POTHOOFDPARK DAAR WAAR BUITENGRACHT IJSSEL ONTMOET
Stichting Industriëel Erfgoed Deventer
Mogelijk gemaakt met bijdrage Provincie Overijssel
De Stichting Industrieel Erfgoed Deventer, kortweg SIED genoemd, is opgericht in juli 1995 en de voornaamste doelstellingen van de stichting zijn: • het behoud van industrieel onroerend historisch erfgoed zoalsfabrieken,bruggen, gemalen, smederijen, sluizen en pakhuizen in Deventer en omgeving; •het behoud van roerende industriële monumenten zoals machines en andere hulpmiddelen van productie en de uiteindelijk vervaardigde producten; •het beschrijven en registreren van productieprocessen, de daarvoor benodigde machines en andere hulpmiddelen en de uiteindelijk vervaardigde producten. Het SIED organiseert excursies, bijeenkomsten en lezingen en geeft advies op het gebied van hergebruik van industrieel erfgoed.
sied
De kernactiviteiten van de stichting zijn: •het verrichten van onderzoek naar de geschiedenis van de industriële bedrijvigheid in Deventer en omgeving; •het inventariseren en documenteren van het industrieel erfgoed in Deventer en omgeving; •het vestigen van de aandacht op ons industrieel verleden door middel van excursies, lezingen en het uitgeven van boeken over bedrijven en hun medewerkers, die historisch gezien van belang waren en zijn voor Deventer
•het adviseren met betrekking tot het hergebruik van industrieel erfgoed; •het streven naar behoud van monumenten van bedrijf en techniek, die door sloop worden bedreigd.
De aanleiding
In de afgelopen jaren zijn er voor het Sluiskwartier en de nabije omgeving diverse plannen opgesteld. Al in 2006 heeft de
Molenmakerij F. ten Zijthof (voormalig automuseum)
Gemeenteraad Deventer een besluit genomen voor een gefaseerde herontwikkeling. Ook andere belangengroeperingen hebben ideeën gepresenteerd, zoals door de Stichting Oude Haven voor het herstel van de oude stadshaven. Ook recent vond er weer een aantal ontwikkelingen plaats en zijn er plannen gemaakt. De SIED heeft alle ontwikkelingen in het gebied met bijzondere aandacht gevolgd. In de plannen dreigt immers industrieel erfgoed verloren te gaan. Dat vormde voor de SIED de aanleiding om zich (alsnog) over de plannen te buigen. Uitgaande van het behoud van het industriële erfgoed hebben wij naar alternatieven gezocht. Al snel werd duidelijk dat binnen het Sluiskwartier vele zaken aan elkaar gerelateerd zijn, zodat de invulling van een deelgebied direct invloed heeft op de ontwikkelingsmogelijkheden van andere gebieden. Wij hebben daarom een visie gegenereerd voor het gehele gebied en deze visie uitgewerkt in een eigen herontwikkelingsplan. Deze werkwijze sluit aan bij het toekomstige landelijke beleid. De Minister van OCW heeft in juni 2007 in zijn notitie ‘Kunst voor leven: hoofdlijnen cultuurbeleid’ aangegeven dat hij het monumentenbeleid wil moderniseren. De hoofdlijnen daarvan zijn ‘behoud door ontwikkeling’ en ‘van object- naar omgevingsgericht’. Dit in het besef, dat behoud van een monument een (extra) kwaliteit geeft aan de omgeving en omgekeerd. Dat is in Deventer onder meer gebleken bij de ontwikkeling van de Raambuurt. In het gebied van het Sluiskwartier zijn meerdere monumenten in het geding. Hierin ligt het gevaar besloten dat belangrijk stedelijk erfgoed verloren gaat, maar wij zien het juist als een kans voor de stad. Een kans om met de inzet van deze monumenten dit gebied een bijzonder karakter te geven dat recht doet aan de dynamiek van de binnenstad én inspeelt op de behoeften van de bevolking, nu en in de toekomst. Het gaat hierbij om essentiële keuzen die onomkeerbaar zijn. Wij willen met dit plan (een Burgerinitiatief) de Deventer bevolking en de gemeenteraad laten zien welk perspectief er mogelijk is met behoud van industriëel (en ander) erfgoed.
