Proef met kortgestraften. Solo de diepte in. Overlast spoelt weg. minuten. Even tijd voor de reclassering. Naar een veiliger samenleving Augustus 2011

Naar een veiliger samenleving

Augustus 2011

10

Politiek Rechters

minuten

Openbaar Ministerie

Even tijd voor de reclassering

Gemeenten Medewerkers reclassering Wetenschappers Hulpverleners Advocatuur Tbs-klinieken Woningcorporaties Jeugdzorg

Proef met kortgestraften

Solo de diepte in

Overlast spoelt weg

reclassering nederland

10

Augustus 2011 | 2

minuten Even tijd voor de reclassering

3 Eindelijk de bulk te pakken 5 GPS in Caribisch jasje 7 Onvolgroeid brein vraagt een bijzondere aanpak 9 Juist die stok achter de deur 11 Effect van wereldwijde netwerk komt in kaart 13 Werkstraf echt uitdienen 15 Solo de diepte in 17 Vakmanschap meesterschap 19 Elektronische controle krijgt voet aan de grond 21 Rust achter de duinen

Zicht op zon

Twee miljoen toeristen. En nog meer dagjesmensen. Op zoek naar bekende trekpleisters. In Amsterdam, Maastricht of Groningen. Vakantie achter de duinen en tussen de dijken. Maar niet voor Reclassering Nederland. Ook niet voor plegers van misdrijven trouwens. Die moeten schoon schip maken. Om weer een plek te veroveren in de samenleving. Met hulp van een heel leger betrokken reclasseringsmedewerkers. Via een werkstraf, gedragstraining of ander programma. Techniek helpt een handje. Elektronisch toezicht bijvoorbeeld. Altijd bedoeld om veiligheid aan burgers te bieden. Plus perspectief aan gestraften. Met een beetje goede wil breekt dan snel de zon weer door. En blijven ook toeristen door stad en land stromen.

Gedragstraining

|3

Gevangeniswezen Politiek Medewerkers reclassering Gemeenten

Proef met kortgestraften

Eindelijk de bulk te pakken Engeland weet van straffen. Iedereen kent de Tower, de Moeder

aller Gevangenissen. Meer modern is het uit Canada geïmporteerde programma FOR. Een gedragstraining speciaal voor kortgestraften. In Britse gevangenissen is deze succesvol. Nederland verkent nu ook de mogelijkheden. Penitentiaire Inrichting Ter Apel is het proefterrein. Marijke Verkroost, manager Gedragsinterventies bij Reclassering Nederland, spreekt van een spannende testfase. Een succesvolle pilot brengt de meerderheid van de gevangenen in het bereik van trainers. In de jaren 2005-2009 zat gemiddeld ruim 71 procent minder dan een jaar vast. Driekwart van die groep zelfs een halfjaar of korter.

‘Zich helemaal veranderen kan niemand, zich verbeteren kan iedereen.’ Baron Ernst von Feuchtersleben (1806-1849), Oostenrijks dichter en filosoof


Augustus 2011 | 4

Mensen op gang helpen. Als gedragstraining werkt voor langgestraf

ten, waarom dan niet voor kortzittenden? De vraag stellen is hem beant woorden, vindt Marijke Verkroost. ‘We denken nog na over de vraag bij welke strafmaat we de grens precies leggen. Waarschijnlijk richten we ons op daders die tot zeven maanden moeten zitten. Dan heb je de bulk van de gevangenispopulatie wel te pakken. Bovendien krijgen daders die langer moeten zitten vaak al andere gedragstrainingen.’ Het programma duurt in totaal vier maanden. Er zijn twee etappes. Eerst een groepstrai ning van vier weken. ‘Die bereidt daders grondig voor op terugkeer in de samenleving. We leren hen eerst te denken en dan pas te doen. In gemid deld drie sessies per week van tweeënhalf uur krijgen ze een andere kijk op zichzelf en op hun gedrag.’ In dit stadium bevindt de dader zich nog tussen de gevangenismuren. Na de uitgezeten straf, begint de tweede helft van het parcours: een individueel begeleidingstraject van drie maanden. ‘Daarin brengen we mensen vooral praktische zaken bij: hoe je werk en huisvesting kunt vinden, bijvoorbeeld. We helpen bij afspraken met de gemeente, woningcorporaties en arbeidsbureaus.’

Uit eigen beweging. Bijzonder aan FOR is het vrijwillige karakter.

‘Natuurlijk kijken we eerst of daders voor het programma in aanmer king komen. Daarbij gebruiken we de Recidive Inschattingsschalen.’ Het effect van gedragstrainingen blijkt het grootst bij deelnemers met een gemiddeld tot laag risico op herhaling. ‘En het werkt natuurlijk pas als daders het traject echt volledig weten te doorlopen.’ Daarbij draait het niet alleen om inzet van individuele deelnemers, zo bleek in Ter Apel. Het is ook een kwestie van passen en meten door de reclassering. ‘Een logistieke nachtmerrie, waar veel rekenwerk bij komt kijken. Het blijkt ontzettend moeilijk een groep te vinden die de hele training kan afma ken. Dat komt doordat iedere individuele detentie weer anders verloopt. Om een voorbeeld te noemen: soms wordt een voorarrest opgeheven, in andere gevallen wordt het juist verlengd. Natuurlijk is de gevangenis geen duiventil, maar ze vliegen wel in en uit.’

Met volle overtuiging. Na de pilot in Groningen buigt de

Erkenningscommissie Gedragsinterventies Justitie zich over FOR. Die kijkt of het programma aan de Nederlandse kwaliteitseisen voldoet. ‘We kopen het project uit Canada. We moeten theoretisch onder bouwen waarom we denken dat het ook in Nederland zal slagen. Natuurlijk maken we daarbij gebruik van de positieve ervaringen in het buitenland. Bijvoorbeeld in Wales, waar men in de Parc-gevangenis al jaren met het programma werkt. Maar ons strafrechtsysteem is toch anders, net als de manier waarop we met mensen in het gevan geniswezen omgaan. Dat maakt de pilot zo belangrijk: de praktijk moet uitwijzen dat FOR ook hier aanslaat. Daarom hebben we zo lang gezocht naar de juiste omstandigheden: een groep daders op één locatie, allemaal min of meer even lang vast. Het heeft veel voorberei ding gevergd. Maar nu begint het toch. Ik zei al: heel spannend.’

