De kijk van Wim Deetman. Snel ingrijpen. Wie niet horen wil zal voelen MINUTEN. Even tijd voor de reclassering

NAAR EEN VEILIGER SAMENLEVING

10 MINUTEN

NOVEMBER 2007

Openbaar Ministerie Rechters

Even tijd voor de reclassering

Gevangeniswezen Gemeentebesturen Politiek Onderwijsinstellingen Maatschappelijk dienstverleners Onderzoekers Politie

De kijk van Wim Deetman

Snel ingrijpen

Wie niet horen wil zal voelen

RECLASSERING NEDERLAND

NOVEMBER 2007 | 2

10 MINUTEN Even tijd voor de reclassering

3 Maak de ketting sluitend 5 Eerste hulp bij huiselijk gewled 7 Gevoelige tik komt aan 9 Werkstraf is win-win 11 Supporters verplicht naar het voetbalstadion 13 Kale straf is zinloos 15 Ex-gevangene gebaat bij gebundelde ondersteuning 17 Roep om meer toezicht 19 Wie niet horen wil zal voelen 21 Hoog tijd voor beter beeld

Informatiestress. Een overvloed aan gegevens; beroerd getimed, niet voorgesorteerd en slecht gekanaliseerd. De manager, beleidsmaker of bestuurder ziet door de bomen het bos niet meer. En heeft te weinig tijd om alle informatie tot zich te nemen. 10 minuten voor één onderwerp is vaak al veel.

10-minuten is nog steeds genoeg. Meer tijd kost het niet. Om te beoordelen of de onderwerpen rondom Reclassering het waard zijn om er dieper in te duiken. Korte artikelen die verwijzen naar vervolginformatie: digitaal, op papier of via een contactpersoon. Met een praktische perforatierand. Opbergen is zo gepiept. Het gemak dient de mens.

|3

KETENAANPAK

Gemeentebesturen Politiek Politie Openbaar Ministerie Maatschappelijk dienstverleners

Maatschappelijke opbrengst moet het uitgangspunt zijn

Maak de ketting sluitend ‘Veiligheid staat terecht hoog op de politieke agenda. Maar we zijn er niet met repressie. Nóg meer politie, nóg meer cellen. Dat houdt een keer op. Dus moeten we het hebben van nieuwe instrumenten, bevoegdheden en vormen van aanpak. Dat kan gaan over huiselijk geweld, supportersrellen of veelplegers. Maar steeds gaat het om toezicht en gedragsverandering met als doel misstanden en misdrijven voorkomen. Dat lukt alleen als plaatselijk alle spelers samenwerken.’ Den Haag kan burgemeester Wim Deetman niet veilig genoeg zijn. Preventie dus. Daarbij ziet hij ook een rol weggelegd voor Reclassering Nederland. Zeker als deze in staat is haar plaatselijke aanwezigheid uit te bouwen.

Albert Einstein 1879-1955, Amerikaans theoretisch natuurkundige

De waarde van resultaat ligt in het bereiken ervan.


NOVEMBER 2007 | 4

Hij hamert op durf, Wim Deetman. ‘Neem de nazorg van exgedetineerden. Natuurlijk klopt het niet als de landelijke overheid die verantwoordelijkheid over de schutting gooit en er geen zak geld achteraan komt. En natuurlijk kun je vervolgens eindeloos kissebissen over wie welk deel van de aanpak moet betalen. Maar je kunt ook gewoon aan de slag gaan. In een samenwerking van lokale en regionale organisaties. En zorg vooral dat er geen schakels ontbreken. Bij de nazorg, maar ook bij huiselijk geweld of andere veiligheidsprojecten is een pilot dan een prima aanpak. Zo krijg je zicht op valkuilen en succesfactoren. Op tools en processen. Op kosten en effecten. Gewoon beginnen! Ik geloof wel in zo’n ondernemende overheid.’

Hij wil opschieten, Wim Deetman. ‘Niet iedereen moet op allerlei plaatsen in het land het wiel willen uitvinden. Dus maak je proeftuinen. Daarbij kan de regering het niet maken om welwillend te knikken en tegelijk de knip dicht te houden. Ook is het onzinnig om van elke actie op voorhand te willen weten wat de financiële opbrengst is. Het gaat vooral om maatschappelijke winst. Soms komt die als een cadeautje. En als je stil blijft zitten, weet je zeker dat je de boot mist.’

Hij is optimistisch, Wim Deetman. ‘We leven in een klein land. En zelfs onze grote steden zijn klein, op wereldschaal. Overzichtelijk. Zodoende kennen we onze daders ook, met naam en toenaam. We kunnen ze aanwijzen, stuk voor stuk. En we kunnen ze aanpakken, een voor een. Een kwestie van gerichte aandacht geven en afvinken. Niet iedereen zal zich als een heilige gaan gedragen, maar je kunt op het gebied van veiligheid een hele slag maken. Daarom ben ik ook voorstander van een lijst met daders, de meest risicovolle voorop. Zo’n lijst moet je maken. Die moet je zorgvuldig bijhouden. En je moet het privacytechnisch goed regelen. Maar vooral moet je die in de samenwerkende keten goed gebruiken. Door lokaal de regie te nemen bij de preventie, kun je een hele hoop bureaucratie voorkomen. Plaatselijk zit er niet alleen expertise over beton en asfalt, maar ook over mensen en hun gedrag. Kijk bijvoorbeeld naar de reclassering, een belangrijke schakel in onze lokale en regionale keten.’

