platform voor geloof en politiek

platform voor geloof en politiek verbonden met GroenLinks i n juli 2011

d i t

n u m m e r :

Hans Achterhuis: vrije markt is utopie Ab Harrewijn Prijs 2011 voor Ine Spuls Niet bang voor Marokkaanse hangjeugd

COLOFON Magazine De Linker Wang is een uitgave van stichting De Linker Wang, het gelijknamige platform voor geloof en politiek verbonden met GroenLinks. De Linker Wang verschijnt vijf keer per jaar. Redactie Theo Brand (eindredacteur), Jan van Dam, Hans Feddema, Marianne Mak, Cor Ofman, Herman Radstake, Bas Roufs en Iris Savelkouls. Aan dit nummer werkten mee: Hub Crijns, Anne-Meta Gerritsen, Kees Tinga, Margrietha Reinders, Jan Spijk, Cathy Ubels-Veen, Kees Waagmeester en Janwillem Witsen Elias. Commentaartekening Maarten Wolterink. Omslagfoto Hans Achterhuis (Lemniscaat). Opmaak Leonard de Vos, www.upset.nl Drukwerk Drukkerij Badoux, Houten. FSC-gedrukt op geheel gerecycled papier. Redactiesecretariaat Theo Brand, Wagenschuurstraat 14, 8043 XW Zwolle. E: [email protected] Abonnee-administratie De Linker Wang, Tarthorst 373, 6708 HM Wageningen. E: [email protected] Abonnement € 16,– per jaar. Betalingen en donaties Triodosbank 39 02 64 393 t.n.v. De Linker Wang, Wageningen o.v.v. ‘Abonnement De Linker Wang’ of ‘Donatie De Linker Wang’. Stichting De Linker Wang Platform voor geloof en politiek, als werkgroep verbonden met GroenLinks. Bestuur Ruard Ganzevoort (voorzitter), Joke Koehler (secretaris) en Will Kranenburg (penningmeester), Chris Beuker, Hans Feddema, Manuela Kalsky, Bas Roufs en Jan Spijk en Sijtse van Veen. E: [email protected] Website www.linkerwang.nl

juli 2011 – nr 3

Redactioneel Vorig jaar zat ik samen met een groepje hoger opgeleide dertigers in een huiskamer te luisteren naar een generatiegenoot. De man had een tijdje gestudeerd in de Verenigde Staten en daar het licht gezien. Het marktmechanisme moet je als natuurlijk proces zoveel mogelijk zijn gang laten gaan, zo luidde zijn boodschap. Alleen dan worden op termijn alle problemen opgelost: armoede, milieuvervuiling en oorlog. Het gaat mis als bemoeizuchtige overheden marktwerking frustreren. De man voelde zich, voordat hij naar de Verenigde Staten afreisde, nog aangetrokken tot GroenLinks, maar vindt inmiddels dat deze partij achterhaalde opvattingen huldigt. Een verblijf op de Misis University had hem radicaal veranderd. Ik stelde hem kritische vragen en probeerde zijn verhaal fundamenteel te nuanceren, maar dat werd mij niet door alle aanwezigen in dank afgenomen. Thuis belandde ik op de website van het Ludwig van Misis Institute in Auburn, Alabama. Het instituut profileert zich als dé instelling van de libertaire sociale en politieke theorie. Broedplaats dus voor anarcho-kapitalisten waarvan er in de Verenigde Staten nogal wat rondlopen. Toen ik later het boek De utopie van de vrije markt van filosoof Hans Achterhuis las, begreep ik wat mij overkwam in die huis­ kamer. Zoals in de jaren zeventig studenten en anderen zich verdiepten in Das Kapital

van Karl Marx, zijn ook vandaag (jonge) mensen op zoek naar een eenduidige, kloppende ideologie. En in het huidige tijdsgewricht is dat vaker het neoliberalisme. Achterhuis ontmaskert het neoliberalisme als utopie en komt in dit blad uitvoerig aan het woord (pagina 4-6). Hoe het anders kan, is lastig. Er is geen uitgekristalliseerd verhaal, maar Achterhuis ziet wel een opdracht voor de politiek. ‘Gezamenlijk werken mensen via kleine stappen aan een alternatief, aan dat andere grote verhaal. Dat is dus anders dan het verwerkelijken van een utopie, die wordt mensen door de strot geduwd,’ aldus de filosoof die de genomineerden van de Ab Harrewijn Prijs goede voorbeelden noemt van een tegenbeweging. Extra reden om het verslag van de prijsuitreiking (op pagina 8 en 9) en het interview met prijswinnaar Ine Spuls (op pagina 10 en 11) met aandacht te lezen. Zelfredzaamheid is de rode draad maar niet in de zin dat mensen aan hun lot worden overgelaten en dat de overheid geen ondersteunende bijdrage zou (kunnen) leveren. Misschien ligt daar een verbinding met wat Harry Kunneman (op pagina 14) de Professional Society noemt? Het kunnen de eerste stenen zijn om een nieuwe kathedraal te bouwen, zoals voormalig Tweede Kamerlid Cathy Ubels dit nummer metaforisch besluit. Theo Brand, eindredacteur

