A AN DE SLAG MET DADERS
alle
dag
en v
eilig
er
Jaarverslag 2005
NA AR EEN VEI LIGER SAMEN LEVI NG
Werken aan een veiliger samenleving. Dat doet Reclassering Nederland. Alle dagen weer. Haar kennis van verdachten en daders is de sleutel tot verbetering. Ze kent ze, de aanstormende crimineeltjes uit achterstandswijken, de geweldplegers in vastgelopen relaties, de oplichters van nature, de gestoorden, de verslaafden, de zwichters voor verleidingen, de mensen met het korte lontje en al die anderen. Ze werkt er al jaren mee. En ze weet dat vaak een stok achter de deur nodig is om hen op het rechte pad te houden. Werken in een gedwongen kader is dan ook haar specialiteit. 2005 is een jaar van verandering. Reclassering Nederland heeft nieuwe aanpakken, methoden en technieken verkend. Extra impulsen gegeven aan het samenspel met overheden en organisaties. En de decentralisatie van haar werk verder doorgevoerd. Zo is ze dichter op de vraag vanuit de samenleving gaan zitten en heeft de ontmoeting met partners in de strafrechtketen meer inhoud gegeven. Specialisatie is daarvan een uitvloeisel. Het resultaat van de aparte werkstrafunits mag er zijn. Het maken van risicodiagnoses is een vak apart en gebeurt inmiddels overal gecertificeerd. Het wetenschappelijk funderen en uitvoeren van gedragstrainingen is in de maak. En de komst van een reclasseringsbalie in elk arrondissement vraagt ook om specialisten. Het jaarverslag zet bijna automatisch de schijnwerper op belangrijke veranderingen, verlangens, verbeteringen en vooruitzichten. Maar het werk gaat altijd door: een geruststelling voor opdrachtgevers en maatschappij, een pluim voor de inzet en gedrevenheid van de medewerkers. Ondernemingslust is voelbaar. Net als creativiteit. Er is een toenemende hekel aan bureaucratie. Verantwoording is een ander verhaal. Die is nodig en hoeft niet frustrerend of belastend te zijn. Saai evenmin. Zie hier, ons jaarverslag. Sjef van Gennip algemeen directeur
3
reclassering kiest voor regio en speciale balie
Samenspel is de sleutel tot succes
Samenwerking loont. Reclassering Nederland kiest in 2005 opnieuw voor de meerwaarde van een gezamenlijke aanpak. Meestal breed, vaak indringend, soms diepgravend. Ze doet dat met traditionele partners in de strafrechtketen: collegareclasseerders, politie, Openbaar Ministerie, rechterlijke macht, strafinrichtingen. Maar ze verkent ook nieuwe wegen: met gemeenten, provincies, woningbouwverenigingen, welzijnsvoorzieningen, arbeidsbemiddelaars, sportorganisaties, winkeliers en bedrijfsleven. Steeds nadrukkelijker speelt ze in op vragen die vanuit de samenleving opborrelen. Daar omheen organiseert Reclassering Nederland haar activiteiten. In de regio dus.
Regio’s hebben het voortouw. Zij geven vorm en richting aan de uitvoering. Zo is beleid beter af te stemmen op soms uiteenlopende omstandigheden. Verankering, samenwerking en samenhang zijn ermee gediend. De behoeften van een grote stad verschillen immers van die in een landelijke omgeving, een internationaal grensgebied of mainports als Schiphol of Rotterdam. In 2005 voltrekt zich binnen Reclassering Nederland een ingrijpende ombouw om deze beleidslijn gestalte te geven. Het uitgangspunt is ‘Decentraal, tenzij’. Tien regio’s vormen het hart van de organisatie. Het landelijk kantoor zorgt voor ondersteuning en afstemming. Hierbij gaat het om nationale kaders, herkenbaarheid, hoofdlijnen van beleid, kosteneffectiviteit, vernieuwingsimpulsen en keuzes of belangen die regiogrenzen overschrijden.
Het gemak dient de mens. Bovendien wil de opdrachtgever waar voor z’n geld. Dus zetten de samenwerkende reclasserings-
Veiligheidsbeleid krijgt in de regio gestalte. Dus kiest Reclassering Nederland daar positie. Ook geeft ze daar vorm aan de samenwerking. Vragen helder krijgen, oplossingen bedenken, afspraken maken.
organisaties alle zeilen bij om de instroom van daders en verdachten beter, sneller en overzichtelijker te organiseren. Op de valreep van 2005 valt het principebesluit om in alle negentien arrondissementen speciale reclasseringsbalies te vestigen. Eén loket voor intake, dossierstart en doorverwijzing. Bovendien in de bestaande organisatie de scheiding van advies en uitvoering. Een proef op drie plekken moet het pad effenen voor landelijke invoering. Op verschillende onderdelen is afstemming in de oefenpraktijk nodig. Dan gaat het om: het samenspel met justitiële partners, taakverdeling tussen de reclasseringsorganisaties en de bewaking
Koffersleutel: Dieven en plunderaars zijn van alle tijden. Al in 2000 voor Christus zat er in Europa en Azië een slot op de kisten van handelsreizigers.
4
5
Het alternatief deugt. Het model dat vervolgens uit de bus
Specialisatie gaat gepaard met verdieping van deskundigheid en verbetering van dienstverlening.
rolt, is helder en beantwoordt aan de gestelde doelen. De drie reclasseringsorganisaties bemensen gezamenlijk de balie. Hun specialisten werken samen. Beslissingen over vroeghulp, advies en verwijzing stoelen op objectieve criteria. Intercollegiaal
van de advieskwaliteit. Het ministerie van Justitie, het Openbaar
overleg over afzonderlijke gevallen voorkomt miskleunen. Als
Ministerie, de rechterlijke macht en het gevangeniswezen staan
extra zekerheid is voorzien in toetsing door een onafhankelijke
achter de gekozen oplossing. Zij tonen vertrouwen in de
commissie. Nauwere samenwerking tussen de reclasserings-
reclasseringsorganisaties om de veranderingen zelf vorm te geven.
organisaties is een logisch gevolg.
