LOMOZ HÉT PLATFORM VOOR ONDERNEMINGSRADEN IN DE ZORG
Postbus 30297 1303 AG Almere Telefoon: 0621356479 www.lomoz.org Verslag van de presentatie van Winnie van Hees, van de NMA d.d. 3 oktober 2012 Winnie is verantwoordelijk voor toetsing van fusies. Zij zal de werkzaamheden van de Nederlandse Mededingings Autoriteit toelichten en de verhouding tot de Nederlandse Zorg Autoriteit verduidelijken. Een OR moet vooral kijken naar het plan. Hoe gaat het eruit zien en wat zijn de gevolgen voor medewerkers en cliënten. Als de OR ja gezegd heeft, wil de OR ook weten of het doorgaat en of er een procedure bij de NMA gelopen moet worden. De NMA beoordeelt samenwerkingsverbanden. De Missie van het NMA luidt: De markt laten werken, in het belang van de consument. Waar marktwerking is, ziet de NMA erop toe dat die markwerking wordt gerespecteerd. De overheid heeft bepaald dat er in de zorg ruimte moet zijn voor (gereguleerde) marktwerking. Ondernemingen die actief zijn in de zorg gingen daardoor onder het toezicht van de NMA vallen. De mededingingswet is een generieke wet met een verbod op kartelvorming. Het is ook een economische wet. Er zijn geen simpele toetsen. Er is geen objectieve maatstaf. Het moet worden bekeken in de context van mededinging. We kijken naar de specifieke eigenschappen van de markt. Er zijn drie zaken waar we op toetsen: kartelverbod verbod op misbruik van een economische marktpositie fusie Als een bedrijf heel groot is, dan kan het gebeuren dat zij het andere toetreders op de markt moeilijk maken. Zaal: Zijn er ziekenhuizen in die positie, of is de markt nog te verdeeld? Voor de zorg, waar het gaat om medische zaken, heeft de NMA een meer secundaire rol, omdat de NZA preventieve eisen kan stellen. Wij krijgen er wel mee te maken als er door een fusie een machtspositie ontstaat. Zaal: De verzekeraars gaan een heel grote rol spelen. Ze gaan bepaalde ziekenhuizen contracteren. Is dat niet een vorm van het creëren van een machtspositie? Het hangt ervan af hoe ze het gaan doen. Zij willen selectief inkopen. Zij gaan daardoor ook een vorm van concurrentie creëren. Het is dus een vorm van aanbesteding. Zaal: Je kan als patiënt niet meer uit alle ziekenhuizen kiezen. De verzekerde heeft in het stelsel in Nederland een belangrijke rol. De zorgverzekeraar neemt de beslissingen als gedelegeerd afnemer. De patiënt heeft een vrije arts keuze. Zaal: Zou dat inhouden dat de NMA in de toekomst buiten spel gezet wordt, omdat de verzekeraar straks uitmaakt waar de patiënt naartoe kan? Wij hebben het over verzekerden en verzekeraars. Dat zijn de afnemers van de zorg, die organiseren de zorg en die moeten zorgen dat er uit zorgaanbieders te kiezen is. Dat kan een spanningsveld zijn met de keuzevrijheid van de patiënt, maar de patiënt kan wel zelf zijn verzekeraar uitkiezen.
