Proces Werktekening
Thema 3
Voorwoord Zowel landelijke aanbestedingen als die in Europees verband krijgen steeds meer aandacht. De bestaande werkwijze van aanbesteden en de nieuwe werkwijze (innovatie) om tot een aannemingsprijs/prijsafspraak te komen, zijn in de markt in ontwikkeling. Het tijdstip van aanbesteden kan zijn zowel voordat bestek en tekeningen gereed zijn (al vanuit de DO-fase) als nadat bestek en tekeningen gereed zijn. We bespreken hier de contractvormen als middel bij het sluiten van contracten en vormen van aanbestedingen van projecten in de utiliteitsbouw vanuit de ‘overheid’ en de ‘particulier’ als opdrachtgever. In de contractvormen zijn naast de traditionele contracten (op basis van de UAV), nieuwe contractvormen met een andere risicoverdeling in de markt, die al gesloten kunnen worden in de ontwerpfase nadat het definitief ontwerp (DO) gereed is. Naast bovengenoemde hulpmiddelen voor of na het DO, zijn er de hulpmiddelen en methoden die in het bouwproces nodig zijn om producten te maken, processen te ontwikkelen, goederen te leveren en diensten te verlenen.
1
Tijdens het hele proces van het project, bijvoorbeeld vanaf het bouwen van een kantoorgebouw of het voorbereiden van een bedrijfsgebouw tot het realiseren van dat project, is kennis van deze middelen en methoden en het overdragen ervan noodzakelijk. Maatschappij, organisaties en bedrijven veranderen in een sneltreinvaart. Nieuwe werkwijzen, methoden en technieken worden ontwikkeld. Ook in de bouwbranche vinden deze nieuwe ontwikkelingen plaats en bestaande werkwijzen en methoden worden aangepast. Er wordt gekeken hoe bouwpartners elkaar op een efficiënte wijze kunnen ondersteunen in communicatie- en informatieprocessen (vanuit kantoor of vanaf de bouwplaats) en naar de hulpmiddelen en methoden die ze toepassen om de kwaliteit en de productiviteit te beheersen, te verbeteren en te verhogen. De hulpmiddelen en methoden die we hier bespreken zijn:
werktekeningen productiemethoden bouwkranen automatisering
2
Werktekeningen 1. inleiding: Op grond van het Stabu-bestek en de bestektekeningen wordt voor een nieuw gebouw een contract opgemaakt (meestal gaat daar een aantal bezuinigingsrondes aan vooraf; de bezuinigingen worden in de bestektekeningen en bestek verwerkt). Vervolgens krijgt een bouwbedrijf of krijgen meerdere bouwbedrijven (uitvoering en installatie) de opdracht het project uit te voeren. Het kan ook zo zijn dat het bouwbedrijf (of meerdere bouwbedrijven) vanaf het DO al in die voorfasen betrokken is geweest en het dan via voortschrijdend inzicht (bezuinigingsrondes) de contractfase doorloopt en start met de voorbereidingsfase. Na de bestekfase werken de architect, constructeur en de adviseurs installaties en werktuigbouw de bestektekeningen verder uit. Deze nieuwe tekeningen zijn dan de werktekeningen en/of uitvoeringstekeningen. De definitieve werktekeningen moeten duidelijke en uniforme vaste begrippen en omschrijvingen hebben. Een algemeen ingevoerde uniformiteit in tekenwerk en de detaillering ervan is belangrijk voor iedere bouwpartner van het project die te maken krijgt met werkvoorbereiding, samenstellen, prefabriceren en uitvoeren van constructie- en productieonderdelen. Daarmee voorkom je misverstanden. Werkvoorbereiders en uitvoerders kunnen dan later niet zeggen: ‘ja maar het staat niet op de tekening’, ‘ik heb het zo gelezen’ of ‘die wijziging is mij niet bekend’, wat alleen maar leidt tot vertragingen en budgetoverschrijdingen. Zoals gezegd, is een werktekening een uitwerking van de bestektekening en de omschrijvingen in het bestek. Deze tekening mag geen informatie bevatten die afwijkt van de specificaties en de materiaalbeschrijvingen en afspraken in het bestek. Als toch wijzigingen worden goedgekeurd en doorgevoerd, is het bestek bepalend en moet de architect de werktekening aanpassen en voorzien van de wijzigingsdatum. De architect werkt de definitieve werktekeningen verder uit in detailtekeningen en/of productietekeningen. Deze geven de hoofdaannemer(s), installateurs, onderaannemers en toeleveranciers meer inzicht in productie- en montagemethoden zowel in fabrieken als op de bouwplaats. 3
2. Aandachtspunten opzet werktekeningen De NPR 2570 (een praktijkrichtlijn) beschrijft een methode waardoor een logische samenhang ontstaat tussen de tekeningen en de tekeningstaten van het tekeningenpakket. Dit is de zogenaamde LACS-methode. De letters staan voor: L = locatietekeningen A = assemblagetekeningen C = componententekeningen S = staten Voorbeelden van een locatietekening zijn:
situatietekening, matenplan, plattegrond, geveltekening, doorsneden rioleringsplan.
