Agenda Landgoederen provincie Overijssel

Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016 februari 2013

Colofon Uitgave provincie Overijssel Datum februari 2013 Auteur programma Cultuur & Ruimte

Fotografie Job Boersma

Inlichtingen bij Sjoerd Cusveller Telefoon: 038 499 83 92 Email: [email protected]

Adresgegevens Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 www.overijssel.nl

Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016 februari 2013

Inhoudsopgave

Voorwoord

5

1

Inleiding

6

2

Ambitie met landgoederen 2.1 Vraagstukken van landgoedeigenaren 2.2 Provinciale beleidsambities en opgaven met landgoederen 2.3 Ambitie met de Agenda Landgoederen - kansen benutten 2.4 Doelgroep en middelen

10 10 13 16 17

3

Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016 3.1 Ruimtelijke en culturele ontwikkeling 3.2 Economie 3.3 Natuur en landschap 3.4 Communicatie

18 20 22 22 23

4

Borging en vervolg na 2013

24

Bijlagen 1. Landgoederen en Overijssel 2. Overzicht regelingen 3. Landgoederen in de Catalogus gebiedskenmerken 4. Rol Rijk, provincies en gemeenten

27 29 31 33

Voorwoord We kijken terug op een bijzonder jaar rond het thema landgoederen, 2012 was namelijk ‘het nationale jaar van de historische buitenplaats’. We hebben hier als provincie, in samenwerking met een aantal partners1 - onder andere landgoedeigenaren, invulling aan gegeven met activiteiten binnen het thema ‘Het landgoed als bedrijf’. Met dit thema onderstrepen wij het belang van het landgoed als onder neming en vergroten we bij een breder publiek de bewustwording over wat er komt kijken bij het in stand houden van een landgoed.

We beschouwen landgoedeigenaren, vanwege hun grote aandeel in het landelijk gebied als een belang rijke private partner. Bijna 10% van de provincie is bedekt met landgoederen en zo’n tweederde van de landgoederen ligt in de Ecologische Hoofdstructuur. Recent onderzoek laat zien dat de maatschappelijke baten van landgoederen groter zijn dan de kosten (met een factor 2 tot 4). De “opbrengsten” komen echter lang niet altijd bij de eigenaren terecht, terwijl zij wel de kosten van het landgoedbeheer voor hun rekening nemen. De afgelopen jaren hebben we samen met eigenaren flink in de restauratie en herstel van landgoederen geïnvesteerd. Onze doelstelling is om eigenaren optimaal de ruimte te bieden voor ondernemerschap, zodat we de bijdrage van landgoederen aan de

1

Overijssel Particulier Grondbezit, Het Oversticht, Landschap Overijssel

provinciale doelen kunnen behouden en versterken. Daarbij gaat het naast het duurzaam behoud van bestaande kwaliteiten ook om de ontwikkeling van nieuwe maatschappelijke waarden (bv natuuront wikkeling en toegankelijkheid). We gaan daarom, samen met landgoedeigenaren en gemeenten na, hoe we de wet- en regelgeving kunnen optimaliseren, met als doel meer ondernemingsruimte te bieden aan eigenaren voor duurzaam beheer en ontwikkeling van de maatschappelijk kwaliteiten van hun landgoed. Een landgoederenconsulent of - loket is de verbindende schakel tussen landgoedeigenaar en overheid en kan voorzien in het maatwerk dat een integraal bedrijf als een landgoed vraagt. We hebben de Agenda Landgoederen in goed overleg met alle partijen opgesteld. We willen de goede samenwerking graag voortzetten en zullen gemeenten, landgoedeigenaren en andere relevante organisaties ook nauw betrekken bij de uitvoering ervan. We willen hen daarom oproepen om aan te geven welke rol zij voor zichzelf zien om landgoederen duurzaam voor onze provincie te behouden.

Gedeputeerde Staten van Overijssel,

Mw. drs. A.Th.B. Bijleveld-Schouten voorzitter

Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016

Landgoederen in Overijssel zijn, ook in de 21ste eeuw, veelzijdige bedrijven en hebben ook in die zin grote maatschappelijke waarde. Vaak zijn ze al generaties lang in handen van de families die er wonen. Landgoederen vertegenwoordigen karakteristieke waarden op het gebied van cultuurhistorie, natuur, landschap, bos, (extensieve) landbouw, water en recreatief medegebruik en dragen daarmee bij aan een provincie, waar het aantrekkelijk is om te wonen, te werken en te verblijven. De nabijheid van land goederen levert veel indirecte opbrengsten op voor ondernemingen in de omgeving. Denk daarbij aan campings en recreatieterreinen, horeca, fiets- en kanoverhuurbedrijven. Maar ook in de huizenprijzen speelt de aantrekkelijke woonomgeving van land goederen een positieve rol.

Mr. H.A. Timmerman secretaris

5

1 Inleiding Overijssel is rijk aan landgoederen. Met 270 historische landgoederen van vóór 1960, waarvan 55 rijksbeschermd, heeft de provincie Overijssel veel landgoederen binnen haar provinciegrenzen, ook vergeleken met de rest van Nederland. Alleen Gelderland, Utrecht en Noord-Holland evenaren dit aantal. Samen met de nieuwe landgoederen, gesticht na 1960, beslaan landgoederen maar liefst een oppervlakte van ruim 30.000 hectare: bijna 10% (!) van de oppervlakte van Overijssel. Zo’n tweederde van landgoederen bevindt zich in de ecologische hoofdstructuur (EHS) –dat is een kwart van de totale EHS-, 40% van de Overijsselse bossen bevindt zich er en ook 8% van de Overijsselse landbouwgrond. Stuk voor stuk zijn dit sprekende feiten, waar we ons in de provincie nog te weinig rekenschap van geven.

Landgoederen leveren vanwege hun unieke kenmerken en activiteiten een belangrijke bijdrage aan onze ambities op provinciale kerntaken: inrichting van het landelijk gebied, regionale economie en culturele infrastructuur en monumentenzorg. Ze vormen een belangrijk deel van ons erfgoed. Vaak zijn ze honder den jaren oud, behoren tot de pronkstukken van bouwkunst en landschapsarchitectuur in de provincie en zijn nauw verbonden met de maatschappelijke en economische ontwikkelingen van onze provincie. Hun omvang en verscheidenheid zorgen er mede voor dat de provincie een aantrekkelijke plek is om te wonen, werken en recreëren. De waarde van landgoederen onderkennen we in het huidige coalitieakkoord 2011-2015 ‘De kracht van Overijssel’. Met de Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016 geeft de provincie invulling aan het voornemen uit de Omgevingsvisie Overijssel (2009) om een landgoederenvisie2 op te stellen. Het opstel len van de Agenda Landgoederen is de volgende stap na de Inventarisatie Landgoederen Overijssel3 (2011) en het onderzoek naar de Economische en Maat schappelijke baten van Landgoederen (2012) in samenwerking met de provincies Gelderland en Utrecht. Uit dit onderzoek blijkt dat investeren in landgoederen loont. De baten overtreffen veelal de kosten. Een klein deel van de baten komt echter maar terecht bij landgoedeigenaren.

6

2 3

Inventarisatie Landgoederen Overijssel De publicatie ‘Landgoederen en Overijssel - Midden in ons landschap’ - ontsluit de resultaten van de Inventarisatie Landgoederen Overijssel (2011) voor gemeenten, landgoedeige naren en andere professioneel betrokkenen bij landgoederen. De publicatie bevat tevens een aantal portretten, die de hedendaagse bedrijfs voering op landgoederen in beeld brengen. Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013- 2016 De Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013 – 2016 bundelt provinciale activiteiten rondom het thema landgoederen. Voor de provincie zijn land goedeigenaren belangrijke private partners in het buitengebied. Zij leveren een substantiële bijdrage aan de provinciale doelstellingen voor de fysiek-ruimtelijke inrichting van het landelijk gebied. De agenda maakt inzichtelijk wat actuele vraagstukken zijn met betrek king tot het in stand houden en ontwikkelen van landgoederen en wat onze rol en ambitie is in relatie tot ruimtelijke en culturele ontwikkeling, economie en natuur en landschap. Zo kunnen we ontbrekende schakels ontdekken en kansen formuleren om de bijdrage van landgoederen aan het bereiken van provinciale doelstellingen op het terrein van ondermeer natuur (EHS), landschap, cultuurhistorie, water(veiligheid), recreatie-toerisme te vergroten. De Agenda Landgoederen brengt de rijkdom aan landgoederen in de provincie in beeld en brengt de kansen en uitdagingen die dit biedt onder de aandacht. Langs deze weg kiezen we voor een concrete integrale aanpak ter versterking en aanscher ping van ons landgoederenbeleid. De focus van de agenda ligt op historische landgoederen gesticht vóór 1960.

Het opstellen van de landgoederenvisie past binnen het Actieprogramma Cultuur en Ruimte van de provincie Overijssel (2007-2013). Inventarisatie Landgoederen Overijssel 2011, Albers Adviezen c.s. Resultaten van het onderzoek zijn na te lezen via www.overijssel.nl en de brochure Landgoederen in Overijssel. Midden in het landschap.