De basis voor de Nederlandse pilot is het Canadese programma FOR a Change. FOR staat daarbij voor Focus On Reentry. Het werd ontwikkeld door klinisch psycholoog Frank Porporino en criminologe Elizabeth Fabiano.

10 minuten Even tijd voor de reclassering

CONTROLE

|5

Politiek Medewerkers reclassering

BES-eilanden gebruiken Nederlandse controlekamer

GPS in Caribisch jasje De wereld wordt een dorp. Een boef op Bonaire weet zich binnenkort

gevolgd vanuit een meldkamer in Capelle aan de IJssel. Net als de voorwaar delijk vrijgelaten raddraaier uit Rotterdam. Een enkelband, een onderzeese glaskabel en een handvol satellieten zorgen daarvoor. Reclassering Nederland is druk bezig te weg te plaveien voor elektronische controle in het Caribisch deel van Nederland. Jos ter Voert is daarbij verkenner, pleitbezorger en voorbereider in één. ‘We kijken goed naar de omstandigheden ter plekke. We reiken mogelijkheden aan. En de autoriteiten daar zien de voordelen. Vanaf 10-10-’10 zijn de BES-eilanden, Bonaire, Sint Eustatius en Saba, bijzondere Nederlandse gemeenten. Het ministerie van Veiligheid en Justitie is verantwoordelijk voor de rechtshandhaving. Daartoe moet het wel de instrumenten aanreiken. Satellieten zwermen al genoeg rond.

‘Vriendschap geeft ogen aan de afstand en een stem aan de stilte.’ Johan Daisne, Vlaams schrijver


Augustus 2011 | 6

Veel verandert. Curaçao herbergt nog steeds tientallen gevangenen van

Bonaire. Het laatste deel van hun straf mogen ze op het eigen eiland ondergaan. Verlof, heet dat wat al te vriendelijk, want ze zitten aan de enkelband. Meldkamer Strongroom in de beruchte Bon Futuro gevangenis op Curaçao houdt in de gaten of ze ’s nachts ook thuis doorbrengen. Caribisch Nederland kan deze taak nu zelfstandig gaan uitvoeren met satelliettoezicht. Dat biedt ruimere mogelijkheden. Jos ter Voert: ‘Kijk alleen al naar de jeugdigen. Als zij in de fout gaan, kun je hen natuurlijk opsluiten, tot het vonnis tussen doorgewinterde criminelen laten zitten en dan eventueel nog een extra gevangenisdouw geven. Maar daar worden ze niet beter van. Het is slimmer hen met de enkel band te dwingen structuur te accepteren: school of werk. Met eventueel nog een gebiedsverbod. Dat is al gauw beter dan in de bak zitten of thuis rondhangen, zeker als de buurt criminele broeinesten heeft.’

Veel blijft hetzelfde. Technisch is er geen vuiltje aan de lucht. De

GPS-techniek is niet anders dan in Nederland. Een enkelband met een daarmee verbonden mobiele telefoon zorgt voor een voortdurend signaal. Satellieten pikken dit op. Er zijn er drie om de verblijfplaats te bepalen, maar tijdens een praktijkproef begin juli blijken soms wel elf hemelzwervers paraat. Manager Paul Verbruggen van ADT, het bedrijf dat voor de techniek tekent, kijkt er niet van op: ‘Het is een beproefde techniek. We passen die vanuit Nederland ook toe in bijvoorbeeld Duitsland en Zwitserland. Caribisch Nederland kent kleine eilanden met weinig obstakels. Het mobiele telefoonnetwerk en de satelliet ontvangst deugen. De plaatselijke autoriteiten krijgen een laptop met beveiligde verbinding naar Nederland. Via glaskabel. Voordelig, snel. Zo nodig weten ze van minuut tot minuut waar hun enkelbandklanten zijn; tot op een paar meter nauwkeurig. Prima, want de in Nederland vaak gebruikte straal van vijf kilometer aan verboden gebied werkt daar niet. Dan sta je al gauw midden in zee op een koraalrif.’

Veel is mogelijk. Reclassering Nederland heeft op de BES-eilanden open

overleg gevoerd. Met het OM, de rechterlijke macht, de politie, de gevan genisdirecteur, de reclassering. Zij hebben oog voor voordelen, kansen en besparingen. Het strafklimaat is stevig. De gevangenis op Bonaire is met 48 plekken snel gevuld. Saba en St. Eustatius hebben geen gevan genis en liggen zo’n duizend kilometer verderop. Rechters, reclasserings werker en officieren van justitie moeten vaak pendelen om de rechts gang op de drie eilanden te kunnen waarborgen. Jos ter Voert: ‘Toezicht op afstand helpt. We leggen ons systeem niet op. Maar de autoriteiten kunnen meeliften op onze kennis en kunde. En bovendien voordelig onze voorzieningen gebruiken. Toezicht met satellieten is in Nederland per definitie voor zware toezichten. Dat kan daar best anders uitpakken. In elk geval moet je kijken naar wat burgers acceptabel vinden. Als een misdaad de samenleving schokt, volgt opsluiting. En gevaarlijke of vluchtgevaarlijke misdadigers horen achter de tralies. Hier en daar.’

■ ■ ■ ■ ■

elektronische controle met gebruik van GPS

inzetbaar bij alle voorwaardelijke beslissingen en straffen technische regie vanuit Nederland

inspelen op plaatselijke omstandigheden

draagvlak van partners in strafrechtketen op de BES-eilanden


JONGVOLWASSENEN

|7

Politie Openbaar Ministerie Rechters Politiek

Zonnige belofte door speciale units

Onvolgroeid brein vraagt een bijzondere aanpak Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Een tegeltjeswijsheid. Met een grond van waarheid. De juiste grens trekken is de kunst. Met achttien mag iemand stemmen, autorijden en zelf beslissen om te trouwen. Achttien staat voor volgroeid, volwassen. Het brein denkt daar anders over. Hersenweten schappers hebben dat vastgesteld. De strafwet kent nu speciale aandacht voor jongvolwassenen, de 18-tot 25-jarigen. Reclassering Nederland heeft al vaker gepleit voor een overgangsgebied: straf en reclasseren op individuele maat. Speciale jongvolwassenenunits zetten zoden aan de dijk. Het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving heeft onderzoek gedaan naar reclasseringstoezicht bij jongvolwassenen. De conclusie: speciale aandacht voor de typische problematiek van deze groep is onontbeerlijk.

