Polariseren schept kansen

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 38– nr 3 – mrt 2009 – prijs € 3,60

Omstreden deal Tweede Maasvlakte GPS beschermt Amazone

Greenpeace-directeur L iesbeth van Tongeren

“Polariseren schept kansen”

Milieudefensie Magazine nummer 3 maart 2009.

6 L i e s b e t h va n To n g e r e n

Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier.

Greenpeace-directeur Liesbeth van Tongeren over leidinggeven, activisme en het dertigjarige jubileum.

redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Joanne Alting, Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, Jaap Dirkmaat, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Stevenhagen Cover: GP/Beusker Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 32,50 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. Los verkrijgbaar bij Athenaeum Nieuwscentrum, Spui 14-16, Amsterdam en Selexyz Donner, Lijnbaan 150, Rotterdam. Losse nummers kosten € 3,60

1 2 Tw e e d e Maasvl akte Milieudefensie staakt verzet tegen de nieuwe haven, in ruil voor schone lucht. Goede deal, of niet?

14 GPS in de Amazone Inheemse cartografen hebben nieuw wapen in hun strijd tegen vee- en sojaboeren.

advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

2

milieudefensie magazine 3 – 2009

Recht op grondrechten

24 Deense milieustrijd Ingepolderde Deense milieubeweging worstelt met de organisatie van activisme rond VN-klimaattop.

Meer Tweede M aasvl akte 28 Opinie: Deal ingegeven door angst 3 0 R e a c t i e : F r a n k Kö h l e r

Ve r d e r 1 0 I m p o rt v e r b o d B i r m e e s t e a k h o u t l e k t 18 2012 Architecten 32 Echt eten met Michael Poll an

Rubrieken 4

Berichten, ZAK 11 Column Bijlo

2 1 C o n s u m e n t, R e c e p t 2 2 I n t e r n at i o n a l e ac t i e : W I S E 2 3 C o l u m n D i r k m a at 27 Media 3 1 B r i e v e n , S t e v e n h ag e n 3 4 O p r o e p e n e n ag e n da 3 5 H a rt e n Z i e l : L ow I m pac t M a n


Even begreep ik er helemaal niets van, maar ik was dan ook nog maar net wakker. “Rechten ongeboren kind moeten in de grondwet,” hoorde ik, in ochtendjas, de presentator van het tv-programma Goedemorgen Nederland zeggen, “…vinden de ChristenUnie en GroenLinks.” GroenLinks? Waarom morrelt die aan abortuswetgeving? Ik wandelde de keuken uit, om Tweede Kamerlid Ed Anker van de ChristenUnie hierover te horen. Wat bleek: het ging niet om het zogenaamde ‘recht op leven’, zoals ik aanvankelijk dacht, maar om ‘gelijke rechten voor volgende generaties’. Het idee kwam van de jongerenorganisaties van de twee partijen: DWARS en PerspectieF. Een goed idee? Ed Anker zat in Goedemorgen Nederland tegenover Helma Nepperus, van de VVD. Dit opnemen in de grondwet, betoogde

commentaar Anker, dwingt de overheid rekening te houden met de lange termijn. Een wapen, dus, tegen nieuwe kolencentrales. En het zou goed zijn voor het aanwakkeren van het debat. Nepperus vond de grondwetswijziging maar niets. Wat haar betreft voldeed wat er nu al in stond over ‘zorg voor het milieu’ prima. Zuchtend protesteerde ze: “Duurzaamheid is zo’n modeterm!” Verder moest wat haar betreft de grondwet gewoon zo blijven. Maar, wat blijkt, de grondwet gaat hoe dan ook veranderen. Begin ’08 werd een staatscommissie ingesteld voor grondwetsherziening. Een advies zou eind vorig jaar volgen, maar dat is er nog niet. Waar kijkt men naar? Technische dingen als toegankelijkheid, verhoudingen tussen de grondrechten, samenhang met internationale verdragen en meer. Ook wordt er, geheel in de tijdsgeest, bedacht of de ‘eigen verantwoordelijkheid van burgers’ erin zou moeten. Groot twistpunt is of er een ‘preambule’ moet komen, een soort inleiding, met of zonder verwijzing naar een opperwezen of het koningshuis. Zo bezien, kan een debat over duurzaamheid als grondrecht geen kwaad (een hele goede term, wat mij betreft). Maar Nepperus had wel een punt. Er staat genoeg over milieu in. Daar doet echter niemand iets mee – een probleem dat Nepperus niet noemt. Waarschijnlijk omdat vooral haar eigen partij dat niet zo erg vindt. Ik denk dat ze dus bedoelt dat ze geen zin heeft in het debat over de wereld van morgen, tijdens de grootste crisis ooit. Liever ziet zij misschien de ‘eigen verantwoordelijkheid van de burger’ in de wet, dan haar verantwoordelijkheid tegenover de komende generaties. Dat zou voor de jongeren van nu en morgen een tegenvaller zijn. Maar ach, geen zorgen. Die grondwet, daar trekt toch niemand zich iets van aan. Annemarie Opmeer

3

Stemming over veefabrieken Het burgerinitiatief tegen de vestiging van megastallen in Noord-Holland is ontvankelijk verklaard. Hierdoor moet het NoordHollandse parlement zich inhoudelijk buigen over de vergunning voor de bouw van een megastal in Middenmeer. Met 1,62 miljoen vleeskuikens wordt dit de grootste kippenfabriek van Nederland. Volgens Milieudefensie en de Dierenbescherming zijn megastallen slecht voor het milieu, schaden ze het landschap en veroorzaken veel dierenleed. Daarom besloten ze gezamenlijk een burgerinitiatief te starten, met de bedoeling om Provinciale Staten van Noord-Holland te bewegen tot een verbod op vestiging van grootschalige bio-industrie. In korte tijd werden 25 duizend steunbetuigingen opgehaald. Volgens de provinciale verordening zijn vijfduizend geldige handtekeningen al voldoende om een aanvraag voor een burgerinitiatief goed te keuren. Nu de Commissaris van de Koningin het voorstel ontvankelijk heeft verklaard, wordt het voorstel binnenkort besproken in twee commissies. De beslissende stemming over het burgerinitiatief tegen megastallen vindt plaats op 16 maart.

4

Vuurwerk veroorzaakt jaarlijks duizenden ongevallen. Bovendien leidt het massaal afsteken van vuurwerk tot giftige smogvorming in de stedelijke gebieden en levert het geluidsoverlast op. Reden voor de raadsleden Arno Bonte (Rotterdam) en David Rietveld (Den Haag) van GroenLinks om een digitaal burgerinitiatief te starten dat het afsteken van consumentenvuurwerk moet verbieden. In plaats van de huidige situatie waarin iedereen zijn eigen vuurpijlen afsteekt, willen de initiatiefnemers dat er per gemeente met oud en nieuw één of meer centrale vuurwerkshows worden georganiseerd, waar

het vuurwerk wordt afgestoken door professionals. “Zo houd je op een veilige, schone en minder luidruchtige manier de vuurwerktraditie in stand”, aldus Bonte. Sinds de jaarwisseling verzamelden het tweetal 63.775 digitale handtekeningen. Dat is genoeg, want als 40 duizend mensen een burgerinitiatief ondertekenen, moet de Tweede Kamer het voorstel in behandeling nemen. Op woensdag 17 februari werden de handtekeningen overhandigd aan Johan Remkes, voorzitter van de commissie voor burgerinitiatieven. Wanneer de Tweede Kamer zich er over buigt, is nog onbekend.

Imkers luiden noodklok Het gaat slecht met de bij. Wereldwijd gaat de bijenstand hard achteruit en ook in Nederland gaat het niet goed. Daarnaast loopt het aantal imkers in ons land terug. De Nederlandse Bijenhoudersvereniging presenteerde daarom eind januari het Deltaplan ‘Duurzame en vitale imkerij’. Hierin staan aanbevelingen om de imkerij in ons land vitaler en duurzamer te maken. Bijen hebben een belangrijke functie. In de vrije natuur wordt 80 procent van de planten, struiken en bomen bestoven door bijen. Ook voor vele Nederlandse fruit- en groentesoorten is dit het geval. Bijen zijn daarnaast van essentieel belang voor de biodiversiteit. Als de bestuiving door bijen stopt, verdwijnen heel veel plantensoorten. Het voedsel voor honingbijen, nectar en stuifmeel, neemt in ons land echter steeds verder af door monoculturen, pesticidegebruik,

verschraling van het landschap en toenemende verstedelijking. Daarnaast wordt de imkerij met ziekten op de proef gesteld. In het najaar en de winter treedt er een verminderde vitaliteit in de volken op. De laatste jaren leidt dit tot grote sterfte onder de bijen. Volgens de bijenhouders zijn meer middelen nodig voor onderzoek, onderwijs en voorlichting over bijen, bestuiving en het imkeren. Bovendien zijn maatregelen nodig om meer voedselbronnen voor insecten in het algemeen en honingbijen in het bijzonder te krijgen.

ZAK

B r e n d a P o pp e n k

Vuurwerk niet voor het volk


Importverbod ‘fout hout’ Houthandelaren moeten vanaf 2011 bewijzen dat hun importhout legaal is gekapt. Anders mag het hout niet verkocht worden. Dat besloot een meerderheid van de milieucommissie van het Europees Parlement op 17 februari. Het parlement verscherpt hiermee een voorstel van de Europese Commissie tegen ‘fout hout’. Die wilde alleen dat de handelaren zouden zoeken naar een keurmerk of andere manier van monitoring. Het Wereld Natuur Fonds (WNF) noemt de stemming in het Europees Parlement een mijlpaal in de strijd tegen de massale illegale houtkap in de wereld. Volgens WNF-onderzoek is een vijfde van het importhout in de EU

illegaal gekapt. Het ‘foute hout’ komt vooral uit landen als Indonesië, Rusland en China. Ook Milieudefensie noemde het een heel goede dag voor bossen en voor mensen die van bossen leven. Ze bestrijdt dat het plan leidt tot bureaucratie, zoals de VVD beweert. “Dat bedrijven niet meer in illegaal verkregen goederen handelen is toch echt niet te veel gevraagd. Dit sluit de zwarte schapen op de markt uit. Heel vreemd dat de VVD nu zo op de rem gaat staan.” aldus campagneleider Anne van Schaik. Milieudefensie roept de leden van het Europees Parlement op om tijdens de plenaire stemming op 23 april de milieucommissie te volgen.

Natuur op bedrijventerreinen Bedrijventerreinen kunnen volgens landschapsecoloog Robbert Snep van het Wageningse onderzoeksinstituut Alterra een belangrijke rol spelen bij het behoud van natuur en biodiversiteit in Nederland. Nu al komen er bijzondere broedvogels, vlinders en amfibieën voor op bedrijventerreinen. Met kleine aanpassingen van de inrichting en het beheer van dergelijke terreinen krijgen flora en fauna volgens Snep nog meer meer kansen. In het buitenland worden bedrijventerreinen meer waard als dieren er een kans krijgen. Nederlandse ondernemers lijken echter bang voor de natuur. Liever asfalteren ze hun nieuwe bedrijventerrein, uit angst voor de komst van

de rugstreeppad of een andere beschermde diersoort. Ook ‘ons hokjesdenken’ speelt de biodiversiteit op bedrijventerreinen parten. Natuur moet in natuurgebieden, bedrijven op bedrijfsterreinen. Maar natuur houdt zich in principe niet aan die grenzen. En door hun ligging aan stadsranden en hun gebruik zijn bedrijventerreinen juist geschikt voor flora en fauna. Met eenvoudige aanpassingen kan de biodiversiteit volgens Snep enorm vergroot worden. Hij denkt hierbij aan groene daken en gevels, tijdelijke natuur op braakliggende percelen, ecologisch groen in plaats van steriel bedrijfsgroen en heggen als kleine ecologische verbindingszones.


Vliegtaks Woensdag 11 februari togen werknemers van KLM, Martinair, Transavia en de Luchthaven Schiphol naar Den Haag om te demonstreren voor de afschaffing van de vliegtaks. De Amsterdamse Kamer van Koophandel trok namens het hoofdstedelijke bedrijfsleven eveneens aan de bel. De vliegtaks moet worden afgeschaft omdat in deze financiëel moeilijke tijd steeds minder mensen reizen vanaf Schiphol maar kiezen voor buitenlandse luchthavens waar geen milieuheffing geld. Ook verwante sectoren als het toerisme en de congreswereld hebben hieronder volgens de Kamer van Koophandel te leiden. Staatssecretaris De Jager van Financiën beloofde dat het kabinet nog eens naar de vliegtaks zal kijken. Wat betreft verkeersminister Eurlings kan hij direct worden afgeschaft.

Omgekeerde wereld

is de situatie in deze landen namelijk absurd, gezien de milieuschade die vliegreizen veroorzaken. Er wordt inmiddels veel meer gevlogen dan het klimaat aan kan. De gevolgen van al het vliegen zijn nu al in ontwikkelingslanden zichtbaar. Overstromingen en heviger droogtes treffen de mensen daar, zonder dat zij ook maar iets hebben bijgedragen aan het klimaatprobleem.

Klimaatbeleid

Samen met ontwikkelingsorganisatie ICCO stelt Milieudefensie daarom voor om de vliegtaks te gebruiken om slachtoffers van de klimaatverandering te helpen. De opbrengsten zouden kunnen worden besteed aan verbetering van landbouwtechnieken en irrigatiesystemen en het bouwen van dammen in ontwikkelingslanden. Op die manier kan het kabinet het Nederlandse publiek laten zien dat zij de klimaatcrisis serieus neemt. Beide organisaties wijzen er op dat milieuminister Cramer en haar (partij)collega minister Koenders van ontwikkelingssamenwerking op klimaatconferenties eerder principes lanceerden als “de vervuiler betaalt” en “rechtvaardigheid, effectiviteit en efficiëntie”. In plaats van de vliegtaks af te schaffen, zou verkeersminister Eurlings volgens hen ervoor moeten zorgen dat hij de principes van zijn collega’s ondersteunt en de opbrengsten van de vliegtaks gebruikt voor internationaal klimaatbeleid.

Afschaffen is ontoelaatbaar, zo vindt Milieudefensie. Alle grote luchthavens kampen vanwege de economische crisis met forse dalingen van het aantal passagiers. De vliegtaks is slechts verantwoordelijk voor een beperkt deel van de daling van de passagiersaantallen op Schiphol. “Demonstreren tegen de bescheiden vliegtaks, die passagiers die in Nederland opstappen betalen, is de omgekeerde wereld”, aldus de milieuorganisatie. Zij nodigen KLM, Schiphol en het kabinet uit om samen te gaan demonstreren in Duitsland en België, waar vliegen nog volledig belastingvrij is. Volgens de milieuorganisatie Freek Kallenberg

5

“Greenpeace wil zichzelf opheffen” Ze had niets groens op haar cv staan, maar Greenpeace leek haar een spannende werkgever. Liesbeth van Tongeren kijkt terug op vijf jaar directeurschap en dertig jaar Greenpeace Nederland.