7

Waarom stellen we (juist nu) een Agenda Landgoederen op? In stand houden van landgoederen is niet vanzelfsprekend Landgoederen hebben van oudsher een innovatieve functie in de ontwikkeling van de landbouw, (textiel) industrie en natuurbeleving. Ze hebben deze inno vatieve kracht nog altijd in zich. Landgoedeigenaren zijn primair ondernemers, die hun bezit in stand willen houden voor toekomstige generaties4. Vanzelfsprekend is dit echter niet; het vraagt flinke investeringen om natuur, landschap en cultuurhistorie op landgoederen te behouden en te versterken. Traditionele dragers, zoals landbouw en bosbouw, brengen onvoldoende op om de hoge beheerkosten van het landgoed te kunnen financieren. Ook subsidies voor het landgoedbeheer lopen sterk terug. Investeren in nieuwe economische dragers, zoals zorgfuncties, recreatie en toerisme en biomassa, is daarom van uitermate groot belang voor het voort bestaan van landgoederen5 en daarmee voor hun bijdrage aan provinciale doelen. Het vraagstuk welke nieuwe economische functies landgoedeigenaren kunnen ontdekken en hoe zij deze kunnen ontwikke len met behoud van de unieke kwaliteiten van het landgoed is actueler dan ooit. Provinciale positie en rol Onze verantwoordelijkheid in de inrichting en het beheer van het landelijk gebied neemt toe door de decentralisatie van taken in de ruimtelijke ordening van Rijk naar provincies. Wij hebben een centrale positie in het sturingsproces rond voorbereiding en planvorming, aan de ‘voorkant’ van gebiedsontwik kelingen. Gemeenten en - private - partners, waar onder landgoedeigenaren, zijn daarbij essentiële partijen. Wij vinden het van belang dat het beleid van gemeenten en provincie aansluit bij en bijdraagt aan de integrale bedrijfsvoering van landgoederen. Daarvoor is het noodzakelijk dat het beleid de benodigde ruimte6 biedt aan initiatieven van eigenaren om de exploitatie van landgoederen sluitend te maken. Inzet ruimtelijk instrumentarium Een effectieve inzet van het RO-instrumentarium is van groot belang voor de duurzame instandhouding van landgoederen. De landgoedeigenaren geven aan

4

8

5 6 7

in de huidige praktijk tegen knelpunten aan te lopen bij de toepassing van regelgeving. Via de Agenda Landgoederen willen we op basis van concrete casuïstiek van landgoedeigenaren en gemeenten, onderzoeken hoe het (ruimtelijke) instrumentarium optimaal kan functioneren passend bij de ontwikke lingsgerichte benadering van de provincie, opdat eigenaren ruimte hebben om te ondernemen uiteraard binnen de kaders van het maatschappelijk en cultuurhistorisch belang van landgoederen voor de provincie. Eén loket benadering voor landgoederen Landgoedeigenaren vragen om een loket ofwel één aanspreekpunt waar zij met hun plannen en vragen terecht kunnen. Zij hebben vanwege de veelzijdigheid van hun bedrijf te maken met verschillende sectoren binnen de provincie. Via een landgoedloket kan worden voorzien in het maatwerk dat een integraal bedrijf als een landgoed vraagt. De agenda biedt de mogelijkheid om de inrichting van een dergelijk loketfunctie nader te verkennen en in te richten. Herijking van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) Een groot deel van de landgoederen ligt in de nieuwe zone Ondernemen met Natuur en Water en daarbin nen in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS)7. Land goederen vormen door hun historie en karakteristieke kenmerken een stabiele factor in het buitengebied en zijn daarom van waarde bij de ontwikkeling van de zone Ondernemen met Natuur en Water. De provincie geeft ruimte aan initiatiefnemers en eigenaren voor ruimtelijke ontwikkelingen in de het deel van de zone Ondernemen met Natuur en Water buiten de EHS mits een kwaliteitsimpuls voor de groene omgeving (KGO) plaatsvindt gericht op water, natuur en landschap. In de te ontwikkelen uitvoeringsstrategie voor de nieuwe herbegrensde EHS en de zone Ondernemen met Natuur en water zal de mogelijke rol van landgoederen betrokken worden. Omgevingsvisie Overijssel Resultaten voortkomend uit de Agenda Landgoederen kunnen input leveren voor het proces rond de herziening van de Omgevingsvisie Overijssel in 2014. Waar mogelijk sluiten we daarbij aan bij het proces van de ontwikkeling van de Cultuurhistorische Waardenkaart Overijssel.

Rangschikking onder de Natuurschoonwet biedt fiscale voordelen voor landgoedeigenaren, maar legt beperkingen op aan het ondernemerschap van landgoederen. Bron: Wegwijzer landgoed en fiscus (FPG, 2007) Waardevol Groen (InnovatieNetwerk, 2011) Bron: o.a. De economische betekenis van buitenplaatsen en landgoederen in Gelderland, Overijssel en Utrecht. (Witteveen + Bos, 2012). zoals ter consultatie voorgelegd aan de staten op 28 november 2012

Uitvoeringsprogramma Cultuurnota 2013-2016 Erfgoed is een van de drie speerpunten in de nieuwe cultuurnota ‘De kracht van cultuur: creatief verleden, heden en toekomst’. Landgoederen krijgen binnen dit speerpunt in het bijzonder aandacht. Zij zijn belang rijke culturele identiteitsdragers, met een bepalende invloed op het vestigingsklimaat in de provincie en daarmee op de economie8.

Leeswijzer: Na hoofdstuk 1 met aanleiding en doel van de Agenda Landgoederen, volgt hoofdstuk 2 waarin zowel de vraagstukken van landgoedeigenaren beschreven staan, als de ambitie van de provincie met landgoederen. Hoofdstuk 3 is de eigenlijke agenda, die de projecten en initiatieven van de provincie met landgoederen bundelt. Hoofdstuk 4 vorm het laatste hoofdstuk, daarin staat hoe de kennis en ervaring opgedaan via activiteiten uit de Agenda Landgoede ren worden geborgd.


Met het initiatief tot het opstellen van een Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016 dragen we bij aan de randvoorwaar den die landgoederen nodig hebben voor duurzame instandhouding, en daarmee investeren we in de economische en maat schappelijke baten voor de provincie Overijssel. Daarnaast ontwikkelen en delen we kennis en ervaring met partners en werken we aan een goede samenwerking tussen alle betrokkenen om daarmee het perspectief voor de landgoe deren te versterken.

9 8

zie o.a. G. Marlet, E. Ruijgrok

2 Ambitie met landgoederen 2.1 Vraagstukken van landgoedeigenaren Landgoederen in Overijssel zijn veelal particulier eigendom. Eigenaren wonen er vaak al generaties lang. Een groot deel van de particuliere eigenaren is verenigd in het Overijssels Particulier Grondbezit (OPG). Sommige landgoederen zijn in eigendom van grote terreinen natuurbeherende organisaties9, gemeenten en de provincie. Veel landgoederen zijn gerangschikt onder de Natuurschoonwet (NSW), dit stelt grenzen aan rentabiliteit10. Landgoederen beschikken over een integrale visie en werkwijze, waarbij leefbaarheid en duurzame ontwikke ling van de fysieke en ruimtelijke kwaliteit centraal staan. Hun ambitie is om het bezit op een economisch verantwoorde wijze door te geven aan de volgende generatie. De landgoedonderneming is waardengedre ven en onderscheidt zich daarmee van het winstgedre ven commerciële bedrijf. Veelal streven ze naar een zogenaamde circulaire economie. Dit betekent dat de opbrengst uit een landgoed weer geïnvesteerd wordt in het landgoed zelf. Het in stand houden van landgoederen vraagt veel investeringen van landgoedeigenaren. Vroeger waren de landbouw en de bosbouw voor veel landgoederen de belangrijkste economische dragers. Deze inkomsten bronnen nemen echter af terwijl de ambities voor de maatschappelijke functies zoals natuur, landschap en cultuurhistorie toenemen11. Om de landgoederen financieel gezond te kunnen houden en het voort bestaan duurzaam te waarborgen, investeren landgoed eigenaren in nieuwe economische dragers, zoals biomassa, zorg- of kantoorfunctie en/ of recreatie en toerisme.

Investeren in buitenplaatsen loont Het onderzoek naar de Economische en Maat schappelijke baten van buitenplaatsen en landgoederen in Overijssel, Gelderland en Utrecht laat duidelijk zien dat buitenplaatsen een groot aantal maatschappelijke baten hebben en hiermee een economische en maatschappelijke bijdrage aan de samenleving leveren. Een andere uitkomst van het onderzoek is dat slechts een klein deel van de baten daadwerkelijk terecht komt bij de eigenaren van buitenplaatsen, terwijl zij de hoge onderhoudskosten moeten dragen om het beschermde erfgoed in stand te houden. De onderzoekers doen ook aanbevelingen aan de provincies over hoe zij het in stand houden van landgoederen kunnen ondersteunen. Zij adviseren: 1. ondernemerschap stimuleren via maatwerk in wet- en regelgeving, 2. verstrekken laagrentende leningen om gebouwen in stand te houden en 3. verstrekken subsidies voor groenonderhoud, kosten hiervoor zijn hoog zijn en de inkomsten gering. (Bron: Rapport en samenvatting, Witteveen + Bos, 2012)

De aantrekkelijkheid van landgoederen levert veel indirecte opbrengsten op voor onder andere onder nemingen in de omgeving. Denk daarbij bijvoorbeeld aan campings en recreatieterreinen, horecaonder nemers en fiets- en kanoverhuurbedrijven. Ook in de huizenprijzen speelt de aantrekkelijke woonomgeving van landgoederen een positieve rol. Baten van openstelling voor recreatie en toerisme komen echter vaak niet terecht bij de landgoedeigenaar, maar bij ondernemingen in de omgeving. De keuze voor een verdienmodel hangt samen met de lokale context van het landgoed en vraagt maatwerk. Eigenaren vragen gemeenten en provincie om aan te sluiten bij de integrale visie en werkwijze van landgoederen. Ze vragen meer ruimte om te ondernemen en minder regelgeving (waaronder het ruimtelijk instrumentarium) om als ondernemer effectiever en efficiënter in te kunnen spelen op de steeds veranderende omstandigheden. Landgoed eigenaren willen op hoofdlijnen het vertrouwen van overheden om te ondernemen, bijvoorbeeld via meerjarige beheerafspraken.