‘Moedig zijn betekent: de ene na de andere mislukking, maar zonder je enthousiasme te verliezen’ Winston Churchill, Brits staatsman (1874-1965)


Augustus 2011 | 8

Groot, maar niet volgroeid. Impulsief. Niet bezig met de toekomst.

Geen idee wat de gevolgen zijn van hun handelen. Dat beeld hebben veel reclasseringswerkers van jongvolwassen daders, zo constateert het studiecentrum. De neurobiologie beaamt dat. Het brein is eenvou digweg nog niet uitontwikkeld. Daarbij is het moeilijk om ver vooruit te kijken als er zo veel in je leven verandert: van school af, het huis uit, plotseling moeten werken, de eerste serieuze relaties. Miriam Doeser, unitmanager van de pas opgerichte jongvolwassenenafdeling in de regio Utrecht-Arnhem: ‘Onze mensen gáán echt voor de jongeren. Ze weten wat er speelt. Niet alleen bij de dader zelf, maar ook in zijn omgeving. Wij kennen de sociale kaart, zoals dat heet. Daardoor weten we hoe je iemand naar een leer-werktraject begeleidt. Hoe je iemand weer op school krijgt. Ons motto is: geen jongvolwassene meer thuis op de bank. Dat vergt niet alleen een lange adem, maar ook bijzondere kennis. Bijvoorbeeld over mensen met een licht verstandelijke beper king. Daar hebben we nu eenmaal relatief veel mee te maken.’

Mogelijkheden, geen moeilijkheden. Veel kennis komt voort uit

ervaring. Soms van anderen. Zoals van de Rotterdamse werkcoach Hans van der Hart. In Utrecht deelt hij de afgelopen tijd zijn expertise met de nieuwe unit. ‘Het viel me op dat reclasseringswerkers af en toe geneigd zijn om vooral in problemen te denken. Maar je wil die jongeren zelfredzaamheid bijbrengen. Daarvoor hebben ze eerst zelf vertrouwen nodig. En dat krijgen ze alleen als je hen mogelijkheden voorhoudt. Moeilijkheden zien ze al genoeg. Het is voor reclasserings werkers belangrijk enthousiast te zijn en te blijven - en dat vuur over te dragen.’ Onder leiding van de door de wol geverfde Rotterdammer heeft het team een groep van zeventig jongvolwassen daders onder handen genomen. Het resultaat: binnen enkele weken zit de helft weer op school, of is aan het werk. Daar kan het team trots op zijn, zegt de coach. ‘Want dat zag ik ook: de reclasseringswerkers waren ontzettend gemotiveerd, echte aanpakkers.’

Niet lullen maar poetsen. Het is soms gewoon een kwestie van

anders kijken. Hans van der Hart heeft samen met Miriam Doeser en haar collega’s ook een jonge Utrechtse dader begeleid. ‘Die was zo enthousiast, hij wilde zo graag… Die jongen was binnen no-time weer aan de slag. Maar daarmee was nog niet het hele probleem opgelost. Hij wilde dolgraag dat we ook zijn vriendin hielpen.’ Een meisje met een licht verstandelijke beperking. Ze wilde het liefst schoon heidsspecialiste worden, maar kon geen stageplek vinden. Hans van der Hart: ‘Ik vroeg haar of ze dicht bij het station woonde? Het bleek tien minuten lopen te zijn. Dus zei ik dat ze binnen een straal van twintig minuten met de trein nog vijf à zes gemeentes had waar ze kon zoeken.’ Het lukte in Amersfoort. ‘Dat is denken in mogelijkheden, in oplossingen. Doorzetten. Die twee hebben hun leven weer op de rit. Mooi. Daar krijg ik dus kippenvel van.’

Veel jeugdige misdadigers ■ ■ ■

jaarlijks ruim 200.000 verdachten

een kwart van hen is 16 tot 22 jaar de piek ligt bij 19 jaar


BEELDVORMING

|9

Politiek Medewerkers reclassering Werkstrafbedrijven Ketenpartners

Op alle fronten sleutelen aan realistisch beeld

Juist die stok achter de deur Een smakelijk hapje. Dat blijkt Reclassering Nederland steeds vaker voor de media. De organisatie duikt op in kranten, bladen, blogs en tv-registraties. Met citaten, meningen en analyses. Over de veilige samenleving. Over toezicht en straf als middelen en gedragsverandering als doel. Sinds kort is er ook nog een eigen film. Drama als drager voor een beter beeld. De publieke opinie is vaak hardleers. De reclassering is een club van geitenwollen sokken. Boeven moet je met strenge straffen breken. Opsluiten. Doodschieten desnoods. Voor Reclassering Nederland alle reden om er stelselmatig juiste beelden tegenover te stellen: drang en dwang zetten aan tot ander gedrag. Steeds is er de kracht van een stok achter de deur.

‘Ik ben een fan van Amerikaanse politieseries met actie. Die sfeer zit ook in de speelfilm van Reclassering Nederland. Al heb ik er wel een Nederlands tintje aan gegeven.’ Nick Jongerius, producent


Augustus 2011 | 10

Toon het ware gezicht. Die opdracht krijgt filmproducent Nick

Jongerius. Op dat moment denkt hij nog dat Reclassering Nederland een verlengstuk van het justitieapparaat is. ‘De grote onbekende. Of een veredelde politiemacht, die alleen bestraffend optreedt. Inmiddels heb ik er een heel andere kijk op. Werkstraffen hebben wel degelijk iets om het lijf. En ook zware jongens moeten aan de bak om hun gedrag te veranderen. Bij een derde lukt dat. Een mooie score. Reclasseringswerkers zijn dan ook geen watjes, maar mensen die dui delijke grenzen stellen. Daarop zoomt mijn film in. Op een spannende manier. Bijna Amerikaans. Vol vaart, actie en een hoofdrolspeler die echt is. Dé manier om kijkers een rolprent in te trekken. Hopelijk komt de boodschap over en verdwijnen vooroordelen. Want reclasseren is iets heel anders dan enkel straf uitdelen.'