Tweedeling is voorkomen. De komst van de balies maakt het
Winst voor hele organisatie. Met de keuze krijgt verdergaande
afsplitsen van taken door reclasseringsorganisaties overbodig.
specialisatie steviger voet aan de grond. In het voortraject, maar
Lange tijd heeft die politieke bui boven hun hoofd gehangen.
mede daardoor ook verder op het reclasseringspad. Niet elke
Overigens met deugdzame motieven: ontlasting van het justitiële
reclasseringswerker doet voortaan alle voorkomende werk-
apparaat door één reclasseringsvoordeur, professionaliseren van
zaamheden. Specialisatie gaat gepaard met verdieping van
de adviezen, objectievere verwijzing naar noodzakelijk toezicht,
de deskundigheid, verbetering van de dienstverlening en voor
begeleiding of behandeling. De conclusie van justitie: haal diag-
medewerkers de kans op verdere bekwaming. Daarmee doet
nose, advies en toeleiding weg bij de reclassering en maak er
ook de vrees voor eenzijdigheid en sleur zijn intrede. Roulatie is
een aparte organisatie van. Een oplossing die weinig recht doet
daarvoor een oplossing. Na een aantal jaren een nieuwe taak:
aan de samenhang tussen advies en uitvoering. Een onnodige
frisse inzichten, de gelegenheid tot bijspijkeren. Reclassering
ingreep en bovendien contraproductief, zo is de eerste reactie
Nederland schept daarmee voor de medewerkers een inspirerend
van de samenwerkende reclasseringsorganisaties. Zij voeren
vooruitzicht: op den duur over de volle breedte uitblinken.
intensieve discussies, doen onderzoek, winnen deskundig advies in, raadplegen partners in de justitiële praktijk en ontwerpen een alternatief. Zo slaan zij een brug tussen wat ze professioneel nodig vinden en wat de politiek wenst.
De praktijk als leermeester. Ervaringen binnen en buiten de justitieketen hebben bijgedragen aan het concept van de reclasseringsbalie. Zo is er bijvoorbeeld gekeken naar de Bureaus Jeugdzorg, de regionale zorgindicatie en de diagnose-eenheden
6
in de gehandicaptenzorg. Het opknippen van taken heeft soms
RECLASSERINGSBALIE
tot gevolg dat bureaucratie, dubbel werk, moeizame vertrouwens-
■
Opzet: per arrondissement één herkenbaar loket
relaties en vertragingen binnensluipen. Positieve ervaringen
■
Te bereiken: objectieve verdeling adviesopdrachten
van samenwerking tussen reclassering en justitie leveren ook
■
Is voorkomen: dubbel werk, bureaucratie, uitval dossiers
inspiratie. Zo is voortgeborduurd op goede ervaringen met
■
Kwaliteit: onafhankelijke toetsing achteraf, geen vertraging
projecten als Justitie in de Buurt, Regionale Afstemming Partners
■
Voordeel: verbetering zonder grootschalige reorganisatie
en Veiligheidshuizen.
■
Gevolg: nauwere samenwerking reclasseringsorganisaties
7
ketenaanpak lastige jongeren en huiselijk geweld
Opgewonden standjes stevig aanpakken
Het gaat van kwaad tot erger. Daarom wil Reclassering Nederland jeugdige lastpakken sneller en steviger aanpakken. In 2005 staat dat op tal van plekken op de agenda van de ketensamenwerking. Ook zet ze concrete projecten in de steigers. Alarmerende geluiden uit de samenleving geven daartoe ook alle aanleiding. Vaak betreft het jongeren van allochtone afkomst: Marokkanen, Antillianen, Surinamers, Turken. In de grote en middelgrote steden is de pijn het sterkst voelbaar: Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen, Arnhem. Maar ook in plaatsen als Den Helder en Roermond. Het gaat niet om terrorismedreiging, niet om pogingen de samenleving te ontwrichten. Nog niet. Maar een toenemend aantal jongeren draait de maatschappij geregeld de rug toe. School en werk komen in hun woordenboek steeds minder vaak voor. En ze bevinden zich op de drempel van de zware criminaliteit. Want lichtere vergrijpen zijn al aan de orde van de dag.
De doelgroep is helder. Het gaat om niet-verslaafde jongeren die herhaaldelijk de wijk op stelten zetten, buurtbewoners pesten, kruimeldiefstallen plegen, tasjes roven, zakkenrollen. Weinigen staan onder toezicht, velen maken problemen. En dan doen ze ook nog alsof er niets aan de hand is. Alleen al in Amsterdam gaat het om 1500 Marokkaanse jongeren tussen 18 en 24 jaar die al twee tot tien processen verbaal aan de broek hebben. Nog vallen ze niet onder de noemer van de veelplegers. Streng toezicht kan voorkomen dat ze daarnaar afglijden.
Lik op stuk-beleid werkt. Reclassering Nederland is daarvan overtuigd. Meteen in actie komen na een misdrijf of overlast.
Overlast en openlijk geweld vragen om stevige maatregelen. Om creativiteit bovendien. Reclassering Nederland reikt gemeenten de helpende hand. Dat doet ze ook als het om verborgen leed gaat: huiselijk geweld.
Snel, gericht, doortastend, met behulp van alle mogelijke instanties. Een gecombineerde actie van politie, Openbaar Ministerie, jeugd- en volwassenenreclassering, Raad voor de Kinderbescherming en Bureau Halt. Want leeftijdsgrenzen mogen geen belemmering vormen. Omdat de jongeren uit zichzelf onvoldoende gemotiveerd zijn, is dwang nodig. Die ontstaat als de officier van justitie van vervolging afziet wanneer de jeugdige dader toezicht accepteert. Daarna moeten ze zich aan de regels houden, anders staan ze alsnog voor de rechter.
Klokkensleutel: Mensen willen de juiste tijd weten. Om beter afspraken te maken. Om prestaties te meten. Vanaf 1280 helpt de opwindbare klok.
8
9
Ook gemeenten zijn aan zet. Reclassering Nederland is in 2005
huisvriend. Meer dan 50.000 meldingen komen er per jaar bij
gestart om hen ervan te overtuigen om toezicht- en begeleidings-
de politie binnen. En dat is nog maar het topje van de ijsberg,
trajecten in te kopen. Als bijdrage aan de openbare orde en veilig-
want slechts 12 procent van de gevallen wordt gemeld. Slechts
heid. Daar is meer dan normale begeleidingstijd mee gemoeid.
bij 6 procent komt het tot een proces verbaal. Inmiddels hebben
Een succesvolle aanpak van overlastplegers vraagt om intensief
meer dan 80.000 kinderen blijvend letsel opgelopen en vallen
contact: met de jongeren en met de ouders die weer in een
er jaarlijks 155 doden. Alle aanleiding voor gecoördineerde actie.
verantwoordelijke positie geplaatst dienen te worden. Daar komt
Reclassering Nederland heeft er dan ook een speerpunt van
dan nog eens de tijd bij voor samenspel met politie, justitie,
gemaakt.