G

Annemarie Opmeer

reenpeace Nederland bestaat dertig jaar en heeft heel wat verricht. De afgelopen vijf jaar onder leiding van Liesbeth van Tongeren. Ooit studeerde ze 6

rechten en ze woonde een aantal jaar in Australië, waar ze een opvang voor slachtoffers van seksueel geweld leidde en een centrum voor geweldloze conflictbemiddeling opzette. Weer in Neder-

land werd ze bestuurslid van het vrouwennetwerk Women On Top en leidde ze een zorginstelling. Tot ze besloot haar terrein wederom te verleggen en bij Greenpeace solliciteerde. Hoe kom je hier terecht? “Gewoon op een advertentie uit de krant. Ik was heel benieuwd of ik er zonder connecties of milieukennis tussen zou komen. Toch, mijn cv lijkt heel divers, maar er zijn veel overeenkomsten: het is allemaal maatschappijverbetering met idealistische professionals en het zijn allemaal leidinggevende functies.” milieudefensie magazine 3 – 2009

Voldeed Greenpeace aan je verwachtingen? “Tijdens mijn sollicitatie heb ik me als een razende ingelezen. Greenpeace bleek veel groter en professioneler. Dat ze in veertig landen zaten, met mensen die echt in de zware besluitvormingscircuits meedraaien, dat wist ik niet. Ook was ik getroffen door de professionaliteit waarmee campagneplannen gemaakt worden. En de lange adem! Dat er zo tien jaar op een onderwerp gewerkt wordt. Greenpeace doet bovendien onderzoek. Natuurlijk gebruiken we ook bestaand onderzoek. Wetenschappers merken wel dat bepaalde vispopulaties dramatisch afnemen, maar die gaan geen campagne voeren.” Is daar de milieubeweging voor? “Ik denk dat de overheid daarvoor zou moeten zijn. Zij zouden de adviezen van hun eigen wetenschappers moeten volgen. Omdat zij en het bedrijfsleven hun rollen niet voldoende invullen is de milieubeweging ontstaan. Maar in het ideaalbeeld van Greenpeace nemen de verschillende spelers zelf hun verantwoordelijkheid. Het doel van Greenpeace is dat we onszelf kunnen opheffen.” Sociale vraagstukken en milieu, bijten die elkaar? “Dat is een naïeve voorstelling van zaken. Ik zie eerder een essentiële aanvulling. Om in balans met onze omgeving te leven, hebben we het hele pakket nodig. Bij klimaatverandering is dat heel duidelijk. De Wereldgezondheidsorganisatie zegt dat honderd tot honderdvijftigduizend doden jaarlijks rechtstreeks het gevolg zijn van klimaatverandering. Die vallen meestal niet in rijke westerse landen. Maar om iets te bereiken, moet je focussen. Dus ik vertrouw volledig op collega-organisaties die zich op sociale vraagstukken richten.” milieudefensie magazine 3 – 2009

Maar als arme landen industrialiseren wordt het probleem groter. Moeten wij hier minderen? “Nee, dat is absoluut niet nodig, en dat lukt ook niet. Wel zouden wij onze duurzame technieken onmiddellijk beschikbaar moeten stellen. Maar dat doen wij niet, want daar willen wij graag mee concurreren. Het moet niet minder, het moet domweg anders. En dat kan, zonder enig verlies van comfort. Al die fijne besparingstips van onze overheid werken zeker. Bovendien kan de overheid met een kleine wet apparaten verplicht zuiniger maken. Dan kunnen hier alleen al twee kolencentrales dicht. Als wij zo blijven doorgaan, dan nemen we elders welvaart weg. Als we dingen anders doen, kunnen we wel degelijk iedereen voeden, huisvesten en vooruitgang en welvaart bieden. Als we, bijvoorbeeld, fatsoenlijk zouden investeren in scholing van vrouwen in arme landen, dan gaan de geboortecijfers naar beneden en kunnen we de wereldbevolking voeden.” Betekent dat de economische groei ter discussie stellen? “Het soort groei moeten we ter discussie stellen. Want wat is groei? Er is ooit een keer bepaald wat wel in de betaalde eco-

nomie zit en wat niet. Economen weten goed dat als je stopt met alle niet-betaalde arbeid, het systeem hopeloos tot stilstand komt. Het is gewoon een bedacht model, met bedachte maatstaven. Mensen worden niet gelukkiger van tienduizend euro meer op de bank - zeker nu niet, nu je niet weet wat dat volgende maand nog waard is, of de bank er nog staat. Mensen willen over het algemeen lekker leven en gelukkig zijn, goede gezondheidszorg, een toekomst voor hun kinderen, veilig zijn. Omdat we niets beters hebben, zijn we gewend te denken: als ik iets rijker word, kan ik misschien een paar van die dingen realiseren.” Die manier van denken zou moeten veranderen? “We moeten ingrijpen in het systeem. Zoals een laag BTW-tarief voor verantwoorde producten. Dat kan al een enorm effect hebben. Want dat betekent direct dat Max Havelaar koffie geen zes procent marktaandeel heeft, maar zestig, dat wij fatsoenlijke bananen eten en dat onze kleren op een acceptabele manier geproduceerd worden. Er is een hele school aan economen en denkers met ideeën hierover. Je kunt belasting op grondstoffen heffen, in plaats van op arbeid. Als je materiële behoeften gedekt zijn, word

GP/sims

GP/Beusker

Wat was aanvankelijk je beeld van Greenpeace? “Ik vond Greenpeace al heel lang een spannende organisatie. Ze polderen niet mee, blijven voor hun mening staan, ook als er druk van buiten komt. Uiteraard kende ik een aantal acties. Ik vermoedde dat er relatief weinig tijd besteed wordt aan eindeloos overleg in kamertjes en rondetafels en het volschrijven van readers, maar dat men gaat voor forse veranderingen. Dat trok mij enorm aan.”

Actie met de meeste ophef Blokkade olieplatform Brent Spar, 30 april 1995 “Deze actie beheerste het nieuws. Mensen waren verontwaardigd en Shell zag van dumping af. Helaas had Greenpeace de overgebleven hoeveelheid olie verkeerd ingeschat. Dat leidde tot felle kritiek. Maar later vond ook Shell recyclen de milieuvriendelijkste optie. Resultaat was aanpassing van het OSPAR-verdrag: dumpen van installaties in zee werd verboden.”

7

GP/Beentjes

dan kom je er samen wel uit. Dat kan in bemiddeling wel. Maar dit lukt alleen in conflicten met een gedeeld belang. Rond de Noordzee ligt dat anders. Een visser verdient minder als hij minder vist. De milieubeweging spreekt vanuit het algemeen belang. Dat botst. Dus voor dat soort dingen hebben wij de overheid uitgevonden. Die moet waken over het algemeen belang. De huidige regering maakt de fout dat zij zeggen: ‘wij weten het eigenlijk ook niet.’ Ze vinden het eng. Dus zegt ze: ‘milieubeweging ga dat maar zelf met die vissers uitvechten.’ Ja, dat werkt niet. Dus wij moedigen de overheid aan hun verantwoordelijkheid te nemen. En lof aan minister Verburg. Na onze stenenactie heeft ze meer gedaan dan welke minister in dertien jaar ook.”

Meest mislukte actie Frogman, 2004 “Greenpeace wilde mensen betrekken bij klimaatverandering, met Frogman: een knalgroene figuur met flippers en een duikbril. Vrijwilligers hesen zich in strakke groene pakjes, bezochten evenementen en tekenden op publieke gebouwen een blauwe streep: zo hoog staat het zeewater eind deze eeuw. Leuk bedacht, maar het werd helemaal niks.”

je veel gelukkiger van immateriële zaken. Stel, je krijgt voor je vijfentwintigjarig huwelijk een opera, uitgevoerd door al je collega’s. Dat zijn wij niet zo gewend, maar op zich is dat veel leuker.” Op je cv staat conflictbemiddeling, heb je daar hier iets aan? “De schoonheid van conflictbemiddeling vind ik dat het iets biedt waar onze rechtspraak niet in voorziet. De rechter geeft bij simpele conflicten vaak voor beide partijen een onbevredigende uitkomst. Hij of zij kan alleen zeggen: er wordt voldaan aan de vergunning, of: ik trek ‘m in. Een rechter kan niet zeggen: als jullie nou eens overleggen over dit of dat, 8

Hoe geef je leiding aan activisten? “Je denkt dat mensen bij een sociale dienst of een gemeentelijke overheid ‘s ochtends saluerend in de rij staan? Nee dus, mensen zijn net mensen, dat zijn ze overal. Ze willen graag grofweg weten wat er van hen verwacht wordt, een mate van regelvrijheid en ruimte, en trots kunnen zijn op hun resultaten. Verder is het een gradatieverschil. En ook leidinggevenden zijn net mensen, daarom is het goed om een managementteam te hebben dat elkaars zwakke plekken afdekt. Het soort mensen dat wij hier hebben moet in een vergadering met de raad van bestuur van Shell of Monsanto rustig kunnen uitleggen wat er niet klopt aan hun bedrijf. Zij moeten niet makkelijk om te duwen zijn, helder blijven presenteren, zelfs als er tegendruk komt. Mensen die dat buiten de organisatie kunnen, doen dat binnen natuurlijk ook.” De manier van kijken naar acties is in dertig jaar erg veranderd, speel je daar op in? “Die veranderingen, daar heeft Wijnand Duyvendak zich ook zo in vergist. Wat in een bepaalde periode heel acceptabel was, kan in een andere periode helemaal niet. Maar ik denk dat Greenpeace toch behoorlijk handig met veranderingen om is gesprongen. Op een gegeven moment was er een enorme terrorismedreiging in Nederland. Toen deden wij wel een actie bij een kerncentrale, maar dan ludiek: mensen in grote schuimrubberen kernvaatjes. Heel anders dan de dingen die

wij op andere momenten wel doen, waar mensen soms van kunnen schrikken.” Toch waren er controverses: zoals jullie blokken in de Noordzee. En rond jullie protest tegen het afzinken van het olieplatform Brent Spar in ‘95 was ook commotie. “Die Noordzeeactie zal misschien de beeldvorming en het donateurstal beïnvloed hebben, maar had wel milieueffect. Overigens was het een internationale actie, in de Duitse Noordzee. Net als de actie rond de Brent Spar. En wij vinden ook die nog steeds een groot succes, want niet lang daarna is het OSPAR-verdrag aangepast en mag dumping niet meer. Er is destijds door ons inderdaad een fout gemaakt in het meten van de olie in het platform, ongelofelijk stom en daar zijn verontschuldigingen voor aangeboden. Wat mij betreft is het dan klaar. Maar ons punt hing niet op die meetgegevens. Uiteindelijk had ook die actie een enorm effect.” “Greenpeace is een polariserende organisatie. Het WNF, Natuurmonumenten en IUCN duwen achter de schermen overheden en het bedrijfsleven millimeters vooruit. Ongelofelijk nuttig en zegenrijk werk. Wij trekken op de linkerflank het veld open. Als de maatschappij meer gepolariseerd raakt, geeft dat ook enorme kansen.” Hoe ga je zelf om met de negatieve berichtgeving van de laatste tijd? “Natuurlijk vind ik het niet leuk als op de voorpagina van de Telegraaf staat dat ik moet aftreden. Maar als je dat wilt vermijden, moet je niet meedoen met het debat. En dat willen wij bij uitstek wel. Ik vind het meer een zegening dat ik dit mag doen. Ik heb best wel eens een vrijdagmiddag waarop ik denk: goh, ik zat toch echt liever op Terschelling. Maar in andere landen moeten mensen dit naast hun betaalde baan doen. Wat ik wel echt vervelend vind, is dat een aantal tv-kijkers en krantenlezers niet het hele spectrum van de feiten krijgt. Dat vind ik onterecht en daar proberen wij wel iets aan te doen.” Dat betekent ook op een feestje nog eens uitleggen hoe het nu zat met die blokken? “Hoe dacht je dat het was toen ik directeur was van een centrum voor slachtoffers van seksueel geweld en ik stond op een feestje? Ik zit in het bestuur van de vrouwenorganisatie Women On Top, dat milieudefensie magazine 3 – 2009

30 jaar Greenpeace Nederland! Vier het mee op 6, 7 en 8 maart in Pakhuis De Zwijger, Amsterdam. Bekijk het programma op http://www.greenpeace.nl/about/greenpeace-nederland/ 30-jaar-greenpeace-nederland.

Hoe beslis je waarop je focust? Kijk je waar andere organisaties gaten laten vallen? “We hebben internationaal op een aantal grote terreinen einddoelen geformuleerd. Die worden opgedeeld in tienjarenplannen. Dan ontwerpen we wegen om daar te komen. Dat worden drie- of vijfjarenplannen. Die worden uiteindelijk in jaarplannen en per land uitgewerkt. Dat doen we dus internationaal, de 28 campagnedirecteuren en de verschillende groepen campaigners. Bijvoorbeeld: ons einddoel is om de temperatuurstijging te beperken tot 2 graden, dus bedenken we hoe Europa in 2050 voor de helft op duurzame energie kan draaien, en in 2090 volledig. Elektriciteitscentrales veroorzaken 40 procent van de uitstoot in Europa en er zijn veel plannen voor kolencentrales, dus daar denken wij ons grootste effect te kunnen halen. Uiteraard kijk je in een land ook naar wat je collega’s doen. Maar wij zitten op grote, grensoverschrijdende problematiek. Tot ons grote genoegen pakt Milieudefensie vaak meer lokale projecten.” Jullie spreken mensen zelden aan op hun gedrag. Waarom? “Wij geloven niet dat we er alleen komen met gedragsverandering. Ik ben blij met iedereen die verantwoord consumeert, anders wordt het probleem groter. Maar er is meer nodig dan consumenten die product a in plaats van product b kopen. Wij kunnen bovendien nog nergens de duurzame producten kopen die we willen! We hebben wel een spaarlampenmilieudefensie magazine 3 – 2009

campagne gehad, voordat Al Gore naar Nederland kwam. Dat was voor bewustwording. Klimaatverandering blijft anders zo abstract. Campagnes rond andere producten voeren we voornamelijk om de producenten onder druk te zetten.” Er zit een aantal oud-Greenpeace activisten in de politiek- Diederik Samsom, Krista van Velzen – krijgen ze genoeg gedaan? “Lousewies van der Laan heeft ook nog stage gelopen bij Greenpeace International. Ik vind het geweldig als mensen met dit in hun achterzak op andere posities terechtkomen. Ik denk alleen dat je geen te hoge verwachting moet hebben van iemand alleen omdat ‘ie vroeger in de milieubeweging gewerkt heeft. Als de Klimaatwet niet door de Kamer komt, kunnen we als beweging beter bij onszelf te

Wat vind je van de milieubeweging in het algemeen? “Ik hou van de diversiteit en waardeer iedereen die werkt aan een betere wereld. Ik vind, milieuvriendelijk gedrag moet leuk zijn. Geen zure verplichting, van jeetje ik kan dit niet doen want ik ben een milieugelovige. Dus doe waar je lol in hebt, maak bewuste keuzes en denk bij andere problemen: ik hoop dat iemand anders het doet.” Wat valt je op als je terugkijkt op dertig jaar Greenpeace Nederland? “Dat er zo snel zo’n ongelofelijk succes is geweest. Ik vind het verrassend en ontroerend dat Nederlanders Greenpeace zo in hun hart gesloten hebben, dat was toen zo en nu nog steeds. We hebben 550 duizend donateurs, dat is meer dan alle politieke partijen bij elkaar, meer dan de grootste omroepvereniging. Dat vind ik fenomenaal.” n

GP/dott

geeft ook aanleiding tot ‘herhalende’ gesprekken. Dus kun je twee dingen doen. Je zegt: joh, er wordt over mij al zoveel verteld, zullen we het eens over jou hebben? Of: ik doe de drieminutenversie en dan gaan we het over iets anders hebben. Maar als je geen zendingsdrang hebt, moet je ook je vinger niet opsteken voor dit soort functies. Ik leg dus met plezier alles nog eens uit. Want het is ook interessant om mijn eigen duiding te checken met anderen.”

rade gaan, dan oud-collega’s verwijten maken. De ander kun je nu eenmaal niet veranderen. Die krijgt in zijn of haar eentje ook geen paradigmaverandering voor elkaar.”

Minst begrepen actie Stenen in de Noordzee, 12 augustus 2008 “Greenpeace stortte 300 natuurstenen in zee, omdat de overheid achterloopt met beschermingsmaatregelen. Dergelijke stenen komen van nature op de bodem voor. Autoriteiten en vissers kregen de precieze locaties. De media bespraken echter alleen het mogelijke gevaar en plaatsten eerst enkel reacties van vissers en overheid. Resultaat was er wel: eind 2008 registreerde Nederland de eerste zeereservaten bij de EU.”

9

Birmees importverbod lekt Ondanks een Europees importverbod is Birmees hardhout nog volop verkrijgbaar. Dit blijkt uit een onderzoek van Milieudefensie. Volgens de milieuorganisatie moet het lek zo snel mogelijk worden gedicht. Freek Kallenberg

“E

en stukje kwaliteitshout zoals teak is er bijna niet”, meldt jachtwerf Lok uit Zwartsluis met onvervalst ondernemersenthousiasme op haar website. Omdat teak nauwelijks krimpt of zwelt onder invloed van zeewater en zonlicht is het uitermate geschikt voor de dekken en de aftimmering van luxe jachten. Probleem is dat vrijwel al het teakhout uit Birma komt. Een land vermaard om haar mensenrechtenschendingen. September 2007 was de gehele wereld getuige van de wrede manier waarop de militaire junta een opstand van boeddhistische monniken neersloeg. Als reactie hierop verbiedt de Europa Unie sinds maart vorig jaar de invoer van goud, diamanten, edelstenen, hout en andere grondstoffen waarmee het Birmese regime haar repressieve praktijken financiert.

Vervalst

Uit onderzoek van Milieudefensie blijkt echter dat er nog steeds volop teakhout wordt 10

aangeboden, door jachtbouwers als Lok en door grote Nederlandse houthandelaren als Worldwood en Koninklijke Boogaerdt Groep. Verschillende houtbedrijven blijken voorafgaand aan de sancties op grote schaal Birmees hout te hebben ingeslagen. Maar ook nieuwe ladingen hout komen nog steeds Europa binnen. De directe houthandel van Birma naar Europa is weliswaar gestaakt, maar via landen als Maleisië en Thailand komt het teak alsnog op de Europese markt. “Birmese houthandelaren vertelden me dat de douane in Maleisië en andere Aziatische landen in ruil voor geld de herkomstpapieren veranderen”, zegt de onderzoeker die voor Milieudefensie ter plaatse de handelsroutes van Birmees hout onderzocht. “Ook wordt in China en andere landen Birmees hout gemengd met ‘legaal’ hout uit andere landen, waardoor het vrijwel niet meer te traceren is.” De grootste houtstroom komt echter via landen als Thailand, Maleisië of China,

verwerkt in producten zoals tuinmeubelen, houten vloeren en scheepsdekken, Europa binnen. Het is onduidelijk of dit bewerkte Birmees hout onder de sancties valt, omdat volgens douaneregels het land van herkomst verandert op het moment dat Birmees teakhout in andere landen wordt bewerkt. Anne van Schaik, campagneleider globalisering van Milieudefensie, vindt echter dat ook dit hout geweerd zou moeten worden. “In het sanctiereglement is duidelijk opgenomen dat het verboden is deel te nemen aan activiteiten die de sancties bewust en expres omzeilen. Het actief verleggen van de handel naar zagerijen in landen als Thailand en Maleisië en het daar afnemen van van Birmees teakhout vervaardigde producten valt hieronder.” PvdA-kamerlid Martijn Van

Dam deelt deze mening en vroeg minister Verhagen (Buitenlandse Zaken) en staatssecretaris Heemskerk (Economische Zaken) welke maatregelen worden genomen tegen bedrijven die de sancties op deze manier ontduiken. Een antwoord is er nog niet.

