Proeftuinen van vernieuwend zorgaanbod
Vlnr Constance Beeker, Henriëtte Neuteboom, Aad Koster
Door aandacht te geven aan de ontwikkelingen en initiatieven
nieuwe behandelvormen ingevoerd. Denk daarbij aan poliklinische behandeling en prevalidatie, intensievere behandeling in het verpleeghuis en transmurale begeleiding. Deze innovaties moeten een plek krijgen in de DBC-systematiek. Registreren is dus noodzakelijk en de 17 proeftuinen worden ook gemonitord. Uit de proeftuinen kunnen we nu al een aantal zaken leren:
die binnen de geriatrische revalidatiezorg plaatsvinden, hopen wij een inspirerende bijdrage te leveren aan meer kwaliteit van de zorg en een op elkaar afgestemde keten van zorg. Met als uiteindelijk doel: een hogere kwaliteit van leven voor de cliënt.
In dit tweede tabloid staat de wijze waarop het vernieuwende zorgaanbod voor de cliënt een meerwaarde heeft centraal. Wij nemen u daarvoor mee langs een aantal proeftuinen die vernieuwend zorgaanbod op verschillende manieren inzetten en de ervaringen en belevingen van cliënten. De verhalen geven tevens zicht op de rol die de cliënt en zijn omgeving hierin zelf speelt. En we laten Petra Schout van de NPCF, als vertegenwoordiger van de cliënten, aan het woord. Tot slot een korte impressie van de bijeenkomst die ActiZ voor haar leden verzorgde op 7 september en waar ervaringen van ondermeer 8 proeftuinen werden uitgewisseld. In het voorjaar van 2011 is besloten dat de uiteindelijke overheveling van de geriatrische revalidatiezorg per 2013 gaat geschieden en er DBC’s beschikbaar zijn. Momenteel zijn zo’n 50 organisaties intensief bezig met de registratie van diagnoses, activiteiten en tijd van behandelaars, zodat er in het voorjaar van 2012 DBC’s kunnen worden ontwikkeld. Hierbij spelen de ontwikkelingen in de huidige 17 proeftuinen ook een rol. In deze 17 proeftuinen, die per 1 januari 2011 zijn gestart, worden
• R evalidatiezorg is echt iets anders dan langdurende zorg. Het stellen van revalidatiedoelen (terugkeer naar huis) is hierbij zeer relevant, alsmede het bepalen van een voorlopige ontslagdatum; • Samenwerking in de keten – ziekenhuis, revalidatie, thuiszorg, gemeenten – is van groot belang voor de kwaliteit van de zorg voor de cliënt; • Als de cliënt centraal wordt gesteld in de keten, dan moet er in de keten zowel op bestuurdersniveau, maar ook op de werkvloer tussen de (medisch) specialisten (ouderenzorg), heel goed worden samengewerkt. Uiteraard is het daarbij relevant om elkaars belangen in beeld te hebben. Samenwerking in plaats van concurrentie is een belangrijk sleutelwoord voor het verbeteren van deze zorg in de keten en met en tussen de revalidatieklinieken. Uiteraard hoort bij goede kwaliteit van zorg ook voldoende financiële middelen. ActiZ denkt dat door de afstemming in de keten en het centraal stellen van de cliënt, de middelen de cliënt in behandeling en zorg moeten volgen. Een verschuiving van middelen is derhalve gewenst. Het bij voorbaat inboeken van E 50 miljoen in 2015 is wat ActiZ betreft ongewenst. Ik wens u veel inspiratie bij het lezen van dit tabloid. Aad Koster directeur ActiZ
Een tabloid over de overheveling van de geriatrische revalidatiezorg naar de Zorgverzekeringswet.
Proeftuin Regionale Stichting Zorgcentra De Kempen
Vliegensvlug op weg naar ontslag Een ontslagdatum. Die krijgen cliënten van de Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen (RSZK) direct zwart op wit als ze een revalidatieplaats bezetten in het kader van de proeftuinen. Duidelijke taal. “Dat is uniek in de ouderenzorg.”
Tekst Ingrid Damen Fotografie Willem Jan Ritman Bouwvakkers in stoffige kleding lopen af en aan. Het nieuwe Merefelt in Veldhoven, met van buiten een enigszins streng uiterlijk, is bijna gereed. Via een tijdelijke ingang kun je de receptie bereiken. Die grenst aan het grote grijsbetegelde atrium dat reikt tot het dak. Daar verrijzen straks winkeltjes en gezellige terrassen. In dit pand vertoeven veertien personen die revalideren in het kader van de proeftuin. Mensen die een CVA hebben gehad, of orthopediepatiënten. Allemaal bivakkeren ze in een ruime kamer met meubilair van de RSZK. In verband met de proeftuin heeft de zorginstelling een overeenkomst gesloten met zorgverzekeraar CZ, die extra behandeltijd kan opleveren. Als revalidanten binnen de afgesproken periode terug kunnen keren naar de eigen woning, ontvangt de RSZK extra transitietarieven. CVA-cliënten bijvoorbeeld hebben acht weken de tijd om te revalideren. Voor electieve orthopedie is dat drie weken, voor trauma en reconvalescentie zeven weken en voor amputatie ten slotte tien weken. “Die termijnen vormen een uitdaging voor ons”, bevestigt Dianne Engels. De doortastende bestuurder is lid van de driehoofdige raad van bestuur. “Je weet van tevoren nooit
zeker of iemand het binnen die periode redt.” Terwijl een zorginstelling normaal gesproken een vergoeding krijgt voor vier uur revalidatietijd, voorziet het transitietarief in twee tot drie uur extra per week.