Recente ontwikkelingen
ONDERSTAAND VOLGT EEN OVERZICHT VAN WAT ER ZICH IN EN RONDOM HET SLUISKWARTIER
Wij beschouwen de geplande verplaatsing van de
Een eventuele alternatieve ligplaats voor de salonboten
AFSPEELT.
ligplaats van de salonboten naar de Pothoofd-locatie
zou veel beter kunnen worden geïntegreerd in de
De historische Pothoofdkade
als een ongewenste ontwikkeling, ook al wordt de
plannen die in het kader van Ruimte voor de Rivier voor
Bovenstrooms van de Wilhelminabrug bevindt zich
kade slechts tijdelijk door de salonboten aangedaan.
de IJssel bij Deventer worden opgesteld.
(langs ‘het Pothoofd’) de oude kademuur uit de
Daarvoor worden onevenredige offers gebracht in de
behoud van deze oude fabriek zou hoog in het vaandel
dat maakt deze boogbrug samen met de gemetselde
17e/18e eeuw met het eigenlijke Pothoofd. De
vorm van de sloop van de eeuwenoude kademuur en
Molenmakerij F. Ten Zijthoff
moeten staan van de gemeente. Na restauratie zou
landhoofden en de op- en afritten niet minder fraai. Vanaf
kademuur wordt ook wel aangeduid als de Jutesteiger.
de aanleg van verharde ontsluitingen. Behalve dat de
Op 13 oktober 2004 heeft de Gemeente Deventer
het een parel kunnen zijn in een passende omgeving.
de A1 gezien is de brug een wezenlijk onderdeel van de
De gemeente heeft besloten om deze muur te slopen en
oude kademuur ervoor zou moeten wijken, ontnemen
een sloopvergunning afgegeven voor de panden van
Hetzelfde heeft het SIED bepleit voor het complex
‘skyline’ van Deventer en juist de combinatie van stad,
te vervangen door een nieuwe muur. De reden hiervoor
de langs het Pothoofd afgemeerde boten over een
de voormalige molenmakerij F. ten Zijthoff, het latere
Senzora. Niet alles slopen maar karakteristieke panden
rivier, uiterwaarden en bruggen maakt het tot zo’n oer-
is dat de gemeente op zoek is naar een alternatieve
aanzienlijke lengte het zicht (van onder andere
‘automuseum’. Hiervan is tot nu toe geen gebruik gemaakt.
behouden en integreren in nieuwbouw.
Hollands plaatje.
kade voor de salonboten welke nu nog vaak liggen
wandelaars en fietsers) op de IJssel.
Met het gemeentebestuur is destijds de afspraak gemaakt
afgemeerd tegenover het IJsselhotel. Vanwege de
Vanwege de historische waarde pleiten wij ervoor om
dat de SIED de sloop zal accepteren als er een plan kan
De Wilhelminabrug
worden aangemerkt en siert niet voor niets al tientallen
doorgaande binnenscheepvaart en de breedte van de
de oude kademuur te restaureren. De gerestaureerde
worden gepresenteerd dat een meerwaarde ten opzichte
Deze brug, gebouwd tussen 1939 en 1941, opgeblazen
jaren het logo van de gemeente Deventer. Ook in het
salonboten moet de nieuwe kade circa 5 m verder naar
kademuur zal samen met de reeds herstelde kademuren
van het bestaande gebouw heeft. De ervaring leert dat
in 1945 en naar het oorspronkelijk ontwerp herbouwd,
nieuwe logo is de contour van de brug weer dominant
binnen (landinwaarts) worden gesitueerd met als gevolg
langs de binnenstad een imposant geheel vormen. De
nieuwe architectuur het veelal niet wint van de oude
heropend in 1948, had ook op een monumentenlijst
aanwezig. Ooit was Deventer zelfs even wereldberoemd
dat de oude kademuur dient te worden gesloopt.
grote lengte van deze oude muren is uniek.
gebouwen met een geschiedenis en met een functie. Het
kunnen staan. Dat is tot nu toe niet gebeurd, maar
door de oorlogsfilm ‘A bridge too far’, dankzij de brug.