9

Landschap Overijssel, Stichting IJssellandschap, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Twickel. De NSW-regelilng biedt fiscale voordelen Werkconferentie Landgoederen en Overijssel, Landgoed Vilsteren 19-02-2011, Uitwisseling Gelderland-Overijssel met eigenaren en medewerkers van de provincie over het landgoed als maatschappelijke onderneming 19-01-2012, het initiatief Landgoedbedrijf, een particulier initiatief van vier landgoedeigenaren, advies Ommen.

10

10

11


11

Nieuwe ruimte voor kwaliteit

Vijf landgoederen binnen gemeente Ommen (Vilsteren, Giethmen, Archem, Junne en Stekkenkamp) hebben met behulp van een provinciale subsidie vanuit de Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving een handvest12 geschreven, waarin ze op deze aspecten ingaan en aan bevelingen doen. Belangrijk vertrekpunt voor de landgoederen is het principe van “circulaire economie”. Dit betekent dat het inkomen uit een landgoed weer geïnvesteerd wordt in het landgoed zelf. De landgoedonderneming is waardegedreven en onderscheidt zich daarmee van het winstge dreven commerciële bedrijf. Het interne systeem van circulaire economie is echter bij veel landgoederen nog in onbalans, de kosten zijn hoger dan de baten. Hun kernboodschap luidt: • Het voortbestaan van onze landgoederen vraagt continu om ontwikkeling en innova tie; steeds met respect voor de historische achtergrond en in een veranderende maatschappelijke omgeving. Wij zijn geoefend in het vinden van flexibele antwoorden op eigentijdse vraagstukken en in staat verrassende verbindingen te leggen vanuit de integrale werkwijze die ons eigen is. Verbindingen die ook de samenleving ten goede komen. • Wij vragen erkenning voor de maatschappe lijke waarden die wij realiseren. En we vragen dat subsidies en planologische mogelijkheden worden ingezet voor het bereiken van onze maatschappelijke doelen. Wij verwachten ook dat onze inspanningen niet onnodig worden belast met ineffectieve processen, trajecten of onterechte compen saties. • Eén van de punten dat hieruit voortvloeit is de wens tot een aparte status voor land goederen in bestemmingsplannen.

12 Advies Ommen ‘Nieuwe ruimte voor kwaliteit’, Wing 2012

12

Landgoederen kunnen gebruik maken van enkele subsidieregelingen voor het beheer van hun land goed. Dit betreft o.a. de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL) en de Groene en Blauwe Diensten (GBD).Maar ook RO-instrumenten als rood voor rood en rood voor groen. Elke regeling kent zijn eigen regels en randvoorwaarden. Landgoedeigenaren hebben sterke behoefte aan meerjarige afspraken op hoofdlijnen zodat zij de verschillende instrumenten flexibeler kunnen inzetten voor hun landgoedbeheer. De duurzame instandhouding van landgoederen is een complex vraagstuk. De behoefte aan nieuwe economische dragers is bij vele landgoederen aanwezig. De mogelijkheden en randvoorwaarden voor beheer en nieuwe ontwikkelingen zijn zeer divers en niet altijd even duidelijk. Dat kan leiden tot tijdrovende en moeizame processen tussen landgoed eigenaren en gemeenten. Landgoedeigenaren vragen daarom om een onafhankelijk aanspreekpunt of loket dat hen kan adviseren en begeleiden bij complexe vraagstukken.

2.2 Provinciale beleidsambities en opgaven met landgoederen

De belangrijkste uitgangspunten voor het behoud en de ontwikkeling van landgoederen staan in de Omgevingsvisie Overijssel (2009). Onze visie wordt in dit beleidsdocument13 als volgt verwoord: “Overijssel is rijk aan landgoederen. Het zijn parels in het Overijsselse landschap en die koesteren we. Voor een aantal streken zijn landgoederen zelfs beeldbepa lend. In landgoederen komen uiteenlopende functies

Landgoederen kunnen een eigen karakteristieke kleur toevoegen aan de ontwikkelingsperspectieven in de groene omgeving en een enkele keer ook in de stedelijke omgeving. Het behoud en herstel van bestaande landgoederen is belangrijk. Landgoederen zijn opgenomen in de Lust & Leisure Laag van de Omgevingsvisie, zoals ook andere cultuurhistorische categorieën (zie bijlage 3). Het belang van de landgoederen en het overheids belang liggen op meerdere terreinen in elkaars verlengde. Op landgoederen komen veel maatschap pelijke waarden (natuur, landschap, bos, agrarisch natuurbeheer, cultuurhistorie, water, recreatief medegebruik) voor. De betekenis van landgoederen kan bestaande beleidsterreinen en programma’s versterken. Diverse provinciale beleidsterreinen hebben dan ook te maken met landgoederen. Ook zijn er raakvlakken met, bijvoorbeeld, gebiedsontwik kelingen zoals Noordoost-Twente en de IJsseldelta. Het volgende overzicht geeft inzicht in waar de landgoederen een betekenis hebben in het realiseren van onze ambities. De inhoud van het overzicht kan veranderen al naar gelang de ontwikkelingen en is niet uitputtend bedoeld.


Provinciaal beleid en ambities Landgoederen zijn belangrijk voor de identiteit van Overijssel. Vanwege hun aantal, oppervlakte en bijzondere karakteristiek zijn ze van groot belang voor de ruimtelijke en culturele kwaliteit van onze provincie. Voor de provincie zijn landgoedeigenaren, belangrijke private partners in het buitengebied. Vanwege hun lange historie en specifieke kwaliteiten vormen zij een stabiele factor in het buitengebied. Landgoederen leveren een substantiële bijdrage aan onze kerntaak uit het hoofdlijnenakkoord: inrichting en beheer van de fysiek-ruimtelijke omgeving van het landelijk gebied ten behoeve van de functies natuur, water, landbouw, recreatie, energie en andere functies die van provinciaal belang zijn. Bij de realisatie van het provinciale natuurbeleid geldt het principe van gelijkberechtiging. Dit betekent dat alle partijen (o.a. terreinbeherende organisaties, agrarische natuurverenigingen, particu lieren) bij het realiseren van onze natuurdoelen gelijke kansen krijgen. Landgoederen zijn naast de natuurbeherende organisaties en de agrarische sector een belangrijke partij in de realiseren van de provinciale ambities voor de EHS en de zone ondernemen met Natuur en Water.

en kwaliteiten samen: landbouw, natuurbeheer, landschappelijke elementen, bewoning, recreatie en cultuurhistorie. Veel landgoederen zijn geheel of gedeeltelijk opengesteld (recreatief medegebruik) waardoor ze ook maatschappelijk waardevol zijn. We zetten in op het behoud en waar nodig en mogelijk het herstel van het samenhangend geheel van de cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteiten van landgoederen, in samenhang met de ontwikkeling van de gebruiksmogelijkheden.”

13 13

Omgevingsvisie Overijssel p.101

Overzicht 1: Bijdrage aan beleidsambities Omgevingsvisie Overijssel Centrale beleidsambities Betekenis landgoederen in realiseren ambitie Woonomgeving

• Stedenband Hengelo-Enschede

flexibel aanbod woonmilieus;

• Duurzame gebiedsontwikkeling Noordoost-Twente

beschikbaarheid hoogwaardige voorzieningen

• Zwolle-Kampen netwerkstad • Versterken ruimtelijke kwaliteit stadsrandzones, o.a. Deventer

(binnen-)steden en landschap diversiteit van landschappen en dorpen; cultureel erfgoed;

• Belangrijke identiteitsdragers, cultuurdragers: speerpunt erfgoed in nieuwe cultuurnota, cultureel erfgoed in bestemmingsplannen • Herbestemmen

binnensteden Veiligheid en gezondheid

• Ruimte voor de rivier

waterveiligheid, externe en verkeersveiligheid; bescherming tegen wateroverlast Economie en vestigingsklimaat

• Herbestemming

vitale werklocaties; schaalvergroting en

• Innovatieve landbouw

verbreding in de landbouw; toerisme en vrijetijds-

• Vrijetijdseconomie, recreatieroutes, verblijfsrecreatie

besteding

• Aantrekkelijk woon- en werkklimaat (vestigingsklimaat)

Bereikbaarheid

• Fiets – en wandelpaden

Autoverkeer; openbaar vervoer; fietsverkeer;

• OV routes

goederenvervoer

• Wegverbetering (af - en opwaarderingsvraagstukken)/ inpassing

Energie

• Biomassa

duurzame energieopwekking; energiebesparing

• Energiebesparing gebouwen • Kleinschalige energielandschappen

Natuur samenhangend stelsel van natuurgebieden;-

• Ontwikkelen nieuwe natuur, groenblauwe hoofdstructuur nieuwe landgoederen

verspreide bos- en natuurwaarden

• Beheer bestaande natuur, biodiversiteit

Watersysteem en klimaat

• Ruimte voor de rivier

optimale watercondities; betrouwbare

• Drinkwatervoorziening

drinkwatervoorziening; gevolgen van

• Klimaatbeheering

klimaatverandering

• Duurzame energie • Kleine waardevolle wateren

Ondergrond aardkundige en archeologische waarden; gebruik van de ondergrond

14

• Cultuurhistorie, archeologische vondsten

Regelingen De provincie kent een aantal regelingen, beleidsinstru menten en subsidies die van toepassing zijn op landgoederen. Een deel van deze regelingen valt onder de noemer van de Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (KGO) van de Omgevingsvisie. Er is ruimte voor nieuwe sociaaleconomische ontwikkelingen in het landelijk gebied, mits ze aansluiten bij een behoefte en samengaan met investeringen in omgevingskwaliteit. Hierbij worden geen kwantita tieve regels gesteld, maar geldt de kwalitatieve voorwaarde dat er een balans is tussen privébelang en maatschappelijk belang, tussen ontwikkeling van bebouwing en investering in ruimtelijke kwaliteit. Momenteel is vanwege bezuinigingen een groot deel van de regelingen aan veranderingen onderhevig; een deel stopt of het budget neemt af. Regelingen

Regeling Landgoedversterkingsplannen Medebekostiging en stimuleren via prestatieafspraken met OPG. Bijzonderheden Bevat ontwikkelingen landgoed, beleidsdoelstellingen (semi-) overheden, visie en ambitie landgoedeigenaar en projecten Gebruik 50 landgoederen (zie overzicht in rapport Inventa risatie Landgoederen Overijssel).

