Observatorium voor Jongerentoerisme Er zou een permanente structuur moeten komen om de ontwikkelingen in het jongerentoerisme van nabij te volgen. Hiervan zijn er buitenlandse voorbeelden: Engeland richtte een cel in, speciaal om het jongerentoerisme te monitoren; in Frankrijk is er een voorstel tot het oprichten van een permanent Observatoire voor jongerentoerisme. Gezien de omvang van de groep, en de groeimogelijkheden – zowel van het jongerentoerisme zelf, als van de ouder geworden voormalige jongeren die terugkeren – zou dit ook voor Vlaanderen een goed initiatief zijn.

Strategie Het aantrekken van meer jonge reizigers vergt een dubbele strategie: één voor de traditionele martktlanden en één voor de rest van de wereld.

Voor de traditionele marktlanden Als het gaat om het aantrekken van onafhankelijke jonge reizigers, is de Spaanse markt het grootste succesverhaal, maar ook Frankrijk scoort sterk. Vooral de zeer grote Duitse en Britse markten leveren daarentegen weinig jongeren. Wat zijn de ingrediënten van met name de Spaanse succesformule? Hier zou onderzoek kunnen gebeuren; nagaan in hoeverre de aanpak ook toepasbaar is op markten, gedomineerd door andere historische & culturele factoren, met name de Duitse en de Britse markt.



Voor de rest van de wereld Van 20% van de reizigers in de kunststeden – alle leeftijden kennen we de nationaliteit, en voorts weten we niets. Hoeveel jonge reizigers bevinden zich in deze restcategorie? Hoe kunnen we deze markten benaderen? Kunnen we, naar het voorbeeld van het onderbrengen van vier landen onder de markt “Scandinavië”, deze markten tot grotere eenheden samenvoegen? Is de NoordAmerikaanse en Australische markt een samenhangend geheel? Hoe groot is de Zuid-Amerikaanse markt? Is ze vergelijkbaar met Spanje? Via welke kanalen ze te bereiken? Internet? Knooppunten in Europa? Stations? Luchthavens? Hier is een nieuwe aanpak nodig.



BIJLAGEN I Over het Portret Van De Jonge Reiziger Hier, een blik vooruit op deel twee van de studie. Die zal zijn gebaseerd op gesprekken met jonge reizigers, gekaderd in een analyse van onafhankelijk jongerentoerisme, in antropologische en historische context. De belangrijkste inspiratiebronnen, qua desk research, zijn: -

een nieuwe Franse denkschool inzake toeristisch onderzoek; het werk van de Britse historicus Theodore Zeldin.

Nieuwe Franse Denkschool Voor een nieuwe school in de sociologie en antropologie van het toerisme, is de belangrijkste vraag die naar de zin van het toerisme. Die vraag stellen zich slechts sommigen, af en toe, zoals de populaire Britse filosoof & schrijver Alain de Botton in The Art of Travel. Massa’s boeken, schrijft hij, over waar naar toe en wat te bekijken; maar de vraag naar het waarom, die horen we maar zelden. Wel groeit langzaam een intellectuele traditie op dit vlak, die teruggaat op een boek uit 1973 van de Californische antropoloog Dean MacCannell: The Tourist, A new theory of the leisure class. Grondlegger van de Franse school is Marc Boyer, vooral met zijn boek Le Tourisme (1972) waarin hij pleitte voor een beter begrip van de specificiteit van het toerisme - een pleidooi hernomen en geüpdatet in Le Tourisme dans l’an 2000 (2000). Onlangs nog verscheen van Boyer een Histoire Générale du Tourisme (2005). Andere vertegenwoordigers vandaag zijn Jean-Didier