Wim Deetman 3 april 1945, Den Haag Enkele vroegere functies 1978-1981

lid Tweede Kamer (CDA)

1981-1982

staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen

1982-1989 minister van Onderwijs en Wetenschappen 1989-1996 voorzitter Tweede Kamer

Commissie Diekstra


Den Haag heeft zich laten adviseren over hulpverlening bij huiselijk geweld. In 2006 brengt de Commissie Diekstra daarover een rapport uit: ‘Voldoende schakels maar geen keten’. Daarin een pleidooi voor een uitvoeringsprotocol. ‘Dit moet sturing geven aan de taken, werkzaamheden en de (verplichtende) samenwerking tussen de betrokken organisaties’. Een benadering die ook past bij openbare orde, veiligheid, volksgezondheid en jeugd. www.denhaag.nl. Zoeken naar ‘Diekstra’.

|5

HUISVERBOD

Maatschappelijk dienstverleners Politie Openbaar Ministerie Politiek

Proef in Groningen smaakt naar meer

EERSTE HULP BIJ HUISELIJK GEWELD ‘Zodra ze opnieuw gezinnetje gaan spelen, heb je de boot gemist. Dan is niet alles bespreekbaar meer. Oma zit weer op de bank. Ze delen weer samen het bed. Natuurlijk is dat een mooi beeld, maar niet als onderhuids nog van alles broeit. Daarom moet je in actie komen als de wond nog open ligt. In de eerste paar uur na de melding. Direct nadat voor iemand de maat vol is. Eerste hulp bij geweld.’ Ineke van Buren is projectleider Huiselijk Geweld in de drie noordelijke provincies. Vanuit Reclassering Nederland werkt ze ondermeer samen met politie, justitie, opvanghuizen, gemeenten, psychiatrie, jeugdzorg en slachtofferhulp. Het proefproject Tijdelijk Huisverbod heeft haar gesterkt in de overtuiging dat de eerste dagen volop winst te behalen is. Belangrijk nu politiecijfers dit jaar tien procent stijging laten zien.

Memorie van Toelichting.

‘De Wet tijdelijk huisverbod heeft tot doel dreigend geweld in een vroegtijdig stadium te deëscaleren door een huisverbod van 10 dagen op te leggen. Het is mogelijk om het huisverbod te verlengen tot maximaal vier weken aan degene van wie de dreiging van huiselijk geweld uitgaat. Het inzetten van een hulpverleningstraject is cruciaal’


NOVEMBER 2007 | 6

Samenwerking staat centraal. Tijdens een Groningse proef rond het tijdelijk huisverbod blijkt de gebundelde deskundigheid van alle betrokken partijen waardevol. Ze raken ook snel op elkaar ingespeeld. Een goede basis om in dit gebied door te gaan met het verkennen van mogelijkheden tot meer en meer uitgebreide vroeghulp. De reclassering brengt in die samenwerking haar ervaring met risicomanagement in: gevaren inschatten, toezicht houden en gedragstraining.

Het systeem staat centraal. Ineke van Buren is daar duidelijk over. ‘Herstel? Prima! Maar ook uit elkaar gaan, moet goed gebeuren. We streven naar fatsoenlijke en leefbare verhoudingen. Dat betekent dat verschillende begeleidingstrajecten in elkaar moeten grijpen. Van slachtoffer, dader, kinderen of andere betrokkenen. Je schiet er niks mee op als de vrouw van zich af leert bijten en de man daar niet mee leert omgaan. Of omgekeerd: de dader wil even de kamer uit om zijn agressie te kunnen beteugelen en het slachtoffer roept dat er sprake is van vluchtgedrag. Dan worden de problemen alleen maar groter.’

Vroeghulp staat centraal. Snel inventariseren. Risico’s inschatten. Het Openbaar Ministerie een goed geschetste zaak voorleggen. Zo’n start werpt vruchten af. Bij een besluit tot vervolging ligt verdere inschakeling van de reclassering voor de hand. Maar ook als het blijft bij een afkoelingsperiode, een tijdelijk huisverbod, is reclasseringswerk nuttig. Dat heeft de Groningse proef laten zien. Ineke van Buren: ‘Bijna zonder uitzondering werkten de daders mee. Ze waren zelfs een beetje overdonderd door het tempo en de veelheid van hulp. In zo’n situatie accepteren ze de opgelegde kaders. Wij moeten hen vervolgens motiveren ook na de eerste tien dagen te kiezen voor begeleiding en toezicht. We werken steeds samen met hulp- en zorgverleners. Zo kan bijvoorbeeld een man die slaat – wat natuurlijk nooit mag! – toch onmisbaar zijn als de vrouw borderliner is. Vanuit het belang van de kinderen is het dan extra nodig hem tot ander gedrag aan te zetten.’

Bij alle meldingen vindt toezicht plaats. Duidelijke toegevoegde waarde blijkt bij:

Q Q Q Q

Q

daders die zich eerder niet aan afspraken hebben gehouden

Q

slachtoffers die mogelijk afspraken niet nakomen

Q

hoog gevaarsrisico door geweldsverleden

Q

alcohol of drugsproblematiek

Q

psychiatrische klachten of slechte aanspreekbaarheid

40% bevolking heeft ooit te maken gehad met huiselijk geweld In 2006 toename met 10% tot 63.000 incidenten 25% in huiselijke kring 83% van de slachtoffers is vrouw, 90% van de daders man

www.stophuiselijkgeweld.nl www.huiselijkgeweld.nl www.shginfo.nl


|7

WERKSTRAF WERKT

Ondernemingen Politiek Openbaar Ministerie

Zembla ventileert zorgen over wildgroei

Gevoelige tik komt aan Werkstraffen zijn populair. In 2006 leggen rechters er ruim dertigduizend op. Vier keer meer dan zes jaar geleden. Toch ligt het instrument in de media onder vuur. Er is te weinig aandacht voor begeleiding. En zelfs verkrachters en moordenaars komen er tegenwoordig vanaf met een paar weekendjes vloeren zwabberen. Als je een geruchtmakende uitzending van Zembla mag geloven. Drie feiten en drie adviezen balanceren het beeld. Een tv-film van Zembla over werkstraffen inspireerde Tweede Kamerlid Fred Teeven (VVD) tot een motie. Geen werkstraffen meer voor zwaardere delicten. Niet iedereen is het daarmee eens.