LOMOZ OKTOBER 2012
Pagina 1 van 5
1
Zaal: Het aantal aanbieders van zorg wordt kleiner. Het gaat met de verzekeraars ook die kant op. Wij kunnen maar uit een beperkt aantal kiezen. Er zijn vier grote plus wat kleinere. Minder hoeft niet te betekenen slechter. In het stelsel heeft de verzekeraar een cruciale rol gekregen als afnemer. Het idee was dat een verzekeraar een macht richting zorgaanbieder vormt, die groter is dan die van de individuele patiënt. NZA en NMA Er zijn twee toezichthouders voor marktwerking in de zorg, een specifieke en een generieke. De NZA heeft de taak om de regulering vorm te geven. Waar marktwerking voorzien is, heeft de NZA de taak de marktwerking te stimuleren. De NMA is meer een marktbewaker. De NMA bewaakt de grenzen en geeft niet vooraf vorm aan de marktwerking. Omdat die twee taken erg in elkaars verlengde liggen en elkaar raken, doen we veel samen. NZA en NMA wisselen tips en signalen uit en sluizen zaken door die meer op het terrein van de ander liggen. Er zijn onderwerpen waar we ze samen optrekken. Zaal: Wat zou er gebeuren als u er niet zou zijn? Dan zouden in ieder geval alle fusieplannen die er waren doorgegaan zijn (meer dan 150), met als gevolg dat er grote machtsblokken waren ontstaan. De ondernemer weet nu aan welke spelregels hij zich moet houden als het gaat om het inrichten van de markt. Beoordeling van fusies Er is een meldingsplicht als het fusies betreft boven een bepaalde omzetdrempel. Voor de zorg is die drempel lager gesteld dan voor andere bedrijfstakken. Dat was een wens van de tweede kamer. De grens ligt voor de zorg nu op 10 miljoen omzet. Als een aantal gezamenlijke fusiepartners samen een omzet hebben van meer dan 55 miljoen, moet het worden gemeld. Zaal: Gaat het alleen om fusies of ook over samenwerking. Het gaat om fusies en overnames. Soms er is voorafgaand aan een fusie al een jarenlange samenwerking. Meldingsplicht ontstaat op het moment dat je een fusie wilt aangaan. De OR kijkt in detail naar het fusieplan. Die kijkt vooral naar de bestuurlijke vormgeving. Wat betekent het voor locaties en inzet personeel. Op dat niveau kijkt een NMA niet. Die kijkt op het niveau van de markt. De beslissing die ertoe leidt dat twee of meer ondernemingen onder één bestuur komen heeft gevolgen. Zaal: Kan de NMA als voorwaarde stellen dat de zorg op meerdere locaties aangeboden moet blijven? Dat hebben wij in de dagbladenmarkt wel gedaan, b.v. dat er twee redacties moeten blijven. Doorgaans is het niet iets wat wij op zouden leggen. Zaal: Veel ziekenhuizen willen fuseren in verband met de normen voor minimum aantallen verrichtingen door de overheid. Fuseren mag, maar op voorwaarde dat jullie de zorg ook in stand houden (met name voor de acute zorg). Dat ligt op de grens van regulering en mededinging. De NZA heeft daarin een belangrijke rol. De NMA kijkt op het niveau van de markt. Ook na de fusie moet er een eerlijke markt over blijven, waarbij innovatie niet belemmerd wordt en men scherp blijft. Wij kijken naar de activiteiten van de partijen. Overlappen die elkaar al. Overlappen de regio's waarin ze actief zijn. Wij bakenen de productiemarkt af op basis van de patiëntenstromen in de zorg. Als de markt is afgebakend en wij constateren dat ze overlappen, dan gaan we kijken naar de marktpositie van de twee die samengaan ten opzichte van hoe het daarvoor was. Wie zijn de andere spelers in het veld en zijn die na de fusie nog in staat om klanten aan te trekken. Kunnen die nog zorgen dat die twee hun best voor de klant gaan doen.
LOMOZ OKTOBER 2012
Pagina 2 van 5
2
Als je op basis van de afbakening en de positie ziet dat het zorgelijk wordt, dat het te groot wordt, dan kijken we naar relatieve omstandigheden. Zijn de toetredingsregels heel streng. Is er een compenserende afnemersmarkt.Afnemers moeten ook voldoende macht hebben om de fusiepartners te kunnen disciplineren. Een verzekeraar heeft ook zorgplicht. Hij moet een bepaalde hoeveelheid zorg kopen voor zijn cliënten. Hij stuurt de cliënten nog niet heel actief, maar dat begint te veranderen. Dat is iets waar we naar kijken. Als de fusie de mededinging beperkt, dan hebben partijen de kans een verweer te voeren. Zij kunnen aanvoeren wat de