zijn Vlaamse jongeren goede burgers? ©©Stijn Beeckman
Politiek? Nee! Sociaal engagement? Nauwelijks vier op de tien veertienjarigen begrijpen politieke thema’s. Slechts een op de vijf denkt later als volwassene te kunnen deelnemen aan de politiek. Anderzijds vinden bijna acht op de tien Vlaamse leerlingen dat goede burgers deelnemen aan activiteiten die het milieu beschermen, de mensenrechten bevorderen of mensen in de lokale gemeenschap helpen. In de politiek gaan? Nee! Je sociaal engageren? Ja!
Ja!
“Ik wist niet dat die wereld bestond” “Lydia krijgt bijna nooit bezoek”, zeggen Fien Ackerman en Lien Van Laer (17). “Het is leuk dat ze blij is omdat we langskomen.” Samen gaan ze tweewekelijks op seniorenbezoek. Dat doen ze in het kader van ‘SaVa?’, een vrijwilligersproject dat het Sint-Janscol-
Op basis daarvan kreeg het project ‘SaVa?’ vorm met als doel Sint-Amandsberg aangenamer te maken om te wonen en te leven. Via een klusjesdienst, een armoedeproject, huiswerkbegeleiding, een seniorenwerking, hulp bij buurtprojecten proberen de leerlingen de wijk en haar bewoners minder zuur, eenzaam en achtergesteld te maken. “Sommige leerlingen leven enorm beschermd”, zegt Peter Parmentier. “Soms zeggen ze: ‘Ik wist niet dat die wereld bij ons bestond’.”
lege in Sint-Amandsberg aanbiedt Peter Parmentier
als seminarie in de vrije ruimte aan haar leerlingen van de derde
graad. “Door dat project beseffen leerlingen dat ze deel uitmaken van de maatschappij. Het opent hun de ogen”, zegt Peter Parmentier, leraar godsdienst en trekker van het project.
“Enkele jaren geleden werd er een bejaarde beroofd in de buurt. Tegelijkertijd waren er grote onlusten in Parijs. De meeste van onze leerlingen komen uit een ‘goede’ buurt, de school ligt net op de grens met een ‘achtergestelde’ buurt. De leerlingen vroegen zich af: kan dat hier ook?” vertelt Peter Parmentier. Daarom ondernam de school actie. De leerlingen verkenden de buurt en inventariseerden de problemen.
12
• Klasse voor Leraren
Ook voor Fien en Lien was hun eerste ‘seniorenbezoek’ een schok. “Ik dacht dat we met Lydia direct vlot zouden keuvelen,” zegt Fien, “maar ze is niet zoals andere bejaarden die ik ken. Die zijn monter en spraakzaam. Lydia heeft weinig familie, zit in een rolstoel en eerst verstonden we haar niet.” Lien vult aan: “In het begin was het even wennen, maar nu spelen we gezelschapsspelletjes en proberen we haar – zonder succes – te verslaan met de Gameboy. Dat ene uurtje per twee weken maakt voor haar het verschil.” Dat vinden beide leerlingen belangrijk: “Dit komt uit jezelf, je doet het niet voor punten”, zeggen ze. Of ze de wereld dan niet willen veranderen via de politiek? “Dat is veel te ingewikkeld, ik weet er ook niet zo veel van af. Als ik kan kiezen tussen de politiek of sociaal werk via de school, dan weet ik het wel”, zegt Fien.
zijn Vlaamse jongeren goede burgers?
©©Stijn Beeckman
Lien, Lydia en Fien
Hoe ‘burgerschapsminded’ is jouw school? Scholen gebruiken verschillende strategieën om bur-
Behoort jouw school tot het vierde type?
gerschapsopvoeding te realiseren. Er zijn vier types
Enkele tips:
scholen:
1.
Motiveer collega’s om te werken rond
2.
Werk een duidelijke schoolvisie rond
1.
Je school is doordrongen van het democratische ideaal. Ze hanteert een brede waaier stra-
burgerschap. burgerschap uit.
tegieën voor alle leerlingen. Leerlingen krijgen tijdens hun volledige schoolloopbaan telkens te
3.
Maak voldoende tijd vrij in het lessenrooster om
4.
Zorg voor budget, eventueel via subsidies
rond burgerschap te werken.
maken met dezelfde manier van werken. 2.
Je school probeert burgerschap na te streven in balans met andere lessen. Ze gebruikt wel een
(www.projectloket.be) of maak maximaal gebruik van het gratis externe aanbod.
waaier aan strategieën, maar die zijn daarom niet duurzaam of ze versterken elkaar niet altijd. 3.
