Een verhaal dat overzicht schept. !
!
!
!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
Samenvatting. Een gestructureerde zelf compositie methode als toepassing vanuit de Dialogical Self Theorie. te gebruiken door loopbaan begeleiders, docenten en studenten. Een bijdrage aan het oplossen van het vraagstuk van de het gefragmenteerde beroeps onderwijs.
Lezing en Workshop Ton Voogt Conferentie “Wiens verhaal telt” Haagse Hogeschool 23-11-2011
Spanning tussen opgeslokt zijn in een geïsoleerde leeractie en de behoefte aan overzicht, perspectief. Voor studenten aan beroepsopleidingen zijn er veel spanningen. Tussen gefragmenteerd onderwijs aanbod geordend naar kennis gebieden en de dagelijkse werkelijkheid waarin alles door elkaar loopt. Tussen opgeslokt zijn in deel activiteiten met een behoefte aan ook overzicht. Tussen docenten die op fragmenten specialist zijn en niet aangesproken kunnen worden op integratie in beroep. Deze spanningen zijn er ook voor de docenten. Zij geven hun kennis door en kunnen die niet integreren voor en met de studenten. Een spanning bij beiden ook tussen de weg voorgezegd krijgen en zelf een eigen weg zoeken en vinden. Het Onderwijs beleid aan de beroepsopleidingen is er op gericht om de studenten meer en meer zelf de verantwoordelijkheid te laten nemen voor de integratie van kennis en ervaring. Voor het bouwen van een beroepsbeeld dat hen past. Veel initiatieven naar studenten en docenten, loopbaanbegeleiders op de conferentie: “Wiens Verhaal telt” aan de Haagse Hogeschool 23 november 2011.
Zelfsturing Van de studenten wordt meer en meer zelfsturing verwacht. Zowel naar hun toekomst als naar de inrichting van het leerproces. De docent trekt zich terug op de positie van de facilitair: reikt leersituaties aan maar stuurt daarin niet inhoudelijke door normen te stellen of over goed en fout te spreken. Docenten reiken kennis aan. Al deze activiteiten zijn sterk vaardigheden en kennis gericht, maar wie besteed aandacht aan het integrale verhaal dat de student met zijn leven opbouwt? De dialoog. waarom de dialoog? Het vraag stuk en het aanbod ! Als student ben je onderweg. Waarnaar toe? Soms weet je het heel goed. soms ! niet. De een wel, de ander niet. Toch kan het helpen te weten “waar ben ik nu?” en ! “waar ben ik naar op weg?”. Ook dat is soms gemakkelijk gevraagd. Je leeft op het ! moment. In een korte doorsnede van de tijd. Van college naar college, van
1
! !
tentamen naar tentamen, van feest naar feest. Een eindplaat? Schimmig. Vaak steeds van kleur en tekening veranderend. Erg? Nee!
!
Een uniek onderwijs vraagstuk? Nee! Iedere volwassene stelt van tijd tot tijd de vraag: “waar ben ik nu mee bezig? Past dat nog wel bij me?” “Realiseer ik zo mijn doelen?” Iedere leidinggevende, manager, kent de vraag: “hoe krijg ik mijn mensen ertoe om hun energie te geven aan deze doelstelling, aan dit project?” De ervaring leert ook dat voorschrijven van een juiste houding en “van harte betrokken zijn” niet werkt. En de drive om zichzelf te realiseren in een verband met anderen (2)) is fundamenteel. De jongeren willen ervaring opdoen. Ze willen iets kunnen waarmee ze zich nuttig kunnen maken. Ze willen bewijzen dat ze iets voorstellen. Ze willen succes. Carrière. Ze willen bijdragen aan het succes van de groep, het bedrijf, de grotere samenleving. Iedereen heeft er belang bij dat ieder slaagt in zijn werk. En toch duurt het dan soms nog een hele tijd voor je je draai gevonden hebt. Welke cultuur in een bedrijf bevalt je? Hoe wil je dat anderen met je omgaan? Waar merk je dat je niet graag op aangesproken wordt? Welke klussen liever niet, welke wel. Soms ben je ineens in de baan van je dromen. Soms niet. Soms weet je het niet en wordt gaande weg meer duidelijk voor jezelf wat je dan wel wilt.