De brug kan als een van de iconen van Deventer
Maquette plan SIED voor complex Senzora
garage doet afbreuk aan het oorspronkelijke open
bijbehorende landhoofden gerestaureerd en wordt de
mooiere manier van in Deventer thuiskomen dan rijdend
karakter van de omgeving en ontsiert de brug. Echter,
nieuwe stalen brug geplaatst.
over deze ‘landmark’.
gezien de parkeerbehoefte van de binnenstad dienen
Het afgelopen jaar zijn er werkzaamheden aan de
er uiterlijk in 2013 wel nieuwe parkeervoorzieningen te
Het onderzoek naar de oorspronkelijke brug via
brug uitgevoerd. Er zijn ontsierende, stalen schotten
zijn aangelegd.
foto’s en tekeningen maakten dat wij meer en meer
aangebracht in de plaats van het oorspronkelijke stalen
De sloop van de tijdelijke garage en de bouw van
gecharmeerd raakten van de context, de weidsheid van
hekwerk. Een dergelijke ontwikkeling ontsiert de brug.
nieuwe parkeervoorzieningen moeten daarom
de Buitengracht, de fabrieksbebouwing, de grote bomen
ingrediënten vormen voor de plannen voor het gebied.
en de openheid van het gebied. Nu komt de nieuwe brug
De tijdelijke parkeergarage
nog behoorlijk anoniem te liggen achter de Pothoofdflats.
In 2013 moet de tijdelijke, bovengrondse
Herstel Raambrug
Wanneer de gracht zou worden doorgetrokken, wordt de
parkeergarage onder en naast de Wilhelminabrug
De SIED heeft samen met de gemeente Deventer de
functie van de brug ook navenant belangrijker en komt de
weer worden verwijderd (bouwvergunning met
reconstructie bewerkstelligd van de Raambrug in
brug beter tot zijn recht.
instandhoudingstermijn). In afwachting van een
zijn oorspronkelijke vorm. De (ophaal)brug vormt de
definitief plan voor het gebied, is de keuze voor een
verbinding tussen het Pothoofd en de Raambuurt ter
tijdelijke garage goed te verantwoorden, maar de
hoogte van de panden van Senzora. In mei 2008 zijn de
Recente plannen
Bij de brug horen ook de op- en afritten, en er is geen
Volumineuze bebouwing In de afgelopen zeven jaren zijn er veel plannen (wij tellen er negen sinds 2000!) gemaakt voor het Sluiskwartier, in alle plannen -ook in de meest actuele- wordt het Sluiskwartier dichtgebouwd met volumineuze bebouwing. De behoefte daaraan is bij een te verwachten afnemende bevolking op zijn minst betwistbaar. De plannen wijzen allemaal in dezelfde richting. Het lijkt of er geen andere opties meer mogelijk zijn. Ook het recentelijk gepresenteerde plan “oude haven” gaat uit van veel nieuwbouw.
Perspectief volumebouw II Deventer Revisited 2004
Stichting Stadshaven Deventer 2007
Sluisstraat juli 2000
Model Trompert 2004
Structuur visie gemeente Deventer 2006
De IJsseloever ten zuiden van de binnenstad van Deventer heeft in de loop van de eeuwen verschillende ingrijpende gedaantewisselingen ondergaan. In de middeleeuwen liep de Bolwerksweide -de uiterwaarden van de IJssel- tot aan de oude haven, die eigenlijk een zeer oude IJsselbocht is. De haven was hier tegelijkertijd stadsgracht aan de voet van de heuvel,
Sluisstraat
Pothoofd
visie op dit gebied:
- de oorspronkelijk Buitengracht;
- het Pothoofd, te weten het onderdeel van de 17e-
een open gebied met veel water en groen,
- de Raambrug;
met respect voor stad en IJssel én met behoud
- de directeurswoning met naastgelegen pakhuis;
van industrieel erfgoed. Een parkgebied met
- de havenmond en een deel van de oude haven met kades;
eeuwse vesting, het driehoekige verdedigingswerk; - de eeuwenoude Pothoofdkade (de Jutesteiger) in de huidige vorm en ligging; - de Wilhelminabrug;
belevingswaarde.
- de sluis/brugwachterswoning;
- de karakteristieke pakhuiswoning;
Het plan zal worden geënt op de volgende
- de fabriek van Ten Zijthoff, waaronder het
- Het karakteristieke woonblok (naast de Pothoofdflat).
karakteristieke, historische elementen:
Historisch overzicht
De historische ingrediënten
Sluiskwartier en Pothoofd
Wij presenteren hier graag onze stedenbouwkundige
een overvloed aan ruimtelijke kwaliteit en
situatie 1832
‘automuseum’.
die Berg heette. kaart blaue 1649
In de zeventiende eeuw veranderde de IJsseloever volkomen door de komst van ‘het nieuwe werk’, de vesting die de stad in opdracht van prins Maurits
begin van de negentiende eeuw nog een wandelpark,
een drukke handelskade. In het begin van de vorige
aanlegde. Een breed stelsel van wallen en grachten
waar de joodse bevolking graag gebruik van maakte,
eeuw trok de gemeente het industriespoor door naar
omgaf vanaf dat moment 250 jaar lang de stad.