Urbain, antropoloog-socioloog en expert bij het overheidsagentschap OditFrance (Observation, Développement et Ingéniérie Touristiques), auteur van cultuurhistorische werken als L’Idiot du Voyage, Les Vacances, Secrets de voyage en ook Jean Viard, onderzoeksdirecteur van het Centre Nationale de Recherche Scientifique bij Cevipof (Centre d’Etude de la Vie Politique Française) in Parijs), schrijver van onder meer Court Traité Sur Les Vacances, Les Voyages et l’Hospitalité des Lieux, verschenen in 2000. De Fransen vatten toerisme-onderzoek op als een cultuurhistorische verkenning, mét praktische doeleinden. Wat ze nastreven is een ‘découverte intime’ van de toerist, door zijn gedrag en aspiraties te analyseren in een brede historische & antropologische context. Volgens Urbain maken sarcasten van de toerist vaak een karikatuur (de toerist als dwaas vee dat wordt rondgeleid, gaapt en niet begrijpt), en die karikatuur, zo vervolgt Urbain, vindt ook zijn weg naar enquêtes en marketingstudies. De kern van de visie van Urbain, Boyer en de anderen is dat toeristisch gedrag wordt gedomineerd door voorgangers, pioniers, de zogenaamde gatekeepers, die nieuwe bestemmingen en routes op de kaart brengen en ontwikkelen. In de negentiende eeuw waren bekende gatekeepers romantische auteurs als Byron of Stendhal - de verslagen van hun Italiëreizigers inspireerden op grote schaal tot navolging. Nog in de negentiende eeuw ontwikkelde de Engelse hogere klasse het verblijfstoerisme aan de Côte d’Azur; dit kreeg navolging in de vorm van massatoerisme: Spanje, Club Med, later Turkije, Dominicaanse Republiek... In de jaren ’60 zetten hippie-Indiëreizigers nieuwe parcours op de kaart. De beweging zelf bestaat niet meer - the scene is dead - maar heeft een vernieuwing geïnspireerd in de ‘pratiques de la mobilité’. De circuits geopend door de routards, worden vandaag nog gevolgd, net als, ten dele, hun levensstijl. Het voorbeeld van de routards heeft geleid tot de geboorte van nieuwe categorie toeristen, met hun eigen dromen. Naast de routards hebben hedendaagse jonge reizigers nog vele voorgangers: -

rugzakreizigers van de eerste helft van de twintigste eeuw (het zogenaamde ‘etappentoerisme’); schrijvers als Jack Keroauc, Ernest Hemingway of vandaag Paul Auster; de Grand Tour: de rondreis die Engelse jongeren uit de hogere klasse maakten doorheen Europa, in de tweede helft van de zeventiende eeuw.



Theodore Zeldin Een andere inspiratiebron is het werk van de Britse historicus Theodore Zeldin. Zeldin is vooral bekend van An Intimate History of Humanity, waarin hij het levensverhaal van Françaises (wat ze hebben geleerd, hun aspiraties, teleurstellingen...) koppelde aan brede historische ontwikkelingen. Hij heeft ook een denktank, de Oxford Muse, die onder meer initiatieven neemt op vlak van toerisme, in samenwerking met hotels. Het belangrijkste streven van de Oxford Muse is het stimuleren van conversatie tussen vreemden en het ontwikkelen van wat ze noemt ‘een nieuwe portretkunst’: ‘We enable people to create written self-portraits which express what they want others to know about them. We help them to clarify their tastes, attitudes and goals in many different aspects of life; and to sum up the conclusions they have drawn from their experiences in their own words.’ (Voorbeelden van portretten: www.oxfordmuse.com).



BIJLAGE II Gebruikelijke verblijfsland van de buitenlandse gasten in het Brugse hostel Charlie Rockets, voorjaar 2006



EUROPA: 51,60% 1. Frankrijk: 13,33% 2. Verenigd Koninkrijk: 11,6% 3. Nederland: 8,64% 4. Spanje: 7,41% 5. Duitsland: 1,98% 6. Italië: 1,48% 7. Ierland: 1,23% 8. Portugal: 1,23% 9. Denemarken: 0,99% 10. Zwitserland: 0,99% 11. Griekenland: 0,74% 12. Overige: 1,98% (Overige: Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Rusland, Hongarije & Slovenië) NOORD-AM ERIKA: 24,69% 1. USA: 19,01% 2. Canada: 5,68% M IDDEN & ZUID -AM ERIKA: 13,58% 1. 2. 3. 4. 5.

Mexico: 6,66% Argentinië: 2,96% Brazilië: ¨1,23% Chili: 1, 23% Overige: 1,48%

(Overige: Colombië, Ecuador, Costa Rica, Honduras, Venezuela)



AUSTRALASIË: 6,17% 1. Australië: 5,43% 2. Nieuw-Zeeland: 0,74%

AZIE: 3,46% 1. Zuid-Korea: 1,48% 2. Taiwan: 0,99% 3. Overige: 0,99% (Overige: Thailand, China & Indië.) M IDDEN -OOSTEN/AFRIKA (0,49% ) Israël: 0,25% Zuid-Afrika: 0,25%



BIBLIOGRAFIE BRONNEN ` Deze studie is in eerste instantie gebaseerd op een aantal studies van - of in opdracht van - Toerisme Vlaanderen: -

Kunststedenonderzoek 2005 - Tabellenboek WES; Toerisme in Cijfers 2005; Toerisme in Cijfers 2005 XL;

Daarnaast zijn de gegevens verwerkt van vier globale studies van jongerentoerisme: -

Lonely Planet Travellers’ Pulse Survey 2005. Footscray, Lonely Planet, 2005;

-

Richards, Greg & Wilson, Julie. Today’s Youth Travellers: Tomorrow’s Global Nomads: New Horizons in Independent Youth and Student Travel. Amsterdam, International Student Travel Confederation (ISTC), 2003;

-

Youth Outbound Travel of the Germans, the British and the French. Madrid, World Tourism Organisation, 2002;

-

Wheatcroft, Stephen & Seekings, John. Europe’s Youth Travel Market. S.l., Aviation & Tourism International, 1995.



