Aan de slag met zwerfafval!

Aan de slag met zwerfafval! Draaiboek voor de opzet van een maatschappelijke stage zwerfafval voor VO-scholen in Delft

In opdracht van Opgesteld door Projectnummer Documentnaam Datum

Agentschap NL MWH B.V. M11A0180 draaiboek-MaS-zwerfafval-dec2011.doc 1 december 2011

Postadres Postbus 270 2600 AG DELFT Nederland T +31(0)15 7512300 F +31(0)15 2625365

Bezoekadres Delftechpark 9 2628 XJ DELFT Nederland www.mwhglobal.nl

KVK Haaglanden 27 18 43 23 ING Bank Delft 65 93 74 331 IBAN NL 63 ING B 0659 374331/BIC INGBNL2A MWH is ISO 9001:2008 en VCA* gecertificeerd

Inhoudsopgave

3

Inleiding

4

Waarom een maatschappelijke stage zwerfafval?

5

Hoe kan een maatschappelijke stage zwerfafval er uit zien?

6

Zo zet u een maatschappelijke stage zwerfafval op!

9

En dan gaan de leerlingen aan de slag

10

Terugkijken en leren

11

Praktische hulp bij het organiseren

2

Opgesteld door Datum

MWH B.V. 1 december 2011

Inleiding De gemeente Delft is al jaren actief om zwerfafval te bestrijden en zoekt hierbij ook naar manieren om samen te werken met partijen die bij zwerfafvaloverlast op een bepaalde locatie of bij een bepaalde doelgroep betrokken zijn. Scholen en dan met name de leerlingen van het voortgezet onderwijs (VO), zijn een belangrijke doelgroep als het om zwerfafval gaat. Daarom zetten we ons als gemeente graag in om samen met de VO-scholen, samen met u, het zwerfafval aan te pakken. Pilot Stanislascollege In het voorjaar van 2011 hebben we samen met het Stanislascollege een maatschappelijke stage zwerfafval (MSZ) georganiseerd. De stage die met 30 leerlingen uit VWO-4 is uitgevoerd in en rondom het Wilhelminapark, had de volgende doelen: • een schonere leefomgeving; • leerlingen bewust maken van zwerfafval in de omgeving van de school en kennis laten maken met andere gebruikers van het park en de werkzaamheden van de gemeentelijke diensten. Draaiboek Vanwege het succesvolle verloop van de stage willen we deze MSZ graag aan alle VO-scholen aanbieden. We doen dat door het beschikbaar stellen van dit draaiboek, waarmee u samen met uw leerlingen aan de slag kunt met zwerfafval. We wensen u hierbij veel plezier en succes!

Raymond de Prez, wethouder reiniging Jack Boogmans, contactpersoon VO bij NMC De Papaver December 2011

Waarom een maatschappelijke stage zwerfafval? Iets doen voor een ander, dat is waar het om draait bij een maatschappelijke stage. Vanaf 2011 zijn alle leerlingen van het voortgezet onderwijs verplicht om een maatschappelijke stage te lopen. Hierbij werken de leerlingen voor een bepaalde tijd bij een organisatie of instantie, waarbij de leerlingen helemaal vrij zijn om hun eigen stageplek te kiezen. De maatschappelijke stage is dan ook een uitgelezen kans om de leerlingen bewust te maken van hun rol en invloed op de omgeving en tegelijkertijd hen vertrouwd te maken met duurzaam en milieubewust gedrag. Een maatschappelijke stage zwerfafval is in een dergelijke context een goede keuze, omdat afval heel concreet en zichtbaar aanwezig is. Hiermee biedt het de leerlingen een bepaald handelingsperspectief om in korte tijd zichtbaar een positieve invloed uit te oefenen op de leefomgeving. Daarnaast biedt een dergelijke stage ook kansen om de relatie van de school met de buurt te verbeteren. Zwerfafval, vernielingen en lawaai van scooters in de nabij gelegen wijken, veroorzaakt door leerlingen: het kunnen punten van overlast zijn voor de buurtbewoners. Met de maatschappelijke stage zwerfafval kan de school een stap zetten in de richting van een schonere omgeving. En werkt de school tegelijkertijd aan een betere relatie tussen leerlingen, buurtbewoners en andere partijen die bij de buurt betrokken zijn.

“Na de maatschappelijke stage merkte ik als buurtbewoner gewoon dat de leerlingen anders met het Wilhelminapark omgingen. De leerlingen hadden opeens door dat het park ook door anderen werd gebruikt en hielden daar ook rekening mee.”