Vruchten plukken De RSZK beschikt over 43 revalidatieplaatsen en twee transferfunctionarissen. “Die zijn vooral belangrijk voor de proeftuin”, benadrukt Engels. Met collega’s uit het ziekenhuis beoordeelt dit duo CVA-patiënten, en met orthopeden kijken ze welke mensen met bijvoorbeeld heupfracturen geschikt zijn. “Dat begint tegenwoordig al op het moment dat iemand met zo’n fractuur wordt binnengebracht op de eerste hulp”, vertelt transferfunctionaris Jeanne Rijkers enthousiast. “Het ziekenhuis denkt direct aan ons.”
“De fysiotherapeut is niet meer de enige die met een cliënt oefent.” En het effect van de snelle revalidatie is groot. “Daardoor kampen cliënten veel minder met restverschijnselen.”
Ook het ziekenhuis plukt de vruchten van de proeftuin. “Daar zijn de wachttijden de laatste tijd echt kort geweest.” Ook op bestuurlijk niveau zijn de contacten tegenwoordig intensiever. Engels zit regelmatig om tafel met een directeur van het ziekenhuis. In sommige gevallen wil het ziekenhuis vooral patiënten met heupfracturen overplaatsen, op andere momenten zijn er juist CVA-patiënten die de organisatie kwijt wil. Beide ketenpartners doen hun best om zo goed mogelijk in te spelen op elkaars behoeftes. Op de galerij van de eerste verdieping van Merefelt loopt een montere verzorgende naast een cliënt. Als de fragiele man zijn evenwicht dreigt te verliezen, ondersteunt ze hem. Slechts voor even, want hij moet leren zichzelf te redden. Een glimlach glijdt over het gezicht van Engels. “De fysiotherapeut is niet meer de enige die met een cliënt oefent.”
Oefenen met vader Dit voorbeeld schetst het therapeutisch klimaat in de proeftuin. Letterlijk alles wat zich afspeelt in de twee wooneenheden beschouwt men als revalidatie. Van de vroege ochtend tot de late avond. Eten, afwassen, naar het toilet gaan. “De familie betrekken wij er nu direct bij”, vertelt Anton van Ekert. De eigenaar van AVE Organisatieondersteuning is projectleider van de revalidatie. “Als hun familielid wordt opgenomen, gaan wij al snel het gesprek aan over oefeningen met de ouder of partner.” De rol van het verzorgend personeel is in de nieuwe opzet eveneens totaal veranderd. De bestuurder: “Je hebt hele andere competenties nodig op een kleine revalidatie-unit dan op een grote afdeling. Je houdt bijvoorbeeld afspraken bij tussen
Flexibiliteit voor patiënten belangrijk Op een stormachtige zomerdag schuif ik aan tafel bij Petra Schout, teammanager bij de Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF). Petra is onder andere betrokken geweest bij de ontwikkelingen binnen de zorgverzekeringswet (Zvw), waaronder de zorginkoop, met als insteek patiëntencriteria.
Tekst Jacqueline Donga Dit is een van de redenen van haar verregaande interesse voor de ‘rafelranden’, zoals zijzelf zo mooi verwoordt, die bestaan tussen de zorg die gefinancierd wordt uit de Zvw en uit de AWBZ. “Vanuit deze interesse is de aanleiding ontstaan om met VWS een project te starten: zorgpaden voor herstelgerichte zorg. Dit project is gericht op de hele keten van herstelgerichte zorg, niet
alleen op de geriatrische revalidatiezorg. De focus richt zich hierbij op opname in het ziekenhuis, de revalidatieperiode en het traject thuis. De overgangen hiertussen zijn lastig gebleken. Dit wil NPCF beter geregeld zien voor patiënten.”
Zorgpaden Omdat vooral het belang van patiënten in een zorgketen evident is, heeft de NPCF dan ook aan
deze groep gevraagd wat zij belangrijk vindt. Aan verpleeghuizen is gevraagd wat in het revalidatieproces goed ging, wat niet en waar zij tegenaan lopen. Met de verkregen input is aan zorgprofessionals gevraagd diverse zorgpaden te beschrijven, onder andere voor CVA-patiënten, patiënten die een nieuwe heup of knie hebben gekregen en, een wat minder gedefinieerde groep, die van de kwetsbare ouderen. Dit kunnen bijvoorbeeld mensen zijn die na een grote operatie of een neurologische aandoening moeite hebben hun leven weer op de rit te krijgen of de regie over hun leven te behouden. “Op collectief patiëntenniveau zijn een aantal zorgarrangementen te onderscheiden. Een zorgpad is dan een soort programma dat flexibiliteit biedt zodat maatwerk ontstaat.