Streng ingrijpen moet. Die roep klinkt vanuit de samenleving.

Maar met alleen straffen verander je schurken niet in makke schapen. Misdaadverslaggever John van den Heuvel vindt de film daarom een goede zet: ‘Bij RTL Boulevard hebben we die rolprent in de spotlights gezet. Reclassering Nederland doet belangrijk werk. Vroeger was het anders. Ik kom uit de politiewereld. We keken met afgrijzen naar die jaren zeventig club. Pamperen en handjes vasthouden van misdadigers. Nu nemen ze hun verantwoordelijkheid. De geur van vrijblijvendheid is verdwenen. Dat sluit aan op het andere klimaat in Nederland. Misdaad is een hot item. In het nieuws en op de politieke agenda. Rechters straffen ook strenger. Bij bepaalde boeven zet dat zoden aan de dijk. Zoals drugs baronnen. Maar er is ook een ander type dader. Die is vanuit de zelfkant van de samenleving in de problemen gekomen. Dan helpt straffen alleen niet. Perspectief bieden wel. Daarmee kan geen mens problemen heb ben. Het zou dom zijn op dat budget te bezuinigen. Want je verdient het dubbel en dwars terug. Je bespaart immers een hoop ellende.’

Het softe imago kan overboord. Reclassering Nederland is

absoluut geen truttige club meer. Dat vindt regisseur Jessica Villerius. Voor de NCRV maakte zij de documentaire De Reclassering. Over het wel en wee van medewerkers en daders. ‘Mensen schrokken van de documentaire. Ik kreeg e-mails: Man, wat moet je hard aan die gasten trekken. Komt dat ooit nog goed? Maar ook waren er lovende opmer kingen voor de werkers. Je hoort vaak dat die voor een huis en werk zorgen. Ik vroeg me af hoe dat in de praktijk ging. Vanuit mijn werk weet ik dat daders en verdachten heel manipulatief kunnen zijn. Medewerkers van de reclassering kunnen daar goed mee omgaan. Ze wrijven de spelregels er grondig in: zo gaan we om met elkaar in de samenleving. Echt niet, dat ze even een baantje voor je regelen. Zij wij zen alleen de weg. Ik vind die harde aanpak prettig. Tegelijkertijd telt voor reclasseringswerkers ook respect en gelijkwaardigheid. Bij daders ontbreekt dat nog wel eens. En dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun daden en toekomst, daarop moet je blijven hameren.'

Reclassering in beeld ■ ■ ■ ■

intensief toezicht op 15.000 voorwaardelijk gestraften

1000 gedragsinterventies bij daders zwaardere misdrijven zo’n 30.000 werkstraffen onder strenge voorwaarden

samenwerking met gemeenten om lokale veiligheid te vergroten


Bureau Buitenland

| 11

Vrijwilligers buitenland Politici Ministeries

Onderzoek naar invloed vrijwilligers

Effect van wereldwijde netwerk komt in kaart Schrik is niet genoeg. Een verblijf in een buitenlandse cel gaat daders niet in de kouwe kleren zitten. Toch vallen velen in herhaling. Een deel keert echter de misdaad de rug toe. Voorgoed of voor een tijdje. Mogelijk mede dankzij inspanningen van vrijwilligers van Reclassering Nederland in het buitenland. Onderzoekers van Avans Hogeschool gaan dit uitpluizen. Zij leggen het werk van Bureau Buitenland onder de loep: waarom, wat, hoe en met welk resultaat? Naar verwachting rollen uit het onderzoek ook suggesties voor toekomstig beleid en voor de activiteiten van de vrijwilligers. Drs Ineke Heemskerk en dr. Bas Vogelvang zijn verbonden aan het lectoraat Reclassering en Veiligheidsbeleid. Zij voeren het onderzoek uit, samen met drs. Heinrich Althoff van Bureau Buitenland van Reclassering Nederland.

‘Niets is makkelijker dan bezig zijn en niets is moeilijker dan effectief zijn’. R. Alec MacKenzie, auteur managementboeken


Augustus 2011 | 12

Bij het begin beginnen. Het onderzoek wil eerst de fundamenten

van het buitenlandse werk van Reclassering Nederland blootleggen. Detentieschade beperken. Alvast in het buitenland begeleiding bieden, zou leiden tot een veiliger samenleving. Dat is de veronderstelling. Maar – zo vragen de onderzoekers zich af – is reclasseren niet even zeer een kwestie van fatsoen? Van behoorlijke strafrechtspleging? Behoort een dader niet te ervaren dat misdaad tot straf leidt, maar dat er ook een weg terug is? Lector Bas Vogelvang: ‘We kijken niet alleen naar de veiligheid, maar ook naar de daders. Hen hoop en een realistisch perspectief bieden is nodig. We zoeken uit of de inzet van vrijwilligers een goede manier is om daders op hun verantwoordelijk heid aan te spreken. Misschien is het zelfs hun recht.’

Meten is weten. De veronderstelling is simpel: begeleiding tijdens en

na verblijf in een buitenlandse gevangenis versterkt de neiging om de misdaad vaarwel te zeggen. Ondermeer omdat het de weg plaveit voor een kansrijke terugkeer in de samenleving. De onderzoekers ken nen de individuele verhalen en de recidivecijfers. Onbekend is het effect van vrijwilligersinzet. Het onderzoek kan hen helpen bij te dra gen aan het zelfinzicht van daders en aan hun motivatie iets beters van het leven te maken. Bas Vogelvang: ‘De gevangenis bant misdaad niet uit. De kans op recidive blijft groot. Na de buitenlandse cel zelfs wat langer dan na de Nederlandse gevangenis. Dus is het extra belangrijk dit gevaar in de kiem te smoren. Als vrijwilligers succesvol aansporen tot ander gedrag, geven ze mensen meteen een groter stuk van hun leven terug. We gaan onderzoeken of dat klopt.’