Bijeenkomst op zaterdag 3 december in Utrecht

20-jarig jubileum: bewogen beweging Twintig jaar geleden, toen GroenLinks net begonnen was, vonden diverse GroenLinksers elkaar om een platform op te richten. Mensen als Ab Harrewijn (vanuit de CPN en de beweging ‘Christenen voor het Socialisme’) en Hans Feddema en Cor Ofman (vanuit de EVP) richtten De Linker Wang op als ‘open platform binnen progressief Nederland, met name binnen GroenLinks, waarbij de confrontatie tussen bijbel en politiek onderwerp van bezinning en inzet van handeling is’. Al gauw verscheen het eerste nummer van het gelijknamige tijd-

2

schrift. Velen sloten zich aan. Het twintigjarig bestaan wordt gevierd op zaterdag 3 december in Utrecht. Wat is er veranderd? Wat bleef het zelfde? En hoe staat het met de thema’s vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping? Meer informatie over het jubileumprogramma volgt in het oktobernummer dat overigens in een nieuwe vorm zal verschijnen. Ook de website krijgt een nieuwe uitstraling. Daarmee willen we laten zien voor dezelfde idealen te staan in een wereld die altijd in beweging is en blijft.

En verder

In dit nummer

4

De Utopie van de vrije markt Hans Achterhuis bekritiseert neoliberalisme

10

Ine Spuls: ‘Kom van die bank af’ ‘Sluit aan bij waar mensen zelf voor gaan’

17

Ritueel slachten: een convenant?

6

Kirchentag: omzien naar de Ander

7

Verslag uitreiking Ab Harrewijn Prijs

8

Column – Margrietha Reinders

9

Fotomiddenpagina 12 Herlevend bewustzijn over kernenergie Harry Kunneman over autonomie

14

Column – Jan van Dam

15

Christelijke filosofen en sterke principes 16 Commentaar Hans Feddema

18

Ruard Ganzevoort

19

Annette Linden over Marokkaanse jeugd 20

Als kerken spreken, luistert het nauw

Bestuur / Agenda /Onder ogen

‘Het juiste woord op de juiste tijd’

De uitsmijter – Cathy Ubels-Veen

3

22/23 24

juli 2011 – nr 3

Hans Achterhuis ontmaskert vrije markt als een utopie

‘Kleine stappen alternatief voor neoliberalisme’ Jan van Dam

Het kabinet Rutte veegt de verzorgingsstaat in Nederland met zijn bezuinigingen compleet van de mat. Zijn beleid maakt deel uit van het streven naar de verwerkelijking van de neoliberale utopie. Een utopie waarin het rationeel eigenbelang centraal staat. De filosoof en ‘Denker des Vaderlands’ Hans Achterhuis waarschuwt voor de gevolgen, tot groot chagrijn van de liberalen. Is Hans Achterhuis een links warhoofd die geen snars begrijpt van het liberalisme en het vrije marktmechanisme of een rechtse rakker die eind jaren zeventig de welzijnssector de nek om heeft willen draaien? Breed lachend en dan ernstig zegt de filosoof: ‘Geen van beide. Mijn standpunt door de jaren heen is, dat de maatschappelijke ordening niet volledig aan de staat of de markt kan worden toevertrouwd. Dat ik nu door liberalen wordt verketterd en ruim dertig jaar geleden door linkse activisten wijst dan ook niet op een fundamentele verandering in mijn denken. Niet ik, maar de samenleving is ingrijpend veranderd.’

Neoliberale utopie De laatste golf van kritiek op Achterhuis kwam uit de liberale hoek. In zijn boek De utopie van de vrije markt (2010) zegt de filosoof dat het neoliberalisme geen natuurlijk proces is, maar evenals het communisme gebaseerd is op ideologie en utopie en tot grote ongelijkheden in en tussen landen leidt. Het kwam hem onder andere op een oorwassing van de liberale politiek filosoof Edwin van de Haar te staan. In zijn pamflet over de politieke filosofie van het liberalisme (2011) schrijft Van de Haar: ‘Onderdrukking, armoede, kapitalisme, ‘samenzweringen van het grootkapitaal’ en uitbuiting worden als rechtstreeks gevolg gepresenteerd van marktdenken, privatisering, liberalisering, technologische innovatie en mondialisering. Het boek De utopie van de vrije markt is daarvan een actueel maar dieptreurig voorbeeld.’ En verderop: ‘Door een lange reeks van onjuistheden, halve waarheden en dubieuze interpretaties meent de auteur ten onrechte aan te tonen dat het neoliberalisme (..) de recente kapitaalcrisis heeft veroorzaakt, en daardoor eindelijk door de mand is gevallen.’