Voordeel is dat de patiënt dan het aanbod krijgt dat hij of zij aankan. In de proeftuinen wordt ondermeer door de betalingsconstructie die de NZa toepast, vooral de nadruk gelegd op de intensivering van de revalidatiebehandeling”, vindt Petra. “Voor een aantal patiënten is dat prima, maar meer flexibiliteit is beter. Dan bestaat niet alleen de keuze (en indicatie) van wel of geen intensieve intramurale revalidatie, maar is er ook een mogelijkheid tot poliklinische revalidatie en revalidatie thuis.”
Flexibiliteit Nog even terugkomend op wat patiënten zelf belangrijk vinden. Petra: “Zoals eerder gezegd is dat vooral flexibiliteit, kunnen starten met de revalidatie als zij er zelf klaar voor zijn, dus niet hoeven wachten op een neuroloog of op een plaats in het verpleeghuis. Ook geven
Klaar voor de start? cliënt en behandelaars. En ook de cliëntbegeleider oefent het lopen met de cliënt, op de manier die de fysiotherapeut heeft opgegeven. Dat doe je met de handen op de rug.”
Neuzen Een van de pijlers waar de proeftuin op rust, zijn de standaard arrangementen. Deze boekwerkjes zijn evidence based, aldus de bestuurder. Vijf varianten zijn in elkaar gezet. Ieder met drie onderdelen: de diagnose, een duidelijk omschreven behandelmodule en het ontslagmoment. De projectleider maakt een vergelijking met voorheen. “Bij een CVA moest een specialist ouderengeneeskunde eerst tijd vinden om een verwijzing te schrijven voordat we aan de slag konden. Nu gaan we direct van start als de cliënt binnen is.” Zo gaat een CVA-cliënt direct aan de slag met een ergotherapeut, fysiotherapeut en de logopedist. Multidisciplinair wordt bekeken welke problemen kunnen worden behandeld. De arrangementen hebben er ook voor gezorgd dat alle neuzen in dezelfde richting wijzen. Alle professionals: specialist ouderengeneeskunde, cliëntbegeleider, fysiotherapeut, ergotherapeut, logopedist, diëtist, psycholoog en transferfunctionaris, die bij de revalidatie betrokken zijn, hebben helder op het netvlies wat ze moeten doen. “Eerder kregen we wel eens klachten.
“Het effect van de snelle revalidatie is groot. Daardoor kampen cliënten veel minder met restverschijnselen.” Dan bleken drie fysiotherapeuten bijvoorbeeld stuk voor stuk heel verschillende oefeningen te doen met een cliënt en streefden ze daarbij ook andere doelen na. Onderling overleg vond nauwelijks plaats.”
Tegenwoordig staat het eerste multidisciplinaire overleg op het programma als iemand vijf of zes dagen binnen is. Dat draait om de vraag of de ingezette basisarrangementen aanpassingen behoeven voor de betreffende cliënt. “Het is de bedoeling dat we hierbij ook meetinstrumenten gaan gebruiken als de Barthel- en FAC-scores”, vult Van Ekert aan. “Dan zie je ook cijfermatig of de revalidatie effectief is of dat je moet bijstellen.”
Dit artikel is mede gebaseerd op de presentatie van AAG op 7 september 2011. Meer over deze bijeenkomst vindt u
Fase 2 van het traject rondom de overheveling van de geriatrische revalidatiezorg nadert. Dit jaar dient daarom een strategisch besluit te worden genomen om in 2013 geriatrische revalidatiezorg te kunnen blijven aanbieden. In 2012 is de implementatie- en registratiefase gepland met betrekking tot de DBC’s en moeten zorgorganisaties bewust gaan registreren. Tijd voor actie dus!
verderop in dit tabloid.
Verwachtingen managen Ook tegen de proeftuincliënten zelf zijn de medewerkers van de RSZK duidelijker geworden. Engels: “In het verleden hebben we onze cliënten te weinig op de hoogte gebracht van wat ze hier nou eigenlijk komen doen. Nu managen we hun verwachtingen. Dat is uniek in de ouderenzorg.” De cliënt krijgt zijn behandelplan via een beamer voorgelegd. Concrete zaken als aandoening, therapie, assistentie van familieleden en ontslagdatum passeren de revue. En het ontslagdoel komt ruimschoots aan de orde. Wat dient een cliënt in zijn specifieke situatie op dat moment onder de knie te hebben? De RSZK vindt tot slot niet dat haar zorg voor revalidanten ophoudt bij de uitgang. De organisatie kan de hele keten leveren: thuiszorg, dagbehandeling, maaltijdvoorziening, alarmering. Van Ekert: “Uit diverse onderzoeken blijkt dat CVA-patiënten na zes maanden thuis nog steeds veel problemen ervaren. In het zogenoemde Maestroproject, een promotieonderzoek van onder meer Tom Vluggen aan de Universiteit van Maastricht, stelt men vast hoe eerstelijns behandelaars deze mensen het beste verder kunnen helpen. Zeer waarschijnlijk gaat de RSZK aan dit traject meewerken.”