Hoe kan een maatschappelijke stage zwerfafval er uitzien? Aan de basis van dit draaiboek ligt de maatschappelijke stage zwerfafval die het Stanislascollege heeft uitgevoerd in het Wilhelminapark. Tijdens deze stage die een week duurde, hebben 30 leerlingen van VWO 4 de volgende activiteiten uitgevoerd: • afnemen van enquêtes in de buurt; • opruimen van zwerfafval in het park; • excursie naar het afvalbrengstation van Avalex aan de Voltaweg; • organiseren van een buurtfeest; • presenteren resultaten van de week aan de buurtbewoners en de wethouder.

De invulling van de maatschappelijke stage in het Wilhelminapark is samengesteld uit de maatregelencatalogus schoolomgeving op de website www.gemeenteschoon.nl. We hebben nog een aantal voorbeelden van andere mogelijke activiteiten voor u op een rij gezet: • ontwerpen van een afvalbak door leerlingen; • het laten pimpen van afvalbakken door leerlingen; • een rapportcijfer laten geven aan de buurt door de leerlingen; • organiseren van een ontwerpwedstrijd voor leerlingen om oplossingen te laten bedenken voor zwerfafval; • het maken van een kunstwerk van zwerfafval, eventueel onder begeleiding van een kunstenaar; • etcetera, etcetera.

Er zijn natuurlijk nog veel meer activiteiten mogelijk. De keuze die u als school maakt is afhankelijk van uw wensen en uw situatie (zie ook bij Interne voorbereiding).

Zo zet u een maatschappelijke stage zwerfafval op! Wilt u op uw school een maatschappelijke stage zwerfafval opzetten? Doorloop dan de volgende stappen: 1. vaststellen doel van de MSZ 2. interne voorbereiding 3. vaststellen van programma en activiteiten

1. Vaststellen doel van de MSZ Het is van groot belang dat u nadenkt over de visie die de school heeft op een MSZ. Ligt het zwaartepunt van de stage bij het verbeteren van de leefomgeving of ligt dit vooral bij het verbeteren van de relatie met de buurt? Bij de vestiging van het Stanislascollege waren er klachten vanuit de bewoners over de rommel die de leerlingen in de buurt en dan met name in het Wilhelminapark achterlieten. Dit was een duidelijk signaal vanuit de buurt dat er iets moest gebeuren. En de school wilde hiermee aan de slag, ook om te laten zien dat zij haar verantwoordelijkheid wil nemen. Voor uw school kan de situatie weer anders zijn. Kijk daarom vanuit uw eigen situatie naar uw doel en de activiteiten die hierbij passen. “Naast dat het erg vervelend was dat onze leerlingen rommel achterlieten in het Wilhelmapark, wilden we als Stanislascollege een duidelijk signaal afgeven dat we onze rol in de buurt erg serieus nemen. Zo werken we niet alleen mee aan een beter milieu maar werken we ook aan een school die zijn rol in de maatschappelijk op een verantwoorde manier op zich neemt. Dat is iets waar we als school veel waarde hechten, immers de normen en waarden die we onze leerlingen bij willen brengen, moeten we als school ook uitdragen.”

2. Interne voorbereiding Bij de interne voorbereiding stelt u vooral de randvoorwaarden vast voor de MSZ. In deze fase stemt u de volgende zaken af binnen uw school: • Wie wordt de interne en externe contactpersoon voor de maatschappelijke stage zwerfafval? • Welke leerjaren moeten een maatschappelijk stage doen? • Voor welke klassen is de MSZ bedoeld? • Hoeveel leerlingen kunnen er meedoen aan de MSZ? (dit is vooral afhankelijk van de beschikbaarheid van mensen voor begeleiding tijdens de stage. De ervaring leert dat een groep van 20 leerlingen beter werkt dan een groep van 30 leerlingen) • Wat is de gewenste vorm van de stage? • Wat is de gewenste duur van de stage? • In welke periode moet of kan de stage plaatsvinden? • Welke partijen uit de buurt zijn mogelijk interessant om actief bij de MSZ te betrekken?

Tips • Probeer een vaste medewerker verantwoordelijk te maken voor de MSZ. De leerlingen hebben dan een vast aanspreekpunt en weten waar ze aan toe zijn. • Bij de gemeente is meer informatie aanwezig over de verschillende partijen in de buurt, die een rol kunnen spelen bij de opzet en/of uitvoering van de MSZ (buurtverenigingen, wijkteam, wijkcoördinator, ondernemers, wijkagent, e.d.).