omdat men op de sabbat geen stromend water mocht
deze kade. Nu er in deze nieuwe eeuw, na meer dan
Geleidelijk aan vond direct binnen die vesting een
oversteken. Men noemde dit parkje in Deventer
zeventig jaar van neergang, opnieuw kansen liggen in
ontwikkeling plaats van industriële activiteiten, zoals
daarom ook wel Jodenworp, naar het Worpplantsoen
dit gebied, is het niet meer dan vanzelfsprekend om
ijzergieterij en scheepsbouw. In de loop der tijd raakt
aan de overzijde van de IJssel. In de loop van de
deze geschiedenis in de toekomstige ontwikkeling een
het Pothoofd bebouwd. De kade daar was in het
negentiende eeuw veranderde deze ‘wandeling’ in
sprekende rol te laten vervullen.
een lange rij huizen en pakhuizen tegen de stadsmuur
tweehonderd jaar oud. De toegang tot de stad loopt
sommige een rederij of een pakhuis huisvesten. Wat
en tegen de Berg is aangeplakt. Terugkijkend naar de
via een landtong tussen de IJssel en de vestinggracht
verderop ziet men de visafslag en het karakteristieke
vestinggracht, zien we een keermuur die het water
in. Het Pothoofd, dat in de rivier steekt, verspert de
huis op de punt van de landtong, dat in het IJsselwater
van de gracht op peil houdt en van de haven scheidt.
weg naar de stad. Door een brug over te steken en de
staat. Daar gaat men over de draaibrug over de
Een stenen torentje op het midden van de muur (een
wachtpost bij de weg door het Pothoofd te passeren,
havenmond, aan de rechterhand strekt de haven zich
monnik) verhindert kwajongens of ongewenst volk de
nadert men de stad langs een straat die nu Pothoofd
honderden meters uit langs de Bokkingshang, waar
overtocht.
1850
heet. Daar staan wat losse gebouwen, waarvan
- Amsterdam haar thuishaven, de rederij bevindt zich hier
wordt van barrière een uitzichtpunt. De vesting is tien
ook, naast het Weerdsgesticht voor oude schippers en
jaar geleden opgeheven, de gracht heeft nu alleen nog
schippersweduwen. Het Pothoofd ontwikkelt zich in deze
maar de functie van (Overijssels) kanaal. Een klapbrug
tijd tot een overwegend statige straatzijde, waar Deventer
verbindt de Raambuurt -volop in ontwikkeling- met de
ondernemers wonen met meestal -zoals toen in de hele
drukke Pothoofdkade. In de vestinggracht ligt al 25 jaar
stad gebruikelijk- het werk aan huis. Aan de Sluisstraat
in plaats van de keermuur een sluis tussen de gracht en
zal molenmaker Ten Zijthoff in de nieuwe eeuw een
1885
Langs de IJssel ziet men een intacte vesting,
De sloop van de vesting is in volle gang. Het Pothoofd
haven. De haven is toegankelijk vanaf de IJssel en vanuit
machinefabriek bouwen (het oudste gebouw is nu bekend
het kanaal via de genoemde sluis, maar alleen wanneer
als ‘automuseum’). Tussen 1915 en 1920 wordt hier
vanaf die tijd de drukte op deze kade afnemen door de
het IJsselwater hoog genoeg staat. Bij laag water stinkt
een aftakking van het spoor aangelegd. Dan verdwijnt
aanleg van de nieuwe industriehaven (Bergweide) en
het op de Bokkingshang en kunnen haven en sluis niet
ook het uitzichtpunt, dat in de weg ligt. Van het Pothoofd
de ontwikkeling van het ‘natte’ industriegebiedje tussen
worden gebruikt. Aan de drukke Pothoofdkade heeft
resteert dan slechts het puntje met een bolder, dat we
Zutphenselaan en de IJssel, dat daar gebruik maakte van
de Deventer Stoomboot Mij, van de lijndienst Deventer
nu nog kennen. Ondanks deze transportvernieuwing zal
de overslagmogelijkheden aan de IJssel.