2011 is het jaar van de strategische besluitvorming en de voorbereiding. Zorgorganisaties hebben een aantal opties voor 2013: 1. geen revalidatiezorg meer aanbieden 2. vervangen revalidatiezorg door andere ZZP’s 3. behouden huidig aanbod; aanbieden van DBC’s geriatrische revalidatiezorg 4. uitbreiden capaciteit; meer DBC’s geriatrische revalidatiezorg Als de zorgorganisatie kiest voor behoud en/of uitbreiding dan zijn investeringen onvermijdelijk, zowel in geld als in middelen, mensen en relaties. In het proces van de strategische keuze zijn de volgende elementen van belang: 1. visie op zorg 2. marktonderzoek 3. zorgexploitatie 4. implementatie 5. risico-analyse Een aantal beleidskeuzes zijn leidend bij de uiteindelijke beslissing: • doelgroepen » (nieuwe) producten en zorgprogramma’s? • middelen » welk registratiesysteem en hoe? • mensen » welke expertise nodig? • samenwerking » cliëntenstroom in de keten • financiën » investeringen en meerjaren zorgexploitatie
ActiZ faciliteert haar leden met de overheveling, onder andere door het monitoren van de proeftuinen, het aanbieden van informatie en het organiseren van bijeenkomsten, waar ook uitwisseling plaatsvindt. Meer informatie voor leden is beschikbaar op www.actiz.nl. Zie www.dbcgrz.nl voor nadere informatie over DBC-registratie en voor ondersteuning door Qconsult/Casemix.
patiënten het belang aan van variabele behandelintensiviteit, dus intensief als het op dat moment kan en minder intensief als het even niet zo lekker gaat. En van een variabel behandelklimaat, waarmee zij bedoelen ‘lekker bezig zijn’. Oefenen moet niet alleen in een 1-op-1 situatie met een fysiotherapeut, maar is bijvoorbeeld ook zelf brood smeren, opstaan, jezelf aankleden. In diverse verpleeghuizen wordt dit ook zo aangeboden. Er is dan wel toezicht, maar geen directe ‘hulp’; patiënten moeten het vooral zelf doen. Verder wordt door patiënten aangegeven dat zij bang zijn eenmaal weer thuis in een ‘gat’ te vallen. Zij willen dan graag iemand in de buurt die de vinger aan de pols houdt en ervoor zorgt dat de diverse artsen/behandelaars met elkaar en de patiënt in contact blijven, dat de huisarts op de hoogte is en de apotheker, dat de fysiotherapeut is ingeschakeld et cetera. Patiënten spreken hierbij een voorkeur uit
voor bijvoorbeeld een (wijk-)verpleegkundige, een laagdrempelig aanspreekpunt.”
Overgang Petra noemt ook voorbeelden van cva-ketens waarbij dit goed geregeld is. Uit haar verhaal blijkt duidelijk dat de NPCF in de overheveling
moeten worden. Hierbij is er niet alleen een belang voor de revalidatiegroep, maar geldt dit met name ook voor de groep ‘kwetsbare ouderen’. Er zijn nu proeftuinen die inzetten op het ontwikkelen en versterken van de samenwerking in deze keten. Spannend om de ontwikkelingen die zij doormaken te volgen.”