Voorbeelden van een assemblagetekening zijn:
detailtekening van constructies in plattegronden en doorsneden met bijvoorbeeld o standaarddetaillering van dak-, gevel- en plafondtekening, o Wapeningstekening o staalconstructietekening.
Voorbeelden van een componententekening of een productietekening zijn:
tekeningen die betrekking hebben op prefabricage van prefabonderdelen zoals: o kozijnen, o puien, o prefabbetonnen elementen als draagconstructie en in gevels, o tekeningen die nodig zijn voor het metselen of lijmen van kalkzandsteenwanden die door de toeleverancier van de kalkzandsteen zelf worden gemaakt en aan de hoofd- of onderaannemer worden toegeleverd.
Voorbeelden van een staat zijn:
een tekeningenlijst, wapeningsstaat een ruimte- of afwerkstaat, hang– en sluitwerkstaat.
Om de kwaliteit van de werktekeningen en de productietekeningen zo hoog mogelijk te maken, gebruiken de tekenaars van de bouwpartners uniforme ‘nalooplijsten’ met aandachtspunten.
4
3 Procedure bij gebruik van werktekeningen Goede werktekeningen (ook wel uitvoeringstekeningen genoemd) van de bouwpartners zorgt voor uniformiteit in het bouwproces, en voldoet aan de eisen van de opdrachtgever. De tekening is een belangrijke schakel in de projectinformatie voor samenwerking, afstemming en uitvoering van de constructie- en productieonderdelen. Het is dan ook belangrijk om bij het tekenen samen met alle betrokken partijen een te volgen procedure af te spreken: hoe, door wie en wanneer wordt een werktekening en productietekening in omloop gebracht. Voordat ze de tekenafspraken maken, moeten de betrokken partijen zich het volgende afvragen:
Kan ik de hoeveelheid benodigde tekeningen binnen mijn honorarium laten tekenen? Kan ik de tekeningen, gezien de mijlpalen, op tijd afleveren? Heb ik nog andere projecten in voorbereiding in dezelfde tijdsperiode? Zo ja, heb ik dan voldoende tekencapaciteit? Moet ik tekenaars inhuren? Is overleg mogelijk met de andere partijen om vooraf bepaalde marges/buffers in te plannen? De mijlpalen, op grond van de bouwplanning geformuleerd, geven aan wanneer de verschillende pakketten definitieve werktekeningen gereed moeten zijn voor de uitvoering en toelevering van producten. De Werkvoorbereiding van de hoofdaannemer (eventueel in combinatie met meerdere bouwbedrijven) heeft een aparte tekeningplanning (fig. 3) gemaakt. Daarin is met symbolen, in de routing van de controles, aangegeven wanneer de werktekening definitief moet zijn.