Aanvullende gegevens werden gehaald uit: -

de verwerking door Use-it van fiches, ingevuld door gasten van het Brugse hostel Charlie Rockets; gesprekken met Brugse hosteluitbaters.



LITERATUUR Advies Buitenlands Beleid Toerisme. Brussel, Sociaal-Economische Raad voor Vlaanderen (SERV), 2005. Anderskov, Christina. Backpacker Culture. Meaning and Identity Making Processes in the Backpacker Culture among Backpackers in Central America. Aarhus, Department of Ethnography and Social Anthropology - Universiteit van Aarhus, 2002. Belloy, Katia. “Hotels moeten logementfiche niet meer invullen.” In: Officiële Horeca, juli 2006, p. 16 Boerjan, Paul & Lowyck, Els. Basisbegrippen Recreatie en Toerisme. Brussel, Tobos, 1995. Boyer, Marc. Le Tourisme dans l’an 2000. Lyon, Presses Universitaires, 2000. Budgetreisgidsen over Vlaanderen. Gent, Use-it, 2006. Cabus, Peter & Govers, Robert. De toeristische werkgelegenheid. Gecorrigeerde werkgelegenheid in de toeristische kernsectoren. Heverlee, Steunpunt Toerisme en Recreatie, 2005. (Toerisme Research Paper nr. 10) D’Anjou, Alice. Youth tourism in Canada. A situational analysis of an overlooked market. Youth Tourism Consortium of Canada, 2004. City Tourism & Culture: the European Experience. Brussel, European Travel Commission Research Group, 2005. European Implentation Manual on Tourism Sattellite Accounts. S.l., Eurostat, s.d.



Hobsbawm, Eric. Natie & nationalisme sedert 1780. Streven, mythe en werkelijkheid. Amsterdam, Jan Mets, 1994. Koshar, Rudy. German Travel Cultures. Oxford, Berg, 2000. Map of Bruges for Young Travellers 2006. Distributie & Gebruikerstevredenheid. Onuitgegeven Studie. Gent, Use-it, 2006. Nijs, Vincent & De Bruin, Raf. De Vlaanderen-Vakantieganger. Antwerpen, De Boeck, 2002. Verslag aan de hoge raad voor toerisme en hotelwezen over de activiteit in 1954. Brussel, Ministerie van verkeerswezen - Commissariaatgeneraal voor toerisme, 1955. Proposal for a questionnaire design for tourism visitor surveys in European cities. Wien, Austrian Society for Advanced Research in Tourism (ASART), 2004. Rapport au conseil supérieur du tourisme et de l’hotellerie sur l’activité 1950. Bruxelles, Ministère des communications, 1951. Richards, Greg & Wilson, Julie (eds.). Student and Youth Travel. A bibliography of Research and Publications. Amsterdam, International Student Travel Confederation (ISTC), 2003. Richards, Greg & Wilson, Julie (eds.). The Global Nomad. Backpacker Travel in Theory and Practice. Clevedon-Buffalo-Toronto-Sydney, Channel View Publications, 2004. Strategisch plan toerisme Antwerpen 2006-2015. Brussel-Breda, SumResearch-ZKA, 2006. Strategisch Beleidsplan voor het Toerisme te Brugge. Brugge, WES, 2004. Theobald, W.F. (ed.) Global tourism. (3e editie.) Amsterdam, Elsevier, 2005.



Wöber, Karl. W. “Information Supply in Tourism Management by Marketing Decision Support Systems.” In: Tourism Management 24 (2003) 241-255.



COLOFON Deze studie is een realisatie van Use-it. Onderzoek & redactie: K.J. Dams M.m.v. Tobias De Pessemier Met dank aan: -

Vincent Nijs (Toerisme Vlaanderen - Planning & Onderzoek) voor de waardevolle suggesties in de aanvangsfase en later voor het maken van kruisingen van data op maat.

-

Voor commentaren: Mia Lammens van Toerisme Vlaanderen, Planning & Onderzoek; Annik Bogaert & Jo Ackermans van Toerisme Antwerpen.

-

Het hostel Charlie Rockets, voor het ter beschikking stellen voor onderzoek van gegevens;

-

Brugse hostels, voor de inhoudelijke gesprekken en de actieve medewerking.



PROFIEL van de JONGE REIZIGER in VLAANDEREN ROBOTFOTO

Recommend Documents