voordelen van de fusie zijn voor de patiënten en de markt. Er wordt over het algemeen weinig verweer gevoerd. Zaal: Houdt u controle op de fusies van verzekeraars? Dat gebeurt wel. Wij eisen soms diepgaander onderzoek, b.v. als er sprake lijkt te zijn van een te sterke inkooppositie. Zaal: Ziekenhuizen krijgen te maken met het feit van de minimum aantallen verrichtingen. De politiek wil samenwerking stimuleren. Wat betekent dat voor de functie en de rol van de NMA? In ziekenhuizen geldt het bestuurlijk hoofdlijnenakkoord. Bij de GGZ is een soortgelijk akkoord afgesloten. Bij de ziekenhuizen speelt concentratie en spreiding een rol. Als een samenwerkingsverband noodzakelijk is voor het minimum aantal verrichtingen i.v.m. IGZ eisen, en je kan het duidelijk maken, dan kan dat wat de NMA betreft. Zeker voor de hoogcomplexe zorg. Voor de laagcomplexe zorg willeen we dat concurrentie gehandhaafd blijft. Het kan dat ziekenhuizen zelf beslissen om dingen af te stoten. Daar heeft de NMA niets over te zeggen. Wij vinden dat de zorgverzekeraar hier wel iets over te zeggen moet hebben. Zaal: Als een instelling niet voldoet aan de eisen qua aantal, dan kan je niet anders dan samenwerken. In dat geval is er een uitzonderingsgrond aanwezig. Beoordeling fusies Er ligt een wetsvoorstel bij de tweede kamer dat voorstelt om naast de toets van de NMA of daaraan voorafgaand zorgaanbieders die willen fuseren een concentratie effect rapportage te laten indienen bij de NZA. Dat rapport moet informatie geven over het doel, de vormgeving, de financiële gevolgen, gevolgen voor zorgverlening aan de clienten. De NZA kijkt dan vooral naar de proceskwaliteit. Welke rol hebben de Raden van Toezicht, de OR en CR. Zijn die meegenomen. De NZA heeft niet de mogelijkheid om op de stoel van de bestuurder te zitten. Er wordt gekeken of de bereikbaarheidsnormen voor de acute zorg in gevaar zouden kunnen komen. Dan kan de NZA voorwaarden verbinden aan de fusie. De NMA is verplicht om de cliëntenraden te horen. Wij geven ze gelegenheid een zienswijze in te dienen. Zaal: Wordt ook de OR om advies gevraagd? Ook voor de NMA geldt dat zij zich niet op de stoel van de bestuurder mag plaatsen. Onderdeel van de marktwerking is dat besturen van instellingen veel meer zelf verantwoordelijk zijn voor de beslissingen, niet een overheid die een beslissing neemt. Contact van de NMA met de OR zou dus de rol van de NMA wat problematisch kunnen maken. Zaal: Het kan ook zo zijn dat je als werkgever een grote machtspositie krijgt in een gebied waar veel zorgverleners zijn gefuseerd. Medewerkers kunnen dan niet van werkgever veranderen. De werknemer-werkgever relatie is iets waar de NMA niets over te zeggen heeft. Geen toetsing vooraf Samenwerkingsverbanden worden niet vooraf getoetst. Tot 2003 konden bedrijven bij de NMA hun plannen voorleggen. Dat kostte de NMA en de Europese commissie zoveel tijd, dat ze niet toekwamen aan het opsporen van zaken die niet konden. Daarom is besloten om het systeem te veranderen.
LOMOZ OKTOBER 2012
Pagina 3 van 5
3
Voor ondernemingen en hun advocaten is er voldoende info beschikbaar om zelf een afweging te maken. Wij hebben richtsnoeren uitgebracht voor de zorg. Niet alle samenwerkingsverbanden vallen onder toezicht. Er is een bagatelbepaling om het kleinere ondernemingen makkelijker te maken om samen te werken. Als je met minder dan acht ondernemingen samen minder dan 55,5 miljoen omzet hebt of het gezamenlijke marktaandeel minder dan 10% is, val je niet onder toezicht. Er wordt getoetst op de volgende criteria: Zijn het ondernemingen die het samenwerkingsverband aangaan Hoe zit het geografisch Zit de samenwerking op zaken waarop ze zouden moeten concurreren. Zo ja, dan geldt ook hier het kartelverbod. Als je kan aantonen dat het tot een verbetering leidt heb je een uitzonderingsgrond. Zaal: Speelt u een rol in het al of niet doorgaan van een samenwerking? In eerste instantie oordelen bedrijven zelf. Als de NMA over samenwerkingen die al tot stand zijn gekomen op basis van tips de indruk dat krijgt dat het een samenwerking is die de mededinging beperkt, dan treedt de NMA op. Wij helpen de ondernemingen wel een oordeel te maken. Zaal: Ik kom regelmatig tegen dat