Aleid Wolfsen (Kamerlid PvdA):

‘Zware misdrijven verdienen een zware straf. Maar rechters moeten ook de vrijheid behouden om uitzonderingen te maken als ze dat nodig vinden.’


NOVEMBER 2007 | 8

1. Werkstraf blijft beter dan celstraf. Werkstraf werkt, weten rechters. Het is een gevoelige tik voor een veroordeelde. Het heeft in veel gevallen voordelen boven celstraf. Betrokkene vervreemdt niet van de samenleving. De gestrafte vervalt minder snel in oude fouten. Praktijkervaringen en wetenschappelijk onderzoek tonen dat aan. Bovendien is het goedkoper dan cel. Logisch dat werkstraffen alsmaar populairder worden bij Justitie.

2. De maatschappij blijft de winnaar. Werkstraf werkt, weten werkstrafcoördinatoren. In sportclubs, verzorgingshuizen en andere instellingen waken zij over de uitvoering. De meerderheid van de coördinatoren zegt dat werkstraffen maatschappelijke meerwaarde bieden. De werkgestraften verrichten zinvol werk dat anders was blijven liggen.

3. Werkstraf blijft ongeschikt voor verkrachters. Werkstraf werkt, weet professor Ybo Buruma, hoogleraar strafrecht aan de Radboud Universiteit. Maar de echt zware jongens horen achter slot en grendel. Volgens Zembla ontlopen steeds meer verkrachters, geweldplegers en zelfs een enkele moordenaar het gevang. Ze komen er vanaf met 240 uur schoonmaken in een bejaardenhuis, zo lijkt het. Ybo Buruma corrigeert: ‘We moeten oppassen dat we wetsovertreders niet over één kam scheren. Onder de noemer verkrachting valt ook een opgedrongen tongzoen. Een relatief licht vergrijp. Rechters moeten daarvoor een taakstraf kunnen opleggen.’

De kijk van Sjef van Gennip Directeur Reclassering Nederland reageert in Zembla en elders. Zijn adviezen, kort en goed: 1. Richtlijnen hanteren ‘Het Openbaar Ministerie stelde weloverwogen richtlijnen op. Wie wel en wie niet werkstraf. Ik adviseer officieren zich daaraan te houden.’

Q

2. Begeleiding herstellen ‘Met onze expertise kunnen wij gedrag van gestraften in veel gevallen ten goede keren. Straffen plus. Helaas krijgen wij hier minder middelen voor. Het is geen franje maar een echte bijdrage aan een veiliger samenleving. Werk aan de winkel voor de politiek.’

Q

3. Routine vermijden ‘Er zijn mensen die al vijf werkstraffen op hun naam hebben. Alsof het de vierdaagse is. Na twee keer gaat het effect verloren. Dat weten wij uit ervaring. De rechterlijke macht zou daar beter op moeten letten.’

Q

‘Een klein deel van de werkstraffen heeft een problematisch verloop, of wordt niet afgerond. De persoon van de werkgestrafte en zijn problemen zijn daarin de belangrijkste beperkende factor.’ Inspectierapport Inspectie voor de Sanctietoepassing ‘Uitvoering werkstraffen reclassering’, December 2005


|9

ENQUÊTE

Maatschappelijk dienstverleners Politiek Werkstrafbedrijven

Deelnemende organisaties zijn tevreden

Werkstraf is winst Iedereen wint bij een werkstraf. De gestrafte, de samenleving, de instelling. Dat zegt de meerderheid van de contactpersonen van Reclassering Nederland bij de instellingen. De dienstverlening van de reclassering oogst lof. Gemiddeld een 7,8. Een op de vijf deelt zelfs een 9 of hoger uit. Resultaten van een onderzoek onder driehonderd contactpersonen. Een werkgestrafte verricht maatschappelijk relevant werk. Minimaal 20 uur, maximaal 240 uur. Bijvoorbeeld in een verzorgingshuis of bij een sportclub. Reclassering Nederland plaatst 30.000 werkgestraften per jaar.

Reacties uit het onderzoek

‘Wij houden er zelfs vrijwilligers aan over. Ze vinden het zo leuk dat ze na de werkstraf hier blijven.’ ‘Soms past degene die bij ons wordt geplaatst toch niet in het team. Dat lost de reclassering goed op.’


NOVEMBER 2007 | 10

Een goed oog voor wensen. Dat heeft Reclassering Nederland, zeggen werkstrafcoördinatoren. Zij regelen de plaatsing van veroordeelden binnen hun organisatie. Bureau Van Kempen Onderzoek & Advies zet hun ervaringen op een rij: vijftien diepte-interviews en driehonderd geslaagde telefonische enquêtes van gemiddeld elf minuten. Het oordeel omvat zesduizend projecten.