Het provinciaal Meerjarenprogramma (pMJP) kent verschillende subsidiemogelijkheden waar ook landgoederen gebruik15 van (hebben) kunnen maken. Ook is er een regeling voor gebundelde restauratie van cultureel erfgoed (zie bijlage 2).

Rood voor rood In ruil voor het slopen van landschapontsierende bebouwing mag een woning worden gebouwd. De meeste gemeenten hebben hiervoor een eigen beleidskader opgesteld. Hergebruik van vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen (VAB) Mogelijkheid om een nieuwe functie toe te kennen aan vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen. Geldt ook voor niet-agrarische gebouwen op landgoederen. De meeste gemeenten hebben hiervoor een eigen beleidskader opgesteld.


Rood voor groen op bestaande landgoederen Toevoegen van bebouwing (‘rode functie’) om daarmee herstel, ontwikkeling en duurzaam beheer van de ‘groene functies’ te kunnen bekostigen. Handelingskader Rood voor Groen op bestaande landgoederen14 n.a.v. drie pilotprojecten: de Groote Scheere, de Hulst, Den Alerdinck II

Behalve bovenstaande mogelijkheden tot ontwikke ling heeft de provincie in het verleden verschillende instrumenten ingezet om de kwaliteit van landgoede ren te versterken: landgoedversterkingsplannen en subsidiemogelijkheden.

Nieuwe landgoederen Bij nieuwe landgoederen mag men een landhuis bouwen op een plek waar het normaal niet mag. Als tegenprestatie moet openbaar toegankelijk ‘groen’ aangelegd worden. Circa 15 nieuwe landgoederen zijn opgenomen in een vastgesteld bestemmingsplan, daarnaast diverse initiatieven in oriëntatie- of planfase.

14

15

Het Handelingskader omvat een beschrijving van randvoorwaarden en procesaanpak voor landgoedeigenaren die met een ‘rood voor groen’-project aan de slag willen. Drie HKLO (Herstel Kwaliteit Landgoederen Overijssel) projecten, 8 projecten voor restauratie van cultuurhistorische elementen op landgoederen, project uitgevoerd op landgoederen in het Nationaal Landschap Noord Oost Twente, waarbij zowel groene als rode (= cultureel erfgoed) elementen zijn opgeknapt: tot. € 7 mln. Eigenaren betaalden € 3 mln., de overige € 4 miljoen is afkomstig van de provincie; op 49 verschillende landgoederen zijn 130 unieke projecten afgerond, of nog in uitvoering.

15

Twickel Levend Landgoed Een voorbeeld van een integrale benadering ‘pur sang’ is het initiatief tot het Pact van Twickel, dat vanaf 2012 voortgezet wordt onder de naam Twickel Levend Landgoed. De provincie Overijssel is een van de uitvoerings partners. Twickel is het grootste landgoed van Nederland (4.500 ha) en levert door zijn omvang, ligging, bereikbaarheid en imago (economisch, sociaal en esthetisch) een unieke bijdrage aan de provincie als geheel en aan de stedelijke zone van Twente in het bijzonder. Het gebied herbergt belangrijke Overijsselse cultuurhistorische en landschappelijke waarden. Het Pact van Twickel is een gezamenlijk(e) visie en uitvoeringsplan ondertekend door de provincie Overijssel, het waterschap Regge en Dinkel, de regio Twente, de gemeenten Hengelo, Borne en Hof van Twente. Doel van het pact is om de bijzondere waarden van dit gebied te versterken zodat in de toekomst nog beter leven, werken en recreëren mogelijk wordt in het gebied. Het Pact van Twickel bundelt kansen en verbindt verschillende belanghebbende partijen. In 2010 is gestart met een eerste reeks projecten, zoals Umfassungs weg (wandelroute), Grensweg fietsroute, een ontwerpplan voor vermindering van de barrièrewerking van de weg N346. De ontwik kelingen gaan nu een nieuwe fase in (20122015), waarbij betrokkenheid van omwonenden en andere direct betrokkenen bij de opzet en uitvoering van projecten grotere aandacht krijgt. Bron: Communicatieplan Twickel Levend Landgoed 2012-2015, provincie Overijssel 2012

Subsidie natuur en landschap (SNL) De SNL is een subsidie voor behoud en ontwikkeling van (agrarische) natuur- en landschapswaarden. Grondeigenaren die natuur- of landbouwgrond beheren die is begrensd in het Natuurbeheerplan Overijssel kunnen een vergoeding krijgen voor het beheer van, en voor investeringen in (agrarische) natuurgebieden in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Investeringssubsidies kunnen betrekking hebben op inrichtingsmaatregelen gericht op kwaliteitsverbetering en op vergoeding voor

16

waardedaling van landbouwgrond (bij omzetting van landbouwgrond naar natuur). Op dit moment wordt vanwege de rijksbezuinigingen de EHS herijkt. Het subsidiestelsel voor Natuur en Landschapsbeheer (SNL) wordt geactualiseerd. Door decentralisatie van SNL-middelen van Rijk naar provincie wordt de provincie verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van natuur binnen de EHS, het Rijk daarbuiten. In 2013 wordt een kaderstellend voorstel voorgelegd aan provinciale staten voor “toekomstbestendig beheer”. Dit mede naar aanleiding van het Decentralisatieakkoord Natuur (Rutte 1) en de herijking EHS. Tot de herijking zijn subsidies mogelijk voor bestaand (aflopend) beheer in de huidige EHS. Voor inrichting en functieverandering (SKNL) geldt dit voor enkele specifiek benoemde projecten, dit betreft bestuurlijke en juridische verplichtingen.

2.3 Ambitie met de Agenda Landgoederen - kansen benutten Met de Agenda Landgoederen maken we in- en extern zichtbaar wat de provincie doet op het terrein van landgoederen en formuleren we kansen gericht op actuele vraagstukken van landgoedeigenaren en op het verwezenlijken van de provinciale ambities. We streven een interdisciplinaire benadering na via drie thema’s: 1. Ruimtelijke en culturele ontwikkeling 2. Economie 3. Natuur en Landschap De agenda bevat projecten en initiatieven die we de komende periode samen met gemeenten, landgoed eigenaren en andere betrokkenen willen uitvoeren. Een belangrijk onderdeel van de agenda betreft kennis verdiepen over de kansen die landgoederen bieden door hun bijdragen aan het realiseren van provinciale doelen en het delen van deze kennis met gemeenten, landgoedeigenaren en andere professio nele partners, om zo ons beleid en de uitvoering ervan nader vorm te geven. Landgoederen verschillen in oorsprong, kenmerken en ontwikkelingskansen. Om hier recht aan te doen kiezen we in onze aanpak voor verkenningen op basis van casuïstiek. Onze rol of positie kan per activiteit variëren, van aanjager, initiatiefnemer, financierder tot opdrachtgever.

Raakvlakken met bestaand beleid De initiatieven en activiteiten van de agenda dragen bij aan vele doelen van provinciaal beleid. In de agenda kiezen we voor activiteiten die te realiseren zijn door koppeling aan: • Actieprogramma Cultuur en Ruimte 2007-2013 • Omgevingsvisie Overijssel 2009-2012 • Cultuurbeleid en uitvoeringsprogramma 2013-2016 • Ontwikkeling van de Cultuurhistorische Waardenkaart Overijssel (CWK), gereed 2013 • Realisatie EHS • Uitvoeringskader Kerntaak Regionale Economie 2012-2015 • Programma Ruimte voor de Vecht • Programma ruimtelijke kwaliteit • Stadsrandzones en de Groene Omgeving met kwaliteit • Programma Sociale Kwaliteit

2.4 Doelgroep en middelen We richten ons met de Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016 primair op gemeenten en landgoedeigenaren, en daarnaast ook op andere professioneel betrokkenen. Wij nemen ook initiatief gericht op de inwoners van Overijssel. Het maatschap pelijk belang van landgoederen ligt immers juist in betrokkenheid van en beleving door burgers en van de waarden van dit bijzondere erfgoed.


De aard van de Agenda Landgoederen biedt ruimte voor andere beleidsterreinen om in een later stadium aan te haken.

17

3. Agenda Landgoederen provincie Overijssel 2013-2016 In het volgende overzicht staat welke middelen en activiteiten gericht zijn op welke doelgroepen en wanneer de activiteiten gepland staan. De genoemde activiteiten en middelen worden vervolgens nader toegelicht.