Een ontdekkingsreis. Al met al. Beschrijf je het leven als een reis dan ben je steeds op reis. Nieuwe gebieden, nieuwe uitdagingen en tegelijk het vasthouden aan jouw houvast. Waar zit dat in jou? Waar buiten jou? Bij welke mensen? Met welke gedachten? Opvattingen, welke manieren van doen? Beschrijf jij je leven als een rechte lijn naar een heel heel specifieke eindplaat dan ziet je reis er weer anders uit. Beschrijf je je leven als “volgen wat je interesseert, leuk lijkt, boeit” dan ziet je reis er ook weer anders uit. Altijd is er een instabiele balans tussen: realiseren van je talenten, doelen, mogelijkheden, dromen en de verbinding met anderen. Realiseren van beide basis motieven vraagt zowel stabiliteit als variabiliteit. Ankers uitwerpen en inhalen. Trossen vast en trossen los. Haven en en haven uit. De twee vragen: “waar ben ik “ en “waar ben ik naar op weg?”
Hoe denk je over jezelf? De meeste theorieën en methoden die je laten denken over jezelf gaan ervan uit dat dat zelf een ding is. Dat objectief te meten is en onafhankelijk bestaat van de persoon die de drager is. Zo kun je ook over jezelf denken. Twee veel voorkomende denkstromingen die jezelf met “objectieve feiten” voeden: ! a. Een groep stelt dat mijn zelf constant is op basis van een Genetisch gegeven groep trekken. Testen uit de hoek van de persoonlijkheid psychologie kunnen deze trekken meten. Ze vertellen je waar je goed in bent en wat je niet van jezelf kunt verwachten. (MBTI en Five factor tests)
2
! b. Een andere opvatting die pretendeert objective uitspraken te doen stelt dat het zelf bewogen wordt door onbewuste krachten. In toom gehouden door de krachten van het “boven zelf”. Strenge normen en waarden vervormende oorspronkelijke krachten. Bevrijding van de vervormingen is mogelijk door alles in het bewustzijn op te nemen.
Je componeert jezelf. Maar: jouw persoonlijkheid is niet een uitkomst van een reeks testen, niet een ding, profiel. Nee, het is een compositie die je zelf maakt. Je begin ermee op het moment dat je geboren wordt. Daarin heeft alles wat je wilt weten over jezelf een plaats. Je componeert een plaat die je zelf invult. (2) Je bent meervoudig. Je bent in meervoud. Je meervoudige Zelf kun je voorstellen als een ruimte waarin verschillende ik posities inneemt. Er is een dialoog met al die “ik posities”. De “ik posities hebben een stem, een boodschap aan jezelf en die kun je in de kakofonie van je interne dialogen horen. Sommige overstemmen, anderen worden ondergesneeuwd. Soms zijn ze in tegenspraak. Soms sluiten ze elkaar uit. Wanneer je deze compositie van jezelf maakt schep je daarmee overzicht. Je voelt de verbanden. Je voelt waar je je prettig bij voelt en waar niet. Je gevoel is je waardering. Met je gevoel leg je verband tussen buiten en je waarden van binnen. Goed voelen is : “dat waardeer ik”. Je hebt gedachten zoals: wat wil ik anders? Hoe komt dat toch? Denken is technisch, praktisch, probleemoplossend aan een kant en aan de andere kant: met denken kun je je bestaande kaders doorbreken. Met denken kun je vragen stellen bij wat vanzelfsprekend is. Net zoals je ook met andere gevoelens de waardering van iets kunt veranderen.
Baas in eigen zelf Meer houvast levert een methode waarin je je zelf componeert. Dat jou sturing geeft. Dat jij bouwt. Een methode waarvan jijzelf de inhoud van jezelf bepaalt. Een methode die je alle stuurinstrumenten in eigen hand geeft. Handig te gebruiken is, ook zonder die poespas van begeleiding en geld. Hoewel dat soms wel heel goed is: voor een heel diep inzicht en overzicht. Maar gewoon handig en eenvoudig. En toch voldoende toevoegt aan jezelf, hoewel je alles zelf invoert. Een eenvoudige methodiek zogezegd. Geen antwoorden, maar een dynamisch instrument dat je helpt vast te stellen waar je nu bent en te bepalen welke kant je op wilt wanneer je je waarden en doelen vast gesteld hebt. Soms ontdek je dat er nog achterstallig onderhoud moet of dat er een berg/muur/water is dat eerst overwonnen moet worden.
Componeren schept overzicht. Wanneer jezelf deze compositie van jezelf maakt schep je daarmee overzicht. Je voelt de verbanden. Je voelt waar je je prettig bij voelt en waar niet. Je gevoel is je waardering. Gevoel legt verband tussen buiten en je waardering: goed voelen is : dat waardeer je. Je hebt gedachten: wat wil ik anders? Hoe komt dat toch? Denken is technisch, praktisch, 3
oplossend aan een kant en aan de andere kant: met denken kun je je bestaande kaders doorbreken. Net als ook met andere gevoelens je de waardering van iets kunt veranderen. ! ! ! ! ! !