Bruut geweld

Volgens de onderzoeker in Azië, die voor de veiligheid van hemzelf en zijn informanten anoniem wil blijven, zijn de politieke, sociale en ecologische gevolgen van de houtkap enorm. “De houtkap-concessies worden afgegeven zonder enig sociaal en ecologisch voorbehoud. De tropische bossen worden volledig leeggekapt. Herbeplanting is er niet bij en de lokale gemeenschappen zien er niks voor terug.” Het gevolg is dat veel Birmezen nauwelijks nog kunnen


uit zagerijen in Maleisië en Thailand. Het hout komt niet uit Birma maar uit ‘Azië’. “Onzin natuurlijk”, zegt Van Schaik, “maar wij kunnen niet bewijzen dat het hout wel uit Birma komt.”

G u y R at h s k h u n

Alternatieven

overleven. “Veel van hun voedsel, brandstoffen, medicijnen en andere benodigde levensmiddelen haalden ze direct uit het bos. Dat is nu niet meer mogelijk en dus is de armoede in dit soort gebieden groot. Het Birmese regime en de houthandelaren hebben hier echter lak aan. Elk protest wordt beantwoord met bruut geweld.” Jachtwerf Lok meldt echter trots dat het bedrijf op zoek blijft “naar een mooi stukje teakhout voor uw jacht”. Het bedrijf betreurt het dat door de handelsboycot de prijs fors gestegen is. Maar de prijs is nog steeds concurrerend vergeleken met alternatieven en “via andere kanalen blijft teak op de markt komen.” Of dit hout uit Birma komt, blijft uiteraard in het midden. De houthandelaren Worldwood en Boogaerdt beweren desgevraagd dat ze hun teakhout betrekken

Daarom wil Milieudefensie dat Europa de sanctiemaatregelen waterdicht maakt. Van Schaik: “Er moet expliciet verboden worden dat het Birmese hout via andere landen binnenkomt en dit moet samen met die landen worden gecontroleerd.” Europarlementariër Joost Lagendijk heeft hier inmiddels bij de Europese Commissie op aangedrongen. Bovendien moeten alle leden van de Vereniging van Nederlandse Houthandelaren eind 2009 kunnen aantonen waar hun hout vandaan komt. “Dan zullen Worldwood en Boogaerdt wel met de billen bloot moeten”, meent Van Schaik. Volgens Milieudefensie moet de jachtsector ook harder op zoek naar alternatieven voor teakhout. Deze zijn er wel, maar volgens botenbouwers vraagt de consument nog steeds om teak. “De sector prijst de alternatieven niet voldoende aan”, zegt Van Schaik. “Het is in hun eigen belang. Door de houtkap gaat er in Birma momenteel per uur zo’n 75 voetbalvelden aan tropisch bos tegen de vlakte. Als ze dit tempo volhouden, is daar over paar jaar geen teakhout meer te vinden.” n


Reageren op de plannen van Prinsjesdag is als Het Plan Bijlo vanouds Laatst was het Warme Truiendag. Hij viel samen met Biddag Voor Dedilemma Was en metvoor Nationale Droogmolendag, maar dat kon de orgaeen natuurnisatie van Warme Truiendag onmogelijk weten, er zijn namelijk en milieuorganisaties. Is meer Dagen dan dagen tegenwoordig. Hij viel, die Nationale het glas half volooit of in half Warme Truiendag, Vlaanderen geboren als Nationale Dikke Truiendag, op vrijdag dilemma of hetfebruari, glas halfvol Internationale of leeg? Een overzicht. de dertiende Dag Van Het Ongeluk. halfleeg is. Te veel enthousiHa n va nop d Wide easme lthermostaat We moesten diee dag voor deeen kabinetsplannen graadje lager zetten, dan zouden we 7 procent CO2 is not minder done,uitstoten. al te veelEen kritiek duizelingwekkend eder jaar getal. rond AlsPrinsjes1 graadbetekent 7 procentdat scheelt, ze niet danlanger zouden we dus met dag 3 graden worstelen minder natuural meer serieuze en dan 20 milieuorganisaties metgesprekshetAls het procent minder CO2 uitstoten. partners zijn. dus overal 17 graden zou zijn in plaats van 20, dan zouden we de De norm meeste van 20 procent minder CO2, die kiezen we invoor 2020 moeten bereiken, nu al halen. de gulden Ik zat te rillen bij mijn computer. middenweg: Ik had de kachel niet 1 graad lagerergezet, zittennee, ik had hem helemaal niet aanbeslist gedaan, om aardige mijn slechte milieugedragelementen uit het verlein

I

michiel wijnbergh

Boomstammen uit het noorden van Birma komen aan in de haven van Mandalay. Birmese bossen verdwijnen razendsnel door houtkap.

vincent bijlo den een beetje te compenseren. De thermometer in mijn kamer wees 10 graden aan. Mijn kachel zou dus, als ik het 20 graden wilde laten zijn, de lucht 10 graden moeten verwarmen. Ik zat dus nu 10 x 7 = 70 procent CO2 minder uit te stoten. Ik kreeg er koude handen van, ik kon nauwelijks nog braille lezen, maar toch, 70 procent, daar wil ik best tijdelijk analfabeet voor zijn. Toen kwam plotseling het idee. Het idee dat voor een doorbraak zal gaan zorgen, zowel op economisch als op milieugebied. Bovendien heeft het tal van gunstige neveneffecten. De economische crisis noopt veel bedrijven tot het aanvragen van werktijdverkorting. Als er niet gewerkt wordt, hoeven er geen kachels te branden op de werkvloer. Maar als de werknemers gedurende de tijd die ze niet werken ook thuis geen kachels laten branden, sla je twee vliegen in één klap. En wat doen de werknemers als ze geen kachels laten branden: ze liggen in bed. Ze rusten uit of onderhouden de relatie met hun eventuele partner, als die ook in aanmerking komt voor werktijdverkorting. Zo stoten we al vrijend minder CO2 uit, zo helpen we de economie er slapend weer bovenop. Zo liggen wij het gat in de ozonlaag dicht, zo pitten wij het op aarde minder warm. Minister Cramer, omarm het Plan Bijlo. Het Plan Bijlo laat zien dat milieu en economie wel degelijk hand in hand kunnen gaan. Zelfs als mensen werkloos worden, dan nog kunnen ze bijdragen aan een beter milieu. Het bed wordt onze redding, luiheid loont.

11

Omstreden deal Tweede Maasvlakte In ruil voor schonere lucht staakt Milieudefensie haar juridische strijd tegen de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Volgens lokale groepen is de strijd echter nog niet gestreden.

H

Freek Kallenberg

avenbedrijf Rotterdam en Milieudefensie werken samen aan een schonere haven. Tot voor kort kon niemand zich hier iets bij voorstellen, maar sinds 9 februari is het realiteit. Op die dag ondertekenden beide organisaties de Overeenkomst Duurzame Maasvlakte. Dit jaar nog laten beide partijen een onderzoek uitvoeren om te bepalen of en hoe de emissies van fijnstof, stikstof en 12

zwavel – afkomstig van activiteiten van de huidige en Tweede Maasvlakte - kunnen worden gereduceerd. In ruil daarvoor staakt Milieudefensie haar juridische strijd tegen de aanleg en het gebruik van het nieuwe haventerrein. “Er ligt een resultaat waar het milieu en de inwoners van Rotterdam wel bij varen”, zei Milieudefensie directeur Frank Köhler bij de ondertekening van de overeenkomst. Het Rotterdamse GroenLinks

raadslid Arno Bonte is het daar mee eens. “Ik hoor hier ook vooral positieve geluiden. Hoewel ik aanvankelijk verbaasd was over de deal, moet ik na bestudering concluderen dat het voor de inwoners van Rotterdam een prima resultaat is. De lucht wordt schoner en dus gaat de leefkwaliteit er op vooruit.”

Vooruitgang geboekt

Niet alle inwoners van de havenstad zijn het daar mee eens. Milieudefensie heeft vorig jaar al haar leden in het Rijnmondgebied schriftelijk benaderd om haar te steunen in de rechtszaken tegen de aanleg van de Tweede Maasvlakte en deze leden gevraagd haar daartoe te machtigen. 185 bewoners uit de regio hebben een machtiging gegeven. “Die voelen zich danig in de steek gelaten”, zeggen Dick van milieudefensie magazine 3 – 2009

B r e n da P o pp e n k

Frank Köhler, directeur van Milieudefensie schudt de hand van havendirecteur Hans Smits. Uiterst rechts: Meta Meijer campagneleider Verkeer.

der Laan van de Vereniging Verontruste Burgers van Voorne en Jan Ochtman van de Stichting Natuurbescherming Vlinderstrik, die samen met Milieudefensie optrokken richting Raad van State. “Hen is helemaal niks gevraagd!” “Bovendien is het een slechte deal. Er is geen enkele harde toezegging. Men gaat slechts onderzoek doen naar de mogelijkheden om de luchtvervuiling te verminderen.” Volgens beide heren staan veel voornemens ook al in de huidige Milieu Effect Reportage en het Afsprakenkader Visie en Vertrouwen, de overeenkomst tussen het Havenbedrijf, gemeente Rotterdam en talloze maatschappelijke en milieu- en natuurorganisaties. Ze doelen hierbij op het aansluiten op walstroom voor schepen die in de haven liggen, een bonus-malus regeling waarbij schonere schepen minder havengeld betalen, het verlagen van de maximumsnelheden op de toegangswegen en het vergroten van de milieuzones voor vrachtverkeer. Volgens Meta Meijer, campagneleider Verkeer van Milieudefensie, is er wel degelijk vooruitgang geboekt. “De bestaande afspraken schoten tekort. De uitstoot van schadelijke stoffen zou volgens ons nog steeds toenemen. Daarom stapten we naar de rechter. In de overeenkomst staat nu zwart op wit dat de uitstoot van schadelijke stoffen met 10 procent extra naar beneden gaat. Daarvoor moet het Havenbedrijf echt aanvullende maatregelen nemen die de luchtvervuiling bij de bron aanpakken”, aldus Meijer.

Verkwanseld

Maar hoe hard is die afspraak? In de overeenkomst wordt immers alleen onderzoek aangekondigd naar de mogelijkheden om de uitstoot van schadelijke stoffen met 10 procent te beperken. Er staat niet dat die 10 procent reductie daadwerkelijk wordt bereikt. Wat nu als het Havenbedrijf straks zegt dat de maatregelen niet haalbaar zijn, of te duur? Meijer: “Daar komen ze na alle publiciteit niet mee weg. Bovendien kunnen we in milieudefensie magazine 3 – 2009

dat geval altijd naar de rechter stappen, maar ik denk niet dat het zover komt. Een onafhankelijke commissie ziet toe op de onderzoeken en in de komende zes maanden en daarna gaan we regelmatig om tafel om de voortgang te bespreken. Mocht het proces niet snel genoeg gaan, dan zullen we tussentijds bijsturen.” Ochtman van Vlinderstrik is niet overtuigd. “Denkt men dat het Havenbedrijf bang wordt als Milieudefensie met haar vuist op tafel slaat? Door het akkoord heeft men juist haar sterke positie verkwanseld.” Oud-bestuurslid van Milieudefensie en GroenFront-activist Pieter Jansen deelt de mening dat Milieudefensie te vroeg overstag is gegaan. De succesvolle strijd tegen de aanleg van het Multi Modaal Transportcentrum (MTC) bij Nijmegen had als voorbeeld kunnen dienen. “Met acties, een lokaal referendum en een gewonnen procedure bij de Raad van State, haalde Milieudefensie destijds een klinkende overwinning. Pas toen eenmaal duidelijk werd dat de aanleg van het MTC niet door zou gaan, zijn milieuorganisaties met projectontwikkelaars en gemeentes aan tafel gaan zitten om te onderhandelen over een nieuwe ruimtelijke inrichting van het oorspronkelijke plangebied.” Volgens Meijer slaat Jansen met deze vergelijking de plank mis. “De aanleg van de Tweede Maasvlakte was niet meer tegen te houden, hoe graag we dat ook hadden gewild. Een overgrote politieke meerderheid heeft er mee ingestemd. Met onze juridische procedure konden we die aanleg slechts vertragen.” Maar de rechter had Milieudefensie toch in het gelijk kunnen stellen? Meijer: “Ja, dan had het Havenbedrijf weer moeten gaan rekenen om aan te tonen dat de nieuwe haven niet tot extra vervuiling zou leiden. Dat hebben we nu ook bereikt, met 10 procent minder vervuiling er bovenop.”

veel transportkilometers vergt. Die bezwaren tellen blijkbaar niet meer mee.” “Natuurlijk wel”, zegt Meijer, “wij hadden ook liever gezien dat de Tweede Maasvlakte er niet zou komen, dat hebben we ook steeds benadrukt. Ook nog bij de presentatie van de overeenkomst. Maar het was politiek gezien een gepasseerd station. Nu hebben we in ieder geval bereikt dat de aanleg minder erg is. Goed wordt het natuurlijk nooit.”

Bezettingsacties

Voor de lokale groepen is de strijd echter nog niet gestreden. Milieudefensie heeft zich in de overeenkomst weliswaar verplicht andere partijen die een beroep tegen de Tweede Maasvlakte hebben lopen, te adviseren hun bezwaren in te trekken en zich te onthouden van (nieuwe) bezwaren en beroepen, maar “daar zullen wij natuurlijk geen gehoor aan geven”, zeggen Van der Laan en Ochtman in koor. Wel is volgens Ochtman door de overeenkomst de kans op succes verkleind: “De rechter kan nu met een verwijzing naar dit convenant zeggen dat de leefkwaliteit in de regio Rotterdam er met de aanleg van de Tweede Maasvlakte op vooruit gaat. Wij betwijfelen dat nog steeds. Daarom zien we ons gedwongen de overeenkomst tussen Milieudefensie en het Havenbedrijf aan te vechten bij de Raad van State. Dat gaan we zeker doen”. Ook volgens Jansen van GroenFront biedt het huidige convenant geen enkele garantie voor een verder probleemloze aanleg van het haventerrein. “Niet alleen hebben meer groepen nog bezwaarprocedures lopen. Ook heeft Milieudefensie, door te kiezen voor polderen, een platform geboden aan de activisten van Groen Front om tot bezettingsacties over te gaan.” n

Minder erg

Jansen is echter niet overtuigd. “Kunnen we nu ook verwachten dat Milieudefensie zich neerlegt bij de aanleg van een tweede weg door Amelisweerd, als er maar voor gezorgd wordt dat de uitstoot van autogassen met tien procent wordt teruggebracht middels rekeningrijden? Er zijn immers veel meer bezwaren tegen de aanleg van de Tweede Maasvlakte aan te voeren. De haven biedt ook faciliteit aan een leegroof van grondstoffen uit ontwikkelingslanden, die bovendien 13

GPS in de Amazone I Inheemse cartografen winnen slag in de strijd tegen sojaboeren. J o h n Ve r h o e v e n

14

nheemse bewoners van de Amazone hebben een nieuw wapen in handen tegen oprukkende grootgrondbezitters: gps, gobal positioning system. Met behulp van satellietmetingen kan iemand met een gps-apparaat milieudefensie magazine 3 – 2009

Stammen vragen aandacht voor het behoud van de Amazone op het Wereld Sociaal Forum in Belem, 27 januari tot 1 februari, in het hart van de Braziliaanse Amazone.

pathie van media of nationale politiek, maar de legitimiteit van hun claims: wie kan de indianen in het gelijk stellen met hun eigendomsclaims, als er niets is om dat te staven? De internationale sojabedrijven, het Amerikaanse Cargill voorop, maken al langer gebruik van gps om hun claims kracht bij te zetten. Nu voeren inheemse bewoners zelf ook sattelietmetingen met gps uit. Dankzij die satellietmetingen boekten de inheemse bewoners van de Amazonedeelstaat Para in het noordwesten van Brazilië in februari van dit jaar een groot succes. Een plattegrond die daaarmee is gemaakt, bewijst hoe ver de sojaboeren inmiddels zijn doorgedrongen. De kaart beperkt zich tot de regio’s rond Santarem en Belterra, twee steden in het westen van de deelstaat Para. Het is maar een klein deel van de in totaal 7600 vierkante kilometer die het hele Amazonegebied beslaat. Maar het is een doorbraak: voor het eerst hebben de Amazonebewoners kunnen aantonen waar precies hun woongebieden worden bedreigd door grootgrondbezitters. Dankzij de nieuwe kaart, bijvoorbeeld, kan een recent rapport van sojagigant Cargill over dit onderwerp direct naar de prullenmand.