We kiezen met de Agenda Landgoederen provincie Overijssel voor een sectoroverstijgende benadering van landgoederen. Onze activiteiten voor de periode 2013-2016 sluiten aan bij de thema’s, zoals we die in hoofdstuk 2 hebben geïntroduceerd: 1. Ruimtelijke en culturele ontwikkeling 2. Economie 3. Natuur en Landschap

Overzicht 2: doel – doelgroep – instrumenten – matrix met tijdslijn Activiteiten

Tijd

Doelgroepen

Optimale inzet (ruimtelijk) instrumenta

najaar 2012 /

provincie

rium (3.1): aanbevelingen voor provin

voorjaar 2013

eigenaren

Toepassing uitkomsten Inventarisa

najaar 2012 /

provincie

landgoed-

tie Landgoederen Overijssel (3.1):

voorjaar 2013

gemeenten

landgoed-

cie en gemeenten m.b.t. landgoederen en wet- en regelgeving gemeenten

eigenaren

inzicht in het provinciaal belang van landgoederen (sluit aan bij ontwikke ling Cultuurhistorische Waardenkaart Overijssel) Projecten Cultuur en Ruimte (3.1):

2013

provincie

gemeenten

landgoed-

overige

breder

eigenaren

professionals

geïnteresseerd

versterken culturele en erfgoeddoel

stellingen aan ruimtelijke opgaven o.a.

publiek / burgers

provincie

landgoed-

omwonenden /

eigenaren

burgers

film, boek, tentoonstelling, atelier Toolbox nieuwe economische dragers

voorjaar 2013

(3.2): kennis delen en inspireren Beheer, herstel en ontwikkeling van

gemeenten

2013

natuur en landschapswaarden (3.3):

provincie

gemeenten

landgoedeigenaren

vertaling afspraken Rijk rond subsidie Natuur en Landschap naar meerjarige beheerafspraken op provinciaal niveau Workshops en bijeenkomsten (3.4):

2013

kennis delen en platform bieden Symposium Landgoed Overijssel (3.4):

voorjaar 2013

Kennis delen en platform bieden Landgoederenconsulent/ inrichten één loket (H4): één aanspreekpunt voor landgoedeigenaren wat betreft bestemmingsplannen en vergunningen

18

provincie

gemeenten

eigenaren

provincie

landgoed-

gemeenten

2013-2016

landgoed-

provincie

gemeenten

eigenaren landgoedeigenaren


19

3.1 Ruimtelijke en culturele ontwikkeling Onderzoek: Optimale inzet Provinciaal Ruimtelijk

Toepassing Landgoedinventarisatie in provinciaal

Instrumentarium

beleid

Project

Project

Inzet provinciaal ruimtelijk instrumentarium

Onderzoek toepassing inventarisatie landgoederen

Rol provincie

Rol provincie

Opdrachtgever

Opdrachtgever

Samenwerkingspartner

Samenwerkingspartner

OPG, landgoedeigenaren, gemeenten,

Aansluiten traject bij ontwikkeling provinciale

extern bureau (ntb)

cultuurhistorische waardenkaart (cwk)

Periode

Periode

voorjaar 2013

voorjaar 2013

Financiering

Financiering

€ 50.000,-

€ 50.000,-

Activiteit

Activiteit

Concrete casuïstiek rond vraagstukken van

Nader onderzoek naar het provinciaal belang van

landgoederen

landgoederen

Doel

Doel

Aanbevelingen voor overheden aangaande

Inzicht in het provinciaal belang van landgoederen, inzicht

landgoederen en wet- en regelgeving

in de bruikbaarheid van het concept landgoedbiotoop

Optimale inzet (ruimtelijk) instrumentarium Concrete casuïstiek met landgoedeigenaren en gemeenten geeft inzicht in welke wet- en regelgeving eigenaren als belemmerend ervaren in de ruimte die ze nodig hebben om te ondernemen, en waar zij tegenaan lopen in procedures en in de communicatie met overheden. We sluiten aan bij ervaringen, opgedaan met het provinciaal handelingskader Rood voor Groen en het Werkboek kwaliteitsimpuls Groene Omgeving, het concept landgoedbedrijf16 en bij de resultaten van het handvest Ommen: Nieuwe Ruimte voor Kwaliteit (2012). Opbrengst van het traject is inzicht in de vraag of het standaard ruimtelijk instru mentarium voldoet en welke specifieke aanpassingen eventueel nodig zijn. Tegelijkertijd verkennen we welke waarborgen er vanuit het landgoed kunnen worden gegeven voor een duurzaam behoud van de specifieke landgoedkwaliteiten. Op basis van de uitkomst van het onderzoek formuleren we aanbevelingen voor de omgang met landgoederen in regelgeving, bestem mingsplannen en vergunningentrajecten17. Hierbij benutten we de aanbevelingen voortkomend uit het onderzoek van Witteveen + Bos (2012).

Toepassing uitkomsten Inventarisatie Landgoederen Overijssel in provinciaal beleid De Inventarisatie Overijssel (2011) laat zien dat op een aantal plekken binnen de provincie Overijssel concentraties van landgoederen voorkomen. Land goederen komen voor in de nabijheid van steden, langs historische (water)wegen en op hoger of juist lager gelegen gebied. Om nader inzicht te krijgen in het provinciaal belang van landgoederen doen we verdiepend onderzoek naar de cultuurhistorische en ruimtelijke samenhangen tussen de historische landgoederen. We brengen in beeld welk schaalni veau aansluit bij de gebiedsgerichte benadering van de provincie op het terrein van ruimtelijke, sociale en culturele kwaliteit. We gaan ook na of het landgoed biotoop een bruikbaar concept is. Het onderzoek past binnen het traject van de ontwikkeling van de Cultuurhistorische Waardenkaart Overijssel.

Het landgoedbedrijf is een initiatief van vier landgoedeigenaren ontstaan in 2009, waaronder ook een eigenaar uit Overijssel. zie ook www.hetlandgoedbedrijf.nl We houden rekening met de nieuwe Omgevingswet.

16

20

17

Projecten Cultuur en Ruimte thema landgoederen Project Projecten rond culturele en cultuurhistorische karakteristieken van landgoederen in Overijssel Rol provincie Opdrachtgever, subsidieverstrekker Samenwerkingspartner diverse Periode 2013

Voorbeelden van projecten zijn: • Couleur Locale: het historisch kleurgebruik op landgoederen, een verdiepend onderzoek naar het belang van de Twentse landgoederen voor de landschapsontwikkeling • Pilot Noordoost-Twente: cultuurhistorische verdieping, verkenning huidige en toekomstige betekenis van landgoederen en ontwerpstudies naar perspectief voor het gebied • ‘Wiki’ landgoederen Overijssel: een platform voor uitwisseling van lokale en regionale kennis en informatie over landgoederen. Doelgroep is een breder publiek/ inwoners van provincie Overijssel.

€ 200.000,Activiteit Benutten cultuur(historie), in dit geval rond het thema landgoederen ‘aan de voorkant’ van planvorming Doel Versterken de kwaliteit van landgoederen als identiteits dragers in het landschap

Projecten Cultuur en Ruimte rondom het thema landgoederen Vanuit het actieprogramma Cultuur en Ruimte initieert de provincie een aantal deelprojecten rond interes sante culturele en cultuurhistorische karakteristieken van landgoederen, zoals naar voren zijn gekomen uit de Inventarisatie Landgoederen Overijssel18 (2011). De kennis kan door de provincie, en ook door gemeenten en projectontwikkelaars, in een vroeg stadium worden ingebracht bij inrichting- en ontwerpopgaven, om zo ruimte te creëren voor nieuwe zienswijzen en ontwikkelingen. Het doel is het versterken van de eigentijdse culturele identiteit19 van de provincie.

Albers c.s. 2011 Met identiteit bedoelt men de (historische of verwachte) betekenis van een locatie en omgeving en de betekenis die de inwoner of de gebruiker aan die locatie en omgeving geeft.


Financiering

18 19

21

3.2

Economie

Nieuwe economische dragers voor landgoederen Project Casuïstiek en onderzoek nieuwe economische dragers Rol provincie Opdrachtgever

tieve verdienmodellen voor landgoederen? Denk bijvoorbeeld aan nieuwe functies, routes, vrijwillige inzet en dergelijke. Zien zij daarin een rol voor zichzelf weggelegd? 3. Internationale vergelijking: de vraagstukken van landgoedeigenaren in Nederland zijn niet uniek voor Nederland. Ook elders in Europa doet men ervaring op met oplossingsrichtingen. We willen leren van kennis die daar is opgedaan, via een QuickScan van aanpakken in Duitsland, Engeland en Italië.

Samenwerkingspartner nog te bepalen Periode

3.3 Natuur en landschap

2013 Financiering

Beheer, herstel en ontwikkeling van natuur en

€ 60.000,-

landschapswaarden

Activiteit

Project

Proeftuinen en onderzoek gericht op kansrijke

Lokale specificatie landelijke afspraken rond subsidie

economische dragers voor landgoederen

Natuur en Landschap

Doel

Rol provincie

Advies op maat, methodiek, toolkit met inspirerende

Opdrachtgever

voorbeelden voor landgoedeigenaren en gemeenten Samenwerkingspartner nog te bepalen

Nieuwe economische dragers voor landgoederen Landgoedeigenaren investeren in nieuwe economische dragers, zoals zorgfuncties en duurzame energie, voor het duurzaam in stand houden van hun bezit. De oplossing is op ieder landgoed anders en vraagt om lokaal maatwerk en kennis van kansrijke mogelijkheden. We faciliteren en inspireren eigenaren met een handzame ‘toolkit’ of inspiratieboek innovatieve en structurele verdienmodellen die aansluiten bij het provinciaal belang, waaruit landgoedeigenaren, provincie en gemeenten en andere geïnteresseerden naar wens kunnen putten. Voor het ontwikkelen van de ‘toolkit’ kiezen we voor een blik van binnen naar buiten: 1. Het landgoedbedrijf: casuïstiek via 5-10 best practices met inbreng van vooruitstrevende land goedeigenaren biedt inspiratie en inzicht in kansen voor ontwikkeling en de ruimte voor ontwikkeling in relatie tot onze beleidsdoelstellingen. 2. De omgeving van het landgoed: we peilen op twee plekken de betrokkenheid van de omgeving van het landgoed. Hoe kijken de directe omgeving, omwonenden, bedrijven en andere organisaties aan tegen het landgoed? Wat maakt hen trots op wonen in nabijheid van een landgoed? Wat betekent het voor hun identiteit? Zien zij alterna

22

Periode voorjaar 2013 Financiering € 10.000,Activiteit Vereenvoudiging systeem beheerafspraken Natuur en Landschap Doel Passende meerjarige afspraken

Beheer, herstel en ontwikkeling van natuur en landschapswaarden Landgoederen maken veelal gebruik van de subsidie Natuur en Landschap (SNL). Deze is vrij strikt opgezet en rekent af op natuur- en landschapsdoelstellingen per element. Landgoederen hebben de behoefte aan meer vrijheid om de subsidiemiddelen in te zetten voor hun landgoedkwaliteiten op basis van meerjarige afspraken op hoofdlijnen. De SNL krijgt op dit moment op landelijk niveau aandacht. Provincies zijn het er over eens dat:

- het systeem vereenvoudigd moet worden - er meerjarige afspraken gemaakt moeten worden op basis van Lumpsumcontracten voor grote gebieden. Daarbij is vermindering van de bureaucratie een belangrijk aandachtpunts evenals het vergroten van de flexibiliteit. Op basis van de uitkomsten van het landelijke trajectvoor de herziening van de SNL zullen wij bekijken of nadere afspraken met betrekking tot landgoederen wenselijk en mogelijk zijn.