4.
5.
Stel een coördinator aan die informatie
Je school werkt vooral aan burgerschap binnen
verzamelt en verspreidt, ondersteunend op-
de lessen of via sporadische projecten. Andere
treedt en projecten beheert. Eventueel vervult
thema’s of eindtermen hebben een groter belang
de coördinator vakoverschrijdende eindtermen
dan burgerschap.
deze taak.
Je school heeft een minimalistische visie op burgerschap. Het thema komt enkel aan bod binnen de lessen en is vaak beperkt tot ‘normbesef’.
De meeste scholen zijn van het tweede of derde type.
Bron: D. Kavadias, ‘Scholen en burgerschapseducatie. Welke ondersteuning hebben scholen nodig om leerlingen burgerzin bij te brengen?’, publicatie van de Koning Boudewijnstichting, www.kbs-frb.be, zoekterm ‘kavadias’.
Klasse voor Leraren •
13
Eva Franck en Saskia de Groof
“Creëer een open klasklimaat” “Laat leerlingen actief participeren en creëer een open klasklimaat. Zo verhoog je hun politieke zelfbeeld.” Dat zeggen onderzoekers Saskia de Groof (VUB) en Eva Franck (UA). Ze namen samen het Vlaamse luik van de ‘International Civic and Citizenship Education Study’
onderling zou je kunnen verklaren door de vrije schoolkeuze, die in de meeste andere landen nauwelijks bestaat. Scholen ervaren concurrentie, profileren zich en trekken een bepaald publiek aan. Daardoor krijg je een sociale kloof, wat ook doorwerkt in verschillende resultaten van scholen.”
(ICCS) voor hun rekening. Daaruit blijkt dat Vlaamse leerlingen vergeleken met Europese medeleerlingen erg
Vanwaar die afkeer van politiek?
slecht scoren op ‘politiek’ burgerschap. Voor ‘sociaal’
Saskia de Groof en Eva Franck: “Vlaamse leerlingen hechten weinig belang aan politiek of ‘conventioneel’ burgerschap. Dat heeft vooral te maken met maatschappelijke processen van de laatste vijftig jaar: het belang van religie is verminderd – zeker bij de autochtone bevolking – tradities verwateren, gehoorzaamheid, bevel en autoriteit zijn veel minder belangrijk. Jongeren keren zich fel af van de ‘conventionele’ politiek. Vlaanderen is heel sterk geëvolueerd in die ‘detraditionalisering’, daarom scoren Vlaamse leerlingen ook zo laag. Andere structuren zoals onderwijs, massamedia en reclame treden op de voorgrond. De focus ligt op de verantwoordelijkheid van het individu. De maatschappij verwacht meer van mensen, maar biedt hun minder houvast. Misschien is er wel een nieuw burgerschapsmodel nodig voor die landen?”
burgerschap doen ze het even goed. Saskia de Groof en Eva Franck: “Vlaamse leerlingen scoren gemiddeld, hun kennis over burgerschap is eigenlijk wel in orde. Toch zijn er landen waar leerlingen het veel beter doen. Zo is er bijvoorbeeld een samenhang met de duur van de lerarenopleiding. Hoe langer die is, hoe beter leerlingen doorgaans scoren. Ook de structuur van het onderwijs speelt een rol: in landen waar leerlingen hun studiekeuze in het secundair onderwijs op latere leeftijd maken, presteren leerlingen beter. Ander onderzoek wijst uit dat zwakke leerlingen het in zo’n systeem beter doen, terwijl sterke leerlingen het niet slechter doen. De grote verschillen tussen de Vlaamse scholen
14
• Klasse voor Leraren
Zijn Vlaamse jongeren goede burgers?
Eentje met een socialere invulling dan? Saskia de Groof en Eva Franck: “Vlaamse leerlingen vul-
len burgerschap inderdaad minder politiek in. Ze hechten meer belang aan sociale betrokkenheid. Ook volwassenen doen dat. Ze vullen burgerschap eerst legaal in (de wet respecteren, geen belastingen ontduiken), dan sociaal (mensenrechten respecteren, milieubewust leven, vrijwilligerswerk) en pas daarna conventioneel (stem uitbrengen, discussiëren over politiek). Op één vlak verschillen Vlaamse leerlingen sterk van hun West-Europese leeftijdgenoten: ze scoren zeer goed op ‘geld inzamelen voor het goede doel’. Misschien zit dat wel ingebakken in onze Vlaamse scholen?”