school, uitkeringsinstanties, welzijnswerk, arbeidsbemiddelaars en bedrijfsleven. Zo is het nodig jongeren uit hun enge kringetje
Huiselijk geweld gaat in de ban. In alle 35 centrumgemeenten
los te weken. Nieuwe contacten, positieve reacties in buurt- of
zijn advies- en steunpunten ingericht. Door nauwe samenwerking
sportclubs, zinvolle activiteiten en mogelijk zelfs een baan
met politie en Openbaar Ministerie kan de reclassering snel
helpen bij het ontwikkelen van persoonlijke motivatie.
optreden. Dat gebeurt in beginsel bij elk proces verbaal. De schok van verhoor en eventuele aanhouding maakt - zeker de eerste keer - de dader vatbaar voor beïnvloeding. De reclassering zoekt contact met de slachtoffers, maar vervolgens richten de acties
De dader kan iedereen zijn: man, vrouw, kind, ex-partner, ouder, familielid of huisvriend.
zich op de daders. Vaststellen van herhalingsrisico, advies over straf, aanbeveling van straat- of huisverbod, training, toezicht en de inzet van elektronische middelen; allemaal zaken waarmee de reclassering zich in dit verband bezighoudt. Als de Wet huisverbod bij huiselijk geweld gereed is, kan ze in opdracht van de
Toezicht is doorslaggevend. Praatjes vullen geen gaatjes.
burgemeester deze ook handhaven. Tenslotte heeft ze inbreng
Reclassering Nederland kan bij de aanpak van beginnende crimi-
bij het regionale en lokale preventiebeleid. Dat valt niet onder
neeltjes voortbouwen op de positieve resultaten met Harde Kern
de financiering door het Rijk. Dus is Reclassering Nederland
Jongeren. Ze heeft de nodige multiculturele ervaring. Sterker:
gestart daar de overheden ter plekke voor te interesseren.
haar eigen personeel kent een schakering aan culturen. En ze is bezig met de uitbouw van elektronische controlemiddelen, zoals stemherkenning en satelliettoezicht. Indammen van jeugdige overlast begint met een goede en systematische inschatting van risicogedrag, terwijl controle op naleving van afspraken het sluitstuk vormt. Zo nodig komt de enkelband daaraan te pas. GEWELD
De mantel der liefde is misplaatst. Huiselijk geweld vraagt
10
■
Overlast jongeren: snel actie, streng toezicht, zelfs enkelband
eveneens om actie van gemeenten en regio’s. Meer dan een
■
Huiselijk geweld: jaarlijks 56.000 meldingen bij politie
kwart van de Nederlandse bevolking heeft er ooit onder geleden.
■
Schatting: melding bij slechts één op de acht gevallen
Ruwweg vier miljoen slachtoffers dus: klappen, trappen, seksueel
■
Winst: tussen voorlichtingsrapport en vonnis al toezicht
misbruik, verwaarlozing, bedreiging of stalking. De dader kan
■
In de maak: wet huisverbod bij geweld in relatiesfeer
iedereen zijn. Man, vrouw, kind, ex-partner, ouder, familielid of
■
Inbreng: reclassering is ook in te huren voor beleidsontwikkeling
11
terugkeer ex-gevangenen vraagt bijzondere deskundigheid
De deur niet voor hun neus dichtsmijten
Het lijkt dweilen met de kraan open. Want terugval ligt op de loer. Het heeft weinig nut om mensen in de gevangenis te zetten om hen met onnodige obstakels te confronteren op hun weg terug naar de samenleving. En toch gebeurt dat in 2005 volop. De regering heeft de verantwoordelijkheid voor ex-gevangenen bij de gemeenten gelegd. Deze zijn zoekende naar manieren om aan die nieuwe opgave invulling te geven. Te weinig kijken ze daarbij naar de expertise die de reclassering in de loop van tientallen jaren heeft opgebouwd. Vaker zouden gemeenten zich daar als opdrachtgever kunnen melden.
Onbekend maakt onbemind. Stevig ingeklonken in de strafrechtketen heeft Reclassering Nederland nauwelijks contacten opgebouwd met plaatselijke ambtenaren en bestuurders. In 2005 probeert ze daarin verandering te brengen. Met vrijwel alle wat grotere steden zijn gesprekken gevoerd: Groningen, Enschede, Utrecht, den Bosch, Eindhoven, Maastricht, Rotterdam, Amsterdam, en ga zo maar door. Daar zijn uiteenlopende afspraken uit voortgekomen. Van trainingen voor ex-gevangenen tot een coördinatiepunt voor reïntegratie.
De deskundigheid is voorhanden. De reclassering kent z’n pappenheimers: de doelgroep, de gevaren. Ze heeft methoden
Tienduizenden verlaten jaarlijks de gevangenis. Ze hebben hun straf erop zitten. Maar soms gaat het alweer snel mis: in de eerste paar weken. Omdat ze op geen enkele manier het gevoel krijgen dat ze weer in de samenleving welkom zijn.
om de risico’s goed in te schatten. Ze is gewend om met dwang en drang te werken, om grenzen te stellen, om richting wenselijk gedrag te sturen, om mensen te trainen en om steun te bieden bij herstel of opbouw van een sociaal netwerk. Bovendien speelt ze een rol in iedere schakel van de strafrechtketen, van het begin tot het eind. Het zou logisch zijn die continuïteit te benutten en haar ook bij de afronding – de verantwoorde terugkeer in de samenleving – te betrekken.
De terugkeer is niet makkelijk. Begin 2005 blijkt dat uit de tweede landelijke enquête onder gedetineerden. Van de 13.000 gevangenen vulden er 6000 de vragenlijst in. Meer dan de helft van hen betreurt het gebrek aan begeleiding. Justitie laat hen los, letterlijk en figuurlijk. Soms stappen ze enkel met een plastic tas en een strippenkaart de gevangenispoort uit. Ze staan niet
Klaviersleutel: In 1881 verschijnt een nieuw slot. De lipjes aan de sleutel brengen het mechaniek in beweging. Uniek te maken. Nog steeds in gebruik bij kluizen.