Symposium Landgoed Overijssel Voor het voorjaar van 2013 staat een provinciaal symposium met als titel Landgoed Overijssel gepland. Het symposium biedt via interactieve workshops een platform voor kennisuitwisseling, ontmoeting en kruisbestuiving tussen verschillende betrokken partijen: gemeenten, landgoedeigenaren en andere professioneel betrokken.

Workshops en bijeenkomsten

Rond het instrumentarium van de Groene en Blauwe Diensten spelen vergelijkbare vragen van landgoedei genaren. Wij zullen aan de hand van enkele voor beeldlandgoederen verkennen of, en zo ja hoe, meer handelingsvrijheid aan de landgoedeigenaren kan worden toegekend. Zo mogelijk zullen wij hiervoor concrete voorstellen uitwerken.

Project Casuïstiek provincie, gemeenten en landgoederen Rol provincie Opdrachtgever Samenwerkingspartner

3.4

Communicatie

Periode 2013

Symposium ‘Landgoed Overijssel’

Financiering € 20.000,-

Project Symposium ‘Landgoed Overijssel’

Activiteit Interactieve bijeenkomsten rond relevante thema’s

Rol provincie

met betrekking tot landgoederen

gastheer / gastvrouw Doel Samenwerkingspartner

Kennis over en draagvlak voor vraagstukken rond en

OPG, Het Oversticht, gemeenten

kansen met landgoederen vergroten

Periode voorjaar 2013 Financiering € 25.000,Activiteit Interactieve bijeenkomst met workshops rond de

Workshops en bijeenkomsten We organiseren bijeenkomsten en workshops gericht op kennisdelen en bewustwording bij gemeenten over thema’s die spelen rond landgoederen. Doel is tevens een platform creëren voor gemeenten, landgoedeigenaren, professionals en burgers voor kruisbestuiving.


Het Oversticht, gemeenten, ntb

verschillende deelprojecten Agenda Landgoederen Doel Kennis over en draagvlak voor vraagstukken rond en kansen met landgoederen vergroten

23

4 Borging en vervolg na 2013 De Agenda Landgoederen bevat activiteiten die in de periode 2012-2013 worden geïnitieerd en voor het grootste gedeelte ook in deze periode worden afgerond. We borgen kennis en ervaring die voortkomen uit de activiteiten uit de Agenda Landgoederen via het traject herziening Omgevingsvisie Overijssel en verordening, de uitvoering van de Cultuurnota 2013-2016 en via het traject van de ontwikkeling van de Cultuurhistorische Waardenkaart Overijssel.

Landgoederenconsulent of -loket

We dragen de opgedane kennis en ervaring uit via een provinciale consulent of loket landgoederen, waarvoor we een subsidie verstrekken voor de pe riode 2013-2016. Na deze periode moet de functie zonder steun van de provincie ingevuld kunnen worden.

Project Consulent/ loket Rol provincie Subsidie voor vier jaar Samenwerkingspartner OPG/ Het Oversticht Periode 2013 - 2016 Financiering € 200.000,-

Landgoederenconsulent of -loket20 Door het Oversticht en OPG wordt momenteel een verkenning uitgevoerd naar de behoefte van land goedeigenaren en gemeenten naar een onafhanke lijke loketfunctie voor landgoederen. Op basis van de resultaten van deze verkenning zullen wij de instelling van een landgoederenloket samen met de partners nader uitwerken en implementeren. De eerste resultaten uit de verkenning laten zien dat de behoefte aan een onafhankelijke tussenpersoon/ loket bij de landgoedeigenaren groot is. Zo’n tussen persoon kan makkelijker schakelen met de verschil lende gemeenteambtenaren en op die manier werken aan een integrale blik en aan vertrouwen tussen gemeenten en landgoedeigenaar. Bij de gemeenten verschillen de meningen; sommige gemeenten vinden het niet nodig een onafhankelijk derde partij in te schakelen, andere zien hierin wel een meerwaarde.

24

Vergelijkbare ervaringen zijn opgedaan met de ervenconsulent, zie http://www.oversticht.nl/Ervenconsulent.html. Bij opstarten van de functie zijn vanuit middelen van het Programma Ruimtelijke Kwaliteit adviesaanvragen van gemeenten aan de ervenconsulent gesubsidieerd. Inmiddels staat de functie geheel op eigen benen.

20


25

Bijlage 1: Landgoederen en Overijssel B1. Landgoederen in de historie van Overijssel21 In deze bijlage staat het begrippenkader en een toelichting op de aard, omvang en ligging van de landgoederen in Overijssel. We ontlenen de definitie van een landgoed aan de Inventarisatie Landgoederen Overijssel (2011):

Binnen de historische landgoederen van Overijssel maken we onderscheid tussen landgoederen van voor 1850 en ontginnings- en fabrikantenlandgoederen opgericht in de periode 1850-1960. Ook na 1960 zijn er nieuwe landgoederen gesticht. Landgoederen van voor 1850 De oudste landgoederen in de provincie Overijssel dateren van voor 1850. In de inventarisatie hebben we er 150 aangetroffen.

tuin Ramswoerthe, Steenwijkerland

Landgoederen uit de periode 1850-1960: ontginnings- en fabrikantenlandgoederen De ontginnings- en fabrikantenlandgoederen in Over ijssel, in het bijzonder in Oost Twente, zijn uniek voor Nederland. In de inventarisatie hebben we er 120 aangetroffen. Het zijn landgoederen door textielfabri kanten gesticht op voormalige heidegronden. Vanaf ongeveer 1840 werden fiscale maatregelen van kracht die de aankoop van deze ‘woeste’ gronden aantrek kelijk maakten, mits er met de ontginning werd begonnen. Dit heeft een impuls gegeven aan het ontstaan van landgoederen in deze streek.


‘Een ruimtelijke eenheid van terreinen en elementen die architectonisch, economisch en functioneel met elkaar zijn verbonden met als kern een (soms verdwenen) hoofdhuis, andere woningen en gebouwen, tuin, park, parkbos, bos, landbouwgrond, water en/ of natuurterrein. Genoemde elementen kunnen, maar hoeven niet alle aanwezig te zijn op een landgoed. Landgoederen hebben een aaneengesloten eigendom met een minimale oppervlakte van 10 hectare.’

• Lanterskamers of herenkamer en spiekers (graan schuur): Vanaf de late middeleeuwen. Het zijn zomerverblijven van welgestelde burgers, vaak mooi ingerichte en/of uitgebouwde boerderijen. • Landhuizen: Representatieve familiehuizen. Ze werden gebouwd indien men meer middelen ter beschikking had of bij permanente vestiging. Rondom het landhuis lieten de eigenaars het land schap inrichten met uitgestrekte tuinen en parken, om ervan te genieten en om mee te pronken. Een groot aantal landgoederen in Overijssel is door bekende tuinarchitecten ontworpen, bijvoorbeeld Wattez en Zocher.

Nijenhuis, Diepenheim

Belangrijk in de ontwikkeling van landgoederen van voor 1850 zijn: • Havezaten: Hebben hun oorsprong in de Middel eeuwen. Het zijn versterkte, stenen huizen met een gracht er om heen, bewoond door adellijke families.

27 Zie ook de publicatie ‘Landgoederen in Overijssel - Midden in ons Landschap’, provincie Overijssel oktober 2012. www.overijssel.nl/landgoederen

21

2

3

Wilmersberg, De Lutte. Huidig gebruik: hotelfunctie.

Verdwenen landgoederen Niet alle ooit gestichte landgoederen zijn bewaard gebleven. Van ruim 100 ‘verdwenen’ landgoederen is de locatie bekend; 40 van die verdwenen landgoede ren zijn in het landschap nog als voormalig landgoed te herkennen. Nieuwe landgoederen Ook na 1960 komen er in Overijssel landgoederen bij. Voor een groot deel zijn dit voormalig agrari sche bedrijven, geschikt onder de Natuurschoonwet (NSW). Daarnaast worden er ook nieuwe landgoede ren gesticht waarbij een nieuw landhuis ‘van allure’ wordt gerealiseerd. Tot 2012 zijn er 17 van dergelijke nieuwe landgoederen22 opgenomen in bestemmings plannen van gemeenten.