A F P / A l m e i d a va n d e r L e i

Bedreigingen

exact berekenen waar hij zich bevindt. Een geducht wapen. Voor soja wordt namelijk ongecontroleerd ontbost in de Amazone door grote bedrijven. Door de bewoners zelf zijn verwoestingen van woongemeenschappen door sojaplantamilieudefensie magazine 3 – 2009

ges nu eindelijk te bewijzen. De eerste satellietkaart sloeg in als een bom. Maar de inheemse cartografen zijn hun leven niet zeker. Het probleem voor de Amazone-bewoners is niet zozeer een gebrek aan sym-

Veel lokale woongemeenschappen in de Amazone waren tot op heden op geen enkele plattegrond terug te vinden. In west-Para, de regio die nu in kaart is gebracht, zijn 121 woongemeenschappen voor het eerst geïdentificeerd, en daarmee formeel erkend. Ze staan nu, letterlijk, op de kaart. Hiervan zijn er 29 al aangetast door de oprukkende sojateelt: het aantal inwoners is verminderd, mensen trekken weg, de overlevingskansen zijn geringer geworden. Sojaplantages slokken doorgaande zandwegen en paden op – in deze regio op 12 plaatsen. En ze vervuilen rivieren en bronnen met chemicaliën, of blokkeren de waterloop – hier op 29 plaatsen. De indianen raken zo afgesloten van hun woon- en jachtgebieden of komen zonder water te zit15

L egenda ontbossing voor het eerst geregistreerde gemeenschappen gemeenschappen bedreigd door sojateelt door (wegen naar) soja‑ plantages geblokkeerde paden met pesticiden vervuilde rivieren en bronnen; stilstaand of verzilt water door de aanleg van dammen S a n ta r é m

Brazilië Detail van de kaart die inheemse bewoners maakten met behulp van gps ten. Dit heeft geleid tot diverse conflicten tussen inheemse groepen en sojaboeren. Van twee nederzettingen is zelfs geen spoor meer te vinden, ze bestaan alleen nog in de verhalen van de indianen die hun plek, onder bedreigingen van de sojaboeren, moesten verlaten om hun leven te redden. Bij twisten over grondgebruik legt de overheid de activiteiten stil totdat er een bestemmingsplan is gemaakt. De betrokkenen kunnen hun claim toelichten. Bedrijven hebben hier grote budgetten voor, de belangen zijn immers groot. De inheemse groepen trokken in de regel aan het kortste eind.

Toezicht

Het kaartenproject draagt de naam ‘Social Mapping of the Amazon’ en is zo genoemd omdat er voor het eerst inheemse volken actief betrokken zijn geweest bij het in kaart brengen van gebieden. Die primeur komt voor rekening van de Braziliaanse organisatie Projecto Saúde e Alegria, wat “gezondheid en geluk” betekent, in samenwerking met Greenpeace. De Brazilianen van Saúde e Alegria zijn al langer actief in de Amazone. Bij elkaar helpen ze zo’n dertigduizend mensen aan medicijnen en scholing. Ze heb16

ben goede contacten met de overheden en werken er zelfs goed mee samen. Dat helpt bij een project als Social Mapping, want Braziliaanse bestuurders reageren over het algemeen erg gevoelig, om niet te zeggen geprikkeld, op bemoeienissen van buitenlandse organisaties die zich zo nodig met hun Amazonegebied moeten komen bemoeien. De bijna vijftig indianen uit 28 gemeenschappen die begin 2007 met de metingen aan de slag gingen om hun woongebied in kaart te brengen, waren buitengewoon moedig. Nergens worden meer mensen vermoord die iets ondernemen tegen de grootmachten, dan juist hier in deze deelstaat Para, zegt Tatiana de Carvalho, landbouwkundige en campagnevoerder voor Greenpeace. Mensen worden bedreigd of vermoord, huizen in brand gestoken. “Het grote probleem hier is niet het ontbreken van wetten, maar het ontbreken van toezicht”, zegt ze. Van de groep die dapper en zonder rugdekking als cartografen van hun eigen leefgebieden aan de slag gingen, waren er op het laatst minder dan 25 over, de rest haakte, uit angst, eerder af. Daarom krijgen journalisten ook geen car-

tograaf te spreken of te zien en staan op foto’s alleen ruggen en achterkanten van hoofden.

Strijdlustiger

Bij Projecto Saúde e Alegria werkt de 28-jarige Fabienne Simenel, geboren en getogen in het Zeeuws-Vlaamse Lamswaarde maar tegenwoordig gestationeerd in de Amazonestad Santarem, een stad met ongeveer evenveel inwoners als Utrecht, alleen te bereiken over water of door de lucht. “De inheemse volken zijn strijdlustiger geworden”, ziet Fabienne, “want het aantal conflicten groeit. Er is een invasie van houthakkers, sojaboeren, veeboeren. In de meeste gebieden zijn nog geen bestemmingsplannen. Een derde van het hele Amazonegebied is niet eens in kaart gebracht.” Dat gebeurt nu in versneld tempo, want de sojaboeren hebben haast, het aantal conflicten neemt snel toe. Kostte een hectare maagdelijk Amazonewoud in het jaar 2000 nog omgerekend 25 euro, door de gestegen prijzen voor biobrandstoffen kost die hectare nu 500 euro. Wat willen de inheemse mensen? Dat is, zegt Fabienne, in de discussie over de toekomst milieudefensie magazine 3 – 2009

van de Amazone een betrekkelijk nieuwe vraag die steeds vaker wordt gesteld en beantwoord. “Vorig jaar zijn enorme aantallen inheemse mensen door de autoriteiten gehoord. Soms zijn ze dagen onderweg met hun boot om mee te kunnen praten, toch komen ze allemaal opdagen.”

Vee

De kaart is inmiddels formeel geaccepteerd door de lokale bestuurders en wordt als bewijslast meegenomen bij de opstelling van nieuwe bestemmingsplan-

nen. En dat is, zeggen Fabienne en Tatiana, “een enorme overwinning”. In de Amazone komt de bedreiging van alle kanten. Welke is de grootste? Een moeilijke vraag, maar als Tatiana moet kiezen zegt ze: de veehouderij. “Want een veeboer kan zijn koeien een gebied in jagen en de volgende dag al eigendomsrechten claimen op de grond.” Soja planten, vee houden, hout kappen of er wonen: het kernprobleem blijft hetzelfde. Van wie is de Amazone? De indianen-cartografen kunnen veel bijdragen aan het antwoord. Een eerste grote stap

is gezet. Het volgende cartografieproject staat al op stapel: het bewoonde reservaat Verde Para Sempre, het grootste in Brazilië, dat nu wordt overlopen door veehouders. n John Verhoeven is hoofdredacteur van het maandblad onzeWereld. Hij schreef dit artikel tijdens het Wereld Sociaal Forum in Belem, Brazilië. Lees zijn weblog hierover op www.onzewereld.nl en www.llink.nl . Deze journalistieke productie is mogelijk gemaakt door financiële steun van OxfamNovib.

Natuurramp soja Wat is soja? Soja is een peulvrucht die van oorsprong uit het Verre Oosten komt maar ook op grote schaal wordt geteeld in Noord- en Zuid-Amerika. Zijn populariteit dankt de boon aan een hoog gehalte aan eiwitten (37 procent) en olie (18 procent). Uitstekend als veevoer in de bio-industrie, waar veel eiwitten voor de snelle groei van de dieren een vereiste zijn. Waarvoor wordt soja gebruikt? In Nederland, Europa’s belangrijkste soja-importeur, eindigt 94 procent van de gebruikte soja in de voedertroggen van varkens en kippen. Daarnaast wordt de sojaolie gebruikt voor menselijke voeding (chips, koekjes, etcetera) en steeds vaker voor biodiesel. Een klein deel van de sojabonen wordt verwerkt tot producten als tofu, vleesvervangers en babyvoeding. Waar komt onze soja vandaan? De belangrijkste sojaproducerende landen zijn de VS, Brazilië en Argentinië. De Europese Unie is de grootste importeur van soja gevolgd door China. Binnen de EU is Nederland de belangrijkste importeur: een derde van de totale Europese import komt binnen via de havens van Rotterdam en Amsterdam. Een groot deel hiervan wordt weer doorgevoerd naar andere Europese landen, 12 procent consumeren we zelf. Veruit de meeste soja die Nederland en de rest van Europa consumeert komt uit Zuid-Amerika. Naast Brazilië en Argentinië wordt ook soja geïmporteerd uit Paraguay, Bolivia en Uruguay.


Wat zijn de gevolgen van sojateelt? Voor de sojateelt worden in Zuid-Amerika grote oppervlakten regenwoud gekapt en savanne opgeofferd, met name in de Amazone en Cerrado. Het tropische regenwoud van de Amazone, dat voor soja moet wijken, is enorm soortenrijk. Ook in de Cerrado savannen, waar de meeste boskap voor soja plaatsvindt, komen veel planten diersoorten voor. Soja is daarmee een hoofdoorzaak van vernietiging van de natuur. De sojateelt gaat daarnaast gepaard met conflicten over landrechten, schending van arbeidsrecht, milieuvervuiling, bodemerosie, gezondheidsproblemen en verlies van lokale voedselzekerheid en werkgelegenheid. Veel van de geteelde soja is genetisch gemanipuleerd. Dat versterkt de problemen. Dankzij dit type genetisch gemanipuleerde soja kan er ongelimiteerd worden gespoten met landbouwgif. De gewassen en het vee van arme boerten worden hierdoor regelmatig vergiftigd en soms zijn zelfs mensen slachtoffer. Boeren die ontheemd zijn of wiens land vergiftigd is, trekken naar de stad en eindigen in de sloppenwijken. Hoeveel bos verdwijnt er door sojateelt? De afgelopen tien jaar is de wereldsojaproductie razendsnel gegroeid, vooral in Argentinië en Brazilië. Daar beslaat het soja-areaal inmiddels een oppervlakte van ruim negen keer Nederland. Voor de soja die Nederland importeert is in tien jaar tijd in Argentinië 33

duizend hectare, in Brazilië 702 duizend hectare en in Paraquay bijna 70 duizend hectare ontbost. Voor onze eigen consumptie van 12 procent gaat jaarlijks dus bijna 10 duizend hectare bos en savanne tegen de vlakte. (bron: The Dutch economic contribution to worldwide deforestation and forest degradation, Greenpeace 2007) Hoeveel oerwoud kost een kilo vlees? Om een een kilo varkensvlees te produceren is aan veevoer 650 gram sojameel nodig. Een kilo kipfilet ‘bevat’ bijna een kilo sojameel. Voor een kilo sojameel is 1,3 kilo sojabonen nodig. Om deze te telen is ongeveer vijf vierkante meter grond nodig. Elke kilo varkensvlees kost dus ruim drie vierkante meter sojaplantage. Voor een kilo kipfilet is dat bijna vijf vierkante meter. Wat kunnen we doen? Gemiddeld eet elke Nederlander vijf keer per week vlees, bijna 82 kilo per jaar. Als alle Nederlanders wekelijks een dag minder vlees eten, scheelt dit ruim 50 duizend hectare nieuwe sojaplantages. Dat is een stuk oerwoud van 25 kilometer lang en 20 kilometer breed. Zijn sojaburgers wel ok? Voor vleesvervangers op basis van soja is 8 keer minder soja nodig dan voor vlees. Dit is bovendien geen gentech soja. Een goede keus dus. Freek Kallenberg

17

Nooit een ‘eindproduct’

18

2012 Architecten werkt met wat er in de directe omgeving voorhanden is. Dat bespaart heel veel en leidt vooral tot onverwachte creatieve ontwerpen. J o a n n e A lt i n g echt. In hun filosofie is een ontwerp een tijdelijke toestand waarvan in de toekomst de delen weer als bouwsteen kunnen dienen. Als pas afgestudeerde architecten wilden Peeren, Bergsma en Jongert ontwerpen vanuit wat er al voorhanden is. Daarbij beperkten ze zich niet tot architectuur, maar ook tot inrichting en objecten. Eén van hun eerste betaalde opdrachten was om schoenenwinkel Duchi in Scheveningen in te richten. Het gebruik van oude autoruiten voor de schappen was een geweldige vondst.

Structurele restprodukten

“Een tijd lang hadden we een loods waar we sloop-

materiaal opsloegen, maar die stond binnen de kortste keren vol.” Een soort ‘overslagloods’ op internet bood wel perspectieven. Deze ‘interactievekaart’ bevat inmiddels een behoorlijke inventarisatie van wat er per regio aan materiaal voorhanden is. Bedrijven kunnen hier ook hun structurele restprodukten op aanbieden. “Een goed voorbeeld zijn de oude kabelhaspels. Met het vurenhout daarvan betimmeren we in Enschede een woonpand.” Onder de naam Cilly zijn de PVC-pijpen uit de haspels nu te koop als multifunctioneel opberg systeem. Inmiddels heeft zich een wel heel bijzonder object als recyclebaar aangemeld.

Een bar van wasmachines in de Universiteit Delft

A l l a r d va n d e r H o e k

F o t o ' s : 2 0 1 2 A r c h i t e c t e n / K a r o l a va n R o o y e n

In een voormalig Italiaans restaurant op een hoek van de Rotterdamse Coolsingel hebben 2012 Architecten, Jeroen Bergsma, Jan Jongert en Cesare Peeren, sinds een jaar hun broedplaats. “Onze naam roept vaak vragen op en is geïnspireerd op de straat waar we twaalf jaar geleden begonnen. In het jaar 2012 zou daar de sloophamer neerdalen” , vertelt Peeren. “Ook deze werkruimte wacht een nieuwe bestemming en wordt tot die tijd door ons gerecycled.” Inderdaad, het hele interieur van het restaurant is achtergebleven, aangevuld met een paar oude vliegtuigstoelen. “Die komen van een installatie die we ooit maakten voor de universiteit in Delft.” Voor hen bouwden ze een bar, en waarom zou je daar geen wasmachines voor gebruiken? Met de ronde ramen oogt het als een klein, uitnodigend ruimtestation. Een ‘eindproduct’ bestaat voor 2012 Architecten niet

Een beetje brommerig vertelt Peeren dat van de eerste generatie windmolens de afschrijvingstermijn is gepasseerd. “Ze doen het nog prima maar worden vervangen door grotere. Tweehonderd wieken verdwijnen jaarlijks naar de verbranding.” 2012 Architecten kreeg intussen de opdracht om een speeltuin te ontwikkelen. Daarvoor dachten ze aan een parcours van afgedankt pijpmateriaal, tot iemand hen tipte over de grote, holle windmolenwieken. Vier maanden geleden is de speeltuin in de Meidoornstraat geopend en kinderen klauteren rond door de gaten in de wieken. En 2012 Architecten hebben meer plannen met hun stad: Rotterdam moet eetbaar worden. De expertise hiervoor leveren zij samen met een aantal deskundigen. Stadslandbouw moet het handelsmerk van Rotterdam worden. www.2012architecten.nl n


Schoenenwinkel Duchi: schappen van autoruiten en een voormalige 'loopband' van een kassa. Linkerpagina: opbergsysteem Cilly: PVCpijpen uit oude kabelhaspels.


A l l a r d va n d e r H o e k

Kinderen spelen in oude windmolenwieken

19

de consument

Llinke tijden

Groene Apple Het lijkt behoorlijk te werken, zeuren over giftige stoffen in consumentenelectronica zoals Greenpeace dat doet. De milieuorganisatie is in ieder geval helemaal blij met de nieuwe iPod Nano. Producent Apple heeft z’n uiterste best gedaan om van de vierde versie van deze hippe draagbare muziekspeler een zo ‘groen’ mogelijk product te maken. Het bevat geen broomhoudende vlamvertragers, kwik, arsenicumhoudend glas en pvc’s en meer recyclebare materialen dan zijn voorganger. De groene iPod Nano, die afgelopen september werd gepresenteerd, is dan ook de ‘schoonste’ tot nu toe. Greenpeace voert al langer campagne tegen gevaarlijke stoffen in de electronica van Apple. Waaronder de populaire computer de Mac, onder de slogan ‘green my Apple’. De activisten hopen dat Apple uiteindelijk als eerste electronicaproductent al z’n producten ‘schoon’ wil gaan produceren. www.greenmyapple.org. De iPod Nano vierde generatie is er van 8 tot 16 gigabite, is flinterdun en heeft onder andere een schud-shuffle functie en een zeer goed kleurenscherm. Prijs: 139 euro voor 8 GB, 189 euro voor 16 GB. De ‘groene’ iPod Nano dus, verkrijgbaar in wel negen kleuren.

20

Omroepvereniging LLiNK, de kleinste omroep met de grootste idealen, heeft nu helaas ook de grootste problemen. Net nu de omroep vijf jaar bestaat en voor 1 april 150 duizend leden geworven moet hebben, blijkt dat ze financieel aan de grond zitten. Eind februari kregen ze uitstel van betaling. Wat is er aan de hand? Jaarlijks krijgt LLiNK nu 7 miljoen euro om haar programma’s te maken. Maar de eerste vijf jaar is elke nieuwe omroep een ‘aspirant omroep’. Om echt het publieke bestel binnen te komen, waar ook de hoeveelheid subsidiegeld hoger ligt, is een minimumaantal van 150 duizend leden nodig. Onder de slogan ‘Nu wordt het LLINK’ startte men begin februari een grootschalige ledenwerfactie voor de laatste leden. Deze zijn niet alleen nodig voor het geld dat ze in het laatje brengen, maar ook omdat een aspirant-omroep maar vijf jaar de tijd krijgt om 150 duizend leden te halen. Op dit moment komt de omroep nog 25 duizend leden te kort, maar geld voor werving is er niet meer.