3. Vaststellen van programma en activiteiten In deze fase geeft u invulling aan de MSZ binnen het de randvoorwaarden die u hieraan heeft gesteld. U formeert een projectgroep en bedenkt en formuleert de klussen die de leerlingen kunnen gaan doen. Dit is een belangrijk onderdeel van de voorbereiding, want de klussen moet aantrekkelijk genoeg zijn om leerlingen daadwerkelijk ‘binnen te halen’ voor de MSZ en projecten te realiseren. U regelt de volgende zaken: • samenstellen projectgroep, met eventueel aansluiting vanuit de bewonersvereniging of andere partners, vaststellen wie binnen de projectgroep waar verantwoordelijk voor is; • opstellen van een draaiboek met acties, tijdpad en verantwoordelijkheden ; • vaststellen van programma van de stage met de daarbij horende doelen; • maken van programmaboekje waarin duidelijk beschreven staat wat er verwacht wordt van de leerlingen, wie contactpersoon is (telefoonnummer); • regelen van begeleiding gedurende de stage; • contact zoeken met andere partijen voor excursies, gastlessen e.d.; • plannen en vastleggen van de gastlessen/excursies (bijvoorbeeld afvalbrengstation, leren presenteren/organiseren van buurtonderzoek en feest); • verzamelen van materialen en reserveren van ruimten voor de uitvoering van de stage; • aanvragen van eventueel benodigde vergunningen en subsidie(s) (bijvoorbeeld voor een buurtfeest); deze zaken hebben meestal een langere doorlooptijd dan de maatschappelijke stage; • informeren van collega’s over wat er gaat komen; • schrijven van een persbericht over de MSZ (dit kan eventueel samen met de leerlingen); • aankondigen maatschappelijke stage zwerfafval in de gemeente- /buurtkrant.

Maatschappelijke stage Wilhelminapark Datum: 05-04-2011 Auteur: Guido van der Wedden (op website BelangenVereniging Olofsbuurt-Westerkwartier) Vanaf 9 mei starten leerlingen van het Stanislascollege maatschappelijke stages. De leerlingen gaan zich inzetten voor een schoner Wilhelminapark en een betere relatie tussen de school en de buurt. Zij zullen zich op een aantal momenten richten op de omwonenden: voor een interview, voor een buurtbijeenkomst en voor een buurtfeest. Hiervoor wordt de medewerking van de wijkbewoners gevraagd bij de volgende activiteiten: - opruimen zwerfvuil in het park op dinsdag 10 en woensdag 11 mei - enquêtes met buurtbewoners op dinsdag 10 mei - een buurtbijeenkomst op donderdagmiddag 12 mei - een afsluitend buurtfeest op vrijdagmiddag 13 mei v.a. 15.30 uur Samen werken we aan een schoner Wilhelminapark.

Tips • Voorkom dat de leerlingen eentonig werk gaan doen. Zoek naar taken waarin creativiteit wordt aangesproken, voor leerlingen leuk zijn en zichtbaar resultaat hebben. Daarnaast kan eventueel een deel van de stage enigszins vrijgelaten worden voor invulling van de leerlingen zelf. • Zorg voor complete en gemakkelijk beschikbare informatie voor alle medewerkers over de MSZ. Dit biedt mogelijkheden om collega’s bij de stage te betrekken en kans op input van medewerkers. • Probeer een hoofdactiviteit in het programma te krijgen die leerlingen aanspreekt. Dit kan een wethouder zijn die naar de resultaten van het project in ontvangst neemt, of een excursie naar een bedrijf dat de leerlingen aanspreekt. • Promoot de klus zo aansprekend mogelijk, gericht op de nieuwe ervaring die de leerling zal gaan opdoen. • Een enthousiaste begeleider en contactpersoon vergroot de kans op een positieve beleving van de stage voor de leerlingen. • Is er schaarste in de begeleiding, dan kan er hulp aan andere betrokken partijen gevraagd worden (bijvoorbeeld de buurtvereniging).

En dan gaan de leerlingen aan de slag Wanneer de leerlingen met de MSZ gaan beginnen, verdienen de volgende zaken uw aandacht: • Een goede introductie van de stageopdracht. Laat hierbij gastsprekers vertellen over de omvang en belang van het probleem. Dit maakt leerlingen enthousiast voor hun eigen inzet; • Begeleiding. Het is goed om leerlingen zo veel mogelijk zelf te laten doen, maar begeleiding blijft altijd nodig. • Hoe concreter en beter afgebakend de stageopdracht, hoe zelfstandiger de leerlingen kunnen werken. • Zorg voor een aanspreekpunt voor de leerlingen (telefonisch, of ter plekke aanwezig). • Communicatie intern en extern: • Laat de begeleidende docenten na elke activiteit de coördinator op de hoogte stellen van het verloop. • Leg door middel van tekst en foto’s het verloop en de resultaten van de stage vast. • Maak na afloop een persbericht en stuur deze in naar lokale kranten, nieuwsbrieven en verschillende websites. • Houd als coördinator gedurende de hele MSZ de vinger aan de pols bij begeleiders en leerlingen, zodat u eventueel kunt bijsturen als zaken niet goed verlopen.