Er leiden meer wegen naar Rome. De onderzoekers gebruiken

verschillende aanvliegroutes: doorspitten van literatuur, analyseren van weten regelgeving, interviews en enquêtes. Met twintig naar Nederland teruggekeerde ex- gedetineerden kijken ze diepgravend terug. De helft loopt inmiddels maatschappelijk weer in de pas. De andere helft is alweer in de fout gegaan of moddert verder in bedenke lijke milieus. Vervolgens komen actuele gevallen aan bod. Naar verwachting zo’n tachtig. Veertig in Europa: Duitsland, Frankrijk en Spanje. Veertig in Latijns-Amerika: Dominicaanse Republiek, Peru en Brazilië. Allemaal drugsklanten, want qua Nederlanders zitten de buitenlandse gevangenissen vooral daarmee vol. Allemaal hebben ze hulp gehad van vrijwilligers. Daarnaast is er een controlegroep van tachtig personen. Voor hen is er geen begeleiding door vrijwilligers beschikbaar. Bas Vogelvang: ‘Quasi-experimenteel noemen we dit type onderzoek. Je hebt te maken met menselijk materiaal, met omstandig heden die je niet allemaal in de hand hebt. De conclusies zijn daardoor niet altijd spijkerhard, maar wel richtinggevend. Zo kijken we goed naar mogelijke verbanden tussen activiteiten van vrijwilligers en het latere gedrag van gedetineerden. Er zijn vast waardevolle lessen te leren.’

Buitenlandse detentie ■ ■ ■ ■

zo’n 2500 Nederlanders zitten in een buitenlandse cel goeddeels voor misdaden met drugs

elk jaar keren er zo’n 800 terug naar Nederland

begeleiding door ruim 300 vrijwilligers in 53 landen


WERKSTRAF

| 13

Politiek Gemeenten Werkstrafbedrijven

Maatwerk in Midden-Limburg

Werkstraf echt uitdienen In Echt gebeurt het. Midden-Limburg zorgt dat alle werkstraffen

daadwerkelijk uitgevoerd worden. Volledig. Volwaardig. De gekozen vorm voorkomt bovendien dat de straf een struikelblok is voor toekomstige deelname aan de samenleving. Daders kunnen de straf parttime ondergaan. Door in alle openheid te werken, betalen ze hun schuld aan de samenleving. Maar ze kunnen ook hun zorgtaken in het gezin blijven vervullen. Evenmin hoeven ze hun baan op de tocht te zetten. Nieuwe samenwerkings afspraken tussen gemeenten en Reclassering Nederland leggen de basis: werkstraffen van halve dagen. Werkstraffen vinden vaak in de openbare ruimte plaats. In wijken, parken en plantsoenen. Een heel geregel met busjes en materialen. Voor begeleiders en daders letterlijk een dagtaak. Voor wie dit niet paste, werd een bezigheidje binnenhuis gezocht. Onbevredigend. Ook onnodig, zo bewijst de nieuwe aanpak.

‘In sommige gevallen is de arbeid een beloning, in andere een opvoedingsmiddel, nooit een straf.’ Ché Guevara, Zuid-Amerikaanse revolutionair, arts en schrijver.


Augustus 2011 | 14

Werkstraf moet. Elke ochtend om half negen melden zich zo’n veertig

gestraften bij een oude fabriekshal in Echt-Susteren. Hier zwaait Wilbert Dericks, hoofd bedrijfsbureau van de werkstrafunit Roermond, de scepter. Een deel van de groep stapt in de bus en gaat bijvoorbeeld heggenknippen in Venlo. Of verlaten fietsen weghalen bij station Venray. De hele dag klussen in het zicht van de samenleving. Een klei ne minderheid blijft achter: zij gaan in de hal aan de slag. Omdat ze niet buiten kunnen werken. Door een te grote verstandelijke beper king of een lichamelijke handicap. Maar er is een derde groep, en die is nieuw in Echt. Zij vertrekken, meestal te voet, naar een project in de buurt. Een vervuilde bioscoop. Een winkelcentrum waar het zwerfafval tegen de puien waait. Een sloot vol kroos. Doorgaans niet het leukste werk. Wilbert Dericks: ‘Een werkstraf is geen symbolische tik op de vin gers. De samenleving ziet dat daders iets teruggeven. Concreet. Dat moet wat mij betreft ook van half negen tot één kunnen. Of van half één tot vijf.’

Werkstraf werkt. Sjeng Lamers, unitmanager werkstraf in Roermond

is daarvan overtuigd. ‘Ik zie het iedere dag. Niet alleen parken en plantsoenen knappen er van op. Ook daders zelf worden er beter van. Een werkstraf is wel echt wat anders dan wezenloos voor je uitstaren in een cel.’ Door de werkstraf een reguliere baan kwijtraken, kan volgens Sjeng Lamers niet de bedoeling zijn. ‘Het gaat ook om reïnte greren. Knap lastig als iemand plotseling geen betaalde baan meer heeft. En toch loop je dat gevaar als je hele dagen achter elkaar elders moet gaan buffelen.’ Ook voor daders met jonge kinderen zijn vol daagse werkstraffen nauwelijks te realiseren. ‘Daarom de projecten met halve dagen inzet. Er is natuurlijk altijd genoeg te doen. En gemeenten worden er beter van, ook financieel.’

Werkstraf helpt. Het College van Burgemeester en Wethouders in

Echt-Susteren kiest van harte voor deelname. Tot grote voldoening van Sjeng Lamers. ‘Er was geloof ik één gemeenteraadslid dat tegen stem de. Een PVV’er. Nou ja.’ En niet alleen de gemeente is enthousiast. ‘Laat ik een voorbeeld geven. In de Baenje, een ouderenzorgcentrum in Sittard, waren laatst een paar gestraften een halve dag aan het werk. Schilderen, onkruid wieden: dat soort bezigheden. Op een gegeven moment zat het erop; het was vijf uur geweest. Er liepen nog wat ouderen met een rollator rond. Wat zeggen die jongens, net klaar met hun werkdag?: ‘Zo kan er niemand door. Laten we dat rollatorpaadje ook nog maar even wieden.’ Vrijwillig overwerk. Voor niets. En dat zijn dan boeven! Kijk, dat bedoel ik nou, zonder te romantiseren: werkstraf werkt. Je moet daders iets zinnigs te doen geven. Gedwongen, maar toch…’