Afbraak vestingswerk het Pothoofd
men dan ook in 1953. Op deze manier verdween binnen
het Pothoofd een verffabriek op in drie naast elkaar
De huidige situatie laat in haar verloren samenhang en
vies parkeerterrein met een aantal lelijke hallen cq
straatvlinders en hondenuitlaters, herinnert de kade aan
bij Klosters recht aansluit op het Overijssels Kanaal,
twintig jaar het water, waarin het Bergkwartier zich vele
gelegen panden. In de jaren zestig wordt het in de
grote verwaarlozing nog in vele opzichten de eerder
aanbouwen. De stadsgracht is hier verdwenen, van
het plantsoentje van weleer. Een laadperron steekt boven
klachten over stank (rioolwater werd ongezuiverd
dat op die plek eerst een haakse bocht naar de stad
eeuwen spiegelde. Maar de bouw van de Wilhelminabrug
oorlogsjaren vernielde Weerdsgesticht voor schippers
beschreven periodes zien en vermoeden. De bouw van
kanaal en sluis resteren nog een in een slechte staat
de kade uit. Verspreid over Pothoofd en Sluisstraat staan
geloosd) het grootste deel van de oude haven gedempt.
maakte. De nieuwe sluis verlost vanaf 1951 de haven
van 1939 tot 1941 heeft ruimtelijk het meest effect
en schippersweduwen vervangen door de Schippersflat,
de schippersflat, de wooeenheden aan de Pothoofd, het
verkerende Raambrug en enige vermolmde palen
nog veel gebouwde herinneringen aan vervoer, handel
Men had toen immers alweer tien jaar een nieuwe haven
van het rijzen en dalen van het waterpeil van de IJssel.
gehad. Tot 1953 stonden een aantal pijlers van de brug
waarvan de kwaliteit van het aanzicht en het uitzicht
verbouwen en schilderen van de voormalige molenmakerij
van de remmingwerken vóór de sluisingang. Het oude
en industrie. De brug, stoer en duurzaam vormgegeven,
stroomopwaarts.
De verlegging en de Prins Bernhardsluis maken het
nog in het water, het restant van de haven, omdat het
omgekeerd evenredig zijn aan elkaar. De ruimtelijke
en de bouw van de bovengrondse parkeergarage
Pothoofd is als ruïne nog aanwezig op de kop van een
domineert nog altijd het geheel.
Direct na de oorlog maakt men een plan bekend voor
laatste deel van het Overijssels kanaal overbodig en
Overijssels kanaal de doorvaart -via de haven- naar de
neergang is voltooid.
maken het een troosteloos en vergeten gebied van
even ruïneuze Pothoofdkade, die weerloos op een
de uitbreiding van de industriehaven. Deze haven
daarmee ook de sluis bij de oude haven. Beide dempt
IJssel nog nodig had. Na de oorlog richt Senzora aan
Deventer. Daar waar de gracht is gedempt rest een
restauratie wacht. Overgroeid en verlaten, plek voor
2008
krijgt een derde havenarm en een basiskanaal, dat
onderhoudskosten van de haven en de voortdurende
1940
In de jaren dertig heeft de stad vanwege de hoge
Uitgangspunten van het plan
1649
1853
Toekomst
1907
1932
1980
Herstel van de stadsgracht
Herstel van de openheid van het gebied
Het belangrijkste uitgangspunt is herstel van de
We bouwen dus niet in het Sluiskwartier, maar kiezen
oorspronkelijke gracht. Een van de belangrijkste
uitdrukkelijk voor openheid op deze plek. Openheid
kenmerken van Deventer is de gracht rondom de oude
doet meer recht aan de geschiedenis van de stad.
binnenstad. Door de inzet van stichting Oud Deventer en
Bovendien komt oude skyline van de stad veel mooier
de deskundigengroep Oog op Deventer is destijds bereikt
uit. Daarnaast wordt het door deze plannen mogelijk
dat de door de gemeente geplante verdiepte parkeerbak
om te recreëren aan de IJssel, dicht bij de Deventer
is omgezet in het doortrekken van de gracht tussen
binnenstad. In het plan gaan we uit van een parkachtig
station en Leeuwenbrug. Geen mens zal het in zijn hoofd
landschap waarin men aan de IJssel -en toch dicht bij
halen om een deel van de Singel voor het station, bij de
het centrum- kan ontspannen.