Peildatum

Het is niet toevallig dat de betalingsproblemen bij LLiNK zich juist nu voordoen. Een wijziging in de regels van het oproepbestel heeft er namelijk voor gezorgd dat omroepen geen reserves mogen opbouwen om dit soort acties te financieren. De peildatum, waarop wordt bepaald of omroepen blijven bestaan en hoeveel zendtijd ze krijgen, vindt slechts eens in de vijf jaar plaats. Dat is wanneer omroepen leden gaan werven. Maar

daarvoor mag geen meerjarenbegroting worden gemaakt. Dit alles maakt het voor nieuwe omroepen lastig om ledenwerving te financieren. Bovendien zijn er strenge regels rond de geldstroom uit Den Haag, die moeten garanderen dat geld voor programma’s ook echt aan programma’s wordt besteed. Er is bijna geen speelruimte. LLiNK heeft dan ook geld moeten lenen voor de eindspurt van de ledenwerfactie. Omroep Max, bijvoorbeeld, deed hetzelfde en behaalde succes. De oudere omroepen hebben in het verleden al reserves opgebouwd en hebben dus minder last van het probleem.

Meer bezieling

“Als de grens van 150 duizend leden gehaald wordt, zijn de problemen voorbij,” zegt een woordvoerder van LLiNK. De schulden kunnen dan worden afgelost. Vincent Bijlo, ook columnist voor dit blad, is als publiciteitsstunt aangesteld tot ‘crisismanager’ en presenteerde in het LLiNK-programma Atlas een plan dat het tij moet gaan keren. Het gaat om duizend leden per dag. Hij vroeg om nog meer bezieling van de medewerkers en kondigde aan meer het land in te gaan. “Juist nu is het nodig om de wereld duurzamer te maken. LLiNK is de schakel naar een mooiere toekomst.” n Nog snel even lid worden? www.llink.nl Annemarie Opmeer


de consument

Onvergetelijke groenten

Eekhoornnestkast Niet alleen vogels bouwen een nestje in de lente. Eekhoorns planten zich twee keer per jaar voort, in de periode januari tot maart en mei tot juni. Meestal maken ze zelf nesten van twijgen in boomkruinen, bekleed met zacht materiaal. Maar eekhoorns kun je ook een groot plezier doen door een nestkast op te hangen. Vivara verkoopt lekker ruime, speciaal voor de eekhoorn ontworpen nestkasten. Naast één hoofdnest gebruiken eekhoorns vijf tot zes kleinere ‘reservenesten’ voor het slapen, schuilen en kramen. Om te voorkomen dat eekhoorns vogelvoederplaatsen in de tuin slopen, kun je ook een eekhoornvoederplaats ophangen en die vullen met een zadenmengsel. Nestkast: €49,50, voederkast: €14,95, voedermix (1 kg, bevat pinda’s, zonnebloempitten, hazelnootkernen en pijnboompitten) €6,99. Exclusief verzendkosten. www.vivara.nl.

Bruna’s boompjes De thrillers met milieu-insteek van Uitgeverij Bruna worden niet alleen op gecertificeerd duurzaam papier gedrukt, ook zou Bruna voor elke tien verkochte ecothrillers een boompje planten. Dat is nu zo ver. Op woensdag 28 februari ging de eerste boom in Groesbeek de grond in. In totaal zo’n 2500 bomen worden er de komende tijd geplant. Bruna werkt hiervoor samen met Stichting Nederlands Cultuurlandschap, die de boompjes selecteert en afstemt op culturele en historische landschappen in Nederland. Hierdoor worden houtwallen, graften en bomenrijen en heggen in ere hersteld, en wordt het Nederlandse landschap weer vriendelijk voor allerlei flora en fauna. Meer informatie over het planten van deze boompjes vind je op www.nederlandscultuurlandschap.nl. Zoek je de spannende ecoboeken van Bruna, kijk dan op www.ecothrillers.nl.


Vergeten groenten dreigen weer helemaal herinnerd te worden. Onlangs verkocht de Spar in het dorp pastinaken, zo ook vele filialen van de C1000 die daarnaast schorseneren, truffelaardappelen, witte bieten en de peensoort Gele van Mollestaart aan de man brengen. Bovendien zag de afgelopen tijd een hele stapel boeken over vergeten groenten het licht en zelfs een mooie film: Eeuwig Moes. De grootste vergetenzadenleverancier van Nederland, Freeken in Dordrecht, kan de vraag niet bijbenen. Jac Nijskens, voorman van het Genootschap der Vergeten Groenten, moet nog oppassen. Binnenkort moet hij zijn clubje omdopen tot Genootschap van de Vroeger Vergeten Groenten. Of zou het een hype zijn, die weer overwaait? Nee kom, nu even niet sceptisch: het is mooi. Al die plekken waar mensen in de weer zijn met het telen, verwerken en opeten van aardperen, crosnes, eeuwig moes, kliswortels, rode boerenkool, zeekool en wortelpeterselie. In groentetuintjes, bij professionele, meestal biologische tuinders, in de keukens van koks op niveau waar streek- en seizoensproducten helemaal en vogue zijn. Het wordt nog wel wat met Nederland, nee het ís al behoorlijk wat. En passant geven al die herinnerde groenten de agro-biodiversiteit een boost, waardoor het landbouwsysteem minder kwetsbaar wordt voor ziekten en plagen. Nu heeft de term ‘vergeten groenten’, iets paradoxaals. Zodra

je het er namelijk over hebt, zijn ze blijkbaar toch niet vergeten. En vergeten door wie en wanneer? Raapstelen worden vergeten genoemd, maar nooit was die prille voorjaarsgroenten uit mijn geheugen verdwenen. Zelfs zag ik eens een bordje ‘vergeten’ hangen boven een knolselderij, die zich toch altijd heeft gehandhaafd als onmisbaar ingrediënt voor de erwtensoep. Wel mag er eens wat creatiever met deze prachtige smakelijke winterknol worden omgesprongen. Zoals in deze ovenschotel. Ontdoe een flinke knolselderij van zijn schil. Snijd de knol doormidden en elke helft in schijven van ongeveer een halve centimeter. Doe die in een pan met bouillon en twee laurierblaadjes, zo dat de knolschijven net onder staan. Kook ze zo’n vijf minuten, totdat de selderij een beetje zacht is, maar nog ook nog stevig. Giet de knolselderij af, maar vang het kookvocht op. Kook dat in tot er zo’n deciliter van over is. Verwarm ondertussen de oven voor op 200 graden, vet een ovenschotel in met boter en leg een derde van de selderij in de schaal. Besmeer met wat boter en strooi er peper en pittige oude kaas over. Herhaal dat twee keer en eindig met de kaas. Roer het kookvocht door een deciliter kwark of crème fraîche, schenk dit over de schotel en zet een half uurtje in de oven. Vergeten doe je de knolselderij nooit. Michiel Bussink www.michielbussink.nl

21

I n t e r n at i o n a l e a c t i e

WISE: dertig jaar tegen kernenergie Dertig jaar geleden was er wel verzet tegen kernenergie, maar geen internationale coördinatie. WISE vulde destijds dat gat en is vandaag de dag nog steeds nodig. Freek Kallenberg

I

n een bomvol Felix Meritis in Amsterdam vierde WISE, een van de bekendste anti-kernergieorganisaties van Nederland, deze maand haar dertig jarig jubileum. Zoals het een World Information Service on Energy betaamt, gebeurde dit met een gedegen inhoudelijk programma. Eregast was de Duitse politicus Hermann Scheer die de zaal trakteerde op een vijf kwartier durend vlammend betoog voor duurzame energie. WISE-directeur

22

Peer de Rijk heeft niet veel meegekregen van ‘zijn feestje’: “Vanaf de vroege ochtend was ik met Hermann Scheer

op pad. We spraken onder andere met minister Cramer en talloze andere beleidsmakers. Deze aandacht voor zijn ideeën is belangrijk, want mede door zijn inzet wekt Duitsland inmiddels 18 procent van haar elektriciteit duurzaam op.” Het bezoek van Scheer sluit goed aan bij de campagne ‘Groene Stroom Ja Graag’. Sinds januari 2006 roept WISE daarmee consumenten op over te stappen naar een energiebedrijf dat 100 procent groene stroom levert. “Deze aandacht voor duurzame energie is nieuw en nuttig”, zegt De Rijk. “Het levert ons nieuwe contacten op en een nieuw publiek. Maar er zijn al talloze clubs actief op dit terrein. Onze belangrijkste activiteit blijft daarom het ondersteunen en initiëren van het verzet tegen de bouw

van nieuwe kerncentrales.”

Lachend zonnetje

WISE werd dertig jaar geleden opgericht tijdens een internationale bijeenkomst van zo’n tweehonderd antikernenergie activisten in Amsterdam. Hoewel er op tal van plaatsen al veel verzet was tegen kernenergie, ontbrak het aan internationale coördinatie en uitwisseling. Een internationaal netwerk voor de ontwikkeling en overdracht van kennis over deze relatief nieuwe technologie moest deze lacune opvullen. “Een aantal Amsterdammers wilde de kar wel trekken. Dus kwam het hoofdkantoor in Amsterdam”, zegt De Rijk. “Maar WISE is een zeer los netwerk. De lokale kantoren, momenteel in negen landen, bepalen hun eigen programma en activiteiten.” De verkoop van buttons, stickers, posters en t-shirts met daarop het lachende zonnetje en de tekst ‘Kernenergie. Nee bedankt’ zorgde de eerste jaren voor de nodige financiering. Tegenwoordig komt het geld vooral van de ruim zevenhonderd donateurs, giften en subsidies. “Maar het is ieder jaar weer spannend of we het redden. Daarom willen we dit jaar een campagne starten om nieuwe donateurs te werven.” De Rijk werd zelf in 1997 actief voor WISE. Hij hielp bij het opzetten van kantoren in Azië en Zuid-Afrika.“Wij hel-


pen lokale groepen een netwerk van de grond te krijgen. Natuurlijk doen ze dat vooral zelf, maar door onze kennis, contacten en jarenlange ervaring kunnen we hen daarbij goed ondersteunen.”

Klimaatverdrag

Momenteel worden er alleen nog nieuwe kerncentrales gebouwd in de meer autoritair geleide landen zoals Rusland, China en Zuid-Korea. “In een vrije markteconomie is kernenergie economisch onrendabel”, zegt De Rijk. “Bovendien is een aantal problemen zoals het afval en de veiligheid nog steeds niet opgelost. Zolang subsidie uitblijft, is de kans dat er nieuwe kerncentrales worden gebouwd gering.” Toch is kernenergie nog lang geen gepasseerd station. Vooral niet nu kernenergie steeds vaker wordt genoemd als oplossing voor het klimaatprobleem. De Rijk: “De atoomlobby richting Kopenhagen is enorm. Tijdens de klimaattop in Den Haag in 2000 hebben we kernenergie buiten de onderhandelingen kunnen houden. Mede omdat een brede coalitie van milieuorganisaties zich daar hard voor maakte. Nu is het lastiger. Milieuorganisaties zijn gefixeerd op een goed klimaatverdrag met duidelijke reductiedoelstellingen. Maar

wie garandeert dat die doelstellingen niet gehaald mogen worden met foute oplossingen, zoals kernenergie?” De klimaatwetcampagnes in diverse landen voeden De Rijk’s angst. “Wij benadrukken dat in zo’n klimaatwet ook moeten worden vastgelegd op welke manieren de reductie van CO2-uitstoot níet behaald mag worden. Dat is, ook in het Nederlandse voorstel, niet gelukt. De gevolgen zie je al in Engeland. Nog geen dag nadat het parlement de klimaatwet aannam, riepen allerlei partijen, de regering voorop, dat de doelstellingen alleen bereikt kunnen worden met nieuwe kerncentrales. De milieubeweging is door de intensieve campagne voor de klimaatwet uitgeblust en ligt bij aanvang van de discussie over de wenselijkheid van kernenergie alweer op grote achterstand.” De hernieuwde belangstelling heeft er wel toe geleid dat WISE ook in Nederland steeds vaker om informatie en advies wordt gevraagd. De Rijk: “Dat is op zich mooi, maar liever heffen we onszelf natuurlijk zo snel mogelijk op.” n Een uitgebreid verslag van het bezoek van Scheer staat op www.tegenstroom.nl.

Het lachende zonnetje ‘Kernenergie? Nee, Bedankt’ in steeds meer talen. milieudefensie magazine 3 – 2009

Luiheid of lamlendigheid? Over Rood voor Groen en bovenplanse verevening wordt er wat afgeconfereerd, geworkshopt, of laat ik het maar gewoon in goed Nederlands zeggen: afgeluld… Met al deze termen wordt eigenlijk bedoeld dat wanneer je iets vernielt, je het ook moet compenseren, zoals natuur en landschap. Ik ben daar soms bij en stel dan de retorische vraag: ‘En wat is er nu eigenlijk van terecht gekomen?’ En dan wordt het meestal akelig stil. Tel je zegeningen, zeggen ze dan. Ik zuchtte een keer diep en zette Google Earth aan op zoek naar mijn zegeningen. Ik vond ze, woog ze, en telde ze op. Ik kom op tientallen projecten van min of meer succesvolle verevening. Zowel uit de tijd van Das&Boom, als nu met de Landschapswacht en Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Dus zeg maar compensatielandschappen; voor aantastingen zoals delfstofwinning, woningbouw, bedrijventerreinen, wegenaanleg en ruilverkavelingen. Het zijn leuke,

jaap dirkmaat pittoreske en soms zelfs betoverend mooie landschappen, in ruil voor ellendige ingrepen in de omgeving. Ik ging ze langs en kwam op ruim duizend hectare, met daarbinnen ruim driehonderd kilometer aan heggen, houtwallen, plasdras sloten en akkerranden, met ook nog poelen en hoogstamboomgaarden. Soms kwamen projectontwikkelaars spontaan langs om te vragen of compensatie mogelijk en uitvoerbaar was. Anderen moesten via de rechter met harde hand gedwongen worden na een verbeten juridische strijd. De markt is immers niet integer, mensen wel. Binnen de bouwen projectontwikkelingwereld zitten net zoveel helden en boeven als in de gewone wereld. Nu komt de Kamer met een motie aan de regering om verplichte compensatie ook mogelijk te maken door te storten in een specifiek landschapsfonds. Het is nog maar de vraag of het kabinet daartoe bereid is. Das&Boom en VNC hebben de afgelopen 25 jaar aangetoond dat die overheid al die tijd al wettelijk verplicht was om die compensatie af te dwingen. Wij zijn ruim 100 duizend hectare fraai landschap en 30 duizend kilometer aan landschapselementen (groene kamerschermen waarmee heel wat lelijkheid had kunnen worden teruggedrongen) misgelopen. Kortom: door luiheid of lamlendigheid - u mag kiezen - is ons dit door de neus geboord. En ik zou denken nu er nog tussen de 1 tot 2 miljoen woningen gebouwd moeten worden, voordat de grote uitvaart van de vergrijzing begint, en nog een geschatte 40 duizend hectare bedrijventerreinen nodig is: regel het nu eindelijk goed, of zwijg voor eeuwig! Jaap Dirkmaat, Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.

23

D e r e d d i n g va n E u r o pa

Polderen rond klimaattop In Denemarken maakt een bijna volledig ingepolderde milieubeweging zich op voor de aankomende VN klimaattop. Maar je tanden laten zien, hoe ging dat ook al weer? Deel negen in een serie over de Europese milieubeweging. D i rk Ja n s se n

D

enemarken, het land van windenergie, klimaatneutrale eilanden, biologische landbouw en oplaadstations

24

voor elektrische auto’s. In dit walhalla van groen engagement wordt in december de 15e VN klimaatconferentie gehouden. In zo’n inspirerende omgeving moet

het toch wel lukken om een waardige opvolger voor het Kyoto-protocol op te stellen. Of toch niet? “Ik zou er niet op rekenen”, zegt Bente Andersen van NOAH, de Deense zusterorganisatie van Milieudefensie. “Denemarken is niet zo groen als het zich voordoet. Al die groene retoriek kan dat topoverleg net zo goed degraderen tot enkel borstklopperij, waar verder helemaal niets uitkomt.” Bovendien heeft het land wat grassroots activisme betreft nog grote obstakels te overwinnen in de korte milieudefensie magazine 3 – 2009

Demonstratie op ‘Global day of Action’, 6 december , in Kopenhagen, georganiseerd door ‘Climate Movement of Denmark’.

tijd tot de klimaatconferentie. Hoe goed is Denemarken voorbereid op een geladen klimaattop waar activisten uit heel Europa op af zullen komen?