Werkstraf ■ ■ ■

de gemiddelde werkstraf: 68 uur

dagelijkse kosten per persoon: ongeveer 74 euro

kosten gevangenisstraf per dag: minstens 145 euro


GEDRAGSTRAINING

| 15

Rechterlijke macht Politiek Wetenschappers Medewerkers reclassering

Groepjes van één

Solo de diepte in Homohaat, racisme, discriminatie. Het veranderen van dit gedrag lukt

slecht in groepsverband. Sterker: gedragstrainingen blijken een geliefd podium voor diepgewortelde vooroordelen. Eén deelnemer verpest het dan luidruchtig voor de rest. De anderen slaan dicht of laten zich opjutten. Een oplossing is de stokebrand er uit te pikken. En hem individueel aan te pakken. Reclassering Nederland adopteert hiertoe een Brits trainings programma en snijdt het op Nederlandse maat. Solo heet de Nederlandse variant van de individuele gedragstraining. Zonder financiële hulplijnen van de rijksoverheid verkent Reclassering Nederland de mogelijkheden: solo de diepte in. Renée Henskens, beleidsmedewerker en gedragswetenschapper is enthousiast: ‘De aanpak heeft het gewenste effect op de meest uiteenlopende daders.’

‘Verander niet de mensheid, maar verander de structuur van je eigen geest en je eigen denkbeelden, en je verandert alles.’ Vachel Lindsay, Amerikaans dichter (1879-1931)


Augustus 2011 | 16

Het doel is duidelijk. Renée Henskens, beleidsmedewerker bij

Reclassering Nederland: ‘Sommige daders spuien bij de groepstraining hun persoonlijke, discriminerende opvattingen. Dat levert gevaar voor racistische besmetting op. Dat kan niet. We willen die manier van zwart-witdenken immers juist doorbreken. Op zich al lastig genoeg zonder dat afzonderlijke deelnemers steeds alle aandacht opeisen. Voor die mensen is de Solo-pilot oorspronkelijk ontwikkeld.’ Wie haat probeert te zaaien, krijgt nu individuele begeleiding. ‘Er wordt gemorreld aan vastgeroeste overtuigingen. Speciaal opgeleide trainers proberen horizonten te verbreden. Het doel is daders anders te leren kijken, naar zichzelf en naar anderen.’

De praktijk is veelbelovend. Eén van die trainers is Jolanda Mooij.

‘Zo’n cognitieve vaardigheidstraining is soms net een schoolklasje. Dan zit er bijvoorbeeld eentje bij die steeds stekende opmerkingen naar de trainer maakt. Dat vindt de rest van de groep eerst misschien wel grappig, maar uiteindelijk beginnen die babbels iedereen te irrite ren. Het omgekeerde komt ook voor: wie juist niet assertief genoeg is, krijgt al gauw de hele groep over zich heen. Die wordt dan het pis paaltje. In beide gevallen wil je verder de diepte in met een individuele dader. En dat kan met Solo. Zo kun je iemand tussen de sessies door oefeningen laten doen die de sociale weerbaarheid vergroten. Een soort huiswerk, dat je vervolgens wel persoonlijk begeleidt. Of je pro beert er in één-op-ééngesprekken achter te komen wat nazi-sympa thieën de dader nu eigenlijk opleveren. Zo zet je iemand aan ‘t denken.’

De nood is groot. Daarom zet Reclassering Nederland door met

het ontwikkelen van Solo. Dat de individuele cognitieve training in Groot-Brittannië, Zweden en Noorwegen officieel erkend is, maakt het ministerie van Justitie niet scheutiger. Het wil eerst de bestaande trainingsvarianten geëvalueerd zien. Renée Henskens: ’In Amsterdam stonden we voor een acuut probleem: gewelddadige homohaat. We hadden haast. We hebben zelf voor de financiering moeten zorgen. Gelukkig vonden we elders steun.’ Voorlopige redder in nood is de Nationale Reclasseringsaktie, een particulier fonds. Dit bleek gevoelig voor de behoefte aan de één-op-één optie. Renée Henskens: ‘Dat het politiek een beetje tegenzit, mag Reclassering Nederland niet weer houden er tijd en energie in te steken.’

Individuele gedragstraining ■ ■ ■ ■ ■

One-to-One heet het Britse trainingsprogramma Solo is de Nederlandse variant

twaalf ontmoetingen tussen trainer en dader een of twee keer per week

proef met twintig personen


OPLEIDINGEN

| 17

Opleiders Medewerkers reclassering Politiek

Opleidingshuis uit de steigers

Vakmanschap meesterschap GOED GEREEDSCHAP IS HET HALVE WERK. Dat weet ook Reclassering

Nederland. Jarenlang is geïnvesteerd in RecidiveInschattingsSchalen, QuickScans, toezichtmodellen, trainingsprogramma’s. Goed gereedschap komt echter pas tot leven in vakbekwame handen. Het vak van reclasseringswerkers heeft zich in een paar jaar tijd ontwikkeld tot een volwaardige discipline. Met opleidingsvarianten op hogescholen en begeleidend onderzoek. Daar is nu het Opleidingshuis aan toegevoegd. De praktijk als leerschool. Met een knipoog naar oude tijden: het gildemodel blijkt goed te passen. Het Opleidingshuis wordt gedragen door Reclassering Nederland, de Jeugdreclassering, Het Leger des Heils en de verslavingsreclassering. Medewerkers krijgen er basistechnieken aangereikt, maar ook is er veel aandacht voor zelfreflectie en persoonlijke ontwikkeling in het werk. Beleidsmedewerker Vivanne Ranty: ‘We kweken vakmensen die weten wat hun gereedschap vermag.’

De meester opent de deur. Je moet zelf naar binnen lopen. Chinees spreekwoord


Augustus 2011 | 18

De leerling. Vivanne Ranty: ‘Reclassering is een heel bijzonder en vaak

lastig vak. Het controleren en begeleiden van daders is in de eerste plaats mensenwerk. De laatste jaren is de aandacht dan ook gaan deweg verschoven van de vraag ‘wat werkt?’ naar ‘wie werkt?’ Met andere woorden: het gereedschap hebben we, nu gaat het om vakbekwaamheid. In het Opleidingshuis kiezen we voor het gilde model: meester en gezel. Een door de wol geverfde mentor kijkt zes maanden lang mee over de schouders van een nieuwe medewerker. Neemt hem of haar mee naar gesprekken. Schuift zelf aan bij intakes. Motiveert en stimuleert. Zo leert de nieuwe collega allengs de fijne kneepjes van het vak.’