Achterhuis snapt waar het venijn vandaan komt. ‘Voor liberalen zijn ideologie en utopie onlosmakelijk verbonden met het linkse gedachtegoed. En dan is het natuurlijk confronterend als iemand je erop wijst dat jezelf ook een utopie najaagt. Dat mensen als Van de Haar dat niet van mij wensen aan te nemen, prima. Ik verwijs hem en anderen graag naar de website van de Teldersstichting, het wetenschappelijk bureau van de VVD. Wie de link aanklikt, krijgt als eerste een foto van Friedrich von Hayek te zien. En Von Hayek – een van de grote helden van het neoliberalisme – sprak consequent over een liberale utopie als alternatief voor het socialisme. De neoliberale utopie is meer dan vijftig jaar geleden (1957) uitgewerkt door de Amerikaanse Ayn Rand in haar boek Atlas in Staking. In ruim duizend pagina’s beschrijft zij de utopie van het vrijemarktkapitalisme dat thans

mensen nog wel eens ontsporen bij het najagen van hun eigenbelang. Kijk bijvoorbeeld naar de vastgoedfraude in Nederland. Die casus toont aan dat mensen die in een utopie geloven, nauwelijks van hun geloof zijn af te brengen. Louise van Tartwijk-Novey, de echtgenote van hoofdverdachte Hans van Tartwijk, schreef op 28 maart een gastcolumn in het Financieel Dagblad met als kop ‘Ayn Rand en de vastgoedfraude: waar is John Galt?’ Met haar verwijzing naar de grote held in Rands lijvige boekwerk, draait de gastcolumnist de zaak om. Niet haar echtgenoot en zijn frauderende kompanen horen terecht te staan, maar de rechters en de journalisten want zij maken ‘individuele verantwoordelijkheid en kritisch denken ondergeschikt aan de algemeen aanvaarde gedachte over doelen, concepten en vooroordelen van de massa.’ De columnist kiest voor de aanval als de beste verdediging, maar – en dat is interessanter – zij ziet haar man vooral als slachtoffer. In het najagen van zijn eigenbelang steeg hij boven de grote massa uit en daarvoor wordt hij nu gestraft. Op geen enkel moment toont mevrouw enige twijfel of haar man wel oorbaar had gehandeld. Ayn Rand zou haar daarin ongetwijfeld hebben gesteund.’ In de Verenigde Staten waar Atlas in Staking het meest gelezen boek is na de bijbel, hebben grootschalige fraude en oplichting door mensen als Bernard Madoff wel aanleiding gegeven tot discussie. Aanhangers van Rand zeggen dat Madoff en consorten niet op correcte wijze hun eigen belang hebben nagestreefd. Volgens hen hadden Madoff cum suis de regels van de concurrentie moeten respecteren. Een merkwaardige redenering want als alleen je eigen belang telt, waarom zou je dan de regels niet wat buigen als jou dat van pas komt?’

‘De verzorgingsstaat wordt in ijltempo ontmanteld en de oppositie staat er vrij machteloos tegenover’

juli 2011 – nr 3

door neoliberalen, onder wie onze ministerpresident Mark Rutte, alle ruimte wordt gegeven.’

Oorzaak of oplossing? Het neoliberalisme probeert als elk andere utopie een antwoord te geven op de grootste uitdaging voor elke samenleving, namelijk de verdeling van arbeid en rijkdom. ‘In Rands ontwerp voor een ideale toestand gaat ze ervan uit dat de werkelijkheid met de menselijke rede is te vatten. Het volgen van het eigenbelang zou objectief gezien de meest redelijke optie zijn. Volgens Rand is delen met anderen irrationeel. Nu kan zo’n mensbeeld prima in een utopie passen, maar in de praktijk willen

4

Verkeerd mensbeeld De discussie over het al dan niet op juiste wijze najagen van het eigen belang, leidt bijna vanzelfsprekend tot de vraag of utopieën een mensbeeld hanteren dat klopt.