Matching gaat op maat. Reclassering Nederland zorgt voort een goede aansluiting tussen gestrafte en instelling. Aldus 85 procent van de ondervraagden. De reclassering heeft een luisterend oor en grijpt kordaat in als het fout dreigt te gaan: 86 procent. De werkstraffen zelf hebben duidelijk meerwaarde voor de instellingen. Zij verrichten taken die anders blijven liggen. Verbetersuggesties levert het onderzoek ook op. Bij de intake voeren coördinator en een vertegenwoordiger van de reclassering een gesprek. Na afloop is persoonlijk contact ook gewenst. Het invullen van een formulier volstaat niet. De Reclassering neemt de suggesties ter harte en onderneemt inmiddels al vervolgacties.

Waardering voor eigen projecten. Het onderzoek kijkt ook naar eigen projecten van Reclassering Nederland. Deze staan onder leiding van een werkmeester. Het gaat doorgaans om zwaardere zaken of moeilijke types. Bijvoorbeeld de begeleiding van daders van een gewelds- of zedendelict. Maar liefst 81 procent van de werkstrafcoördinatoren ziet deze aanpak wel zitten. ‘Omdat veroordeelden dan toch een werkstraf kunnen uitvoeren, terwijl de omgeving geen risico loopt.’

De meerderheid van de werkstrafcoördinatoren meent: Q

werkstraffen hebben meerwaarde voor onze instelling

Q

gestraften verrichten taken die anders zouden blijven liggen

Q

de terugkeer naar de maatschappij is makkelijker

Hun verbetersuggesties: Q

meer persoonlijk contact bij afronding van de straf

Q

open dagen bij regiokantoren

Q

bijeenkomsten voor uitwisseling van ervaringen

Samenvatting onderzoek


‘Opinies en ervaringen van coördinatoren werkstraf’ www.reclassering.nl

| 11

WIN-WIN-WIN

Gemeentebesturen Politiek Maatschappelijk dienstverleners

Convenant schiet raak

Supporters verplicht naar het voetbalstadion Het goede nieuws: steeds minder supporters gaan bij voetbalwedstrijden over de schreef. Het slechte nieuws: de materiële schade blijft aanzienlijk. Kapotte spullen. Rotzooi. Convenanten tussen gemeenten, voetbalclubs en Reclassering Nederland kunnen het begin van een oplossing zijn. Want wat met graffiti-spuitertjes lukt, kan ook met werkgestrafte voetbalvandalen. Deze moeten in en rond het stadion de boel opruimen en schades herstellen. Bij NAC Breda hebben ze daar ervaring mee. Bestuurslid Cees van Haperen is een belangrijke motor achter die aanpak. ‘Dat drukt daders met de neus op de feiten. Bovendien ervaren ze dat ze ook positieve vaardigheden hebben. En dat we daar graag gebruik van maken’.

Uit de column van Adjunct-hoofdredacteur Jaap Lodewijks van De Stentor:

Oeps...ik schrijf voetbalvandalen. Dat is niet goed. Want deze mensen hebben niks met voetbal, ze gebruiken het spel voor hun eigen 'spel'.


NOVEMBER 2007 | 12

De ervaringen zijn goed. NAC heeft al een tijdje ervaring met werkgestraften. Dat bevalt zo goed dat structurele samenwerking met Reclassering Nederland een logische vervolgstap is. Het wordt een convenant waarin ook de gemeente Breda actief deelneemt. Rotzooi trappende NAC-supporters worden veroordeeld tot het stadion: stoeltjes schrobben en repareren, de omgeving schoonvegen. Reclassering Nederland zit er dicht bovenop met een eigen kantoor in het stadion. Om het positieve effect van de straf nog te vergroten is er ook een leerwerkplaats. Tijdens het opknappen van voornamelijk gemeentelijke klussen maken de daders zich nieuwe vaardigheden eigen.

Misdrijf en straf verbonden. Cees van Haperen heeft de besprekingen met de gemeente en Reclassering Nederland gevoerd. ‘De club wordt er beter van en de dader hopelijk ook. ‘Door het convenant kan NAC dagelijks een keuze maken uit werkgestraften. Welke mensen, met welke vaardigheden zijn inzetbaar? Het mes snijdt bovendien aan twee kanten. Werken op de Plaats Delict geeft direct zicht op de veroorzaakte ellende en de moeite om die te herstellen. Cees van Haperen: ‘Hoewel het zeker de pijn verzacht om bij hun eigen club aan de gang te gaan, zien zij het wel degelijk als straf.’

Er zijn volop mogelijkheden. Cees van Haperen kijkt verder dan zijn eigen club. Het lijkt hem een goed initiatief als gemeenten risicoplaatsen inventariseren en daar werkstrafplekken van maken. Sportterreinen, uitgaansplekken, winkelcentra, groenvoorzieningen. ‘Het mooist is het als jonge crimineeltjes de zelf veroorzaakte schade moeten herstellen.’ Deze eigen schuld-dikke bultaanpak kost de gemeente verhoudingsgewijs weinig. De maatschappij ervaart het als een genoegdoening. Raddraaiers zijn een tijd van de straat en worden er wijzer van. En er is geen tekort aan werkstrafplaatsen. Volgens Cees van Haperen een win-win-win-situatie.