De gezel. ‘De eerste fase lijkt op een overlevingscursus in het reclasse

ringsvak. Lastig genoeg, als je bedenkt wat voor stevige jongens ze vaak tegenover zich vinden. De meeste nieuwe collega’s hebben een opleiding als sociaal werker achter de rug. Ze zijn vaak van nature geneigd bijzonder veel empathie aan de dag te leggen. Dat is een goede zaak. Maar het is in dit werk van cruciaal belang om duidelijke grenzen te stellen. Dat evenwicht vinden is moeilijk, maar het is te leren. Aan de ene kant meelevend zijn en aan de andere kant kritisch, doortastend en objectief optreden. In de tweede fase gaan de nieuwe collega’s daar dieper op in. Ze leren nog beter zelf te beoordelen of ze de regie in handen houden tijdens een gesprek. Of ze de juiste toon te pakken hebben. Daarnaast komen de medewerkers veel meer te weten over specifieke problematiek: hoe herken je psychische aan doeningen, wat zijn de tekenen van huiselijk geweld?’

De meester. ‘Het is de bedoeling dat alle nieuwe medewerkers de

eerste twee fasen volbrengen. De eerste is zelfs verplicht. De derde fase is echt voor mensen die zich willen specialiseren. Die bijvoorbeeld tbs-taakspecialist willen worden, of leidinggevende op een afdeling. Daarvoor volgen mensen nu nog een externe opleiding, vaak een postHBO of academische scholing. Het doel is om op termijn onze eigen mensen binnen de reclassering te kunnen bijscholen. Het zou natuur lijk het allermooist zijn als we dat kunnen afsluiten met een diploma. Maar dat heeft nogal wat voeten in de aarde. Voorlopig is het een geweldige stap dat we nu een echte, formele interne opleiding heb ben voor nieuwe collega’s. Met oog voor het ambachtelijk mensen werk dat reclassering heet.’

Het Opleidingshuis kent drie fasen. ■ ■ ■

inleiding op het reclasseringswerk, begeleiding door een mentor

zelfreflectie en vinden van balans tussen controle en begeleiding verdere verdieping of specialisatie


ENKELBAND

| 19

Rechterlijke macht Politiek Medewerkers reclassering Politie

Ketenpartners aan de ketting

Elektronische controle krijgt voet aan de grond Techniek heeft de toekomst. Maar onbekend maakt onbemind. Daarom wil Reclassering Nederland elektronische controle van gestraften meer in de kijker spelen. Ze laat eigen medewerkers en ketenpartners kennis maken met de enkelband. Plus satelliettoezicht. De vrijwilligers merken wat mogelijk is. En ervaren hoe het voelt om de antennes van Big Brother voortdurend op zich gericht te weten. Een weekje aan de enkelband moet de verandering in gang zetten. Van schouderophalen naar bewust benutten. Van pessimist naar pleitbezorger. Een diplomatenklasje, dat is het eigenlijk. Beoogde ambassadeurs van de enkelband. Het begin van een olievlek: doorvertellen dat elektronische controle helpt bij toezicht op bepaalde bijzondere voorwaarden: bij geboden en verboden om op een bepaalde plek te zijn.

Vertrouwen is goed, controle is beter. Duits spreekwoord. Later ook aan Lenin toegedicht


Augustus 2011 | 20

Techniek maakt mogelijk. Er zijn twee soorten enkelbanden. De ene

controleert of iemand op een voorgeschreven plek is, de ander volgt de gangen van de drager overal. Raadsonderzoeker bij de Raad voor de Kinderbescherming Cor van Leeuwenstijn is overtuigd van nut en noodzaak: ‘Vroeger moest je een huisarrest persoonlijk controleren. Maar je had je hielen nog niet gelicht of de dader sloop weer naar foute vrienden. Met elektronisch toezicht kan dat niet meer.‘ Rechter Jonneke Oosting ziet vooral mogelijkheden voor de enkelband met GPS: ‘Het is een mooi instrument, zeker bij zedendelinquenten. Als die hun gebiedsverbod overtreden is dat meteen zichtbaar. Een goede bescherming ook voor mogelijke slachtoffers.’

Techniek stelt grenzen. Elektronische controle is nadrukkelijk niet

bedoeld als strafmaatregel. Ze ondersteunt het toezicht. ‘Maar een dader voelt zo’n band wel degelijk als een vrijheidsbeperking.’ Anna Akollo kan ervan meepraten. Ze is medewerkster Diagnose en Advies bij Reclassering Nederland. Gedurende zes enkelbanddagen is Amsterdam voor haar verboden gebied. ‘Terwijl mijn hele familie daar woont. En mijn vriend!’ Volgens haar heeft de reclassering er een goed hulpmiddel bij gekregen. Ze ziet met name mogelijkheden bij jonge daders. ‘Ik vind opleiding heel belangrijk. Als een jongere eerder vrij komt op voorwaarde dat hij terug naar school gaat, dan kan een enkel band helpen. Onopgemerkt spijbelen is er niet meer bij. En dat geeft zo’n knul dan net de noodzakelijke vastigheid in zijn leven.’

Techniek overtuigt. Het bieden van structuur is volgens de kersverse

ambassadeurs bijzonder aan de enkelband. In marketingtermen: een unique selling point. Te gebruiken bij het aanbevelen van elektro nische controle aan collega’s. Rechter Jonneke Oosting is dat zeker van plan. ‘Mensen zoals ik, met een vaste baan, leiden natuurlijk al een regelmatig leven. Maar dat geldt uiteraard niet voor iedereen die met de reclassering in aanraking komt.’ Ze is – net als de overige deelnemers aan de enkelbandzesdaagse – uitgenodigd voor een vervolgbijeenkomst in het najaar. Dan staat op de agenda hoe verdere voorlichting van ketenparners het best gestalte kan krijgen. Bij onder meer het Leger des Heils en Bureau Jeugdzorg staan, los daarvan, informatiebijeenkomsten gepland. Raadsonderzoeker bij de kinder bescherming Cor van Leeuwenstijn loopt zich ook al warm. ‘We zien dat jongeren binnen de jeugdinrichting vaak gewoon weer met criminele buurtgenoten optrekken. Daar worden ze alleen maar slechter van. Ik denk dat je dat kunt voorkomen door hen gewoon thuis onder elektronische controle te plaatsen. Dat is uit eindelijk ook goed voor de veiligheid van de samenleving. Daar wil ik mijn collega’s van overtuigen.’