“Hoe realiseren we een soepele en natuurlijke overgang in het gehele revalidatieproces, waar de patiënt baat bij heeft?” van geriatrische revalidatiezorg vooral inzet op de overgang van verpleeghuis naar de thuissituatie van de patiënt. “Het is erg ingewikkeld om vooral deze overgang goed vorm te geven en geborgd te krijgen, omdat het lokale situaties betreft waarbij afspraken met gemeenten en de 1e lijnszorg gemaakt
Electieve orthopedie CVA Overig
CVA Overig – Parkinson
9 Nijmegen CVA Electieve orthopedie Fracturen
CVA
10 Rotterdam
1. Zorggroep Charim 2. Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede 3. Revalidatiecentrum Groot Klimmendaal, Ede 4. Coöperatie fysiotherapeuten Veenendaal 5. Charim thuiszorg 6. Agis Zorgkantoor 7. Agis Zorgverzekeraar
CVA Overig
1. Laurens Antonius Binnenweg 2. Laurens Antonius IJsselmonde 3. Ikazia Ziekenhuis 4. IJsselland Ziekenhuis 5. Erasmus Medisch Centrum 6. Maasstad Ziekenhuis 7. St. Franciscus Gasthuis 8. Achmea Zorgkantoor 9. Achmea Zorgverzekeraar
CVA Electieve orthopedie Fracturen
1. Verpleeghuis Rivas Zorggroep 2. Beatrix ziekenhuis (Rivas) 3. Rivas thuiszorg 4. Uvit (Trias) Zorgkantoor 5. Uvit (Trias) Zorgverzekeraar 1. Evean Zorg 2. Zaans Medisch Centrum (ziekenhuis) 3. Evean fysio 4. Fysiocentrum Zaanland PM 5. Achmea Zorgkantoor 6. Achmea Zorgverzekeraar NB. Ook stappen ondernemen om gemeente als partij te betrekken i.v.m. verstrekkingen vanuit WMO, zoals vervoer en huishoudelijke zorg 1. Pleyade VVT 2. Alysis Zorggroep (ziekenhuis) 3. Revalidatiecentrum Groot Klimmendaal 4. Menzis Zorgkantoor Arnhem 5. Menzis Zorgverzekeraar 1. Verpleeg- en revalidatiecentrum Antonia (Azora VVT) 2. Slingeland Ziekenhuis, Doetinchem 3. Revalidatiecentrum Groot Klimmendaal, Arnhem 4. Verpleeghuis den Ooiman (Sensire) 5. Menzis Zorgkantoor 6. Menzis Zorgverzekeraar 1. Verpleeghuis Meriant 2. Ziekenhuis de Tjongerschans 3. De Friesland Zorgverzekeraar 4. Friesland Zorgkantoor 1. Verpleeghuis ZuidOostZorg, locatie De Marrewyk 2. ZorgThuis, ZuidOostZorg 3. Nij Smellinghe (ziekenhuis) 4. Friesland Zorgkantoor 5. De Friesland Zorgverzekeraar
CVA Electieve orthopedie Amputatie Fracturen
1. Zorggroep Noorderbreedte 2. Medisch Centrum Leeuwarden 3. Noorderbreedte thuiszorg 4. Noorderbreedte Bornia Herne 5. Noorderbreedte De Batting (Harlingen) 6. Noorderbreedte Expertisecentrum 7. De Friesland Zorgverzekeraar 8. Friesland Zorgkantoor
Electieve orthopedie Fracturen
11 Gorinchem
Electieve orthopedie Overig
Electieve orthopedie CVA Overig
CVA
12 Zaanstreek
1. Zorggroep Apeldoorn locatie Randenrode 2. Gelre Ziekenhuizen, locatie Doetinchem 3. Agis Zorgkantoor 4. Agis Zorgverzekeraar
Electieve orthopedie Trauma CVA
1. Verpleeghuis ZZG Zorggroep (VVT) 2. Canisius Wilhelmina Ziekenhuis 3. St. Maartenskliniek 4. Universitair Medisch Centrum St. Radboud 5. ZZG zorggroep thuiszorg 6. Uvit Zorgkantoor 7. Uvit Zorgverzekeraar
13 Arnhem
Doelgroepen
Doelgroepen
16 Drachten 15 Heerenveen 14 Terborg
Partners 1. Verpleeghuizen Cordaan 2. Universitair Medisch Centrum, Amsterdam 3. Revalidatiecentrum Reade 4. Cordaan thuiszorg 5. GAZO (samenwerkende huisartsen) 6. Agis Zorgkantoor 7. Agis Zorgverzekeraar 1. Verpleeghuis Naarderheem, Vivium Zorggroep 2. Ter Gooi ziekenhuizen, Blaricum 3. Revalidatiecentrum de Trappenberg 4. Vivium thuiszorg 6. Agis Zorgkantoor 7. Agis Zorgverzekeraar 1. Verpleeghuis Topaz, schakelunit Zuydtwijk 2. Universitair Medisch Centrum, Leiden 3. Rijnlands Revalidatiecentrum 4. Zorg en zekerheid Zorgkantoor 5. Zorg en Zekerheid Zorgverzekeraar 1. Verpleeghuis De Wever 2. Elisabeth ziekenhuis 3. Tweesteden ziekenhuis 4. Revalidatiecentrum Leijpark 5. Midden Brabant VGZ Zorgkantoor 6. Uvit Zorgverzekeraar 1. Regionale Stichting Zorgcentra De Kempen 2. RSZK thuiszorg 3. RSZK Kempen Vitaal 4. Revalidatie Centrum voor Senioren RSZK 5. Maxima Medisch Centrum 6. Zuidoost-Brabant Menzis Zorgkantoor 7. CZ Zorgverzekeraar 1. Stichting Groenhuysen 2. Franciscus Ziekenhuis 3. CZ Zorgkantoor 4. Uvit Zorgverzekeraar
Partners
17 Leeuwarden
8 Veenendaal 7 Apeldoorn 6 Roosendaal
5 Bladel
4 Tilburg
3 Leiden
2 Naarden
1 Amsterdam
Overzicht proeftuinen
Electieve orthopedie Fracturen Overig
CVA Electieve orthopedie (vanaf okt. 2011) Fracturen
CVA Fracturen Electieve orthopedie Amputatie Overig
Electieve orthopedie
CVA Fracturen Amputatie Electieve orthopedie Overigen
Proeftuin Stichting Groenhuysen
Niet wachten maar trainen Soepeltjes loopt de Parkinsonpatiënt een paar passen door de huiskamer, een slangetje in de neus. Trots kijkt hij me aan. “Goed hè, dat kreeg ik eergisteren niet voor elkaar. Toen bewoog ik nog hortend en stotend.” Sinds enkele dagen is de heer Van Tilburg (62) opgenomen op de Parkinsonrevalidatieafdeling van Regionaal Behandelcentrum Weihoek in Roosendaal.