Kan de school politiek burgerschap bevorderen? Saskia de Groof en Eva Franck: “Leerlingen zijn een product van de maatschappij waarin ze leven. Het is dus logisch dat ook zij zich afkeren van de traditionele politiek. Bovendien zal ook de politieke crisis geen goed gedaan hebben aan de Vlaamse scores. Maar toch kan de school een verschil maken. Vlaamse leerlingen vinden participatie wel belangrijk, maar ze zijn weinig actief op dat vlak. In scholen waar leerlingen effectief participeren via de leerlingenraad of debatten is hun politieke zelfbeeld hoger. Ook een open klasklimaat met inbreng van de leerlingen of rollenspelen draagt daartoe bij. Dat zijn twee aspecten waarin Vlaamse scholen nog kunnen groeien.”
Zijn jongeren klaar voor hun rol als burger? 1.
Bijna zeven op de tien Vlaamse veertienjarige
beschouwen ze veel minder als de taak van een goe-
leerlingen hebben kennis over de meest gekende
de burger. Slechts twee derde verwacht van goede
instellingen en systemen rond burgerschap. Gemid-
burgers dat ze zich via de media informeren over
deld weten ze niet meer of minder over burgerschap
politiek en nog geen derde dat ze politieke discussies
dan hun West-Europese medeleerlingen, maar in
voeren. Verder vindt nog niet de helft het belangrijk
landen zoals Finland en Denemarken scoren de leer-
dat goede burgers leren over de geschiedenis van het
lingen beduidend beter. De kloof tussen de best en
land. In West-Europa behalen Vlaamse leerlingen –
de slechtst presterende Vlaamse leerlingen is lager
samen met Finse en Zweedse – de slechtste score
dan in de andere West-Europese landen, maar tussen
voor dit ‘conventionele’ burgerschap.
scholen onderling zijn er wel grote verschillen. 4. 2.
Het politieke zelfbeeld is het zelfvertrouwen dat
Bijna acht op de tien Vlaamse leerlingen vinden
dat een goede burger moet deelnemen aan activi-
leerlingen hebben om politieke thema’s te begrijpen
teiten die het milieu beschermen, de mensenrechten
en om later actief aan het politieke leven deel te
bevorderen of mensen in de lokale gemeenschap
nemen. Vlaamse leerlingen schatten hun eigen capa-
helpen. Daarmee sluiten ze zich aan bij de mening van
citeiten om politiek te begrijpen en eraan deel te ne-
andere West-Europese leerlingen. Minder dan de helft
men zeer laag in. Minder dan een op de drie Vlaamse
wil deelnemen aan vreedzame protesten. Bijna alle
jongeren heeft een mening over politieke thema’s.
Vlaamse leerlingen beschouwen een goede burger als
Slechts vier op de tien jongeren achten zichzelf in
iemand die mensen met een andere levenshouding
staat om politieke thema’s te begrijpen. Maar een
of mening respecteert. Negen op de tien leerlingen
op de vijf denkt als volwassene te kunnen deelne-
vinden dat je mensen moet helpen die het slechter
men aan de politiek. Ongeveer de helft begrijpt met
hebben dan hen of dat je het milieu moet respecteren.
welke politieke problemen het land geconfronteerd wordt. Voor bijna alle stellingen scoren de Vlaamse leerlingen minstens 10 procent onder het West-Europese gemiddelde. 3.
Acht op de tien Vlaamse jongeren vinden het
belangrijk om te stemmen bij nationale verkiezingen en respect te tonen voor vertegenwoordigers van de overheid. Actief politiek betrokken zijn
ICCS staat voor International Civic and Citizenship Education Study en is een internationale studie die onderzoekt of en op welke manier jongeren voorbereid zijn en worden op hun rol als burger in de samenleving. Tijdens het schooljaar 2008-2009 namen er 38 landen deel aan het onderzoek, waarvan zestien West-Europese. In Vlaanderen namen ongeveer 3000 leerlingen van het tweede jaar secundair onderwijs uit 151 scholen deel. Meer lezen? Alle secundaire scholen ontvangen in de komende weken de brochure ‘International Civic and Citizenship Education Study – Vlaanderen in ICCS 2009’. Vanaf 29 november kun je de brochure ook downloaden via www.ond.vlaanderen.be/ obpwo/links/iccs.
Klasse voor Leraren •
15