12
13
langer bij een gemeente ingeschreven. Er zijn gemeentelijke
Regels remmen soms. Dat blijkt bij de aanpak van recidive vanuit
diensten die daarom weigeren hun verzoeken op het gebied van
het gevangeniswezen. De rolverdeling is zuiver: de gevangenis-
arbeid en inkomen snel in behandeling te nemen. Daar komt bij
directie is opdrachtgever van de reclassering. Ze laat risico’s op
dat het niet alleen gaat om de vraag of de papieren in orde zijn
terugval in kaart brengen met het diagnostisch instrument RISc,
en of huisvesting eraan zit te komen. Er is soms ook begeleiding
de Recidive Inschattings Schalen. Er komt een plan van aanpak.
nodig bij de zoektocht naar werk, de afbouw van schulden, het
Zo nodig volgen training, begeleiding of behandeling. Maar de
omgaan met nieuwe verantwoordelijkheden en het vinden van
opdrachtgever beperkt deelname tot gevangenen die nog
een levensritme.
minstens vier maanden cel voor de boeg hebben. De rechtvaardiging voor deze keuze zit in de doorlooptijd van diagnose
Gemeenten hebben de regie. Zij moeten er voor zorgen dat
en eventuele interventies. Maar ook bij gevangenen met minder
ex-gevangenen weer als gewone burgers kunnen functioneren.
dan vier maanden celstraf kan reclasseringswerk het verschil
Dat past bij hun verantwoordelijkheid voor de openbare orde
maken tussen succes of terugval. Een werkelijke tijdsklem is er
en het lokale veiligheidsbeleid. De gemeentelijke situaties ver-
bovendien niet. Het is immers mogelijk de begeleiding binnen
schillen sterk. De oplossingen dus ook. Er zijn al initiatieven met
de gevangenispoort te beginnen en erbuiten af te ronden.
veiligheidshuizen, servicepunten, ketenunits, casusoverleggen en coördinatiepunten van het algemeen maatschappelijk werk.
Nieuwe kansen dienen zich aan. In 2005 hebben de voor-
Reclassering Nederland heeft een voorkeur voor koppeling van het
bereidingen voor een wetswijziging plaatsgevonden en is ook de
terugkeerbeleid aan bestaande acties en structuren: efficiënter,
reclassering met haar voorbereidingen gestart. Het automatisch
doeltreffender. Zij kan een rol spelen bij de coördinatie. Maar haar
kwijtschelden van het laatste deel van de gevangenisstraf
inzet is zeker wenselijk als risicoanalyse uitwijst dat toezicht en
verdwijnt. Een voorwaardelijke invrijheidstelling komt ervoor
begeleiding noodzakelijk zijn.
in de plaats. Vrijheid bij goed gedrag. Maar bij fouten wacht opnieuw de gevangenis voor de rest van de straf. Zo’n dreiging past prima in de visie en aanpak van de reclassering. Ze vergemakkelijkt het toezicht op een fatsoenlijke terugkeer in de
De reclassering heeft methodes om risico’s in te schatten en is gewend met dwang te werken.
samenleving.
De stok achter de deur helpt. Sterker: het werk van Reclassering Nederland kenmerkt zich door een zekere mate van onvrijwillig-
14
heid. Wie niet meewerkt, krijgt straf of verspeelt rechten.
REÏNTEGRATIE
Creatieve vormen van bestuurlijke dwang vergroten het speel-
■
Probleem: 30.000 mensen verlaten jaarlijks de gevangenis
veld. Ook gemeenten kunnen zo’n gedwongen kader bieden.
■
Opletten: eerste weken grootste gevaar van recidive
Meewerken aan toezicht moet want anders heeft dat gevolgen
■
Noodzakelijk: structuur, begeleiding en enige dwang
voor uitkering, huisvesting en arbeidsbemiddeling: minder of
■
Doelen: inkomen, huisvesting, sociaal netwerk en vooral werk
minder snel geld, lager op de lijst.
■
Gemeenten: verantwoordelijk voor weer inburgeren ex-gevangenen
■
Reclassering: kent doelgroep en wil gemeenten ondersteunen
15
toezicht kan onnodig opsluiten tbs’ers voorkomen
Terugkeer is het doel. Tijdelijkheid van de maatregel is het sleutelbegrip van Tbs. Het is behandeling met zicht op terugkeer in de samenleving. Er is niet gekozen voor het alternatief, de levenslange gevangenisstraf. Toch huivert de samenleving voor het in haar midden dulden van ernstig gedragsgestoorden. En bij elk incident schiet de politiek in de opsluitreflex: slecht voor het systeem, stigmatiserend voor dit type daders, kostbaar voor de samenleving. Reclassering Nederland is ervan overtuigd dat bij Tbs’ers de mogelijkheden van goed toezicht nog lang niet zijn uitgeput. In 2005 doet ze daarnaar een onderzoek.
Risico’s vragen aandacht. Terecht. Daarom stopt Reclassering Nederland verhoudingsgewijs veel energie in de vierhonderd Tbs-toezichten. Standaardoplossingen bestaan voor deze groep niet. Maatwerk dus, geënt op omstandigheden, delict, afwijking en geschiedenis. Ruwweg de helft van de toezichten sluit aan op verblijf in een kliniek. Dan is er sprake van voorwaardelijke beëindiging. De andere helft betreft daders waarvoor in een kliniek geen plaats is of waarvan ambulante behandeling mogelijk is. Het is de kunst om de risico’s in beeld te krijgen en ook steeds te houden. Zij bepalen de speelruimte en de belasting bij het toezicht. Als bijvoorbeeld alcohol een boosdoener is, dan
Tbs. Ter beschikking van de regering gesteld. Om gedwongen een behandeling te ondergaan. Met het oogmerk om terug te keren in de - huiverachtige - samenleving. Beter toezicht kan bijdragen aan een veiliger praktijk.
volgt een kroeg- en drankverbod, inclusief strenge controles.
Niet de patiënt staat centraal. Aan een misdrijf kunnen allerlei psychische problemen ten grondslag liggen: een stoornis, een handicap, een verslaving. Ze kunnen ziek zijn, maar het blijven daders. En het strafrecht is op hen van toepassing. Daarom is het ook geen goed idee om dokters daarin het voortouw te laten nemen. Psychiaters zijn er voor het gezond maken van de geest. Zo goed en snel als mogelijk. Straf en toezicht vormen een ander
Levenslang opsluiten is niet de opzet
verhaal, een ander vak. De veiligheid van de samenleving staat voorop. Gedragsverandering maakt hier – voor zover mogelijk – onderdeel van uit. Controle is zo licht als mogelijk, zo zwaar als nodig.
Eindeloos dokteren is onwenselijk. Zodra de kans op beter maken verkeken is, verschuift het accent naar het beheersen van
Dagboeksleutel: Geheime gevoelens en lusten worden vaak verstopt. De oudste dagboeken komen uit Azië. Japanse hofdames beschreven hun seksuele avonturen.