Boreel of in het plantsoen te dempen en vervolgens te
Om openheid te scheppen, wordt een groot deel van
bebouwen. Het vreemde is dat dit wel is gebeurd in het
de bebouwing langs het Pothoofd in verschillende fases
Sluiskwartier. We hebben nu de kans om dit te herstellen.
gesloopt, ook de oude Schippersflat zal op termijn
Een historische kans in onze ogen, want het herstel van
verdwijnen.
deze gracht tot aan de Zandpoort zal de leefbaarheid van
De Wihelminabrug is een prachtig kunstwerk dat ruimte
het gebied enorm versterken en de openheid ervan zal
nodig heeft om bewonderd te kunnen worden. Openheid
een spannend contrast vormen met de aloude, gesloten
rondom de brug is daarom essentieel. Ook om die
stadswand van Bokkingshang en Zandpoort.
reden is het nodig dat de Schippersflat op termijn
Interieur Molenmakerij
wordt gesloopt. De oorspronkelijke openheid wordt
nog: de gemeente heeft voor het automuseum een
grotendeels hersteld en de vrijstaande boogbrug kan zo
sloopvergunning verleend.
als ‘landmark’ tot zijn recht komen.
De gebouwen uit 1884, 1905 en 1916 zijn prachtige voorbeelden van gaaf bewaard gebleven
Behoud van de historische Pothoofdkade
bedrijfsarchitectuur en ze zijn karakteristiek voor de
De historische Pothoofdkade in oude luister herstellen.
periode waarin zij werden gebouwd.
Dit betekent dat de oude kademuur niet gesloopt wordt,
Het wit geschilderde pand Sluisstraat 4 kreeg door de
maar gerestaureerd. Het gebied van de Pothoofdkade
verbouwing in 1957 een jaren vijftig uitstraling, maar
moet een landschappelijke inrichting krijgen, een gebied
ook hier bleef veel oorspronkelijks bewaard. Het zal
waar het prettig vertoeven is (in de geest van de
na restauratie een parel zijn! De gebouwen zijn als
vroegere Jodenworp).
ensemble van grote waarde en vormen ook een mooi decor voor een plein aan het water. In het gebouw zou
Behoud van molenmakerij F. ten Zijthoff
een openbare functie moeten worden gehuisvest.
De drie aaneengesloten panden aan de Sluisstraat,
Ook is de brug een belangrijk onderdeel van de
kan alleen dan autovrij gemaakt worden, als er minder
hoofdwegenstructuur van Deventer. Dat zal naar
auto’s zouden rijden of als er een nieuwe noord/zuid
die uitkijken op de brug, maakten ooit deel uit van
Verkeer
verwachting de komende dertig jaar zo blijven;
verbinding wordt gemaakt aan de westzijde van de
een fabriek, de molenmakerij van de Fa. F. ten
De Wilhelminabrug is een van de zeven bijzondere
prognoses geven aan dat het verkeer in de toekomst
IJssel. Beide opties zijn niet te verwachten binnen de
Zijthoff. Uitgaande van de selectiecriteria jongere
boogbruggen in Nederland. Daarom is de brug
verder zal toenemen. Het wijzigen van de op- en afritten
tijdspanne waarvoor het plan is opgesteld. Daarom gaan
bouwkunst scoort het complex op vrijwel elk aspect
tezamen met de opritten, de pijlers en de fiets- en
van de brug achten wij niet realistisch.
we ervan uit dat het Pothoofd en de Welle hun belangrijke
hoog, maar het geniet nog geen bescherming, sterker
voetgangersopgangen zeker het behouden waard.
Net zo realistisch zijn we ten aanzien van de Welle. Die
verkeersfunctie blijven houden in de toekomst.
1e fase: 2009 - 2013
Planbeschrijving
Fasering en kwaliteit
In deze fase wordt de gracht hergraven. De
de parkeergarage verdwijnen de HAT-eenheden aan het
periode gerestaureerd. Wanneer dit werk gereed is,
een eindbeeld geeft dat de kwaliteiten heeft die wij
werkzaamheden volgen op de bouw van een nieuwe
Pothoofd 129/185. Twee rijbanen leiden naar de inrit.
wordt deze aanlegplaats uitsluitend gebruikt voor een
vooropstellen: een grotere openheid tussen stad en
ondergrondse parkeergarage met een capaciteit van 250
De voormalige molenmakerij F. ten Zijthoff is
‘come and go’-zone voor de binnenvaart.
rivier en een nieuwe ruimtelijkheid in het gebied zelf.