Weten Q

Supportersgeweld: 12 procent lager dan vorig seizoen

Q

Werkstraf: 24 procent van de aangehouden voetbalvandalen

Q

Werkstraf: straf als dienst aan de samenleving

Q

Werkstraffen variëren in duur: maximaal 240 uur

Gemeenten of andere organisaties die plaats willen bieden aan werkgestraften, bellen voor informatie de reclassering in hun regio. Voor telefoonnummers: www.reclasseringnederland.nl/regio


| 13

THUISDETENTIE

Politiek Gemeentebesturen Openbaar Ministerie

Hoogleraar hekelt wetsvoorstel

Kale straf is zinloos Professor Constantijn Kelk is doorgaans een rustig mens. Maar hij ontploft bijna bij de regeringsplannen over de thuisdetentie. De Utrechtse hoogleraar strafrecht noemt deze ergelijk en niet helder. ‘Mensen alleen maar een enkelband aanmeten en veroordelen tot vier maanden thuis binnenzitten, heeft geen enkele zin. Dat maakt geen beter mens van je.’ De hoogleraar breekt een lans voor een begeleidend programma: een nuttige dagbesteding en reclasseringstoezicht. ‘Anders kun je iemand maar beter in de gevangenis plaatsen.’ Thuis op de bank hangen en toch het gevoel hebben dat je gevangen zit. Daar draait het wetsvoorstel van de minister van Justitie om. Een hoofdstraf die een plek moet krijgen tussen gevangenis- en werkstraf in. Een kale straf. En daarop is nogal wat kritiek.

Henny Elzinga, hoofddocent strafrecht Rijksuniversiteit Groningen

‘Elektronische controle is een zware straf. Ik heb voor proef een week een enkelband omgehad. Steeds als ik me stootte, belde de meldkamer omdat ik de enkelband zou saboteren. Het is een inbreuk op je privacy. Maar ik heb ook de cel geprobeerd. Dat vond ik erger.’


NOVEMBER 2007 | 14

De minister is duidelijk. Veroordeelden zijn verplicht thuis te blijven. Controle vindt plaats door middel van een enkelband. Zij mogen twee uur per dag de woning verlaten. Voor bijvoorbeeld boodschappen doen, familiebezoek, sporten en het bijwonen van een dienst in kerk, moskee of tempel. Buitenshuis werken mag niet. Overtreding van de regels betekent alsnog een gang naar de gevangenis. Begeleiding en behandeling zijn niet bij de straf inbegrepen.

De minister kiest voor de korte termijn. Dat vindt althans professor Kelk. In een van zijn wetenschappelijke artikelen schrijft hij: ‘De kaalheid van het huisarrest, waar de minister kennelijk zijn zinnen op heeft gezet is dan ook een zeer onverstandig element. Het getuigt van kortzichtigheid omdat het de reïntegratie van de betrokkene met kracht tegenwerkt.’ De Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming plaatst in een advies ook kanttekeningen. ‘De Raad betreurt dat veroordeelden geen gedragsinterventies en hulpverlening aangeboden krijgen, terwijl dat bij een aantal van hen de kans op recidive zou verminderen.’

De minister stelt hem teleur. ‘Donner, Hirsch Ballin, het maakt niet uit. Ze praten maar door, steeds hetzelfde verhaal. Elektronisch toezicht noemt het ministerie het. Maar het is enkel een enkelband. Het is een veroordeling tot ledigheid, die geen enkel ander doel dient dan vergelding. Vier maanden zonder zinvolle invulling? De familie die er narigheid van heeft? Ik voorspel dat er nog veroordeelden naar de gevangenis gaan verlangen. De minister moet het beestje bij de naam noemen. Hij wil cellen besparen en verder mag het ook niks kosten. Vanuit het oogpunt van strafrechtspleging is dat onzuiver.’

Thuisdetentie Q

Komt tussen werkstraf en korte vrijheidsstraf

Q

Verplicht huisarrest met twee uur vrije tijd

Q

Vergrijpen waar maximaal zes maanden gevangenis op staat

Q

Duurt maximaal vier maanden

Publicatie: ‘Het huisarrest als nieuw beoogde hoofdstraf’


Prof.mr. Constatijn Kelk Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen www.law.uu.nl/straf

| 15

NAZORG

Maatschappelijk dienstverleners Woningcoöperaties Gevangeniswezen

Gouda investeert in reïntegratie

Ex-gevangenen gebaat bij gebundelde ondersteuning Het helpt als ze iets te verliezen hebben, de ex-gedetineerden. Maar ook zonder een stukje voorwaardelijke straf probeert Gouda deze burgers het rechte pad op te duwen. Hen wacht geen gespreid bedje. Maar er zijn ook geen onnodige barrières op het gebied van wonen, werk en uitkering. Natuurlijk zijn er ook weigeraars van de gecombineerde hulp. Gouda denkt dat die eerder in hun fouten vervallen. En de gemeente hoopt dat de rechter dan over een goed digitaal geheugen beschikt. Zodat thans afhaken straks tot een voorwaardelijke straf leidt: alsnog een stok achter de deur. De gemeente Gouda investeert in reïntegratie. Eén loket voor begeleiding, hulp en toezicht. Korte lijnen tussen alle betrokken partijen: van politie tot verslavingszorg, van CWI tot woningbouwvereniging. Met Reclassering Nederland in de rol van organiserend uitvoerder. Een bewuste keuze.