Thomas Meinert L arsen

ExcuusDeen

Denemarken lijkt een lichtend voorbeeld van duurzaamheid, maar, zo blijkt: als de Deense regering ergens goed in is, dan is het mooi weer spelen. Volgens het Europees Milieu Agentschap zal Denemarken waarschijnlijk zijn Kyotodoelstellingen niet halen. De vraag naar energie stijgt namelijk zo snel dat de duurzame leveranciers het niet kunnen bijbenen. Van de oude EU-lidstaten zijn verder alleen Spanje en Italië zo slecht bezig. Dat is niet echt een mooi voorbeeld als je ambitie afmeet aan daden. Toch moesten tijdens de vorige VN-klimaattop in Poznan de Denen de hele tijd het groene gezicht van de EU ophouden. “Terwijl de Fransen officieel EU-voorzitter waren, schoof de EU voortdurend de Deense onderhandelaar Thomas Becker naar voren om uit te leggen wat duurzaamheid ook al weer was”, zegt Bente Andersen van NOAH. “Als je het echte Denemarken kent, is dat best irritant.” Jacob Sterling van de Deense afdeling van het Wereld Natuurfonds (WNF) deelt die ergernis: “Als landen wereldwijd het Deense model overnemen, worden de problemen alleen maar groter.” De Deense nationale energiemaatschappij DONG Energy heeft bijvoorbeeld kolencentrales gepland in Duitsland en Schotland. “Het is niet te rijmen met de klimaatambities van de Deense regering. Maar ja, als het niet in onze eigen achtertuin gebeurt is het blijkbaar niet erg”, aldus Sterling.

Lobby en activisme

“Kijk, lobbyen kunnen we hier in Denemarken als de beste”, zegt Peter With van de 92-Gruppen, de grootste Deense milieukoepel. Toch is echt succes afhankelijk van maatschappelijk draagvlak. En daar schort nog wel wat aan. “De bottleneck zit hem vooral in het contact met de straat: qua activisme lijkt er weinig van de grond te komen. Maar ja, daar zijn wij als 92-Gruppen eigenlijk ook milieudefensie magazine 3 – 2009

niet voor opgericht.” Jacob Sterling van het WNF sluit zich daarbij aan. “Het klimaatprobleem maakt mensen onverschillig. Om dat te doorbreken, heb je toch een bepaalde vorm van activisme nodig. Als de bevolking niet geïnteresseerd is en de politiek eigenlijk ook niet wil, kun je als lobbyist uiteindelijk maar weinig uithalen.” Om die lacune op te vangen is het Deense WNF het Burning Panda-initiatief gestart. Op de gebouwen van de stad projecteerde het WNF een boze, rennen-

“De Deense regering speelt mooi weer” de panda die, zo is het idee, brandt van engagement. Daarbij hoort een website waar iedereen een persoonlijke videoboodschap aan de onderhandelaars van de klimaattop kan uploaden. Denemarken kent de traditie van de “folkegaven”, de gift van het volk. Dit stamt uit de tijd van de Vikingen: de bevolking beloonde de koning met een gift voor goede daden. Burning Panda borduurt daar op voort, in een modern jasje: het volk geeft hier de onderhandelaars als steun in de rug hun persoonlijke klimaatboodschap. Vooralsnog lijkt Burning Panda echter het enige bottom-up initiatief dat daadwerkelijk van de grond komt tijdens de klimaattop. Maar hoe sympathiek het ook is, zal het niet de grote hefboom zijn die de VN in beweging zet om een adequaat verdrag op te stellen. En daarom proberen verschillende groepen samen grassroots activiteiten van de grond te trekken die parallel aan de top de straten van Kopenhagen moeten vullen. Maar dat valt nog niet mee.

Grassroots

Bente Andersen van NOAH legt uit: “De grote NGO’s in Denemarken hebben altijd volgehouden dat zij zich vooral met lobby bezig gingen houden en zich niet geroepen voelden om de bevolking te mobiliseren. Sinds April 2008 zijn we met NOAH en nog een aantal kleinere, meer actiegerichte groepen in coalitie bezig om een parallel forum op te zetten, het Civil Society Climate Forum (CSCF). We zijn toen rond de tafel gaan zitten met de regering, en die gaf aan een der-

gelijk initiatief te willen steunen.” In de herfst van 2008 vroeg de Deense regering het consultancybedrijf Bindslev alle aan de klimaattop gerelateerde activiteiten vanuit het maatschappelijk middenveld in goede banen te leiden. Bindslev organiseerde een bijeenkomst voor geïnteresseerde NGO’s en richtte een nieuw platform op voor alle NGO’s die iets wilden doen. Dat bleken vooral de grote milieuorganisaties. Het platform kreeg de naam Peoples Climate Action (PCA) en de taak 20 miljoen Deense kronen (2,68 miljoen euro) te verdelen voor ‘parallele activiteiten vanuit het maatschappelijk middenveld’. Om precies te zijn: een aantal educatieve projecten en één groot grassroots forum. PCA-voorzitster Berit Asmussen legt uit: “In december zullen er honderden activisten naar Kopenhagen komen, en die mensen hebben een plek nodig om naartoe te gaan.” Ze denkt dat het succes van de top afhangt van activisme: “De discussie over het klimaatprobleem blijft tijdens zo’n top erg abstract. Daarom staat of valt het succes van deze klimaattop bij de aanwezigheid van activisten die benadrukken dat de onderhandelaars concrete maatregelen moeten nemen. Probleem is alleen dat er sinds de anti-kernenergieprotesten in de jaren tachtig eigenlijk nooit een grote actiebeweging is geweest in Denemarken.”

Platform versus platform

Deze opmerking van Asmussen tekent de snel verslechterende verhoudingen tussen haar eigen, door de overheid gereguleerde ‘grassroots’-platform Peoples Climate Action en de echte grassrootsbeweging, die autonoom het parallelle forum Civil Society Climate Forum ontwikkelt. Zij voelen zich steeds meer miskend. Tot februari dit jaar konden PCA en CSCF

“We willen de top niet verstoren maar laten slagen.” nog redelijk met elkaar opschieten. Beide groepen gingen er vanuit dat CSCF het uiteindelijke grassrootsforum zou organiseren. Daarvoor moest CSCF een projectvoorstel indienen bij PCA, die dan een subsidie van ongeveer 8 miljoen kro25

nen zou geven voor de organisatie van het forum. Helaas ging het daar mis. Iedereen ging er vanuit dat er geen andere voorstellen voor zo’n forum zouden komen. Bovendien was er weinig tijd. Daarom had PCA niet de moeite genomen om een duidelijke selectieprocedure op te stellen voor de toekenning van de 8 miljoen kronen. Maar toen de sluitingsdatum naderde, lagen er opeens 11 verschillende voorstellen van allerlei organisaties, die voor 8 miljoen kronen ‘het parallelle forum’ ook wel wilden organiseren. Behalve het voorstel van CSCF was geen van de tien andere ingediende plannen geschikt. Allemaal lezingen, tentoonstellingen en didactische activiteiten waar je geen duizenden activisten mee kunt opvangen. En toen zat Peoples Climate Action met een probleem. Want hoe stel je officieel vast welke voorstellen geschikt zijn, als je geen selectiecriteria hebt? Als men het plan van Civil Society Climate Forum zou goedkeuren - de beste keus - zouden ze meteen tien bezwaarprocedures aan de broek krijgen. Het gevolg was een

stilte van een paar weken. Ondertussen werd het bijna onmogelijk om nog ruimtes te reserveren en de conferentieoorden waar het CSCF een optie op had genomen, begonnen te vragen wanneer er iemand de contracten kwam tekenen.

Zand in de machine

“De situatie werd eigenlijk steeds vreemder,” zegt Bente Andersen van NOAH/CSCF. Bij een van de laatste overleggen om de impasse te doorbreken tussen hen en PCA, kwam er opeens een man van het ministerie van Buitenlandse Zaken bij zitten. “Die man bleef maar herhalen dat we het gewelddadige ‘Zwarte Blok’ buiten de deur moesten houden. Maar er is geen enkele reden om aan te nemen dat er zulke radicale activisten zullen komen. Activisten is het niet te doen om het verstoren van de top, maar juist om deze te laten slagen.” Het frustreert Andersen enorm dat vergaderingen daar de hele tijd over gaan, terwijl er verder nog helemaal niets geregeld is en er geen enkele ontwikkeling is in de richting van een forum. Het

maakte de sfeer tussen PCA en CSCF er niet beter op. Uiteindelijk besloot Peoples Climate Action dat de hele procedure nog een keer over moest, maar dan met compleet andere opmaak. Het grassrootsverband CSCF zou een werkgroep van het platform PCA moeten worden, zodat de PCA-directie eindverantwoordelijk is voor het grassrootsforum. Dat zou ook betekenen dat al die grote, lobbygerichte NGO’s van het PCA een stem hebben in het forum, ook diegenen die helemaal niets van activisme willen weten. “Wat moeten we met al die grote organisaties die helemaal niet geïnteresseerd zijn in ons?” vraagt Bente Andersen zich af. “Aanvankelijk leek het nog gewoon op slechte organisatie, maar dit begint toch eerder de vorm aan te nemen van een doelgericht plan om een ambitieus grassroots-initiatief te ondermijnen.” Wat er naast de klimaattop georganiseerd gaat worden – en door wie - blijft dus nog even een verrassing. Andersen: “No way dat wij ons laten annexeren door PCA.” n

A dv e rt e n t i e s

DE NIEUWE KEUKEN …

UNIEKE KAMPEERVAKANTIE IN DE SPAANSE PYRENEEËN

Natuurlijke materialen, energiezuinige apparatuur, oerdegelijk vakmanschap. Ontworpen en uitgevoerd volgens uw eigen wensen. Tel. (030) 691 25 28 [email protected] www.natuurkeukens.nl

Op ons landgoed gelegen in de uitlopers van de Spaanse Pyreneeën (tussen het meer van Bañolas en Olot) vindt U geen modern hotel of verwarmd zwembad. Wel bieden wij een aantal cabañas en bungalows aan buiten gezichtsafstand van overige gasten, geplaatst op ons landgoed Manso Coguleras. Ook een eigen tent is een goede mogelijkheid. Alles in de ongerepte natuur, omgeven door bloemen, kruiden, vlinders en vogels kunt U helemaal Uzelf zijn, zonder taalproblemen. Een eigen zwembad hoog in de bergen, een wandeling, een rit te paard en de mogelijkheid om te blijven eten maken een verder verblijf tot een unieke belevenis Vanaf 410€ voor een cabaña (5pers)p.w. of een bungalow 595€ (6pers)p.w. of 480€ voor en kleine bungalow (2pers) p.w. bent U onze gast. Een plaats voor eigen tent 220€ p.w. Mei, juni en eerste week juli plus september, 40% korting. Voor meer informatie bel: 0204634085, u wordt gratis doorverbonden met Spanje. Of schrijf: Familie Visser; Manso Coguleras; 17854 Sant Jaume de Llierca 17854 (Gerona) Spanje. Tel 0034972195109 (tussen 17 en 22 uur) of www.mansocoguleras.com of [email protected]

… NATUURLIJK MOOI

De Postcode Loterij helpt! Milieudefensie is al sinds 1996 partner van de Nationale Postcode Loterij, de grootste goede doelen loterij van Nederland. Met steun van de Foto: zilveren maan, Lars Soerink/FN

Postcode Loterij zet Milieudefensie zich in voor het landschap, een gezonde landbouw en een goed klimaat. Voor € 9,00 per lot speelt u al mee. Meld u aan via 0909-0033 (15 cpm) of ga naar www.postcodeloterij.nl Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

media Te l e v i s i e Galapagos In het kader van het Darwin-jaar zendt Canvas een driedelige serie uit over de voor de ontwikkeling van de evolutieleer zo belangrijke Galapagos-eilanden. De archipel ligt niet alleen zeer geïsoleerd, maar bestaat bovendien uit drie eilandengroepen die allemaal in een verschillend stadium van ontwikkeling zijn: op de nieuwe, door vulkanen gevormde westelijke eilanden is leven zich aan het ontwikkelen, de centrale eilanden zijn op hun hoogtepunt van de biodiversiteit gekomen en de oostelijke eilanden zinken langzaam weg. Het leven eindigt hier echter niet, want nieuwe koraalriffen ontstaan. Galapagos, vanaf eind maart op donderdag rond 23:00 uur na Planet Earth (ook niet te versmaden) op Canvas.

Internet Documentatie kernenergie gedigitaliseerd

Film Laatste traditionele Franse boeren Met veel liefde filmt en fotografeert Raymond Depardon (1942) al jarenlang het Franse platteland, waar ook zijn wortels liggen. La vie moderne is de afsluiter van zijn beeldschone drieluik over wat de laatste stuiptrekkingen van het traditionele Franse boerenleven lijken te zijn. In de documentaires volgt hij de ontwikkelingen op enkele ouderwetse boerderijen. Een aantal bejaarde bewoners doet wat ze altijd deden. Een echtpaar van 70 en 80 melkt samen de koeien. Hij maait

nog zelf het gras, met een zeis. Hun kinderen zien niets in het harde boerenleven. Depardon weet sommige van de zwijgzame boeren uit de tent te lokken, zoals de dertiger Alain. In deel twee (Profils paysans: le quotidien, 2005) spreekt hij openhartig over zijn verlangen naar een vrouw, terwijl hij zichzelf als oud afschrijft. In deel drie is hij getrouwd met een vrouw uit de stad. De enige in deel drie waar weinig meer dan ‘ja’ of ‘nee’ uitkomt is Paul, een alleenstaande boer met een prachtige kop en

steevast een peuk op zijn lip. Het kost Depardon, die de man al 20 jaar kent, geen enkele moeite zijn fascinatie voor hem, de andere geportretterden en het bijzondere leven dat zij leiden weer te geven. La vie moderne, vanaf 19 maart in de filmtheaters.

Een uitgebreide online database ontsluit de geschiedenis van kernenergie in Nederland, inclusief allerlei originele documenten: storingsrapportages van Nederlandse kerninstallaties aan de Tweede Kamer; de twaalf kernenergienota’s die vanaf 1955 zijn verschenen. Alle informatie is chronologisch en op trefwoord gerubriceerd. Zo is er een dossier over nieuwe kerncentrales en een over politieke partijen, met onder andere overzichten van de passages over kernenergie in de verkiezingsprogramma’s. www.kernenergieinnederland.nl

Te l e v i s i e Ecopolis De air-conditioning van een stadion aangedreven door de geluidsgolven die het publiek voortbrengt, of die van een station door het lawaai van in- en uitgaande treinen. Het is slechts één van de nieuwe technologieën die in de zesdelige serie Ecopolis aan de orde komen. Uitgangspunt is: welke technologieën van nu maken mogelijk


dat de megapolissen van de toekomst toch duurzaam zijn? In 2050 woont naar schatting 75 procent van de wereldbevolking in stedelijke gebieden, met alle problemen van dien. Onder leiding van vooraanstaand wetenschapper Daniel Kammen zoeken uitvinders, wetenschappers en ontwerpers naar oplossingen. Iedere

aflevering richt zich op een deelprobleem: voedselvoorziening, mobiliteit, afval, huisvesting en energie. In de laatste aflevering wordt bepaald welk idee de meeste potentie heeft. Ecopolis, vanaf 7 maart op wisselende tijdstippen en dagen op Science Discovery.

27

opinie

Onverstandige deal De deal tussen het Havenbedrijf en Milieudefensie over een schonere haven in ruil voor het staken van de juridische strijd, lijkt ingegeven door angst, zo stelt: J o r i s Wi j n h o v e n

E

en jaar geleden bezocht ik een ledenvergadering van Milieudefensie, waar de nieuwe voorzitter Annemarie Goedmakers speechte. Ze was trots zich in te mogen zetten voor zo’n grote vereniging, maar vond de club soms wat principieel in haar opstelling. Bijvoorbeeld in de kwestie rond de Maasvlakte. Aan de onderhandelingstafel waren immers toch ook goede resultaten te behalen? Ik fronste mijn wenkbrauwen, maar vreesde niet direct voor een andere koers. De campagne tegen Schiphol, waar Goedmakers ook haar twijfel bij had geuit, had er juist toe geleid dat milieuproblemen en luchtvaart meer dan ooit aan elkaar verbonden werden. Ik verwachtte dat de mensen binnen de club dat soort acties altijd zouden steunen. Milieudefensie is een club die midden in de maatschappij staat, maar niet bij elk zuchtje tegenwind meebuigt uit angst voor kritiek. Bovendien: juist wie af en toe zijn tanden laat zien, wordt als gesprekspartner serieus genomen. Zo dachten we er ook over toen we in 2005, toen ik nog campagneleider Verkeer bij Milieudefensie was, de campagne ‘Nederland in Ademnood’ startten. We eisten daarbij van politici dat ze maatregelen zouden nemen om de luchtkwaliteitsnormen te halen. Daarbij ondersteund door de bekende satellietfoto’s en in de wetenschap dat de Raad van State streng toezag op het naleven van de Europese regels voor luchtkwaliteit. Diezelfde politici hadden deze regels namelijk opgesteld. Ook kondigden we enke28

le rechtszaken aan tegen projecten die de luchtkwaliteit ernstig zouden verslechteren. De Tweede Maasvlakte bijvoorbeeld. We riepen Rotterdammers op met ons naar de rechtbank te gaan. Meer dan honderd burgers tekenden in. Maar medio februari dit jaar presenteerde Milieudefensie een deal met het Rotterdamse Havenbedrijf. Ze stopt de procedure die zij bij de Raad van State had aangespannen, in ruil voor een onderzoek naar maatregelen om de uitstoot van vervuilende stoffen door de Tweede Maasvlakte te verminderen. Dat vind ik een onverstandige keus.