Tip: Bedank de leerlingen na afloop voor hun inzet!

Terugkijken en leren Als de stage voorbij is, is het belangrijk om te evalueren zodat een eventuele vervolgstage beter kan verlopen: terugkijken en leren, ook als docenten. Het is goed om zowel met de leerlingen als met de projectgroep de MSZ te evalueren.

Evalueren met leerlingen Bespreek na afloop van de stage met de leerlingen hoe het gegaan is en hoe de stage bevallen is. Mogelijke vragen voor de evaluatie zijn: • Wat vond je van de stage? Was de stageopdracht leuk, moeilijk of te makkelijk? • Wat heb je geleerd van de stage? • Wat vond je van de mensen die je hebt leren kennen tijdens de stage? • Heb je nog tips of leuke ideeën voor een eventuele vervolgstage?

Evalueren met de projectgroep De evaluatie binnen de projectgroep draait vooral om de voorbereiding, houding van leerlingen, resultaten en invulling van de stage. De evaluatie kan het best plaatsvinden in een overleg waarbij alle betrokken bij aanwezig zijn, omdat ideeën voor het vervolg gemakkelijk zijn uit te wisselen. Neem in de evaluatie de uitkomsten van de leerlingenevaluatie mee. Mogelijke vragen voor de evaluatie zijn: • Hoe is de stage in het algemeen verlopen? • Hoe vonden de leerlingen de opdracht? • Wat heeft de stage opgeleverd? Is dat voldoende? • Zijn er verbeterpunten voor de verdeling van de taken en stageopdracht? Eindig de evaluatie met het maken van nieuwe werkafspraken en maak een planning voor de aanpak van de verbeterpunten.

Praktische hulp bij het organiseren Hieronder staat een lijst met mogelijke activiteiten die u kunt opnemen in de MSZ voor uw school. Deze activiteiten zijn gebaseerd op de reeds uitgevoerde MSZ door het Stanislas College en de informatie van de websites van GemeenteSchoon en Nederland Schoon.

Mogelijke activiteiten • • • • • • • • • • •

identificeren van snoeproutes en hotspots van afval oplossingen bedenken voor locatiegebonden zwerfafval (bijvoorbeeld snoeproutes en hotspots) Deze kunnen eventueel ook uitgevoerd worden leerlingen laten ‘handhaven’, d.w.z. het aanspreken van medeleerlingen op hun gedrag ontwerpen van oplossingen voor zwerfafval uitdelen van rapportcijfers van de schoonheidsgraad aan de buurt ontwerpen van een afvalbak maken van een videoclip organiseren voorjaarsschoonmaak of schoonmaakdag enquêteren buurtbewoners organiseren buurtfeest excursie naar een van de mogelijke partners

Natuurlijk is er nog veel meer mogelijk. Heeft u aanvullingen op deze lijst? Dan kunt u deze aanvullingen doorgeven aan [email protected]

Websites met informatie over mogelijke zwerfafvalactiviteiten • Gemeente Schoon: http://www.samenwerkenaaneenschonernederland.nl/snoeproutes/maatregelencatalogus/maatregele n.asp • Nederland Schoon: http://www.nederlandschoon.nl/scholen/voortgezet/maatschappelijke-stage

Mogelijke partners Hier vindt u een lijst met partners waarmee uw school tijdens de MSZ (afhankelijk van de invulling van de stage) mogelijk kan samenwerken. Het betreft de volgende partijen: • gemeente Delft • NMC De Papaver • buurtvereniging • buurthuis • wijkteam • wijkcoördinator • buurt-/wijkagent • milieudienst of -afdeling • afvalverwerker (Avalex) • evenementenbureau • communicatiespecialisten

Ondersteuning vanuit NMC De Papaver Vanuit NMC De Papaver worden scholen ondersteund op het gebied van natuur- en duurzaamheidseducatie. Voor de MSZ kunt u bij NMC De Papaver terecht voor: • advies voor de programmering; • contacten voor organisaties, leggen van contacten; • zwerfafval opruimpakket (o.a. handschoenen, veiligheidshesjes, afvalgrijpers, afvalzakken en ringhouders, bezems etc.). Contactpersoon: Jack Boogmans, tel. 015-2197987 of e-mail [email protected]