Tekst Ingrid Damen Fotografie Willem Jan Ritman De Parkinsonrevalidatieafdeling van Weihoek en de afdeling CVA van Regionaal Behandelcentrum Wiekendael, beide onderdeel van stichting Groenhuysen in Roosendaal, vormen een proeftuin van geriatrische revalidatiezorg. Groenhuysen heeft innovatieve ambities en neemt er om die reden aan deel, weet Judith Verlind, adviseur zorg bij de stichting. Sinds een klein jaar bestaat de Parkinsonrevalidatieafdeling waar de heer Van Tilburg verblijft. Manager Marjo van Tol blijkt de grote inspirator van de afdeling. Zij kwam tot de ontdekking dat op slechts enkele plekken in ons land revalidatiemogelijkheden zijn voor mensen met deze ziekte. Ze ging aan de slag: besprak het idee, zocht cliënten, overlegde met specialisten en kreeg de afdeling van de grond. Doel is dat patiënten na revalidatie weer naar huis vertrekken. Ze hebben ZZP 9.
Knalgele oefenkaart “Ze brachten me voor dood binnen, maar volgende week vertrek ik naar huis.” De heer De Pater (75) is goed te verstaan. Dat was een half jaar geleden een heel ander verhaal. Toen was hij net getroffen door een CVA. Nog steeds houdt hij één oog dichtgeknepen, anders ziet hij alles dubbel. Hij revalideert in Wiekendael van stichting Groenhuysen. Aan zijn rolstoel bungelt een zogenoemde oefenkaart, een in plastic verpakt A4tje, geprint op knalgeel papier.
oefeningen”, laat zij weten. “Ik pak bijvoorbeeld het washandje met mijn rechterhand.” Verzorger Youri vult aan: “Of we oefenen tien keer zitten en opstaan.” Hij vertelt dat hij en zijn collega’s ook balspelletjes op de afdeling doen. Als het ware worden de oefeningen verweven in de zorgmomenten. “Het zorgteam is enorm gegroeid sinds we met de oefenkaartmethode werken”, verklaart manager Annette Poulis van Wiekendael. “En voor de patiënten is het een handvat om de regie te pakken. Het helpt mensen van depressieve gedachten en gevoelens af. Door initiatief te nemen om via oefeningen aan de eigen revalidatie te werken, voelen ze zich snel opgeruimder. Dat kan al meteen tijdens het wassen.” Alleen al kaakbewegingen zorgen voor een verbeterde bloedtoevoer en verbeterde zenuwsignalen. De CVA-afdeling organiseert ook veel groepsactiviteiten, waarvan een deel verplicht. Een schoolbord in de gang somt dagen en tijdstippen op. ‘Rikken, darts, puzzelen, tai chi, sjoelen, geheugentraining’.
Verhaal apart Negen cliënten vertoeven er momenteel op de Parkinsonrevalidatieafdeling. Ze leven er onder huislijke omstandigheden, met onder meer gezamenlijke maaltijden. De medicijntoediening is een verhaal apart. Goed instellen van de medicatie van de cliënten is een vereiste, om hen weer zelfstandig te kunnen laten wonen. Een tekort aan de stof levodopa veroorzaakt dat Parkinsonpatiënten plotseling volledig ‘bevriezen’. Medicijnen kunnen dit zogenoemde off-moment tegengaan. De ene cliënt krijgt een pomp voor medicatie, een ander krijgt pillen. “Sommige mensen moeten maar liefst 16 keer per dag een pil nemen”, beklemtoont zorgcoördinator Birgit Koevoets van de afdeling. “Wij hanteren speciale alarmapparaten zodat we hen de medicijnen op het juiste tijdstip kunnen geven.
“Ook worden patiënten gestimuleerd om koffie te zetten en de tafel af te ruimen. Zaken die praktisch zijn als je zelfstandig woont.” De oefenkaart is een bedenksel van verplegingswetenschapper Marleen Huijben. Zij stelde een paar jaar terug vast dat CVA-patiënten tijdens de revalidatie 80 procent van hun tijd doorbrengen met wachten. Dat bracht haar op het idee om 24-uurs revalidatie op te zetten. Patiënten werken niet alleen tijdens de fysiotherapie aan hun herstel, maar de hele dag door, zo luidt haar visie.
“Als het ware worden de oefeningen verweven in de zorgmomenten.”