Vuile lucht

In de eerste plaats was de zaak allerminst hopeloos. De afgelopen jaren zijn de regels voor luchtkwaliteit weliswaar flink opgerekt en zijn de mogelijkheden om via compensatie de boel schoon te rekenen vergroot, maar juist dit project maakte wel degelijk kans te sneuvelen bij de rechter. Nergens is de lucht in Nederland zo vuil en geen enkel project voegt meer viezigheid aan de toch al beroerde situatie toe als de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Als dit vieze project binnen onze luchtkwaliteitregels past, zijn deze definitief failliet.Wellicht zijn die dat inderdaad, maar laat dat dan maar blijken bij de rechter. Het Havenbedrijf zelf zal ook niet helemaal gerust zijn geweest op de goede afloop. Waarom gingen ze anders überhaupt met Milieudefensie in onderhandeling? In de tweede plaats is het stoppen van de

procedure onverstandig omdat het onderhandelingsresultaat bijzonder mager is. De partijen zijn overeengekomen te laten onderzoeken hoe de emissies kunnen worden gereduceerd. Het streven daarbij is dat de ‘redelijkerwijs haalbare maatregelen’ gezamenlijk leiden tot 10 procent reductie van de uitstoot. Dit soort bezweringsformules, ook wel bekend uit convenanten tussen bedrijven en overheden, kwalificeert Milieudefensie zelf doorgaans als boterzacht.

Maatregelen

Want sinds er een Milieu Effect Rapportage voor de Tweede Maasvlakte van zesduizend bladzijden is gemaakt, zijn de mogelijkheden voor milieuwinst zo zoetjes aan wel bekend. Milieudefensie claimt dat dit nieuwe onderzoek zal gaan over maatregelen bovenop het MER onderzoek. Maar het probleem blijft dat zeeschepen erg veel vervuilen. Extra capaciteit zorgt simpelweg voor extra uitstoot. Dat poets je niet weg. Als het gaat om fijnstof en stikstofdioxde, de vervuiling waar het Milieudefensie bij de rechtszaak om was te doen, bestaat er sowieso al een maximale prikkel om veel te doen – dat is gewoon verplicht. Zonder maatregelen haal je de norm immers niet. De genoemde maatregelen uit het akkoord stonden dan ook allemaal al op de rol. Een ander bezwaar van Milieudefensie tegen de Tweede Maasvlakte was altijd dat de uitstoot van CO2 door Nederland met wel 5 tot 8 procent groeit. Alhoewel de rechtszaak daar niet over ging, was een bijkomend, belangrijk effect van eventueel succes bij de rechter geweest, dat er heel veel CO2-uitstoot voorkomen was. Jammer genoeg is er voor CO2-reductie in het huidige akkoord helemaal niks vastgelegd, behalve dat de twee partijen een gezamenlijk geluid zullen laten horen richting Kopenhagen. Nou niet bepaald een toezegging van het havenmilieudefensie magazine 3 – 2009

s y lv i a w e v e

bedrijf lijkt me. “Greenwashing” schreef Milieudefensie menigmaal over dergelijke initiatieven

Angst

Inhoudelijk is er dus weinig bereikt. Wat is dan de reden geweest voor de move van Milieudefensie? Ik ben bang dat angst de overhand heeft gekregen. De afgelopen anderhalf jaar heeft de organisatie onder vuur gelegen. Na de gewonnen rechtszaak tegen de verbreding van de A4, kreeg de club veel modder over zich uitgestort. “Milieuterroristen”, zei De Krom van de VVD. “Beroepsprobleemmakers”, sneerde CDA-er Koopmans. Koud een jaar later kwamen oud directeur Duyvendak en oud voorzitter minister Cramer in opspraak. Milieudefensie werd ongewild op een vervelende manier geassocieerd met ‘gedoe’. Haviken uit het bedrijfsleven, wiens gevestigde belangen door effectieve actie ter discussie werden gesteld en aangepast, zagen hun kans schoon. Zo deed de houtsector een opzichtige poging een milieudefensie magazine 3 – 2009

degelijk onderzoek zwart te maken en liet VNO-NCW topman Wientjes zich de banaalste uitspraken ontvallen over Milieudefensie. De club zou ondemocratisch zijn, teveel macht hebben en mensen zouden hun geld er beter niet aan kunnen doneren. Dat heeft er kennelijk ingehakt. Want stel je voor dat Milieudefensie de zaak rond de Maasvlakte had gewonnen! Dan was het land ongetwijfeld te klein geweest. Moet je daar dan voor wegduiken? Natuurlijk niet. Uiteraard zijn er grote belangen in het spel. Maar prijs jezelf daarmee gelukkig. De milieubeweging wordt maar al te vaak naar de mond gepraat en vervolgens genegeerd als het op maatregelen aankomt. Terecht wijst Milieudefensie daar keer op keer op. Wees dan zelf ook niet bang voor hevige kritiek als je daden leiden tot verontwaardiging en maatschappelijke en politieke tegenwerking. Er zijn nu eenmaal belangentegenstellingen die enkel via een conflict beslecht kunnen worden. Waarom nu het hoofd in

de schoot gelegd en een zouteloos compromis gesloten, op het moment dat een werkelijk fiks milieuresultaat zeer wel denkbaar is?

Met mensen

Tot slot de gevolgde procedure. Waarom is er niet gekozen voor het hanteren van het vakbondsmodel, waarbij het onderhandelingsresultaat is voorgelegd aan de (meest betrokken) leden en sowieso aan de mensen uit Rotterdam die indertijd de zaak steunden? Nu de handtekeningen gezet zijn, wordt het hen onmogelijk gemaakt een oordeel te vellen over het akkoord. Daarmee wordt een slechte dienst bewezen aan het uitgangspunt dat Milieudefensie samen met mensen wil optrekken voor een beter milieu. Juist dat aspect onderscheidde Milieudefensie van collega-organisaties. Met deze ‘gemakkelijke’ oplossing gaat veel goodwill én geloofwaardigheid verloren. n Joris Wijnhoven werkte tot maart 2008 voor de campagne Verkeer van Milieudefensie. 29

Deal biedt meer dan rechtszaak

D

e voorstelling van zaken dat Milieudefensie deze zaak bijna ten principale bij de rechter gewonnen had, berust niet op de realiteit. En de beschuldiging dat we deze zaak niet bij rechter wilden winnen, omdat heel milieuvijandig Nederland dan over ons heen zou vallen, is een groteske verdraaiing van de feiten. Het Havenbedrijf Rotterdam is met Milieudefensie in overleg getreden, naar onze inschatting, niet omdat ze dachten dat bij de Raad van State hun plan om zeep zou worden gebracht. Wel omdat ze verdere vertraging wilden voorkomen. Want tijd is geld. Milieudefensie is hierop ingegaan, want dat is staand beleid: de confrontatie, zoals met juridische procedures, zoeken we om de wederpartij alsnog tot onderhandelingen en concessies te dwingen. Toetssteen is dan of er langs deze weg minstens zoveel te halen is voor het milieu als langs de juridische weg.

Hoofddoel

Ons verzet tegen de Tweede Maasvlakte had als hoofddoel om de politieke besluitvormers af te laten zien van het hele plan, omdat het de luchtkwaliteit enorm zo verslechteren. Het nevendoel was om de plannenmakers te dwingen om hun aanpak milieuvriendelijker te maken. Dit voor het geval het hoofddoel niet gehaald zou worden. Mede namens 185 Rotterdammers voerden we 30

De overeenkomst over de Tweede Maasvlakte die Milieudefensie sloot met het Havenbedrijf biedt het maximaal haalbare, betoogt: Frank Kohler

een procedure tegen de havenuitbreiding. Het lukte de plannen minder schadelijk te maken. Het hoofddoel werd echter niet gehaald: zowel in de Tweede Kamer als in de Rotterdamse gemeenteraad is een zeer grote meerderheid voor de komst van de Tweede Maasvlakte. Toen we eind 2007 samen met onze leden de balans opmaakten, besloten we destijds onze juridische procedure wel door te zetten. Niet meer omdat we verwachtten de komst van de Tweede Maasvlakte nog tegen te kunnen houden, maar om een verdere beperking van de milieueffecten van de Tweede Maasvlakte te bewerkstelligen.

Raad van State

Wat was er dan nog bij de rechter te halen? Vrijwel zeker was dat de Raad van State niet het hele plan voor de Tweede Maasvlakte zou afschieten. De afweging of het plan wenselijk is, is al in de politieke besluitvorming gemaakt. Wel kon de rechter op basis van ons bezwaar tot de conclusie komen dat onvoldoende aannemelijk was dat men met dit plan binnen de regels voor luchtkwaliteit bleef. Dan zou daar nader

onderzoek naar moeten komen. Als daaruit zou blijken dat dit inderdaad het geval was, zou het Havenbedrijf, of eigenlijk de gemeente Rotterdam, die het bestemmingsplan vaststelt, aanvullende maatregelen moeten nemen om die normen wel te halen. Maar naar onze verwachting zou dat om beperkte aanpassingen gaan.

Overeenkomst

De uitkomst van onze onderhandelingen met het Havenbedrijf voorziet dus in minstens zoveel als bij de rechter te halen was. Daarom besloten we om de rechtszaak te staken. Er komt een onafhankelijk onderzoek naar beperking van de uitstoot van fijn stof, stikstofoxiden, zwaveloxiden en CO2. In de begeleidingscommissie zitten niet de minsten uit de milieuwetenschap, zoals Klaas van Egmond, voormalig directeur van het RIVM. Als

het onderzoek voor de eerste drie stoffen redelijkerwijs haalbare maatregelen vindt om deze met 10 procent te beperken, dan zal het Havenbedrijf die naar vermogen uitvoeren. Wat betreft vermindering van CO2-emissies door zeescheepvaart is bovendien afgesproken dat Milieudefensie en het Havenbedrijf Rotterdam samen zullen optrekken richting de Klimaattop in Kopenhagen. Dat is een doorbraak op een punt waar bij de rechter helemaal niets te halen was. Met dit akkoord is meer voor het milieu bereikt dan met verder procederen. En dus ook voor de Rotterdammers, want zij zijn erbij gebaat als de luchtvervuiling verder beperkt wordt. Desondanks doorprocederen zou voorbij gaan aan de reden waarom we de procedures doorgezet hebben. n Frank Köhler is algemeen directeur bij Milieudefensie

Discussieer mee Vind je deze deal een gemiste kans of juist een geweldig resultaat? Laat het ons weten! Mail een reactie van maximaal 300 woorden naar [email protected]


Brieven De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD, Amsterdam.

Wel confronterend

In het vorige nummer stond een interessant interview met Yvo de Boer, hoofd van het VN-klimaatbureau. In het interview wordt De Boer gevraagd te reageren op de volgende stelling: “Duyvendak vindt juist dat de klimaatbeweging zich breed, heel open en niet confronterend moet opstellen.” Dit heb ik nooit zo gezegd en vind ik ook niet. Lezen de medewerkers van het Magazine het eigen blad zelf wel? In het septembernummer werd ik geïnterviewd, nota bene onder de titel: “Niemand wordt zenuwachtig van de milieubeweging.” In dat gesprek hamer ik erop dat: “de milieubeweging veel meer haar tanden laat zien.” Inderdaad, dat moeten we doen op een open, brede manier. Maar onvermijdelijk zal dat gepaard gaan met politieke confrontaties. Wel vind ik het van groot belang dat de acties gevoerd worden binnen de grenzen van de rechtstaat maar daar zal de Boer niet anders over denken. Ik ben het hartgrondig met Yvo de Boer eens: de milieubeweging moet de straat weer op om het de politiek veel lastiger te maken. Wijnand Duyvendak

gewekt dat WISE vindt dat een energiebedrijf per definitie Nederlands moet blijven (het standpunt van de SP). Dat is niet zo. Relevant vinden wij de vraag of een energieboer steeds meer schone energie gaat maken en oog heeft voor besparing. RWE heeft wat dat betreft terecht een slechte reputatie. Daarnaast vinden wij energie een basisrecht en geen handelswaar. Borging van het publieke belang van een energievoorziening is beter gegarandeerd in publieke handen; geen verdere uitverkoop aan de private sector dus, Nederlands, Duits of Malawiaans. Verder wordt beweerd dat andere gegadigden voor de Essent-aandelen (Vattenfall

en Eni/Dong) wel duurzaam zouden zijn. Niets is minder waar. Alledrie de bedrijven zijn groot in kernenergie en kolen. Allemaal proberen ze zich een plekje op de Nederlandse markt te veroveren, vooral door zich als verantwoordelijk, schoon en toekomstgericht te afficheren. Milieudefensie zou dat niet te makkelijk na moeten kakelen. Vergelijk heel simpel de etiketten van de bedrijven op www.groenestroomjagraag.nl. Dan zie je hoe een portfolio van een bedrijf er werkelijk uitziet. Tot slot; de in het stukje vermelde site is niet van WISE. Deze wel www.tegenstroom.nl Peer de Rijk, directeur Wise

Jack S.

Vincent Bijlo doet in Milieudefensie Magazine #1/2 2009 in zijn protest tegen de eventuele aanleg van een tweede snelweg door Amelisweerd een beroep op Jack S. (Spijkerman, red.) Misschien is het de auteur ontgaan dat laatstgenoemde heer zich in zijn gedragingen - en wel in het

bijzonder in zijn milieugedrag - wel erg door de tijdgeest laat leiden. Of vindt u het rijden in een zwaar vervuilende en een vooral voor fietsers levensgevaarlijke BMW X 5 acceptabel als het milieu toevallig ‘uit’ is, zoals in de periode vóór februari 2007? ‘Normvervaging’ heet dat. Neem mij niet kwalijk, maar ik beschouw deze volstrekt opportunistische figuur als een verrader van het milieu. Vincent, kies uw vrienden met meer zorg uit! Of is uw column een staaltje onvervalste ironie? Herman van Mourik

Reactie Vincent Bijlo

Ja, dat is waar, van die BMW. Maar wat nu als hij, ondanks dat hij dat monster bezit, toch tegen die weg is en mee wil doen met acties? Moeten wij dan zeggen: sorry, jij mag niet meedoen, want jij hebt een nare BMW? Ik vrees dat dan ongeveer de helft van de demonstranten in dat lint in Amelisweerd niet meer mee mag doen. Ik vind dit soort dilemma’s zeer interessant.

S teven hagen

Energie basisrecht

In het artikel over het verzet tegen de verkoop van Essent in het vorige nummer staan een paar zaken die naar mijn mening correctie en nuancering behoeven. Wellicht wordt de indruk milieudefensie magazine 3 – 2009

31

De Amerikaanse voedseljournalist Michael Pollan was eventjes in Nederland. Zijn populariteit is mede te danken aan de snel groeiende Amerikaanse beweging voor lokale voedselvoorziening. “Ik heb gehoord dat Obama bij het Witte Huis een groentetuin wil aanleggen.” Michiel Bussink

W

at eten we als Michael Pollan komt? Daar was goed over nagedacht door De Arbeiders-

32

pers, de Nederlandse uitgever van Pollans boek Een pleidooi voor echt eten. De perslunch met de Amerikaan Pollan voorzag in smakelijke en verantwoor-

Alla Malley

Echt eten met Michael Pollan

de Nederlandse kazen, boter, broodjes, visquiche, salade en witte wijn. Pollans recente boeken worden veel gelezen in de Verenigde Staten. Misschien vanwege zijn uiteindelijk eenvoudige advies: ”Echt eten, niet te veel, vooral planten.” Eten is echt “als je (over)grootmoeder het als eten zou hebben herkend.” Aan dat advies ligt een grondige analyse ten grondslag, waarbij Pollan het onder Amerikanen epidemische overgewicht en de klimaat- en energiecrisis met elkaar in verband brengt. Zijn oplossing: een landbouwsysteem dat niet langer op fossiele brandstoffen, maar zonne-energie draait, en dus vooral lokaal en regionaal voedsel produceert. milieudefensie magazine 3 – 2009

Extra politieke lading kregen Pollans ideeën doordat hij ze vorig jaar ontvouwde aan de toekomstige president Obama in zijn Open brief aan de volgende ‘Farmer in Chief ’. Met als meest concrete suggestie: spit een deel van het gazon van het Witte Huis om voor een biologische groenten- en fruittuin.