16
17
zijn, in het belang van een veiliger samenleving. Het alternatief is
Controle zo licht als mogelijk, zo zwaar als nodig. De veiligheid van de samenleving staat voorop.
opsluiten. Duurder. Minder humaan. Uit de praktijkinventarisatie blijkt de combinatie van toezicht en behandeling vaak nodig. Dit vereist niet alleen goede werkafspraken met de geestelijke gezondheidszorg, maar ook dat daar capaciteit beschikbaar is,
gevaren. Dat kan in combinatie met zorg. Dat hoort met stevig
continue en in crisissituaties.
toezicht te gebeuren. Dat mag geen zinloos behandelen worden. Daar komt bij dat opname in klinieken duur is. De samenleving bepaalt echter welke risico’s ze wil inperken en wat haar dat waard is. Tegen deze achtergrond beziet Reclassering Nederland
Bij zedendelinquenten en verstandelijk gehandicapten is drie jaar toezicht vaak te kort.
haar dienstenaanbod op het gebied van Tbs. Uitbreiding en verbetering liggen voor de hand.
Onderzoek wijst de weg. Als in 2005 rond Tbs-klinieken enkele forse incidenten plaatsvinden, is dat voor Reclassering Nederland aanleiding om de eigen praktijk te onderzoeken en verbetermogelijkheden op een rij te zetten. Een landelijk protocol, systematische risicoanalyses, regelmatige screening van Tbs-dossiers, verdergaande specialisatie en collegiale toetsing zullen in 2006 deel gaan uitmaken van haar aanpak. Verder komen er betere samenwerkingsafspraken met de andere reclasseringsorganisaties, de Forensisch Psychiatrische Dienst, klinieken en GGD’s. Goed toezicht kan onnodig opsluiten in behandelcentra voorkomen. Goed toezicht confronteert daders geregeld met controle van afspraken. Het ondersteunt ook het nemen van eigen verantwoordelijkheid voor school, werk, geld, onderdak en een sociaal netwerk.
Voorkomen blijft beter dan genezen. Ook in dit soort zaken. Er is afwijkend gedrag waarbij het begaan van een misdaad slechts een kwestie van tijd is. Behandeling is dan op z’n plaats,
18
zo nodig onder dwang. Toezicht door de reclassering kan deze
TBS
ondersteunen. Na afloop van opname in een Tbs-kliniek is er
■
Zelfevaluatie: het rapport ‘Tbs en het gevoel van urgentie’
reclasseringstoezicht. Te vaak te kort. Bij de voorwaardelijke
■
Wenselijk: zo nodig levenslang toezicht. Drie jaar is vaak te kort
beëindiging geldt thans een maximum van drie jaar. De
■
Verbeterd: uniforme rapportage, halfjaarlijkse screening alle dossiers
reclassering heeft herhaaldelijk gesignaleerd dat dit niet
■
In ontwikkeling: landelijk protocol, bespreking praktijkgevallen
toereikend is, met name voor zedendelinquenten en verstandelijk
■
Regelmatig: bijscholing risicomanagement, wetgeving, psychopathologie
gehandicapten. Zelfs levenslang toezicht zou mogelijk moeten
■
Incidenten: Tweede Kamer besluit tot onderzoek Tbs-stelsel
19
uitbouw van dienstverlening elektronische controle
De techniek rukt op. Elektronica kan het toezicht verbeteren en verbreden. Nieuwe middelen, nieuwe mogelijkheden. De gangen van de daders zijn beter na te gaan, de geboden en verboden te controleren. Het doel is niet om vrijheid te ontnemen, maar om de risico’s voor de samenleving in te dammen. Om slachtoffers te
Techniek opent nieuwe mogelijkheden
voorkomen. Toezicht en begeleiding krijgen er positieve prikkels door. Reclassering Nederland heeft in 2005 de ontwikkeling van nieuwe technieken en werkwijzen krachtig aangepakt.
Samenhang biedt kansen. Een speciaal projectteam bestudeert mogelijkheden en beperkingen van satellietbewaking, computers met stemherkenning en werken met meerdere zend/ontvangstations. Maar ook kijkt het naar gecombineerde inzet van technieken, de organisatie van werkprocessen, samenwerkingsprotocollen, soorten dienstverlening, de juridische kaders en de maatschappelijke aanvaardbaarheid. Wetenschappelijke inbedding en toetsing in de praktijk maken onderdeel uit van deze zoektocht. Een historische boerderij te Warga, de zogeheten broedplaats, is de thuisbasis van de nieuwe ontwikkelingen.
Kwaliteit is een keuze. Reclassering Nederland heeft haar focus verlegd van de dader naar de samenleving. Deze veiliger maken is haar ambitie. Daarom legt ze een zwaar accent op het beheersen van risico’s. Ze werkt aan gedragsverandering van
Technologische ontwikkelingen werpen hun schaduw vooruit. Reclassering Nederland broedt op nieuwe vormen van toezicht. Satellieten, zenders, computerprogramma’s, zij trekken het controlenet rond de daders nauwer aan.
daders en weet dat daar krachtige controles voor nodig zijn. Sluitender dan nu vaak het geval is. Niet alle mensen onder toezicht hoeven aan de enkelband of moeten via stemherkenning kenbaar maken dat ze op de afgesproken plaats verblijven. Maar voor tal van dadergroepen heeft elektronische controle toegevoegde waarde. Zeker als de techniek beproefd is en de procedures kloppen.
De doelgroepen zijn legio. Met elektronica zijn afspraken te checken en verblijfplaatsen te traceren. Werken met enkelbanden en stemcomputers is daarom geschikt voor daders die op bepaalde tijdstippen en op bepaalde plekken niet mogen komen: plegers van uitgaans-, supporters-, huiselijk- of seksueel geweld. Maar ook stalkers of jeugdige veelplegers zijn ermee in het gareel te dwingen. Altijd betreft het daders die vrijheden te
Vingerafdruk: Irisscan en DNA zijn persoonsgebonden sleutels. Al in de 18e eeuw moeten in India vingerafdrukken op loonzakjes fraude voorkomen.
20
21
verliezen hebben en zich daarvan bewust zijn. Bijvoorbeeld bij
De kunst is af te kijken. De Broedplaats Elektronische Controle
opschorting van voorlopige hechtenis, een voorwaardelijke
speelt leentjebuur bij het bedrijfsleven. De ontwikkeling van
veroordeling of vervroegde vrijlating uit de gevangenis.
nieuwe dienstverlening gebeurt via daar gebruikelijke stappen.