Vanuit zijn rolstoel beweegt De Pater met zijn bovenlichaam van voren naar achteren. Het is een van de oefeningen die hij op zijn oefenkaart heeft. “Ik doe dit om mijn balans te oefenen.” Op zijn nachtkastje ligt een lichtgewicht halter. Iedere ochtend, direct als hij wakker wordt, kan hij er mee aan de slag om zijn arm sterker te maken. “Het programma is vermoeiend maar noodzakelijk”, vindt hij. “De kaart brengt verplichtingen met zich mee.” Daarnaast bezoekt hij een paar keer per week Silverfitness, de hypermoderne fitnessruimte, uitgerust met airconditioning en aansprekende apparatuur. Bezoekers kunnen er eventueel samen tennissen of deelnemen aan een fietstochtje door een aansprekend landschap. Dit alles via een computer met een groot beeldscherm en een camera die de bewegingen van de deelnemers registreert. Een soort Wii Fit dus. Binnenkort komt er een wandelroute met beelden van het centrum van Roosendaal.
Om mensen te mobiliseren verzorgt Weihoek diverse therapievormen. Denk aan een diëtiste, een logopediste, een psycholoog, fysiotherapeut, ergotherapeut en neuroloog. Deze professionals mogen volgens de AWBZ in totaal maximaal vier uur per week aan een cliënt besteden. “Wij gaan uit van wenselijke zorg”, aldus Verlind. En dat kan ver gaan bij Weihoek. Want naast twee keer een half uur fysiotherapie, twee keer de diëtiste, de ergotherapeut, de logopedist, de arts en de neuroloog uit het ziekenhuis die komt, organiseert de activiteitenbegeleidster bijvoorbeeld salsadansen! Voor een Parkinsonpatiënt is behoud van spierkracht namelijk essentieel en wat krijgt Parkinsonpatiënten beter in beweging dan deze Zuid-Amerikaanse muziek? Sommige cliënten geven de voorkeur aan fietsen, terwijl anderen rondlopen met rollators. Regelmatig klinkt een ielig piepje. “Door dat geluidje plakken mensen niet meer aan de grond vast”, legt de zorgcoördinator uit.
Even verderop aan tafel zit mevrouw Schueler. Op haar oefenkaart staat: ‘Allebei de armen optillen 5x. Vinger laten volgen van rechts naar links. Mag ook met familie.’ De 85-jarige vrouw kreeg begin dit jaar eveneens een CVA, waardoor haar linkerzijde verlamd raakte. Ze wil weer wandelingetjes maken met haar echtgenoot in de tuin. “Tijdens het wassen al doe ik
Een aangepaste variant van de oefenkaart heeft sinds kort ook in De Weihoek zijn intrede gedaan. Die is overgewaaid van de CVA-afdeling, maar wordt hier nog mondjesmaat gebruikt, omdat er voor deze categorie cliënten geen onderzoek naar is gedaan. “In het weekend doen mensen bijvoorbeeld oefeningen met een verpleegkundige erbij in de fysiotherapieruimte”,
vertelt Verlind. “Denk aan been heffen of iets dergelijks. Ook worden patiënten gestimuleerd om koffie te zetten en de tafel af te ruimen. Zaken die praktisch zijn als je zelfstandig woont.” Van Tilburg vindt het fijn in Weihoek. In een zwart tasje op zijn buik hangt sinds twee dagen een levodopapomp die tientallen malen per dag een kleine hoeveelheid medicijn via een sonde door de neus afgeeft. Het is na twee dagen al duidelijk dat de pomp voor hem uitstekend geschikt is. “Over twee weken krijg ik een vaste sonde via de maag”, klinkt het verheugd. “Ik ben dankbaar dat ik hier ben gekomen. Ze tonen hier ook begrip en dat is erg belangrijk.” Na de operatie vertrekt Van Tilburg weer thuis naar Riet, met wie hij bijna 40 jaar terug in het huwelijk trad. Maar eerst gaat hij in het grand café een potje rummikubben.
Leerzame uitwisseling
Proeftuinen vinden wiel uit De stand van zaken rond de overheveling van de geriatrische revalidatiezorg en de eerste ervaringen van acht proeftuinen werden gepresenteerd tijdens een drukbezochte informatiebijeenkomst op 7 september. De proeftuinen functioneren nu negen maanden. “Er zit veel werk vast aan de veranderingen voor de revalidatiezorgaanbieders. “We kunnen gelukkig leren van de proeftuinen en koploperorganisaties; we hoeven niet het wiel uit te vinden”, aldus een van de deelnemers.
Tekst Pauline Fuhri Snethlage Ruim 250 deelnemers van meer dan 120 zorgorganisaties deelden ervaringen en lieten zich inspireren tijdens de bijeenkomst van ActiZ in Nieuwegein. Een belangrijk markeringsmoment in de overheveling van de geriatrische revalidatiezorg van de AWBZ naar de Zorgverzekeringswet (Zvw). Zorgorganisaties staan nu voor de lastige keuze: na de overheveling revalidatiezorg blijven bieden of niet. Om de overheveling in 2013 mogelijk te maken, moeten zorgorganisaties de revalidatiezorg vanaf 1 januari 2012 al registreren middels DBC’s.