In dit artikel krijg je een eenvoudig en dynamisch instrument aangereikt ! waarmee je ieder moment zelf kunt bepalen waar je zit. Waar je naar toe wilt. Je plaats alles wat belangrijk voor je is in een ruimte. Je ordent in de ruimte alles zelf. Je voelt, !je denkt. Je stelt jezelf vragen. Je neemt acties. Het is het verhaal van jouw in vogelvlucht. Alle anderen die belangrijk zijn voor je laat je mee spreken. Jij componeert jouw verhaal en vertelt het aan jezelf.
Een uitgewerkt voorbeeld Een zelfcompositie van een 31 jarige aan het begin van een opleiding.(3) Aan de hand van een voorbeeld kun je enig gevoel krijgen voor wat er met je gedachten en gevoelens gebeurd. Je maakt zelf het werkproces en het beïnvloed je helemaal. Wanneer je dat niet eens meemaakte is het moeilijk voor te stellen. Beschrijven brengt het proces niet tot leven voor jou. Ieder proces is uniek. We kunnen over het proces spreken in algemene wetenschappelijke woorden. Soms neemt een roman je mee in het proces dat een ander beleeft. Het beste kan het proces begrepen worden door het te doen. Om een overzicht te krijgen van de stappen volgt nu eerst een voorbeeld. De man, Jonathan LI, is 30 jaar . Hij werkt nu als IT specialist. Hij staat heel goed aangeschreven. Hij wil managen. Hij weet er niets van en schrijft zich in voor een MBA opleiding. Hij weet niet hoe hij managen wil plaatsen in zijn toekomstig zelf. Hij voelt spanningen. Hij wil carrière, meer geld, status en invloed en tegelijk voelt hij zich onzeker. Zal hij het waar kunnen maken? Zal het hem voldoening geven? Er is veel spanning in hem. Aan de andere kant wil hij ook zichzelf zijn. Wat zal managen in houden? Hoe zal de verhouding worden met zijn vader, zijn vrienden, zijn vrouw? Hij wil overzicht alvorens hij belangrijke stappen neemt. Hij besluit een Zelf compositie te maken. Jonathan LI’s eerste zelfcompositie. Uit de standaardlijst van ik posities (...) kiest hij: ! Ik als de vader van Michael: “Hij zal trots op mij zijn” ! Ik als de man van Yan: “Zij zal tevreden zijn met wat ik breng” ! Ik als IT specialist: “kan ik de beste worden?” ! Ik als enthousiast: “ wil ik wel, maar ben het nu niet” ! Ik als ambitieus: “ik wil een goede positie en een goed salaris” ! Ik als mijn pijn: “mensen respecteren me maar houden niet van me” ! Ik als beschaamd: “Ik realiseer de hoge verwachtingen van mijn moeder niet” ! Ik als vol zelfvertrouwen:” veel minder het laatste jaar” ! Ik als alleen: “normaal, alle mensen zijn alleen” ! Ik als een dromer: “dit is mijn bron van energie” ! Ik als manager: “Dit is mijn toekomst. Wanneer ik dat kan realiseren zal mijn ! ! toekomst zeker zijn.” ! Ik als de zoon van mijn vader: “ hij steun mij altijd bij al mijn dromen” ! Ik als lid van mijn groep: “Ik moet meer relaties aangaan” ! Ik als een vrij mens: “Sta op en ga voor wat ik werkelijk wil.” ! Ik als een leider: “geen idee”
4
Jonathan maakte deze eerste compositie van zijn Zelf.
ik als leider enthousiast
man van Yan ambitieus
ik als vader IT specialist alleen
manager
zelfvertrouwen
lid van mijn groep
mijn pijn zoon van mijn vader
beschaamd
dromer ik als vrij mens
Wat zie je? Wat voel je erbij? Wat denk je erbij? Vragen, vragen, vragen. A. Waar zit de spanning in jouw ruimte? De groep rechtsboven is wat ik wil. De groep rechts onder is negatief. de groep onder voelt heel positief. B. Welke groep is het meest dominant? De groep rechts boven is waar ik naar toe wil. De groep rechts halverwege heeft nu teveel invloed C. Hoe is de verhouding met andere groepen? De groep rechts halverwege en de groep links onder zijn elkaars tegenpolen. D. Wat geeft jou energie? Waar verlies je je energie? Ik krijg energie van dat ik manager wil worden. Mijn ambitie. Weinig van mijn dromer. Mijn energie stroomt weg naar de rechts halverwege groep. E. Om succesvol te zijn wat wil je daarvoor zeker realiseren? De groep rechts boven. F. Wat wil je veranderen? Ik wil meer energie halen uit mijn dromer; uit ik als een vrij mens en ik als een goede IT specialist. G. Wat is je grootste uitdaging wanneer je dit overziet? De tegenspraken overwinnen.