Bij gevaarlijke gedragsstoornissen – een wandelende tijdbom –
Conceptontwikkeling, prototype, vrijwilligersproef, voorzichtige
biedt een enkelband natuurlijk onvoldoende zekerheid.
praktijktest, vereenvoudiging, test op grotere schaal. De Rijksuniversiteit Groningen zorgt voor wetenschappelijke begeleiding en inbedding, op juridisch en praktisch gebied. Verder is volop samenspraak voorzien met toekomstige opdrachtverleners, zoals
Geschikt voor daders van allerlei vormen van geweld: uitgaan, supporters, seksueel, huiselijk.
officieren van justitie, rechters en gemeentelijke bestuurders. Dat moet ervoor zorgen dat het aanbod naadloos aansluit op de vraag.
Nieuwe markten dienen zich aan. Officieren van justitie en De belasting is stevig. In 2005 voert Reclassering Nederland
rechters kunnen in de toekomst makkelijker naar het middel
12.400 toezichten uit. De gemiddelde duur is vijftien maanden.
van de elektronische controle grijpen. Het hoeft zich niet te
Bij elkaar is dat bijna veertig procent van alle reclasseringswerk.
beperken tot de een pedofiel, die zich alleen op vastgestelde
De arrondissementen Amsterdam, Den Haag en Rotterdam ver-
routes mag begeven en uit de buurt van kleuterscholen moet
werken de grootste aantallen, maar Almelo, Assen en Maastricht
blijven. Het moet gemeengoed worden en geen rariteitenkabinet
hebben er verhoudingsgewijs veel. Het aandeel elektronisch
voor gevallen waarmee justitie geen raad weet. Vervolmaking
toezicht op het totaal is bescheiden: 1120 zaken. In veel gevallen
van de elektronische controle geeft ook goede mogelijkheden
betreft het vervroegde vrijlating. Ondanks het overzichtelijke
voor de huisdetentie die eraan zit te komen. De wet is in de
aantal elektronische toezichten is de belasting stevig. Dat komt
maak. De techniek is zo goed als klaar.
doordat maatwerk de huidige praktijk ingewikkeld maakt. Ervaringen in het buitenland laten een combinatie van standaardisering en strenge controles als een goede oplossing zien. Vaste regimes met verschillende vrijheidsgraden. Goed gedrag? Meer vrijheden. Geschonden afspraken? Strenger aan de band. Herhaaldelijk geschonden afspraken? De gevangenis wacht.
De verwachtingen zijn hooggespannen. Maar ook satellietbewaking via een Global Positioning System (GPS), als onder-
22
steuning bij toezicht, is niet waterdicht. Het houdt misdrijven
ELEKTRONISCHE CONTROLE
niet daadwerkelijk tegen. Voortdurend actief volgen van daders
■
Huidige praktijk: maatwerk, ingewikkeld, arbeidsintensief
is bovendien te belastend en te duur. Doorgaans zal de keuze
■
Toekomst: meer toezichten haalbaar door standaardisatie
vallen op controle achteraf via kaartjes die het GPS-systeem
■
Prikkel: vrijheden en lichter regime verdienen met goed gedrag
maakt van de vastgelegde bewegingen. Zij vormen de basis voor
■
Technieken: radiosignaal, satellietbewaking, stemherkenning
verdere begeleiding en straf.
■
Duidelijk: bij werkelijk grote risico’s helpt enkel opsluiten
23
explosieve groei werkstraffen in goede banen geleid
Nederland is kampioen werkstraffen. Verhoudingsgewijs valt nergens ter wereld de keuze zo vaak op dit type straf. De groei is explosief. In vijf jaar tijd gaat het aantal omhoog van 8000 tot 36.000. Reclassering Nederland neemt hiervan het leeuwendeel voor haar rekening. Dat is geen eenvoudige opgave. Alleen door organisatorische ingrepen en de grote inzet van betrokken medewerkers lukt dat. In alle regio’s zijn speciale werkstrafunits geformeerd. Zij kanaliseren de instroom, zorgen voor plaatsing bij organisaties, starten groepsprojecten, organiseren het toezicht, bewaken de kwaliteit en zorgen voor rapportage en administratieve afwikkeling.
Werkstrafunits werken. In 2005 voert Reclassering Nederland 27.000 werkstraffen uit. Niet vlekkeloos maar met goed resultaat. Twee externe onderzoeken bevestigen dat. De vers opgerichte Inspectie voor de Sanctietoepassing heeft het waarderend over de voortvarende ten uitvoer legging.
De straf als dienst aan de samenleving
Het Verwey-Jonker Instituut registreert driekwart succesvol afgeronde werkstraffen. Uitgaande van werkelijk gestarte straffen haalt Reclassering Nederland zelfs een percentage van 86.
Bedrijfsmatig handelen loont. Er is aantoonbaar aandacht voor voorbereiding, juiste informatie over de deelnemers, matchen van vraag en aanbod, bewaking van de kwaliteit van het werkproces, heldere voorlichting, managen van de verwachtingen, ondersteunen van sleutelfiguren, tijdregistratie, het scheppen van normale arbeidsverhoudingen en onmiddellijk optreden bij verstoringen. De werkstrafunits zijn er zo in geslaagd om de sterke groei op te vangen. Ook stelt de Inspectie voor de Sanctietoepassing een adequaat optreden vast bij gebleken spanningen en incidenten.
Werken als straf neemt een hoge vlucht. Daders kunnen weer wat goedmaken. Het verantwoordelijkheidsgevoel komt terug. En nadelen van opsluiting zijn te voorkomen. Maar het is geen lolletje. Regels en toezicht zijn streng.
Afspraak is afspraak. Volgens het inspectierapport heeft Reclassering Nederland een degelijke basis gelegd voor de uitvoeringspraktijk van de werkstraffen: afspraken nakomen, op tijd komen, de voorgeschreven uren maken. Eenduidig en duidelijk. Het daadwerkelijk registreren van uitglijers of dwarsbomerij is inmiddels in gang gezet. Voor alle werkgestraften gelden de
Fietssleutel: Omstandigheden vragen aandacht. Niet alleen het slot telt, ook bevestigingsplek en kettingsterkte. Jaarlijks worden rond 735.000 fietsen gestolen.