“We hebben de eerste stappen gezet, ik hoop dat er nu snel duidelijkheid komt over de prijzen.” Proeftuinen Het doel van de proeftuinen is om te experimenteren met innovatieve producten en ketensamenwerking en te oefenen met het zorginkoopproces in de Zvw. Dit laatste is nog niet bereikt, maar er zijn wel eerste stappen gezet om af te stemmen met verzekeraars. De deelnemende organisaties in de proeftuinen hebben een aantal overeenkomsten.
Een daarvan is het gebruik van triage: al in het ziekenhuis stelt de revalidatiearts in samenspraak met de specialist ouderengeneeskunde vast welk zorgpad de cliënt nodig heeft. Zo kan de cliënt vaak direct aan de slag met zijn revalidatie op de revalidatieafdeling. Dat zorgt voor een effectievere en vaak intensievere behandeling, waardoor zowel de ligduur in het ziekenhuis als het verblijf op de revalidatieafdeling korter wordt. Dat is een belangrijk doel van de proeftuinen. Een van de proeftuinen merkt in de praktijk dat dit doel niet zomaar bereikt wordt. Ron Groothuis: “In juni zijn we begonnen met de nieuwe aanpak. Het doel om de ‘verkeerdebedden-problematiek’ op te lossen, mensen die vanwege plaatsgebrek niet op de revalidatieafdeling komen, is wel behaald. Maar we merken nu dat we steeds zwaardere patiënten van het ziekenhuis doorgestuurd krijgen. Het verblijf op de revalidatieafdeling is daardoor feitelijk langer geworden.”
Tijdregistratie Een ander doel van de proeftuinen is om DBC-producten te ontwikkelen en de tarieven hiervoor vast te stellen. De DBC-registratie is essentieel en niet eenvoudig, liet DBC-onderhoud in haar presentatie zien. De ervaringen in de proeftuinen ondersteunen dat. Zo moeten
alle zorgverleners, van specialisten tot paramedici tot verzorgenden, tijd registreren. Dat gaat niet zonder moeite, merken de proeftuinen. Er zijn ervaringen dat specialisten ouderengeneeskunde verschillend met de registratie omgaan. “En hoe registreer je de tijd van de verzorgenden?” vraagt een van de deelnemers zich af.
samenwerking te verbeteren organiseert Rivas scholing voor de medewerkers.
Ondernemerschap De registratie is niet de enige verandering die de zorgorganisaties staat te wachten. Zij zullen ook moeten wennen aan het risico dat zij gaan lopen na de overheveling van de revalidatiezorg
“Het grootste verschil is dat je verwachtingen beter kunt managen en bewuster en explicieter het proces in gaat en stuurt.” “Verslagleggen is een vak apart”, vertellen twee deelnemers tijdens de discussiecarrousel. “Wij organiseren het zo dat de zorginhoud het doel is en niet de DBC-registratie. Dat wil zeggen dat de registratie helpt om het geld, dat we in deze transitieperiode krijgen, in te zetten voor extra behandeling en dat we laten zien wat we doen.”
naar de Zvw. Zij moeten nu al gaan investeren in de DBC-registratie en in efficiëntere processen, terwijl zij nog niet weten of ze straks gecontracteerd gaan worden. “Als verzekeraars ook de revalidatiezorg willen gaan concentreren in regionale centra, zoals dat nu al voor ziekenhuiszorg gebeurt, zal een deel van de zorgorganisaties buiten de boot vallen”, zegt een van de deelnemers.
Cultuurverandering De zorgmedewerkers moeten leren omgaan met de DBC-registratie. Soms vereist dat een ware cultuuromslag. Twee proeftuinen, Evean en Rivas, presenteerden hun ervaringen met de benodigde cultuurverandering. Om zorgprocessen efficiënter te laten verlopen, is het nodig dat alle betrokken behandelaren en verzorgenden meewerken. Winnie Poorterman geeft een voorbeeld: “De revalidatie-afdeling is verhuisd en uitgebreid. Nu is de oefenzaal op de afdeling. Iedereen loopt er langs. Niet alleen de fysiotherapeut en de ergotherapeut, maar ook de verzorgenden en de familie van de cliënt worden betrokken bij de behandeling. Dat vereist een goede samenwerking tussen alle betrokkenen.” Onder andere om deze
De overheveling van geriatrische revalidatiezorg naar de Zvw doet een beroep op het ondernemerschap van de zorgorganisaties. Het wordt ook van belang dat de aanbieders van revalidatiezorg zich profileren met een goed aanbod. “Er is veel winst te behalen voor cliënten en behandelaars,” stelt een van de deelnemers die revalidatiezorg biedt en wil blijven bieden. In die winst voor de cliënten, zal ook de winst voor de zorgaanbieder zitten.
ActiZ, organisatie van zorgondernemers Oudlaan 4 3515 GA Utrecht Postbus 8258 3503 RG Utrecht
publicatienummer 11.020
Telefoon (030) 273 93 93
[email protected] www.actiz.nl