Ook de groten der aarden krijgen soms een enkelband omgelegd. Enkele recente voorbeelden: ■ ■ ■ ■ ■

Martha Stewart, Amerikaanse TV-persoonlijkheid Lisa Nowak, Amerikaanse astronaute

Bernard Madoff, Wall Street-oplichter

Lindsay Lohan, actrice van o.a. Georgia Rule Dominique Strauss-Kahn, ex-baas IMF


Nieuwe methodiek

| 21

Politie Politiek Gemeenten Rechterlijke macht

Reclasseringswerkers breken groepsgeest relschoppers

Rust achter de duinen ‘Oh oh Den Haag’. Het begin van de bekende ode aan de Hofstad. Maar

het is niet altijd pais en vree in de residentie. Zoals eind 2009. In de Haagse wijk Rustenburg-Oostbroek slaat een groep jongens een vrouw in elkaar. Zomaar. Het zoveelste hoofdstuk in een jarenlange reeks vernielingen, bedreigingen en diefstal. Nu is de maat vol: een tijdelijk samenscholings verbod. Even keert de rust terug. Al gauw gaat het weer mis. Inmiddels bestaat de bende niet meer. Reclasseringswerkers hebben haar onthoofd. Door de leiders er één voor één uit te pikken en persoonlijk aan te pakken. Tuig waartegen weinig kruid gewassen was. De jongeren verschuilen zich achter elkaar. Dat hebben de politiemensen van Bureau Zuiderpark jarenlang ervaren. Daarom steunen ze het project WOW actief. Wijkgericht Outreachend Werken.

‘Als er een schaap over de dam is volgen er meer.’ Nederlands spreekwoord


Augustus 2011 | 22

Handige binnenkomer. ‘Wij kenden die jongens al. Ze hadden vrijwel allemaal een strafblad en veel waren er op voorwaarden vrij. Dat was onze ingang. Als ze met ons niet mee zouden werken, dan gingen ze de bak in.’ Reclasseringswerker Willy Topcu vertelt. Hij is een van de leden van het WOW-team. ‘Wij hebben ons gericht op de leiders van de harde kern. Dat waren er drie. Gewoon op straat aangesproken, waar iedereen bij was. Natuurlijk wel eerst even aan de politie verteld waar we mee bezig waren.’ De sterke arm volgt het project niet alleen met grote belangstelling, maar ondersteunt het ook van harte. Zo krij gen Willy Topcu en zijn collega’s eigen werkplekken toegewezen op bureau Zuiderpark. ‘Maar we namen geen agenten mee naar die gesprekken. De jongens ontvingen ons al niet heel hartelijk, maar van de politie wilden ze echt niets weten. Die kreeg alle denkbare ziektes toegewenst. En dat zijn er in Den Haag nog wat meer dan elders.’

De volle breedte aanpakken. Het WOW-team combineert dwang

met beloning. Zo volgt een van de bendeleiders verplicht een cognitie ve vaardigheidstraining. De jongen vindt al snel een baan bij een aan nemer. Als hij vervolgens toch weer de fout in gaat – kleinigheidje, wat agressie bij de snackbar – komt de reclassering in beeld. Ze haalt de rechter over om de voorwaardelijke straf niet ten uitvoer te leggen. Zo behoudt de jongen zijn dagbesteding. ‘Ook voerden we gesprekken met het incassobureau van Justitie. Zijn schulden dreigden hem ver der in de problemen te brengen. We praatten met zijn ouders, want die wisten van niets. Zijn moeder had geen flauw idee wat dat was, een veelpleger.’ Op het werk gaat het dan bijna alsnog mis. ’De manier waarop zijn baas opdrachten gaf, vatte hij vaak op als beledigend. Dat liep uit op ruzie. Daar hebben we bij bemiddeld. Inmiddels werkt de jongen bij de broer van de aannemer, in hetzelfde bedrijf, op een andere locatie. Dat gaat al een hele tijd goed.’

Verdeel en heers. Om wat meer contact met de hele groep te krijgen,

verzint het WOW-team een vriendelijke list. ‘Die jongens willen natuurlijk van alles. Een afdakje tegen de regen, een feest met Oud en Nieuw. Dat afdakje mocht niet van de gemeente. Over dat feest zeiden we, dat ze zelf uitnodigingen moesten gaan flyeren en dat wij dan ook aan de gang zouden gaan. Voor zulk wisselgeld kwamen ze wel in beweging. Ineens waren ze positief bezig.’ Toch heeft juist de indivi duele aanpak de grootste impact op de groepsgeest. Als de ergste raddraaiers er eenmaal uit zijn gehaald, valt de boel al snel uit elkaar. Er ontstaat onderling onenigheid. ‘Dat sommigen met de reclassering meewerkten, viel niet bij iedereen in goede aarde. Daar kwam ruzie van. Gesprekken moesten alsjeblieft niet plaatsvinden waar de rest bij was. Uiteindelijk bleven er van de vijfentwintig man maar nog een stuk vijf over. De lol was er toen snel vanaf.’ Vanaf april van dit jaar is er geen overlastgevende groep meer gesignaleerd. Het is rustig in Rustenburg.

Wijkgericht Outreachend Werken ■ ■ ■ ■

outreachend: ongevraagde ondersteuning en acties

het Haagse WOW-team: van start in september 2010 gericht op overlastgevende jongeren

aanspreken op straat, thuis, zo nodig op het werk


10 minuten nummer 12, augustus 2011 commentaar en suggesties: [email protected] Concept en tekst Het Kantoor, Utrecht Fotografie Peter Oey, Jan Lankveld, Dreamstime Vormgeving Studio MM, Eck en Wiel Druk AltijdDrukWerk, Utrecht Begeleiding afdeling Media & Communicatie issn: 1877-0150

Naar een veiliger samenleving

Aan de slag met daders en verdachten

Postbus 8215 ■ 3503 RE Utrecht ■ www.reclassering.nl

Proef met kortgestraften. Solo de diepte in. Overlast spoelt weg. minuten. Even tijd voor de reclassering. Naar een veiliger samenleving Augustus 2011

Recommend Documents