Maria Kooijman (gemeente Gouda):

‘Je moet mensen niet overvragen. Ze hebben een tijdlang in de cel niets zelf hoeven regelen, niets mogen regelen. Dus kan hulp nodig zijn om het ritme van de buitenwereld weer op te pikken. ’


NOVEMBER 2007 | 16

Eerst de bokken van de schapen scheiden. Daarop stoelt de gekozen aanpak. Het begint al in de gevangenis. Maanden voordat ze in Gouda zullen neerstrijken, gaan de gedetineerden door de selectiemolen. Is begeleiding bij terugkeer in de samenleving nodig? Zijn ze bereid mee te werken? Hoe staat het ervoor met hun huisvesting, inkomsten, gezondheid en geestelijke gesteldheid? Zijn hun papieren in orde? Medewerkers maatschappelijke dienstverlening van het gevangeniswezen leveren de bouwstenen voor de eerste screening. Schort er op een van de bekeken aandachtsgebieden iets, dan stuurt de gemeente de reclassering op pad. Deze checkt de bereidheid om mee te werken. Ook schat ze het risico op herhaling van misdadig gedrag in: een combinatie van systematisch inventariseren en professioneel oordelen. Al deze gegevens leiden tot een plan van aanpak. Maria Kooijman van de afdeling Veiligheid en Handhaving van de gemeente Gouda: ‘Met dwarsliggers en doorgewinterde criminelen moet je vrezen voor minder succes. En onze aanpak is niet nodig voor mensen die een welkom thuis wacht en die hun werkend leven weer gewoon kunnen oppikken. We zetten onze kaarten vooral op de middenmoot. Op mensen voor wie een beetje hulp het verschil maakt tussen terugval en fatsoenlijk verder leven.’

Voor niks gaat de zon op. De deelnemers aan het nazorgtraject krijgen dat nadrukkelijk te horen. Zij moeten zelfs een contract tekenen. Op basis daarvan begint reeds tijdens de gevangenschap het regelwerk: zorgen voor een identiteitsbewijs, uitkering aanvragen, huisvesting zoeken, medische of verslavingshulp organiseren. Hun terugkeer in de samenleving kan daardoor soepeler plaatsvinden. Toch is het niet allemaal rozengeur en maneschijn. Machtsmiddelen ontbreken vaak. Slechts een deel van de ex-gedetineerden heeft bij de vrijlating bijzondere voorwaarden meegekregen: zij moeten meewerken anders wacht de bak weer. De rest krijgt vooral een worst voorgehouden. Bijvoorbeeld: er is kans op een huis, maar dan moet een training eerst de agressie helpen beteugelen. Of: de schulden zijn weg te werken, maar dan eerst leren het gat in de hand te dichten. Maria Kooijman: ‘De reclassering moet zien te voorkomen dat ze halverwege afhaken. Het is hun vakmanschap om beredeneerde medewerking om te zetten in werkelijk gevoelde veranderbereidheid. Makkelijk is dat niet. Zo helpt het bijvoorbeeld niet als ex-gevangenen in de oude, vertrouwde maar onsociale omgeving terugkeren. Het zou mooi zijn als we hen konden pressen om elders te gaan wonen. Leiden en Delft hebben interesse in onze aanpak. Misschien is er dan wel een soort uitwisseling tot stand te brengen.’

Q Q Q

In 2005 zijn 183 gedetineerden na hun vrijlating naar Gouda gegaan In 2006 krijgen zo’n 33 personen hulp bij terugkeer aangeboden Het merendeel van de nazorgtrajecten kent geen justitiële dwang

Alle ondersteuning is gebundeld op één plek; praktische zaken, maar ook hulp bij gedragsverandering. Gouda heeft dat in handen van Reclassering Nederland gelegd. Omdat ervaring telt. Tips, vragen en verzoeken: [email protected]


| 17

TOEZICHT

20

Politiek

Onderzoekers

Openbaar Ministerie

Financiële maatregelen noodzakelijk

Roep om meer toezicht

De Nederlandse bevolking wil meer toezicht op daders van misdrijven. Maar liefst 82% vindt de beschikbare tijd veel te weinig. Het grootste deel van de respondenten denkt zelfs dat 20 uur per week noodzakelijk is voor controle en begeleiding. Dit steekt schril af tegen de bestaande praktijk. Want die laat slechts een goed uur per week toe. De gevoelens in de samenleving en de aard van de daders vragen om vernieuwing en uitbreiding van toezicht. Reclassering Nederland belooft dat toezicht doeltreffend en nóg doelmatiger te organiseren. De politiek moet dit mogelijk maken door meer financiële speelruimte te creëren.

Nebahat Albayrak, staatssecretaris van Justitie aan de Tweede Kamer ‘Reclasseringstoezicht is de controle op het nakomen van bijzon-

dere voorwaarden, het signaleren van dreigende overtredingen, en het stimuleren en motiveren van de veroordeelde om zich aan de bijzondere voorwaarden te houden.’


NOVEMBER 2007 | 18

Ander gedrag is nodig. Het reclasseringstoezicht stuurt daarop aan. Kort en goed komt het neer op de combinatie van controle en begeleiding. Kenmerkend is daarbij het gebruik van drang en dwang. Vrijblijvendheid werkt niet, en al helemaal niet als de betreffende daders steeds complexer gedrag gaan vertonen. Dwarser, agressiever, verslaafder, psychisch erger in de war. Ze zitten eerder in de justitiemolen voor geweld of een zedenmisdrijf, dan voor een simpele diefstal. Het risico op terugval in de misdaad neemt daarmee toe. Zo ook de reclasseringsinspanningen.

De modernisering komt eraan. Risico op herhaling is leidend. Verantwoorde confectie, nadat elke dader eerst goed de maat is genomen. Binnen twee werkdagen na oplegging van het toezicht wil de reclassering een persoonlijk gesprek. Kijken wat voor vlees ze in de kuip heeft. Systematisch. Bij risicovolle dadergroepen – en dat zijn er nogal wat – volstaat vervolgens een persoonlijk gesprek per maand niet. Dan is intensief toezicht nodig: huisbezoeken, telefonische begeleiding, controle op alcohol en drugs, raad van collega-reclasseerders, gesprekken met familieleden of werkrelaties. De verschillende modellen van toezicht – van licht tot intensief – liggen inmiddels op de tekentafel. Zij moeten zorgen voor meer effectiviteit.