5
Een jaar later componeerde Jonathan weer in de ruimte van zijn Zelf. ! ! Jonathan componeerde zijn zelf beeld nu waarin naar hij zelf zegt zijn ambities en de betekenis van zijn vader met elkaar verbonden zijn. Gezamenlijk vormen zij een sterke bron van energie. Zijn pijn en schaamte bleven. Veel minder belangrijk en hij verloor er geen energie meer aan.
Instructie voor de compositie van uw Zelf nu. 1. Neem de standaard lijst met ik posities (appendix) 2. Kies ik posities die u nu aanspreken, of die u wilt onderzoeken 3. schrijf deze op aparte kaarten 4. voeg er achter wat de kenmerkende zin is 5. teken een cirkel op een groot vel: dit is de ruimte van je-zelf 6. Plaats de kaarten in die ruimte daar waar u ze wilt hebben ! Terwijl U hiermee bezig bent let U ook op uw bijgedachten, gevoelens. U wilt al ! veranderingen aanbrengen? Doe dat meteen. Het is uw compositie. ! 7. Sta op en kijk van een afstand naar deze zelf compositie. Stel de vragen: (4) A. Waar zit de spanning in jouw ruimte? B. Wat, wie is dominant? C. Wat zijn de onderling belangrijkste relaties? Tegenspraken? Gelijkgestemd? D. Waar krijgt u energie van? E. Waar verliest u energie aan? F. Welke positie kan in de toekomst voor geluk zorgen? G. Wat wilt u veranderen? H. Wat is de grootste uitdaging?
8. Wilt U nu al veranderingen aanbrengen? Doe dat. 9. Hoe voelt U zich erbij? Wat denkt U erbij? Welke acties gaat U ondernemen? 6
Een Toekomst compositie Nu nodig ik u uit een toekomst te componeren. 10. Stel uzelf voor over tien, vijf of vijftien jaar. Wie wilt u zijn? 11. Neem de standaardlijst en kies ik posities die voor u belangrijk zijn. Vul eventueel aan met zelf gekozen posities. 12. Schrijf de posities op kaartjes en voeg daaraan toe wat ze zeggen. 13. Plaats de ik posities en hun stemmen in de ruimte van uw zelf. 14. Sta op en kijk van een afstand naar uw toekomst compositie. Wat denkt u? wat voelt u?
Van toekomst naar heden 15. U staat in uw toekomst en kijk van hieruit naar uw heden. Wat denkt u? Wat voelt u? Wat zegt U tegen uw heden? !
Toekomst opnemen in uw heden 16. U gaat weer terug naar uw heden. U hoorde wat u vanuit de toekomst zei. Wat vind u ervan? Hoe voelt u nu? 17. Wat geeft U uit de toekomst een plaats in uw heden? (5) Wilt u de compositie veranderen? Nieuwe posities toevoegen? Stemmen veranderen
Uw verhaal dat inzicht schept U komt straks een goede vriend, collega, ouder, geliefde, baas, leraar, tegen en u voelt dat de vraag: ‘Wat heb jij over jezelf geleerd de laatste dagen?” echt gemeend is. Hij/zij zal de tijd nemen om naar u te luisteren. Vertel uw verhaal van uw zelf.
7
Noten: Dit artikel is gebaseerd op de theorie van het Dialogical Self , zoals ontwikkeld door Hubert Hermans en beschreven in De Dialogical Self Theorie (Hubert Hermans en Agnieszka Konopka, 2010). (1) Hubert Hermans, De grondmotieven van het menselijk bestaan, 1985) (2) Hubert Hermans en Agnieszka Konopka, Dialogical Self Theorie, 2010) (3) Jonathan Li werkt en woont in China. Met toestemming gebruikt uit een coaching traject. (4) Vragen opgesteld in gesprek met Agnieszka Konopka (5) Idee is hierdoor de ontwikkeling van een promotor positie te bevorderen. (Hermans, Dialogical Self Theorie, The Role of promotor Positions, blz 228 e.v.) Voor verdere oriëntatie en studie: Bezoek de websites: www.Dialogicalinstitute.com www.dialogicalpractice.com Agnieszka Konopka verzorgt regelmatig workshops vanuit het International Institute for Dialogical Self. Hubert Hermans verzorgt lezingen. Ton Voogt geeft lezingen en workshops en implementeert toepassing in organisaties.
Ton Voogt TonVoogtConsultancy www.tonvoogtconsultancy.com
[email protected] 1 februari 2012.
Appendix: standaardlijsten van Ik posities. Interne posities en externe posities.
8