parkeerplaatsen. De gemeente heeft berekend dat er in
gerestaureerd en biedt onderdak aan een museum met
Het eindbeeld van deze fase omvat in ieder geval het
De fasering geeft rust aan de ontwikkeling en staat
dit gebied zeker zoveel parkeerplaatsen nodig zijn en dit
landelijke bekendheid. Het bestaande woonhuis naast
gebied rondom het museum, de bebouwing langs de
nieuwe ontwikkelingen en wensen van de stad niet in
aantal kan oplopen wanneer de wens wordt vervuld om
de molenmakerij is gesloopt. Aan de Sluisstraatzijde van
Sluisstraat en de nieuwe Raambrug. In combinatie
de weg. Ook het terugbrengen van de oude haven
meer pleinen en straten in de oude binnenstad autovrij
de gracht worden bomen geplant als eerste aanzet tot
met de in die periode mogelijk op gang gekomen
behoort tot de mogelijkheden, maar dan zou de
te maken. De parkeergarage bevindt zich grotendeels
het toekomstige park.
ontwikkeling rondom Senzora, zal de Raambuurt
onder de gracht en voor het maken van de entree van
De oude kademuur en het Pothoofd worden in deze
hiermee een fraaie afronding krijgen.
Wij stellen een fasering voor, waarvan elk stadium
Wilhelminabrug moeten verdwijnen.
2e fase: 2013 - 2018
De huidige parkeervoorziening onder de Wilhelminabrug
gerestaureerd. Tezamen met de al gerestaureerde
stadsgracht niet moet verworden tot een private
nadert. Over een landtong tussen IJssel en Buitengracht
plein een uniek karakter.Langs het Pothoofd zijn
verdwijnt en maakt plaats voor een uitbreiding
kademuur langs het Pothoofd heeft Deventer nu 340
jachthaven. Verder zou voor de daartoe benodigde sluis
nadert men de gesloten bebouwing van Zandpoort
nu ook de eerste veranderingen waarneembaar, de
van de ondergrondse parkeergarage met 100
meter oude kademuur aan het historische stadsbeeld
ook een beweegbare brug nodig zijn; een kostbare
en Bokkingshang. Het gebouw de Steerne krijgt een
parkeerplaatsen zijn vervangen door groen en de
parkeerplaatsen. De Buitengracht wordt verlengd en
toegevoegd.
zaak.
nieuwe, meer bij het oude stadsfront passende gevel
weg is nu enigszins versmald. Door het verdwijnen
De woonbebouwing op de kop van de haveningang kan
waarbij een kleine uitbreiding mogelijk is.
van nog enige panden aan het Pothoofd ontstaan
raakt bijna tot de bebouwing aan de Zandpoort. De pijlers van de brug staan weer in het water zoals dat
De oude haveningang bij de IJssel wordt uitgegraven
nu worden herbouwd, de oude kastanjebomen kunnen
Tussen de molenmakerij en de pakhuizen aan de
meerdere doorzichten vanaf het Pothoofd naar het
ook tot 1953 het geval was.
tot aan de weg tussen Pothoofd en Zandpoort. We
blijven staan.
Bokkingshang wordt een fraai plein aangelegd
water en groen van het Museumpark. Overwogen kan
De nog onder de grond aanwezige oude kademuren
kiezen ervoor om geen sluis te maken tussen IJssel
Door de sloop van de bovengrondse parkeergarage
met kinderkoppen en fraaie plantanen. Door de
worden om aan het museum een glazen gebouw toe
rond de havenmond worden nu vrij gelegd en
en Buitengracht. De voornaamste reden is dat de
is nu al goed voelbaar dat men de oude binnenstad
industriele bebouwing aan weerszijden krijgt het
te voegen.
3e fase: 2018 - 2023
We zijn intussen tien jaar verder, Deventer is trots op
gezien als een van de mooiere plekken langs de IJssel,
een nieuwe woning en krijgen waar mogelijk een
120 parkeerplaatsen erbij is het totale aantal nu 470
het nieuwe museum, meer bezoekers uit binnen- en
met uitzicht op de Bolwerksmolen, de boogbrug en in
vervangende woning aangeboden die eveneens
plaatsen. De gehele strook tussen Buitengracht en
buitenland bezoeken het museum en de Deventer
de winter de vele trekvogels bij de Bolwerksplas.
uitzicht biedt op de IJssel.