Veiligheid staat voorop. Bij het toezicht en bij alle andere diensten van Reclassering Nederland. Dat maakt deel uit van haar kwaliteitsstandaard. De afgelopen maanden heeft ze in contact met politici daarom nadrukkelijk gepleit voor meer financiële armslag. Daarbij is zelfs het schrikbeeld van wachtlijsten over de tafel gegaan. Geen geld voor een verantwoorde aanpak? Dan dreigen vertragingen. Met als gevolg dat de Rechterlijke Macht niet tijdig adviezen krijgt, toezichten niet opgepakt worden of werkstraffen niet binnen de voorgeschreven termijn van zes maanden kunnen starten. Er loopt nog een onderzoek naar de noodzakelijke tijd en geld die verschillende reclasseringsdiensten kosten.

Toezichten in 2005-2006 Q

Bij voorwaardelijke veroordeling: 80%

Q

Bij vroegtijdig verlaten gevangenis, met enkelband: 11%

Q

Opgelegd bij TBS: 5,6%


Toezicht door de ogen van het Nederlands publiek, onderzoeksrapport Van Kempen, augustus 2007 samenvatting: www.reclassering.nl

| 19

WETGEVING

Politiek Openbaar Ministerie Rechters Gemeentebesturen

Fred Teeven, jusitiewoordvoerder VVD

Wie niet horen wil zal voelen ‘Reclassering mag niet het ‘afvalputje’ worden van ons strafrecht. Ik heb daar zorgen over. Dat is een boodschap aan rechters en officieren van justitie. Maar het is ook een waarschuwing aan onszelf, de politici. We mogen met z’n allen de reclassering niet opzadelen met gevallen waaraan geen winst te behalen is. Verstokte misdadigers, echte boeven en gevaarlijke patiënten moet je niet te makkelijk met toezicht en hulp weer op de samenleving loslaten. Deze moeten we daartegen beschermen. Soms is een flinke tijd opsluiten echt de beste medicijn.’ Fred Teeven is justitiewoordvoerder voor de VVD in de Tweede Kamer. Hij kent de reclassering een cruciale rol toe bij het terugdringen van recidive. Met tien uitspraken plaats hij stevige accenten.

VVD Standpunten

‘Het door de vorige kabinetten gevoerde beleid, heeft zijn vruchten afgeworpen: Nederland voelt zich niet alleen een stuk veiliger, maar is het ook! Nu is het zaak om op deze trend door te pakken. De VVD legt de nadruk op een harde aanpak van criminaliteit, met zware straffen en het uitgangspunt dat criminaliteit nooit mag lonen.’


NOVEMBER 2007 | 20

1. Goedkoop is duurkoop. ‘Dit kabinet is de kampioen van de preventie. Dus moet ze de reclassering omarmen. Die maakt daar als geen ander werk van. Het is kortzichtig om daar met een ruige bezuiniging dwars doorheen te snijden.’ 2. Geen geitenwol. ‘De reclassering moet ontspoorden weer op weg helpen. Vertroetelen hoort daar echter niet bij. Ik ben aangenaam verrast door de praktijk. Ik zie vooral medewerkers die de veiligheid van de samenleving centraal stellen.’ 3. Rare knip. ‘We hebben het reclasseringstoezicht op tbs’ers van drie naar negen jaar uitgebreid. Het voelt nog steeds niet goed. Er zijn zedendelinquenten die levenslang toezicht op hun medicijngebruik nodig hebben. Dat is geen taak voor dokters, maar hoort oneindig binnen het strafrechtelijk kader.’ 4. Terugdraaien. ‘We hebben de reclassering uit de gevangenis verbannen. Toch begint de terugkeer naar de samenleving dáár. Met afspraken over werk en gedrag. Het is logisch begeleiding èn controle in één hand te houden.’ 5. Braafste jongetje. ‘Vrijheden moet je verdienen. Dat geldt zeker voor misdadigers. Minder beperkingen bij de enkelband? Gevangenisstraf in het eigen huis? Alleen als je eerder stipt afspraken bent nagekomen.’ 6. Rechters in de fout. ‘De wetgever is duidelijk. De werkstraf is er voor eenvoudige, lichte misdrijven. Maar de wetstekst laat rechters teveel speelruimte. Daarom wil de VVD die keuzemogelijkheid inperken. Voor het eerst in 110 jaar een kleine ingreep in de straftoemetingsvrijheid.’ 7. Juist kiezen. ‘Een ongewenste tongzoen is het lichaam binnendringen. Net als verkrachting. Het gaat vervolgens niet alleen om de hoogte, maar vooral om het soort straf. Bij een dergelijk delict een boete en een stuk voorwaardelijk. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.’ 8. Juist kiezen 2. ‘Een berooide bejaarde 650 euro boete geven voor winkeldiefstal is tenenkrommend. Hier past een werkstraf. Koffie rondbrengen in een bejaardenhuis. De soort straf die wordt gekozen is minstens zo belangrijk als de hoogte van de straf.’ 9. Geen straffabriek. ‘Bomen rooien voelt voor velen echt wel als straf. En de begeleiding is stevig. Dat kan helpen gedrag te veranderen. Maar we zijn geen gekke Gerritje. Drie of vier keer een werkstraf is onzin. Dat moeten we wettelijk verbieden.’ 10. Wet aanpassen. ‘Wie een werkstraf verknoeit, moet direct naar de gevangenis. Van rechtswege, zonder tussenkomst van de rechter. In het eerste vonnis moet de gevangenisstraf al ingebakken zitten. Als wetgever ga ik daarmee niet op de stoel van de rechter zitten. Ik kleur de scheiding van machten juist scherper in.’