4

5

• B2. Verbondenheid met het landschap Landgoederen zijn nauw verbonden met het land schap, gesticht op strategische plekken. Op hun beurt hebben landgoederen het landschap beïnvloed. Er werden bomen geplant waar het land eerst kaal was, er werden gebieden in cultuur gebracht die woest waren en er werden parken, tuinen en vijvers aan gelegd in contrast of in harmonie met de bestaande omgeving. Landgoederen zijn niet gelijkmatig over de provincie verspreid. We onderscheiden een zevental concentra ties van landgoederen: 1 Vollenhove en omgeving: Dit vissersstadje was bijna driehonderd jaar een belangrijke bisschoppe lijke residentie. Ambtswoningen van adellijke

28 Zie ook de hoofdstuk 5 van de brochure “Landgoederen in Overijssel”.

22

•

lieden groeiden uit tot havezaten. Door hun ligging in de stad hadden deze havezaten geen uit gebreide landerijen. Voorbeelden: Oldruitenborg, Den Oldenhof. Vechtdal en Beneden-Regge: In dit gebied worden grote landgoederen gesticht op plekken waar landwegen de rivier kruisen, met veelal hun oor sprong in havezaten. Voorbeelden: Het Laer, Eerde, Vilsteren, Hessum en Rechteren. Heino en omgeving: Door de nabijheid van Zwolle en de goede bereikbaarheid over land en water was de omgeving een geschikt gebied om land goederen te stichten. In een ruime kring rondom Heino ligt een tiental historische landgoederen. Voorbeelden: Den Alerdinck, De Colckhof. Deventer-Olst: In de middeleeuwen werden rond om Deventer bisschoppelijke havezaten gesticht. Vanaf de 16e eeuw bouwden rijke burgers spiekers en landhuizen in een schil rond Deventer. Tussen Diepenveen en Olst ontstond in de periode tot 1900 een vrijwel aaneengesloten zone van land goederen. Voorbeelden: Zorgvliet, Nieuw Rande, De Haere en Spijkerbosch. Diepenheim-Goor: Diepenheim en Goor zijn ont staan bij bisschoppelijke burchten. Beide plaatsen kregen stadsrechten, maar een grote stedelijke ontwikkeling bleef uit. De bisschoppelijke dienaren stichtten in de loop van de tijd een groot aantal havezaten. Een deel daarvan is bewaard gebleven. Voorbeelden: Weldam, Nijenhuis, Huis Diepen heim, Warmelo en Westervlier. Almelo-Delden: De meeste landgoederen waren oorspronkelijk middeleeuwse kastelen en oude havezaten. Deze liggen aan de oude doorgaande wegen, vaak op plaatsen waar de weg een rivier kruiste. De bossen en lanen van de landgoederen zijn bepalende aspecten in het huidige landschap. Grote blikvanger, qua oppervlakte en (tuin)archi tectuur, is landgoed Twickel. Met 4.500 hectare is dit het grootste landgoed van Nederland. Oost Twente: Oldenzaal was eeuwenlang de belangrijkste stad. Enschede en Hengelo groeiden in de negentiende eeuw door de ontwikkeling van de textielindustrie. In de omgeving ontstonden toen vele nieuwe landgoederen, veelal fabrikanten landgoederen. Voorbeelden: Hoge Boekel, De Boekel, ’t Stroot, Egheria, Schuttersveld en Zonnebeek.

Bijlage 2: Overzicht regelingen provincie Overijssel Regeling

Bijzonderheden

Gebruik

Kwaliteit Cultuurlandschap

75% subsidie (provincie en Eu

Het OPG: driemaal gebundelde

Prestatieregeling, o.a. projecten voor

ropese fondsen, elk 37,5%). De

subsidieaanvraag, voor in totaal

behoud en herstel van waardevolle

eigenaren droegen zelf 25% bij.

ruim 40 landgoederen. Zelfstandige

(groene) landschapselementen23

aanvragen: Singraven, Breckelen

Deze regeling is inmiddels beëin

kamp en landgoed Eerde.

digd, d.w.z. alleen lopende projecten worden nog afgerond. Behoud en Bescherming

Vervolg: de methodiek van gebun

Via OPG zijn hiervoor een flink

Cultureel Erfgoed

deld restaureren krijgt in de nieuwe

aantal projecten aangedragen en

Subsidies voor herstel waardevolle

cultuurperiode (2013-2016) een

gesubsidieerd (in de laatste 3 jaar

(rode) cultuurhistorische elemen

vervolg binnen de nieuwe regeling

8 projecten).

ten24, mits ze onderdeel uitmaken

“Verhaal van Overijssel”.

meerdere eigenaren. Subsidiestelsel voor Natuur en

Het SNL vervangt het zogenoemde

Heel veel landgoederen maken

Landschapsbeheer (SNL)

Programmabeheer, sinds 01-’10.

gebruik van deze regeling.

subsidies omvorming landbouw grond naar natuur (gronden provin

Ook subsidies voor beheer be

ciale Natuurbeheerplan begrensd

staande en nieuwe natuur.

als nieuwe natuur) vergoeding voor waardedaling grond + inrichtings kosten. Groen-Blauwe Diensten

Ambitie: de helft van de bestaande

subsidie voor aanleg, herstel en

landschapselementen vóór 2020 te

beheer van waardevolle land

restaureren en vervolgens met 20

schapselementen25 Het moet gaan

tot 30-jarige contracten te beheren

om gebiedsgerichte, gebundelde aanvragen. De subsidie kan 50 tot 75% bedragen. Herbestemmen erfgoed

Subsidie opstellen van transforma

Voorbeelden zijn: Huis te Boekel,

Prestatieregeling: subsidie voor

tieplan max. 50%

Mataram, Groot Zwaaftink.

het opstellen en uitvoeren van een

Uitvoering: maximaal 40% met een

transformatieplan voor cultuur

maximum van € 100.000.


van een gebundelde aanvraag van

historisch waardevolle bebouwing.

lanen, waterpartijen, historische parkaanleg, landgoedhekken zoals tuinmuren, oranjerieën, poorten, bruggen, hekken, vijvers, hooibergen, bakhuisjes zoals houtwallen, singels, hagen, poelen.

23 24 25

29

vervolg overzicht regelingen Regeling

Bijzonderheden

Gebruik

Vrijkomende Agrarische

Bedraagt max. 25 tot 40% van de

De regeling is inmiddels beëindigd.

Bebouwing (VAB)

kosten met een max. van

Enkele landgoederen hebben van

subsidie voor opstellen van een

€ 150.000. Ook subsidie voor het

deze mogelijkheid gebruik gemaakt.

erfinrichtingsplan en geschikt maken

vergroten landschappelijke en

van de VAB voor andere economi

cultuurhistorische waarde VAB.

sche functies dan landbouw.

Toelichting De subsidie voor herbestemmingsstudies en uitvoe ringen van industrieel en agrarisch erfgoed is uitgebreid naar alle typen cultuurhistorisch waardevol erfgoed. Dat biedt voor elementen op landgoederen waarschijnlijk ook mogelijkheden. Zowel deze regeling als de regeling voor gebundeld restaureren richt zich op cultureel erfgoed in brede zin: dus ook landgoederen en elementen op landgoederen die

30

geen (rijks)monumentale status hebben, kunnen in aanmerking komen. De gebundelde projecten hebben als voorwaarde dat meerdere eigenaren meedoen in een project. Het type eigenaar (stichting, gemeente, particulier etc.) is daarbij niet van belang. De afgelopen jaren zijn er incidentele regelingen geweest voor restauratie van rijksmonumenten. Daar is door landgoederen maar heel sporadisch gebruik van gemaakt.

Bijlage 3: Landgoederen in de catalogus Gebiedskenmerken 4.1

Lust- en leisurelaag • Landgoederen en buitenplaatsen

Kenmerken Op landschappelijk of strategisch interessante plekken (bij voorbeeld op een oeverwal langs de rivier) liggen buitenplaatsen en landgoederen. De landgoederen en buitenplaatsen vertellen een herkenbaar verhaal over hun plek in het landschappelijk patroon en in de tijd waarin ze zijn gebouwd. Veel landgoederen en buitenplaatsen zijn nu open gesteld voor publiek, waardoor ze een belangrijke recreatieve rol vervullen. Overijsselse landgoederen onderscheiden zich van landgoederen elders in Nederland door het grote aandeel particulier eigendom en bewoning.

structuur:Samenhangende compositie van bebouwing, parkbossen, tuinen, zichten en routes: het landgoed vormt een ruimtelijke, functionele en economische eenheid karakter:‘Persoonlijk’ landschap. Fotolinks:Landgoed de Haere aan een oude rivierkolk van de IJssel


Eenheid

Fotorechts:Nieuw museum op landgoed Oranjewoud, Herenveen

Overzicht landgoederen en buitenplaatsen

134

Catalogus Gebiedskenmerken

31

Ontwikkelingen

Ambitie

Sturing

• Onderhoudskosten en beheerslasten van landgoederen zijn door particuliere eigenaren soms niet meer op te brengen. Verdichting met woonfuncties komt dan op de agenda, de balans tussen de kwaliteit van het landgoed en verdichting luistert nauw. • In het beheer prevaleert natuur soms boven cultuur, mede door subsidies en wetgeving. Hierdoor staat het culturele erfgoed dat door de combinatie van opstallen en landschap wordt gevormd, onder druk. • Op willekeurige plekken in het landschap ontstaan nieuwe ‘landgoederen’ op boerenerven. • Landbouw vraagt om efficiënt gebruik. Dit gaat soms ten koste van de kwaliteit en cultuurhistorische waarden.

De ambitie is het in stand houden en herstel van bestaande landgoederen. De groene raamwerken, de parkbossen, de tuinen, open ruimtes met solitaire bomen worden daarbij als deel van het culturele erfgoed beschouwd. Ze bieden ruimte voor nieuwe functionele toevoegingen, zoals recreatieve functies, publieke voorzieningen, eventueel woningen, als deze de kwaliteit versterken. Bij dit alles mag een natuurgericht beheer niet ten koste gaan van monumentaliteit en het behoud van het erfgoed. De ambitie is de kwaliteiten van gebieden waar veel landgoederen bij elkaar zitten te versterken en verder uit te bouwen. Dit vooral door op eigentijdse wijze voortbouwen op de kwaliteiten en landgoedtradities en landgoederen te verbinden door een samenhangende lanen-, wegen- en padenstructuur.