Pothoofd wordt nu landschappelijk ingericht naar het
binnenstad. Het plein met de bomen voor het museum is
Het verkeer is waarschijnlijk niet minder geworden,
De vier woonhuizen (Pothoofd 187/193) naast een van
goede voorbeeld van het fraaie park achter de ROC. Een
inmiddels ook een belangrijke locatie voor boekenmarkt
maar vindt zijn weg langs en over deze prachtige
de Pothoofdflats zijn inmiddels ook gerestaureerd en zo
(licht of flauw) meanderende weg door het smalle park
en Deventer op Stelten. In het park achter het museum,
rivier. De stad heeft de laatste panden aangekocht
ook het pakhuis naast de entree van de parkeergarage.
welke aan weerszijden wordt begrensd door water
waar het terras van het museumrestaurant is te vinden,
langs het Pothoofd, de Schippersflat is het laatste
De bezoekersaantallen van de Deventer binnenstad
De openheid versus de gesloten stadswand van
zijn kunstobjecten te bewonderen. Het park aan de
bouwwerk dat wordt gesloopt. De gepensioneerde
maken het rendabel om de garage nog verder uit
de Deventer binnenstad is nu goed voelbaar en
IJssel wordt door zonliefhebbers en flanerende mensen
schippers worden begeleid bij het zoeken naar
te breiden aan de zijde van het Pothoofd. Met nog
zichtbaar.
MAQUETTEFOTO’S
Referentiebeelden
optie haven en nieuwe gracht
Optie haven
en tegelijkertijd een vast waterpeil in de haven
de Prins Bernhardsluis. Via een mooie route door de
Wij zijn geen voorstander van het aanleggen van
te garanderen. Verder dient nog de dam uit het
eerste havenarm en een nieuwe, korte gracht van
de haven zolang de Wilhelminabrug nog zo fier het
voorliggende plan te worden vervangen door een
150 meter lang (met een brug in de Mr. de Boerlaan)
Deventer stadsbeeld bepaalt. Echter, ons plan maakt de
ophaalbrug en de haven kan worden gegraven. In dat
komen de boten in de Buitengracht ter hoogte van het
aanleg van de oude haven niet onmogelijk. Mocht blijken
geval moeten uiteraard ook de oude nog aanwezige
Archeologisch Depot.
dat er in de verre toekomst toch behoefte bestaat aan
kademuren weer worden hersteld.
Uit onderzoek van deze optie zou kunnen blijken dat
het terugbrengen van de haven, dan kan dit eenvoudig
dit een enorme stimulans voor het havenkwartier en de
in het plan worden ingepast (mits de brug weg is).
Optie nieuwe gracht
In het plan is de historische haveningang al aanwezig.
Mocht de aanleg van de sluis op deze historische
Daarin dient dan een sluis te worden gemaakt om de
plek toch op problemen stuiten dan is er nog een
haven toegankelijk te maken voor recreatievaartuigen
tweede optie, namelijk door gebruik te maken van
omgeving van de Mr. de Boerlaan kan betekenen.
Industrieel erfgoed
“Geen mens zal het in zijn hoofd halen om de gracht voor het station te dempen en vol te bouwen !!!!!!!!!!” Gijs van Elk
slotwoord
Het SIED-plan is een onderbouwd pleidooi, waarin de rijke historische kwaliteit en identiteit van onze stad de belangrijkste uitgangspunten zijn geweest voor de gemaakte keuzes. De unieke sfeer van het oude Deventer komt in de open, sfeervolle ambiance die ons voor ogen staat, het meest tot zijn recht. De ontwikkeling van een plan in de geest zoals in dit document uiteengezet, zal naar onze overtuiging een belangrijke verrijking betekenen voor de binnenstad. De herontwikkeling van het Sluiskwartier vraagt grote, verstrekkende beslissingen van het bestuur van de stad, met gevolgen voor de generaties na ons. Dat vraagt om visie, om daadkracht en om durf. Met de herontwikkeling van dit gebied krijgt Deventer een laatste en unieke kans in de schoot geworpen om de historische stadsgracht op vrij eenvoudige wijze terug te brengen in de plattegrond. Het herstel van de oorspronkelijke sfeer en lijnen langs straten en water, levert ons en onze kinderen een open gebied op. Een parkachtig, groen gebied, dat Deventer weer de kans geeft als vanouds op te rijzen achter haar muren en oude bebouwing langs de IJssel. Een gebied dat door beplanting en oude historische (industriële) bebouwing herinnert aan de grandeur van vroeger, maar dat tegelijkertijd het levendige en bruisende beeld biedt van een moderne stad van nu.
Dit is een uitgave van: Stichting Industriëel Erfgoed Deventer
colofon
mogelijk gemaakt met bijdrage Provincie Overijssel. Bronvermelding foto’s: Athenaeumbibliotheek Illustraties: I’M architectecten Grafisch ontwerp: bureau Janse, Deventer
© 2008