Tuinieren

Pollan komt net uit Berlijn voor de Europese première van de documentaire Food inc. waaraan hij heeft meegewerkt, gaf een masterclass bij de Triodos Bank met vertegenwoordigers van de Nederlandse voedselwereld en vliegt morgen al weer door naar Spanje. Heeft Pollan eigenlijk zélf nog wel tijd om aardappels te verbouwen? Pollan, lachend: “Meestal doe ik een periode dit soort werk en ben dan weer een periode vooral thuis. Ik ben net begonnen met planten. Geen aardappels trouwens, maar bonen.” Tuinieren is een van zijn favoriete bezigheden. “Het is iets heel krachtigs. Economisch, omdat je op een klein stukje grond een opmerkelijke hoeveelheid voedsel kunt verbouwen. Dat van mij levert genoeg komkommers om weg te geven. Goed voor het contact met de buren.” In het dagelijkse leven, vertelt Pollan, voelen we ons vaak hulpeloos, zo afhankelijk als we zijn van de olie-industrie. “We zijn er niet aan gewend helemaal op ons zelf te vertrouwen, gebruik te maken van je lichaamskracht. Maar het voelt zó goed.” En er ligt een groot potentieel in de Verenigde Staten: “De oppervlakte aan gazon is enorm. Dat ontvangt allemaal zonne-energie.” Energie die te gebruiken zou zijn voor de teelt van de zo broodnodige verse groenten en fruit. Maar kom de Amerikanen niet aan hun gazon! Vandaar dat het goede voorbeeld van de First Family, de Obama’s, heel wat zou kunnen uitrichten. “Ik heb het gerucht gehoord – van een bron die ik niet openbaar maak – dat er vanuit het Witte Huis plannen zijn om in het voorjaar een moestuin aan te leggen”, vertelt Pollan.

Voedselbeweging

Hoe zit het met zijn meer politieke en verstrekkende ideeën, heeft Obama daar al op gereageerd? Zoals zijn voorstel om niet langer bulk en monoculturen te subsidiëren, maar kwaliteit en diversiteit? Om er voor te zorgen dat er méér boeren komen, in plaats van steeds minder, ommilieudefensie magazine 3 – 2009

dat duurzame landbouw nu eenmaal arbeidsintensiever is? Om de regels te veranderen, zodat niet langer de snelle hap wordt bevoordeeld, maar de ambachtelijke kleinschalige voedselverwerkers? Pollan vertelt dat Obama in een interview met Time Magazine een prachtige samenvatting gaf van zijn open brief. “Een republikeinse senator greep dat vervolgens aan om te beweren dat Obama de boeren de schuld geeft van overgewicht, klimaatverandering en de energiecrisis.” Waarop een woordvoerder van Obama liet weten, dat die slechts Pollan’s woorden had samengevat. “Dus: we moeten afwachten hoeveel politiek krediet Obama bereid is in de landbouw te steken. Er is een groot verschil tussen woorden en actie.” Maar het stemde Pollan hoopvol dat de nieuwe staatssecretaris van landbouw een pleidooi hield voor schooltuinen. “Het zal niet makkelijk worden. De tegenstand van de agrobusiness zal enorm zijn. Cargill (agrochemisch bedrijf, ook actief in Nederland, red.) is een van de best georganiseerde lobbies in de Verenigde Staten.” Hoe die tegenstand het hoofd te bieden? “Met een sociale beweging. Een vriend van me vroeg Obama hoe hij tegen alternatieve landbouw modellen aankeek. Waarop Obama antwoordde “Show me the movement.” En die beweging is er: de Amerikaanse lokale, biologische voedselbeweging groeit als kool. Met inmiddels 4700 boerenmarkten is het een van de snelst groeiende onderdelen van de Amerikaanse voedselmarkt. Er zijn 1500 initiatieven voor Community Supported Agriculture (een groenteabonnement) en de verkoop van groentezaden is, net als in Nederland, enorm gestegen. Pollans eigen populariteit hangt samen met die beweging: “Als ik nu een lezing houd dan zitten er twee- tot drieduizend studenten in de zaal. Daar hangt een geweldige politieke energie!”

Kwaliteit

Kritiek op Pollan is er ook. Hoogleraar Louise Fresco noemde Pollan in het NRC-Handelsblad een “misleidende goeroe” en zijn ideeën “wetenschappelijke onzin”. Lokaal voedsel eten is volgens Fresco onmogelijk, omdat daarmee de steden niet gevoed kunnen worden. En Pollan miskent volgens haar de enorme wetenschappelijke vooruitgang. “Ze legt me dingen in de mond die ik niet

heb gezegd.” reageert Pollan. “Ik zeg: regionaliseer de voedselproductie, voor zover dat kan. Vroeger werd New York gevoed door de landbouw in New Jersey. Dat kan nu niet meer, want New Jersey is volgebouwd.” En wat is lokaal en regionaal? “Ik weet het niet. Ik heb wel eens gezegd: alles wat binnen een dagje rustig rijden ligt. Ik wil ook helemaal niet terug naar vroeger, naar de pre-industriële tijd, maar

“Ik wil niet naar de pre-industriële tijd, maar naar postindustriële landbouw” naar de post-industriële landbouw, waarbij fossiele brandstof zoveel mogelijk uit het systeem is gehaald. En dat is helemaal niet achterlijk. Voor biologische landbouw moet je heel veel kennis hebben: de bodem begrijpen, begrijpen hoe insecten leven, een intelligente gewasrotatie toepassen.” ‘Duur en elitair’, is een van de ander verwijten richting Pollans ideeën: Die werpt tegen: “Overgewicht is geen probleem van de elite, maar van de armen. In de Amerikaanse voedselbeweging heb je de people’s grocery die voedseltuinen aanlegt in de armste wijken en er kooklessen verzorgen. Whole Foods Market is inderdaad een dure (biologische, red.) supermarkt. Maar het is ook een kwestie van prioriteit. En je ziet bijvoorbeeld dat Hispanics en anderen uit de armere wijken daar voor hun feestdagen wél boodschappen doen. Zij weten de kwaliteit blijkbaar te waarderen.” Biologisch is trouwens volgens Pollan niet zaligmakend. “Het wil zeggen dat het voldoet aan wat regeltjes, waarvan sommige zinnig zijn en andere niet.” Bovendien is een deel van de biologische landbouw tegenwoordig behoorlijk olie-afhankelijk. “Het gaat om het onderliggende idee: verschuiving van olie naar de zon als energiebron.” Dat is geen nieuw idee, erkent hij volmondig. “In de jaren dertig en vervolgens zestig en zeventig van de vorige eeuw is dat ook al bedacht. Als we daar toen naar geluisterd hadden, waren nu onze problemen met overgewicht en klimaatverandering veel kleiner geweest.” n 33

oproepen & agenda Zelf actief worden voor Milieudefensie? Kijk op: www.milieudefensie.nl/doemee/vrijwilligerswerk Meer informatie over het oprichten van een lokale vrijwilligersgroep van Milieudefensie? Bel 020 62 62 620 of mail: [email protected]

Atoomstroom

wo 18 maart 20.00 Amersfoort. Informatieavond over atoomenergie en hoe uitbreiding te stoppen. Met Peer de Rijk van WISE en informatie van ‘Greenchoice’. Info: www.antenna.nl/ expeditie/frames.html

Gezondheid en milieu

do 19 maart 9.00-16.00 Utrecht. Symposium ‘Signalen uit de samenleving: hoe gezond is ons milieu?’ Georganiseerd door Platform Gezondheid en Milieu in Debatcentrum Tumult. Info: www.gezondheidenmilieu.nl

Landelijke Genoeg Dag

zo 22 maart 10.00-16.00 Oisterwijk. Evenement over ‘Meer doen met Minder’! Een dag voor en door bewuste consumenten. Info: www.zuinigheidmetstijl.nl

Meat the Truth

di 31 maart 20.00 Deventer. Filmvertoning van Meat the Truth met discussie na in Milieucentrum-Kinderboerderij “De Ulebelt” op de Maatmansweg 3 in Deventer. Organisatie: Deventer Milieudefensie Netwerk.

Expo NAi

wo 4 maart tot di 31 maart Rotterdam. Tijdens de manifestatie ‘Maak ons land’ verzorgt Milieudefensie in de Grote Zaal van het Nederlands Architectuurinstituut (Nai) in maart een expositie over de bedreiging van de Nationale Landschappen. Gebieden met unieke landschappelijke en cultuurhistorische waarden worden bedreigd door grootschalige infrastructuur, verstedelijking en het verdwijnen van de kenmerkende elementen zoals houtwallen, openheid of kleinschaligheid. Het huidige beleid schiet tekort om de landschappen goed te beschermen. In aansluiting op de expositie organiseert Milieudefensie op 20 maart ook een workshop voor mensen die in hun werk met de Nationale Landschappen te maken hebben. Info: www.nai.nl/ maakonsland

34

Filmcompetitie

Stem en win een jaar gratis naar de bioscoop! Milieudefensie vroeg mensen een filmpje van 60 seconden te maken over hun eerlijke en groene wereld. Op 3 april worden de winnaars van deze filmcompetitie bekend gemaakt in het Filmhuis Den Haag. Jij bepaalt de publiekswinnaar! Bekijk de films en stem op www.60sec.milieudefensie. nl. Onder de stemmers worden twee maal twee jaarkaarten voor Pathé bioscopen verloot en tien vrijkaarten voor het Movies that Matter Filmfestival.

Bio-industrie

In maart gaat het team Landbouw en Voedsel met een campagne rond het thema ‘Geen ontbossing voor bio-industrie’ langs supermarkten bij jou in de buurt. Wil je weten welke? Wil jij samen met ons ontbossing voor bio-industrie tegen gaan? Meld je bij Maarten Ros, email: team. [email protected], tel 020-5507 300.

Fout hout

Milieudefensie gaat onderzoeken wat voor hout gemeentes en provincies in hun bouwprojecten gebruiken en welke eisen zij stellen aan de herkomst van het hout. Daar hebben we jullie hulp voor nodig. Meld je aan en onderzoek het gebruik van hout in interessante bouwprojecten in jouw eigen gemeente of provincie. Met een beetje durf, doorzettingsvermogen en onze uitgebreide handleiding kan iedereen bijdragen! Het is een doorlopend onderzoek, dus je kunt meedoen wanneer het jou uitkomt. Interesse? Meld je bij Petra Lettink, email: [email protected], tel: 020 5507 418

Tuinmeubels

In april gaat Milieudefensie voor de vijfde keer bij tientallen winkels langs voor een tuinmeubelinspectie. Help mee, noteer de merken en de afkomst van het hout, tel de FSC-meubels en zoek valse duurzaamheidsclaims. Interesse? Meld je aan via

[email protected] of bel de Servicelijn op 020 6262 620. Meer info op www.milieudefensie.nl/globalisering

Ledendag JMA

Op 22 maart organiseert JMA een ledendag voor nieuwe en oude leden in Amsterdam. Onder voorbehoud kijken we naar de nieuwe klimaatfilm “The Age of Stupid” en kun je te weten komen wat JMA het komende jaar gaat doen.

Meedoen?

Helpen bij activiteiten van Milieudefensie in je eigen woonplaats of in het land, samen met anderen? Meld je aan voor de emailnieuwsbrief “Afdelingsinfo”!

Het meest actuele en complete overzicht van alle activiteiten van Milieudefensie automatisch in je mailbox.Interesse? Mail naar: [email protected]

ALV Juni 2009

Op de volgende ledenvergadering van Milieudefensie ligt een belangrijk besluit voor: de invoering van een Ledenraad als hoogste besluitvormend orgaan. Een belangrijke wijziging ten opzichte van de huidige situatie. We nodigen u van harte uit om hierover mee te denken en te beslissen! Voor meer informatie, zie www. milieudefensie.nl. Aanmelden: Servicelijn, service@milieu defensie.nl of 020 6262 620

Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/ regeladvertenties OBILOT NATUURTEXTIEL Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc. Biologische babyuitzet, goed advies. Groenmarkt 1, 0575-517091 www.obilot.nl NATUURVAKANTIEHUIS GAASTERLAND Rust, ruimte, uitzicht 4-6 pers.Info: jandurk@wanadoo. nl BOEKEN VOOR MILIEUDEFENSIELEDEN Milieudefensie ruimt haar bibliotheek op. Leden van Milieudefensie kunnen tegen betaling van de portokosten een boek bestellen. Kijk op http://www.milieudefensie.nl/publicaties/diversen/titels-uit-de-mediatheek voor de titels. Wees snel, op is op! Aanvragen (tot 1 mei) uitsluitend naar [email protected].

Vacature Lid Geschillencommissie De Geschillencommissie bemiddelt en geeft advies in geval van een geschil tussen leden en een orgaan van de vereniging, of bij een geschil tussen verenigingsorganen onderling. In de Geschillencommissie is een vacature vacant. Geïnteresseerden kunnen op de website meer informatie vinden over de functie-inhoud en de reactietermijn. (www. milieudefensie.nl/organisatie/bestuur en onder ¨vacatures).


Low Impact Man O

nderhand is hij bijna een ‘Bekende Belg’, de 49 jarige Steven Vromman uit Leuven, alias de Low Impact Man. In drie tv-uitzendingen, vorig najaar, volgde de Belgische zender Canvas het experiment dat Steven Vromman vanaf mei aanging: zijn impact zoveel mogelijk terugbrengen in twaalf maanden en dertig stappen. Of dat ook allemaal stappen vooruit zijn, beoordeelt de kritische journalist van Canvas. In termen van hectaren van de ‘ecologische voetafdruk’, wil Vromman van 3,5 hectare (dat is al lager dan de gemiddelde Belg met 5,1 hectare) tot 1,6 hectare. “Wanneer alle mensen met die voetafdruk zouden leven wordt onze planeet niet overbelast.” “Ik werk voor de milieuorganisatie Ecolife en probeer mensen zuiniger om te laten gaan met energie en water”, zegt Vromman. “Mensen zeggen dan gelijk dat ze niet terug naar de Middeleeuwen willen. Ik wil met dit experi-

hart en ziel

Leven met een zo laag mogelijke ‘impact’ op de aarde, dat is het experiment van Steven Vromman, de Low Impact Man. Lukt dat, comfortabel?

z’n voetafdruk terug te brengen tot 1,67 hectare. “Dus ook voor iemand die al zuinig leeft, is er nog veel te bereiken,” concludeert P et e r de Ja e g e r Vromman. De volgende stap is om er meer mensen bij te betrekken. “Met een groep ment bewijzen dat je comfor- meestal positief en heeft buurtbewoners start ik nu tabel ‘low impact’ kunt leven.” bewondering voor hem, een wijkproject om energie, zegt hij. Echter, de meesten vinden het te ver gaan. Toch water en afval te minderen.” Regenwater Op dit moment maakt hij pikken gezinnen ideetjes Voor dit experiment heeft ook, met theatermaker op. “Het belangrijkste is dat hij tijdelijk zijn baan opgeDimitri Loewe, een toneelzegd. Samen met zijn twee erover wordt gepraat en stuk dat in het najaar door nagedacht. Dat gebeurde tienerkinderen zegde hij vooral na de uitzendingen op Vlaanderen toert. “Zowel ingebakken leefgewoontes vaarwel, met wisselend effect Canvas.” Nu en dan wordt hij qua opzet als inhoud is het ecologisch verantwoord. ook op straat herkend. op het comfort. Reizen ging Het experiment duurt voort Dus het decor, belichting te voet, met de fiets of het en vervoer zijn duurzaam. OV. Spullen werden tweede- tot mei dit jaar. Over zijn Inhoudelijk gaat het over hands gekocht en de meeste beslommeringen houdt hij de nijpende toestand in de elektrische apparaten gingen een blog bij en inmiddels is wereld en wat we er zelf aan er een boek van hem vervan het net. Douchen ging schenen. Hierin geeft Vrom- kunnen veranderen. Het is met een wasteiltje regenwaman praktische tips voor een erg leuk dat zoiets voortter. Net als de wc doorspoekomt uit mijn project.” n ecologisch leven van wieg len. Wassen met wasnoten (katoenen luiers) tot graf en magneten. Ook het eetpatroon veranderde. Vlees (kartonnen kist). De wereld ‘Low Impact Man”, Steven Vromman, redden in dertig stappen. en vis vlogen eruit. Op een Uitgeverij Van Halewijck te Leuven. gegeven moment at hij alleen €17,50. rauwkost. “Maar dat ging te Toneelstuk Uiteindelijk is het hem ver voor mijn kinderen.” Uitzendingen terugzien: www.canvas. gelukt om binnen een jaar Zijn omgeving reageert be. Blog: www.lowimpactman.be

Betalen met idealen?

U heeft ’t nu in eigen hand… Beken kleur met de duurzame ASN Bankrekening! Banken veranderen sneller van kleur dan van gedrag. Daarom kunt u maar beter zélf kleur bekennen met de nieuwe ASN Bankrekening. Om uw geld bijvoorbeeld met kracht te laten werken voor een schoner milieu. Voor betere gezondheidszorg en onderwijs. En juist tegen kinderarbeid en wapenindustrie. Want de ASN bank doet alleen verantwoorde en eerlijke zaken met uw geld. Daar kunnen inmiddels 395.000 ASN-spaarders en -beleggers al bijna 50 jaar op vertrouwen. Onze nieuwe betaalrekening springt er bovendien uit door rente, service en gemak. U kunt er duurzaam al uw bankzaken mee doen. Betalen met idealen dus. De ASN Bankrekening is nu voor iedereen online, zodat u eenvoudig van bank kunt veranderen. Kijk voor meer informatie en het openen van een rekening op www.asnbank.nl

De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van de Nederlandsche Bank N.V. Op tegoeden van klanten bij de ASN Bank is het wettelijke depositogarantiestelsel van toepassing.

Polariseren schept kansen

Recommend Documents