Richting • Behoud en herstel van het monumentale en historische karakter van bebouwing, tuinen, parken en het landschap. • Intensivering van bebouwing kan door middel van de Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (zie Omgevingsverordening Overijssel 2009).

Voorbeeld:Huis, tuinen en langoedlandschap opnieuw met elkaar in samenhang gebracht, luidt voor het vervallen landgoed een nieuwe bloeiperiode in. Uit: De Kranenkamp, landgoed van de stilte, Stichting IJssellandschap, 2008

Lust- en leisurelaag

32

135

Bijlage 4: Rol rijk, provincies en gemeenten B1. Rijk

Monumentenwetgeving Een deel van de historische landgoederen is be schermd onder de Monumentenwet. In de provincie Overijssel gaat het om 55 van de 270 historische landgoederen. De Monumentenwet maakt het mogelijk om archeologische terreinen en gebouwen aan te wijzen als beschermd rijksmonument. Daarnaast is het mogelijk historische landgoederen (gesticht voor 1850) aan te wijzen als beschermd Complex Historische Buitenplaats. Aanvankelijk konden alleen gebouwen aangewezen worden als Complex Historische Buitenplaats, later ook tuinen en parken. Onderhoud wordt via het Besluit Rijkssubsi diering Instandhouding Monumenten (Brim) gesubsi dieerd op basis van een jaarlijks wisselend thema. Op het budget voor Brim wordt bezuinigd26. Nieuwe landgoederen In de jaren ’90 heeft de rijksoverheid samenwerking gezocht met provincies om nieuwe landgoederen te stichten. In de provincie Overijssel zijn sindsdien 17 nieuwe landgoederen gesticht. Met nieuwe landgoede ren werd vooral beoogd nieuw bos te realiseren, later werd dit uitgebreid met natuur en parkachtig gebied. Natuurschoonwet Het rijksbeleid ten aanzien van landgoederen stamt uit de jaren ’20. In 1928 werd de Natuurschoonwet27 van kracht om versnippering van landgoederen tegen te gaan en er volgden in de loop der tijd nota’s

B2. Provincies Overijssel kiest met de ontwikkeling van een Agenda Landgoederen provincie Overijssel voor een concrete aanpak ter versterking van provinciaal beleid en programma’s (zie paragraaf 2.2.). Andere provincies, zoals Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland, hebben of ontwikkelen momenteel een specifiek landgoederen beleid. Zij geven hier op verschillende wijze invulling aan, passend bij de specifieke omstandigheden binnen de provincie. Provincie Zuid-Holland De provincie Zuid-Holland heeft een Beleidskader Historische Landgoederen opgesteld. Hierin staat welk beleid de provincie voert voor de instandhouding en ontwikkeling van de historische landgoederen in Zuid-Holland vanuit bescherming (‘mooi’), cultuurpar ticipatie en recreatie/toerisme (‘meedoen’). De druk op de ruimte is groot in de provincie Zuid-Holland. Om er voor te zorgen dat uniek cultureel erfgoed niet verloren gaat, heeft de provincie een ‘landgoed biotoop‘ opgesteld. Dit is een bufferzone om een buitenplaats heen, vaak met waardevolle elementen zoals slotenpatronen. Eventuele bebouwing is hiermee aan regels gebonden. Van nieuwbouw kan alleen sprake zijn in het geval van versterking of verbetering van de aanwezige biotoopwaarden. Gemeenten dienen bij nieuwe ontwikkelingen voor gronden binnen een biotoop de waarden van de landgoedbiotoop te beschermen en waar mogelijk te versterken.


Sinds 2011 beschikken de ministeries Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) en Milieu & Infrastructuur (M&I) over een gezamenlijke nota erfgoed en ruimte, ‘Kiezen voor Karakter’. In de nota wordt de eerder ingezette lijn voortgezet om meer verantwoordelijkheid te geven aan provincie en gemeenten om te sturen in de ruimtelijke ordening. Ook de beleidslijn uit de nota Ruimte (2006), gericht op een meer gebiedsgerichte, integrale benadering van erfgoed, wordt ondersteund. Rijk en provincies maken momenteel samenwerkingsafspraken over uitvoering van de nota. Actueel is de decentralisatie van middelen voor (grootschalige) restauratie naar provincies, waar ook landgoedeigenaren gebruik van kunnen maken.

waarin het beleid voor landgoederen en buiten plaatsen werd geformuleerd. Daarbij ging het om de natuurwaarden maar ook om de cultuurhistorische waarden. Veel landgoederen in Overijssel maken tot op heden gebruik van de Natuurschoonwet. Na 1960 zijn er in de provincie zo’n 400 landgoederen onder deze wet gerangschikt. Veelal zijn dit voormalige agrarische bedrijven.

Provincie Utrecht De provincie heeft een Uitvoeringsagenda Buiten plaatsen 2013-2015 opgesteld. Buitenplaatsen vormen voor de provincie Utrecht naast militair en agrarisch erfgoed één van de drie speerpunten van het erfgoedbeleid. Utrecht zet de ‘buitenplaats

Belangrijke wijziging is dat vanaf 2013 50% van de onderhoudskosten uit eigen middelen moet worden betaald. Ook is er sprake van meer maatwerk, doordat er geen vast maximum bedrag meer is, maar het maximum subsidie wordt gekoppeld aan de herbouwwaarde van het monument. De Natuurschoonwet heeft tot doel versnippering van landgoederen te voorkomen en aantasting van het natuurschoon van landgoederen tegen te gaan door de eigenaar van een landgoed fiscale voordelen te bieden in ruil voor de plicht tot instandhouding voor minimaal 25 jaar. De voordelen zijn hoger bij openstelling. Openstelling gaat overigens pas in bij overerving.

26

27

33

biotoop’ in als (stimulerings)instrument bij de in de nieuwe provinciale structuurvisie en verordening opgenomen buitenplaatszones. De buitenplaats biotoop is een analyse van de buitenplaats in ruimtelijke context. Gemeenten zijn verplicht om bij opstellen en wijzigen van bestemmingsplannen rekening te houden met deze zones. De waarde en werking van het vaststellen van dergelijke zones moeten zich in de praktijk nog uitwijzen. Veronder steld wordt dat het een belangrijk instrument is in de ‘voorkantsturing’ bij gebiedsontwikkeling. Provincie Gelderland Gelderland werkt op dit moment aan een nieuw beleidskader. De strekking van het nieuwe beleid is dat buitenplaatsen en landgoederen van groot belang zijn voor de identiteit van Gelderland. Ze leveren economische-maatschappelijke baten voor hun omgeving en mede daarom wil de provincie in partnerschap met eigenaren en gemeenten werken aan een bestendige toekomst voor buitenplaatsen. Dit doen ze op verschillende manieren: ze investeren in het inzichtelijk maken van de waarden door het laten uitvoeren van bv. haalbaarheidsonderzoeken. Daarnaast beschermen ze de buitenplaatsen door bijvoorbeeld onderzoek te doen naar de mogelijk heden om een buitenplaatsconsulent/accounthouder aan te stellen. Ook draagt de provincie financieel bij aan de instandhouding en tot slot ook aan het versterken van het netwerk en het draagvlak.

Gemeenten in Overijssel Alle gemeenten in Overijssel hebben een bestem mingsplan buitengebied vastgesteld of bereiden er een voor. Een enkele gemeente in Overijssel heeft daarnaast specifiek beleid geformuleerd ten aanzien van landgoederen. Het gemeentelijke beleid kan zowel betrekking hebben op bestaande als op nieuwe landgoederen. Gemeenten verschillen onderling in hun benadering van landgoederen. Een aantal gemeenten beraadt zich op hoe zij landgoederen kunnen bedienen om zo de kans op voortbestaan van het landgoed te vergroten. Ommen en Hof van Twente (zie bijlage 2) betrekken ervaringen van landgoedeigenaren bij de integrale herziening van hun bestemmingsplannen/omgevingsvisie, zodat deze gemeenten tegemoet kunnen komen aan de wensen en behoeften van landgoederen ten aanzien van hun bedrijfsvoering. Landgoedeigenaren vragen om een andere kijk op landgoederen om zo ruimte te bieden aan veranderingen28. Enschede kiest niet voor een aparte status voor landgoederen in bestemmingsplan nen. Wel creëren zij mogelijkheden voor ontwikkeling door enkele specifieke maatregelen in het beleid voor het buitengebied.

B3. Gemeenten Landgoederen hebben waarde voor gemeente vanwege bereikbaar groen, identiteit en imago, recreatie en toerisme en een aantrekkelijk woon- en werkklimaat. De Wet ruimtelijke ordening (nWro, 2008) verplicht gemeenten om voor het hele grond gebied één of meerdere structuurvisies vast te stellen. Ook bestemmingsplannen zijn verplicht voor het hele grondgebied van de gemeente. Gemeenten kunnen via structuurvisies en bestemmingsplannen aandacht geven aan landgoederen. Via de wet MoMo (2009) zijn gemeenten verplicht om cultuurhistorie op te nemen in het bestemmingsplan. Gemeenten zijn door hun positie in de ruimtelijke ordening voor landgoed eigenaren vaak het eerste aanspreekpunt wanneer zij plannen willen realiseren.

34

Ommen benut de inbreng vanuit het handvest ‘Ruimte voor ontwikkelen’ (Wing, 2012) bij het opstellen van haar nieuwe omgevingsvisie.

28


35

2013-048e

Agenda Landgoederen provincie Overijssel

Recommend Documents