24
25
Overleg werkt verhelderend. De rechterlijke macht reageert
Basis toezicht: communicatie met de projectplaatsen en onverwachte controles.
niet eenduidig op stopzetting van de werkstraf. Soms besluit ze geen gevolg te geven aan de aanbeveling om alsnog voor hechtenis te kiezen. Dat geeft frustratie bij de betrokken medewerkers. Herkansingsoverleg tussen de reclassering en het Openbaar
zogeheten Twintig Standaardregels. Ze weten dat ze deze niet
Ministerie haalt de scherpe kantjes weg. Er ontstaat inzicht in
aan de laars kunnen lappen. Ze gaan dan weer de justitiemolen
de afwegingen van de officier van justitie, de rapportage gebeurt
in, richting gevangenis. Daar wachten 1200 celplaatsen, bestemd
doelgerichter en de adviezen vinden vaker navolging. Goed voor
voor vervangende hechtenis.
de werkstrafpraktijk.
Kwaliteit begint bij de voordeur. Het Verwey-Jonker Instituut
Vonnissen wringen. Rechters leggen soms werkstraffen op aan
is daar duidelijk over. Het stelt een verband vast tussen snelle
daders die hiervoor niet geschikt zijn. Het falen is bijna op
uitvoering en succesvolle afronding. Reclassering Nederland
voorhand zeker. Het Verwey-Jonker Instituut stelt vast dat de
slaagt erin het proces van melding, intake, plaatsing en start van
reclassering de risico’s beter kan inschatten. De aanbeveling is
de werkzaamheden tot enkele weken te beperken. Een goede
dan ook bij twijfel haar altijd om advies te vragen. Een ander
match tussen delict en soort werk is echter niet overal en altijd
vraagstuk is het opleggen van kale taakstraffen. Te vaak blijven
te realiseren. Maar het heeft de aandacht. Net als het voor-
mogelijkheden voor beïnvloeding en positieve motivatie
bereiden van de daders op soort werk en regime. Ook daarvan
onbenut. Omgaan met emoties, acceptatie door de omgeving
stelt het onderzoek positieve effecten vast.
en uitzicht op werk helpen gestraften om de draad weer op te pakken. Reclassering kan daarbij ondersteuning bieden, als
Het zijn geen lieverdjes. En zeker niet allemaal. Soms maken
rechters het bijpassende kader scheppen.
houding en gedrag het onverantwoord om een andere organisatie met de uitvoering van de straf te belasten. Het risico van criminaliteit, bedreiging, intimidatie en geweld is dan te groot. Groepsprojecten bieden een oplossing. De gevaren zijn er beter beheersbaar, de spelregels strakker, de controle scherper. Zelfs detectiepoortjes horen daar soms bij: wapens, mobieltjes en geluidsapparatuur zijn taboe. In 2005 vindt ongeveer éénderde van alle werkstraffen in eigen projecten plaats.
Controle moet deugen. Openheid en overleg vormen een degelijk fundament voor het toezicht. Daarom investeren de
WERKSTRAFFEN
werkstrafunits in de kwaliteit van contact en communicatie met
■
Inspectie: speciale units vangen explosieve groei goed op
de projectplaatsen. Daarnaast voeren ze vaker en onverwacht
■
Faalfactoren: harddrugs, geestelijk gestoord, lichamelijk gebrek
controles uit. Het is belangrijk om vast te stellen of een werk-
■
Succes: vaker voltooid als reclassering geadviseerd heeft
gestrafte op de afgesproken tijd op de afgesproken plaats is.
■
Gunstig: snelle plaatsing en start, goede voorlichting
De gastvrijheid verlenende organisaties kunnen zich hierdoor
■
Nodig: vaker combinatie met training en arbeidstoeleiding
geruggensteund voelen.
26
27
planning en productie in balans brengen
Reclassering Nederland staat niet alleen. Voor haar productie is ze mede afhankelijk van wat er elders in de strafrechtketen gebeurt. Bijvoorbeeld het opsporingsbeleid van de politie, keuzes van officieren van justitie en vonnissen van rechters. In totaal is 94,6% van de productieplanning gerealiseerd. In het voorgaande jaar ligt dat percentage rond de 86.
Doeltreffender en efficiënter werken is ook in 2005 de opgave. Dit klinkt door in de organisatie en de registratie van activiteiten. Verbetering van diensten en een uitbreiding van opdrachtgevers ligt in het verlengde daarvan.
Kerntaken
Realisatie t.o.v. planning
Aandeel van totale productie
Diagnose en advies
81%
24%
Begeleiding & Toezicht
106%
40%
Taakstraffen
94%
36%
Totaal
95%
100%
Producten en diensten Vroeghulpbezoeken: meteen na arrestatie Vroeghulpinterventies: begeleiding tijdens voorarrest Diagnoses: methodisch inschatting risicobeheersing
10.452 1.447 21.009
Voorlichtingsrapporten: relevante gegevens op een rij
11.731
Adviesrapporten: goed onderbouwde aanbevelingen
7.728
Maatregelrapporten: bij psychisch of verslavingsprobleem Toezichten: vrijheden beperken, ander gedrag stimuleren
293 12.281
Toeleidingen zorg: organiseren van noodzakelijke behandeling 1.690
Inzet en resultaten vragen verantwoorde vastlegging
Reïntegratieprogramma’s: herstel sociaal gedrag Werkstraffen: straf als dienst aan de samenleving Leerstraffen: breed aanbod gericht op gedragsverandering
2.611 26.960 588
Speciale producten en diensten Terugdringen Recidive Adviesrapporten
755
Reïntegratieprogramma’s
250
RISc diagnoses
465
Toeleiding zorg
43
Toezicht
79
Chipsleutel: Toegang tot financiën en persoonlijke gegevens. Er zijn 200 soorten chips. De chipkaart is in 1974 uitgevonden. Er zijn er vijf miljard geproduceerd.
28
29
Bestuur
Vrijwilligers in 47 landen voorkomen isolatie en onnodige detentieschade.
Mevrouw drs. A.Th.B. Bijleveld-Schouten De heer drs. H. Wagter
■
De heer mr. J.C. van Dijk De heer drs. R. van Gurp
■
voorzitter
penningmeester ■
lid lid
■
De heer prof. dr. A.M. van Kalmthout
Het houdt niet op bij de grens. Reclassering Nederland is ook
Mevrouw M.C. Meindertsma
in het het buitenland actief. Al dertig jaar. In 2005 viert het
Mevrouw mr. J.A.M. Nijenhuis
■
lid
lid
■
■
lid
Bureau Buitenland dit jubileum met een miniconferentie. Zo’n 2600 Nederlanders zitten in een buitenlandse cel. In 2005
Directie
betreft dat 92 landen. Om de kans op recidive te verminderen wil
De heer mr. drs. J.J.H.M. van Gennip
de reclassering onnodige schade voorkomen en een behoorlijke
De heer drs. L.C.M. Tigges
terugkeer in de Nederlandse samenleving mogelijk maken.