3 Tekeningenschema eenvoudig kantoorgebouw met standlijn
5
De procedure moet worden weergegeven in een eenvoudig en betrouwbaar document. De tekenkamer van de betrokken partij moet de gegevens gemakkelijk kunnen lezen. Bij eenvoudige huisvestingsgebouwen zijn apart gemaakte tekeningschema’s van de werktekeningen, productietekeningen van leveranciers en dergelijke voldoende. Bij grote complexe kantoorgebouwen of complexe projecten met kantoren, winkels en woningen is het zinvol samenhangende tekeningschema’s te maken (fig. 4). De start van een werktekening loopt dan door tot een productiedeel in het werk gereed is; alle opeenvolgende activiteiten worden beschreven en in tijd gezet. De langste procedure is maatgevend. Uit ervaring weet men de tijd die nodig is om de werktekeningen te maken en de controles en de toetsingen uit te voeren. Bij die tijd wordt dan als buffer extra tijd opgeteld, om opgelopen vertragingen binnen de procestijd te verkleinen. Per project moet de duur per tekening en/of activiteit bij de betrokken partijen worden getoetst. Een dergelijk geïntegreerde tekeningplanning vereist van de werkvoorbereider van de hoofdaannemer(s) een goede coördinatie van het te volgen tekeningenproces. Hij kan dan de partijen die verantwoordelijk zijn voor vertragingen sneller op de vingers tikken.
4 Signalering geïntegreerde tekeningschema complex kantoorgebouw, fase betonskelet
Toelichting bij figuur 4 De opdrachtgever maakt met de betrokken partijen de volgende afspraken: De architect maakt de werktekeningen voor 15% van zijn honorarium (vanuit de landelijke standaardvoorwaarden 1997). De rest van het honorarium wordt als volgt verdeeld: 12% voor het maken van het voorlopig ontwerp; 20% voor het maken van het definitief ontwerp; 33% voor het maken van de bestektekeningen; 11% voor het voeren van de directie tijdens de uitvoering.
6
Het is hierbij heel belangrijk dat er voldoende tekeningen worden gemaakt met de juiste kwaliteit en dat alle partijen hiermee de juiste en voldoende informatie ontvangen.
De constructeur maakt vervolgens de vormtekeningen. De installateurs geven de sparingen en doorvoeringen aan op de vormtekeningen. Alle partijen toetsen of alles volgens het bestek kan worden uitgevoerd (de hoofdaannemer coördineert). De vlechter tekent de wapening in. Tekening laten controleren door Bouw- en Woningtoezicht. Is de tekening goedgekeurd, dan de vlechter buigstaten laten maken. Als er problemen zijn, meldt de hoofdaannemer dit in de bouwvergadering. De procedure wordt dan opnieuw gestart. Wijzigingen op verzoek van de opdrachtgever worden beoordeeld op het volgende:
Kan de wijziging nog in de tekeningen worden verwerkt? Kan de wijziging nog worden uitgevoerd zonder de voortgang te verstoren? Geeft de wijziging kostenoverschrijding op honoraria ontwerper/constructeur?
4 Beheersen van het tekeningenproces Om de beheerskwaliteit van de tekeningenprocedures te optimaliseren, moeten de uitgangspunten en afspraken met de betrokken partijen vooraf duidelijk zijn omschreven. Dat houdt het volgende in:
Eenduidige en helder geformuleerde mijlpalen. Een duidelijke planning, waaruit alle betrokken partijen kunnen aflezen wanneer welke mijlpaal bereikt moet zijn. Een registratiesysteem waarin het werkelijke tijdstip van het behalen van de mijlpalen wordt gerapporteerd. Een rapportagesysteem waarin de voortgang (versnellingen of vertragingen) van de tekeningenstroom zichtbaar wordt. Een systeem van actielijsten waarin de betrokken partijen gevraagd wordt actie te ondernemen bij vertragingen. Een systeem voor het beheersen van de wijzigingen.
Het registreren van de voortgang op het tekeningenschema De hoofdaannemer coördineert het tekeningenproces, de werkvoorbereider(s) voert (voeren) het uit. De hoofdaannemer heeft er tijdens het uitvoeren direct baat bij. Hij is echter niet verantwoordelijk voor de geleverde kwaliteit van de adviseurs van de opdrachtgever. De mate van complexheid van het bouwproject of de uitvoering in een combinatie van bouwbedrijven bepaalt het aantal werkvoorbereiders voor onder andere de tekeningencoördinatie en -controle. De verantwoordelijke hoofdaannemer spreekt met de opdrachtgever af dat alle adviseurs verplicht zijn hem kopieën van verzendbrieven van de tekeningenstroom te sturen. Op deze wijze kan hij het tot stand komen van de werktekeningen en productietekeningen volgen, en deze in zijn tekeningenschema registreren.
7