Meer informatie


Fred Teeven heeft een loopbaan bij de belastingen en het openbaar ministerie achter de rug. Hij heeft een eigen site met – hoe kan het anders? – een blog. www.fredteeven.nl

| 21

ONDERZOEK

Politiek Rechterlijke Macht Gemeentebesturen

Duidelijkheid scheppen over toezicht

Hoog tijd voor beter beeld Nederland heeft geen helder beeld van het reclasseringstoezicht. Een kwart van de bevolking heeft er zelfs nog nooit bewust van gehoord. Tachtig procent denkt dat de reclassering twintig uur per maand met een dader bezig is om deze op het goede pad te krijgen en te houden. Gemiddeld lig die verwachting zelfs enkele keren hoger. In werkelijkheid is de koek op bij goed vijf uur reclasseringstoezicht. Toezicht moet zich volgens veel Nederlanders vooral richten op het controleren van de verblijfplaats van daders en verdachten: twintig procent. Op de voet gevolgd door hulp bij zoeken naar werk, scholing en behandeling. Reclassering Nederland heeft een onderzoek laten uitvoeren naar de verwachtingen van de bevolking op het gebied van toezicht. Bijna drieduizend adressen zijn gebeld. Uiteindelijk hebben vijfhonderd mensen aan de complete enquête meegewerkt. De vragenlijst is gedestilleerd uit zestien inleidende gesprekken: de kwalitatieve diepte-interviews.

SP-kamerlid Krista van Velzen

‘Voor iedereen moet minimaal een uur per week toezicht behouden blijven. Daarnaast zijn er mensen die intensiever toezicht nodig hebben. Dat kan nu niet. Sterker nog: dat ene uur per week is niet eens een uur menselijk contact tussen reclasseringswerker en cliënt. Daar zitten alle administratieve handelingen bij ingegrepen.’


NOVEMBER 2007 | 22

Controle gaat aan kop. Maar liefst 98 procent van de bevolking vindt dat de reclassering moet controleren of daders en verdachten zich aan hun afspraken houden. Weinig animo is er voor hulp bij het zoeken naar huisvesting. Daar krijgt ongeveer een op de vier ondervraagden de handen voor op elkaar. Telefonisch contact vinden de Nederlanders blijkbaar maar een matige aanpak. Het draagvlak hiervoor is achttien procent. Als ze zelf de baas van de reclassering waren, tuimelden deze activiteiten nog verder: zes procent voor telefonisch contact en vijf procent voor hulp bij huisvesting.

Reclassering is één pot nat. Nederlanders blijken geen duidelijk onderscheid te maken tussen de verschillende taakgebieden. Toezicht is geen helder afgebakende activiteit. Een aantal rekent daar bijvoorbeeld ook de taakstraffen toe. En na een gevangenisstraf de terugkeer in de samenleving begeleiden ligt in hun ogen ook compleet op het reclasseringsbordje. De gemeentelijke taak om nazorg te verlenen scheren ze althans over één kam met het reclasseringstoezicht op mensen die de gevangenis vroegtijdig mogen verlaten en aan de enkelband gaan.

Begeleiding is belangrijk. Nederlanders hechten veel waarde aan het voorkomen van terugval in oude fouten. Zij verwachten dat de noodzakelijke begeleiding intensief is en dus veel tijd kost. Ook vinden zij dat er veel aandacht nodig is voor reïntegratie van ex-gedetineerden. De toezichtsaanpak kent volgens de ondervraagden een reeks wenselijke activiteiten. Zorgen dat de financiële situatie op orde komt bijvoorbeeld. Het sociale netwerk inschakelen om een vinger aan de pols te houden. Zorgen voor werk en positieve betrokkenheid van de werkgever. En het zo nodig organiseren van psychologische hulp.

Oordeel over inhoud toezicht Begeleiding zoeken werk Begeleiding daginvulling Huisbezoek Controle verblijfplaats Gesprekken bij Reclassering Meldplicht daders/verdachten Ideaal Verwachting

Controle afspraken Telefonisch contact Begeleiding zoeken huisvesting Terugmelden officier van justitie Politie informeren Anders Weet niet 0

5

10

15

20

25

30

35

Ook in het imago-onderzoek van Reclassering in 2006 werd aandacht besteedt aan Toezicht. Daaruit bleek het volgende: Q De meerderheid vindt het belangrijk dat reclassering de taak Toezicht uitvoert. Q De meerderheid heeft een redelijk positief beeld van de prestaties op dit gebied. Q Een deel vindt de verwachtingen over de effectiviteit van toezicht en begeleiding te hoog gespannen.


10 minuten nummer 2 november 2007 commentaar en suggesties: [email protected] Concept en tekst: Het Kantoor, Utrecht Fotografie: Jan Moens, Steye Raviez, Vincent Mentzel Vormgeving: RAAK Grafisch Ontwerp, Utrecht Druk: PlantijnCasparie IJsselstein Begeleiding: afdeling Media & Communicatie

NAAR EEN VEILIGER SAMENLEVING

AAN DE SLAG MET DADERS EN VERDACHTEN

Postbus 8215 Q 3503 RE Utrecht Q www.reclassering.nl

De kijk van Wim Deetman. Snel ingrijpen. Wie niet horen wil zal voelen MINUTEN. Even tijd voor de reclassering

Recommend Documents