De heer F.L.P.M. Schneiders MPA
■
■
algemeen directeur
operationeel directeur ■
operationeel directeur
Uitgangspunt blijft dat daders verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun daden. Maar isolement en slechte behandeling maken het oppakken van een normaal leven niet makkelijker. Daarom start Reclassering Nederland de begeleiding zo mogelijk in het buitenland. Ze krijgt daarbij hulp van 300 vrijwilligers in 47 landen. Verder
Bestuur
werkt het Bureau Buitenland samen met tal van hulpverleningsorganisaties; van Stichting Epafras voor geestelijke begeleiding tot Stichting Exodus voor opvang, van de kinderbescherming tot
Directie
verslavingszorg. Ook draagt het bij aan de ontwikkeling van
Algemeen directeur
reclasseringswerk in het buitenland. Kennisoverdracht en training staan daarbij centraal. In 2005 lopen er bijvoorbeeld meerdere
Landelijk kantoor
Operationeel directeur (2)
stafafdelingen
projecten in Oost-Europa: Roemenië, Hongarije, Estland en Turkije. Bureau Buitenland
Om kennis en inzichten te vergroten neemt de reclassering deel aan onderzoek naar sociale uitsluiting van mensen die buiten de eigen landsgrenzen gedetineerd zitten: Nederlanders in het buitenland, buitenlanders in Nederland. Het werk van Bureau Buitenland wordt gefinancierd door twee ministeries: Justitie en Buitenlandse Zaken. PRODUCTIE
PLAN REALISATIE
Door vrijwilligers bezochte gedetineerden
1500
1624
Ontvangen Intake / diagnose formulieren
750
875
6000
6459
-
553
75
97
200
307
Bezoeken met verslag Adviesrapportages Voorlichtigsrapportages (of bijdrage daaraan) Aanmelding en bemiddeling studie
Regio’s (10) regiomanager
Units (35)
Werkstrafunits (12)
unitmanager
Totaal aantal werknemers (fte’s)
unitmanager
1 januari 2005:
1206
31 december 2005: 1296
30
31
Balans per 31 december 2005 (in euro’s) ACTIVA
31-12-2005
31-12-2004
VASTE ACTIVA
PASSIVA
31-12-2005
31-12-2004
EIGEN VERMOGEN
5.458.032
6.620.473
EGALISATIERESERVE
-5.911.585
-16.582.587
9.435.111
9.942.424
13.387.120
14.914.994
Ministerie van Justitie
5.985.464
6.490.025
Crediteuren
3.158.817
3.513.825
Belastingen en premies
3.209.968
2.743.895
5.479.910
5.840.883
Immaterieel Kosten ontwikkeling software
893.962
1.397.081
Totaal
893.962
1.397.081 LATENTE VERPLICHTINGEN
Materieel Gebouwen
9.915.764
10.212.615
Inventaris
592.954
554.523
Vervoermiddelen
346.316
248.511
10.855.034
11.015.649
Totaal Financieel
VOORZIENINGEN SCHULDEN OP KORTE TERMIJN
Leningen u/g
113.109
176.407
Overige schulden en verplichtingen
Totaal
113.109
176.407
Totaal
17.834.159
18.588.628
TOTAAL PASSIVA
40.202.837
33.483.932
VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen Debiteuren
991.414
442.029
SVG
1.000.677
322.826
LdH
745.435
409.588
Voor Reclassering Nederland is 2005 financieel een goed jaar.
52.432
33.267
De operationele winst bedraagt € 3,8 miljoen. Daarnaast staat
Overige vorderingen
1.139.920
1.258.558
€ 6,9 miljoen extra subsidie in de boeken. Deze maakt deel uit
Overlopende activa
2.228.669
3.124.855
van de toegezegde eenmalige bijdrage van € 7,6 miljoen door
Totaal
6.158.547
5.591.123
het ministerie van Justitie. Het betreft een tegemoetkoming in
Voorschotten aan personeel
de reorganisatiekosten die op hun beurt weer voortvloeiden
Liquide middelen Kasgeld
uit eerdere bezuinigingen door het ministerie. Eind 2004 stond
12.988
12.643
Banksaldi
15.845.636
14.917.896
Deposito’s
6.323.561
373.133
22.182.185
15.303.672
Totaal
Reclassering Nederland er niet best voor met een bedrag van € 16,6 miljoen aan negatief vermogen in de zogeheten egalisatiereserve. Alle reden om een verbeterplan op te stellen en meteen met de uitvoering te beginnen. Eind 2005 is de negatieve egalisatiereserve teruggebracht tot € 5,9 miljoen. Het doel is om eind 2009 weer boven de streep uit te komen.
TOTAAL ACTIVA
32
40.202.837
33.483.932
Dat gaat lukken, onder meer door aanvullende kostenbeperking.
33
Staat van baten en lasten 2005 (in euro’s) Begroting
2005
2004
Subsidie Min. van Justitie 89.596.000
94.689.950
87.135.534
1.186.426
1.381.072
184.129
173.133
2.179.966
293.963
89.596.000
98.240.471
88.983.702
72.844.000
67.339.715
77.958.102
1.252.000
1.023.952
798.070
189
195
BATEN Bijdragen van derden Financiële baten Overige baten Totaal baten LASTEN Personeelskosten Afschrijvingen op activa Financiële lasten Overige lasten
13.065.000
16.009.225
19.572.060
Projectkosten
2.284.000
3.196.388
5.049.315
Totaal lasten
89.445.000
87.569.469
103.377.742
151.000
10.671.002
-14.394.040
167.869
150.503
1.330.310
13.791
- 1.162.441
136.712
9.508.561
-14.257.328
BEDRIJFSRESULTAAT BATEN EIGEN VERMOGEN LASTEN EIGEN VERMOGEN RESULTAAT OP EIGEN VERMOGEN
TOTAAL RESULTAAT
Concept en tekst: Het Kantoor
■
Utrecht
Fotografie: Peter Oey, Rob Huibers
Utrecht, Chris Pennarts
■
Vormgeving: Raak Grafisch Ontwerp
■
■
Montfoort
Utrecht
Druk: PlantijnCasparie IJsselstein Begeleiding: afdeling Media & Communicatie
Postbus 8215
■
3503 RE Utrecht
■
www.reclassering.nl
Dit verslag is een maatschappelijke verantwoording, geen formele. Getracht is de gegevens goed en toegankelijk te presenteren. Eventuele fouten kunnen niet leiden tot enige aansprakelijkheid van Reclassering Nederland.
34