organisaties ten behoeve van hun interne bedrijfsvoering ondersteunende diensten samenvoegen. Valt dat buiten de NMA? Als de samenwerking zich hiertoe beperkt en het geen gevolgen heeft voor hoe ze zich op de markt begeven en als het geen gevolgen oplevert voor de cliënten, dan valt het niet onder de NMA. Zaal: Is het niet handiger als de NMA van te voren toetst. Je zou bedrijven kunnen voorstellen dat een toets vooraf handiger is dan het naderhand weer afblazen. NMA heeft geen casusspecifieke guidance, tenzij het om iets heel nieuws gaat. In andere gevallen is het aan de onderneming om op basis van de documenten naar de mededinging te kijken. Wij doen regelmatig uitspraken over wat er wel en niet mag. Uitzonderingsgronden Bedrijven die aantonen dat concurrentie beperken noodzakelijk is voor het bereiken van voordelen. Er moet voldoende rest concurrentie over blijven. Wat mag wel? Alles wat valt onder de Bagatelbepaling. Heel veel uitwisseling van vakkennis, methodes enz. Dat raakt niet aan de mededinging. Samenwerking tussen aanbieders die op heel verschillende vlakken actief zijn. Ketenafspraken, samenwerking tussen niet-concurrenten mag doorgaans. Het mag niet als een ketenafspraak ook horizontaal heel sterk is, b.v. alle artsen met alle verpleeginstellingen, waardoor andere aanbieders niet meer daartussen kunnen komen. Je mag aanbod realiseren dat anders niet op de markt zou komen, waar je samenwerking voor nodig hebt. Samenwerken mag als je voldoet aan de voorwaarden. Wat mag niet? Prijsafspraken maken. De markt verdelen. Tegenwerken nieuwe toetreders. (kwaliteitseisen misbruiken om de toegang af te sluiten) Uitwisseling van informatie die concurrentiegevoelig is, uitwisselen van vertrouwelijke informatie. Zaal: Hoever kunnen OR leden gaan als ze met andere ondernemingsraden in gesprek gaan. Dat betreft soms informatie die concurrentiegevoelig is. Hoe scherp moet je zijn op informatiedeling? Ik weet dat er tussen ondernemingen bepalingen zijn hoe over en weer om te gaan met concurrentiegevoelige informatie. Daar kan Harry Leutscher op in gaan. LOMOZ OKTOBER 2012
Pagina 4 van 5
4
Organisaties mogen best naar hun eigen financiële of economische belang kijken, maar als beperking van de mededinging aan de orde is, dan is de vuistregel: " is deze samenwerking in het belang van patiënt of verzekerde of uitsluitend in mijn eigen financieel belang". Zaal: Wat voor beroepsmogelijkheid is er? Ingeval van fusie kan men rechtstreeks in beroep bij de rechtbank Rotterdam. Dat beroep is er ook voor derden, die het niet eens zijn met goedkeuring. Als wij kartelvorming opsporen en beboeten, dan is er eerst een bezwaarfase bij onze juridische dienst. Zaal: Is de voorgenomen fusie tussen de toezichthouders getoetst? De toezichthouders worden getoetst door het parlement. De Minister van Economische Zaken heeft dit voorgesteld. Wij zijn echter geen onderneming en vallen dus niet onder de mededingingstoets. Zaal: Wat is het verschil tussen een fusie en een overname voor de NMA? Voor het oordeel van de NMA maakt dit niet uit. Wij moeten er altijd iets over zeggen. Het is een fusie als twee entiteiten samen één bestuur krijgen. Overname wordt doorgaans door een aandelentransactie gedaan. In de zorg zijn dat vaak activa die worden ingelijfd. Het is een overname als een bedrijf zeggenschap krijgt in het andere bedrijf. Het komt soms voor dat een fusie om communicatieve redenen anders genoemd wordt. Zaal: Een thuiszorgaanbieder moest verplicht klanten aannemen, terwijl hij dit niet kon. Als het de NMA duidelijk is dat de andere aanbieder niet kan leveren, dan kan de NMA fusie goedkeuren. Als de zorg wordt overgedragen aan een andere aanbieder moet hij wel in staat zijn om te concurreren dat is een belangrijk toetsingspunt. Zaal: In de zorg zijn er allerlei samenwerkingsvormen, b.v. bestuurlijke fusies .Beperkt dat de invloed van de NMA? Een bestuurlijke fusie wordt ook getoetst. Alle vormen van samenwerking. Dan wordt gekeken naar mededingingspunten. Wij ontvangen graag tips en signalen. Zaal: Hoeveel fusies zijn er verboden? Eén is verboden, maar in de meeste gevallen zien bedrijven na rijp beraad zelf af van een fusie.
LOMOZ OKTOBER 2012
Pagina 5 van 5
5