Foto: Werry Crone, Trouw

Nee, zegt Achterhuis. ‘Als je kijkt naar de twee extremen op het continuüm, dan zie je aan de ene kant het neoliberalisme en aan de andere kant het communisme. Het neoliberalisme gaat uit van de rationeel denkende en handelende mens. En het communisme van de altruïstische mens. Maar de mens is noch volledig rationeel noch puur altruïstisch. Ik heb niet de illusie dat die wetenschap de gelovigen van hun geloof afbrengt. Als er negatieve effecten optreden bij de verwerkelijking van een utopie, dan is de redenering van de aanhangers steevast: ‘We moeten even door de zure appel heen bijten. Als we langer en harder op deze lijn doorgaan, komt alles goed ook voor de mensen die het nu zwaar hebben.’ Achterhuis: ‘Dat verhaal hoorde je bij socialisten en nu ook bij de neoliberalen. Ik vind het gevaarlijk om te zeggen: het komt wel goed en de huidige ellende moeten we even op de koop toenemen. Wat hebben mensen die nu zuchten onder het neoliberale regime eraan dat er later misschien iets moois ontstaat? Mooi voor wie?’ ‘In haar boek The Shock Doctrine (2007) toont journalist en activist Naomi Klein aan dat het neoliberalisme er mede de oorzaak

van is dat miljarden mensen worden gemarginaliseerd en buitengesloten. In mijn boek Met alle geweld (2008) heb ik erop gewezen dat het gevaarlijk is om ontwikkelingen of situaties tot één oorzaak te herleiden. ‘Als je dat doet, maak je je schuldig aan een versimpeling van de complexe werkelijkheid. Maar ook – en daarin schuilt het gevaar – zeg je daarmee impliciet dat je weet hoe je de ongewenste situatie kan oplossen, desnoods met geweld. En dat geweld zou dan legitiem zijn, want het is tenslotte voor het goede doel. Ik zal nooit beweren dat het neoliberalisme de schuld is

als alternatief zou kunnen dienen. ‘Ik ben niet iemand die een groot verhaal makkelijk bij elkaar kan schrapen, dat is eerder werk voor een politicus. Ik analyseer zaken waardoor mensen inzicht krijgen in situaties en ontwikkelingen waarmee zij te maken hebben. In het ideale geval leveren mijn analyses bouwstenen op voor een nieuw verhaal. In dat verhaal moeten tenminste delen van de verzorgingsstaat behouden blijven dan wel in ere hersteld. De Scandinavische landen hebben dat gedaan en ze zijn er niet minder concurrerend door geworden.’ Het zoeken naar een alternatief voor het neoliberalisme is in volle gang. Achterhuis heeft er vertrouwen in dat die zoektocht uiteindelijk ook iets oplevert. Maar het vergt geduld. ’Onlangs sprak ik Evelien Tonkens (hoogleraar actief burgerschap en voormalig Tweede Kamerlid voor GroenLinks – red.). Zij wees mij erop dat politieke veranderingen zich niet van het ene op het andere moment voltrekken. Gezamenlijk werken mensen via kleine stappen aan een alternatief, aan dat andere grote verhaal. Dat is dus anders dan het verwerkelijken van een utopie, die wordt mensen door de strot geduwd.’

Initiatieven van onderaf Er is dus nog geen alternatief voor het neoliberalisme. Maar één ding lijkt zeker: het rationeel eigenbelang zal geen leidend beginsel zijn. Maar wat dan wel? Achterhuis: ‘In het laatste deel van mijn boek Utopie (2006) worstel ik met die vraag. Ik kwam toen uit op ‘maat houden’, als onderdeel van een bredere deugdenethiek. Nu zou ik meer aansluiten op de ideeën van de Franse politiek filosoof Alexis De Toqueville over burgers die uit welbegrepen eigenbelang samenwerken om de samenleving te reguleren en op orde te houden. Burgers werken dus niet samen uit altruïsme, maar om de gemeenschap waarvan zij deel uitmaken gezond te houden. Dat

‘De genomineerden van de Ab Harrewijn Prijs bewijzen dat er een alternatief is voor het neoliberalisme’ van al het kwaad op de wereld. Sterker nog, ik denk dat het marktmechanisme een hele nuttige functie kan hebben, maar niet in het onderwijs en de zorg.’

Alternatief laat op zich wachten Vooralsnog is er geen alternatief voor het neoliberalisme. Ook Hans Achterhuis heeft geen groot verhaal voorhanden dat

5

Lees verder op pagina 4 » juli 2011 – nr 3

» Interview Hans Achterhuis

is in ieders (eigen) belang. De Toqueville had als oude aristocraat weinig sympathie voor de opkomende verzorgingsstaat. Hij noemde het een monster. Tegelijkertijd verwachtte hij ook weinig goeds van een allesoverheersende markt. Hij had meer vertrouwen in initiatieven vanuit de basis die zowel het etatisme als het eenzijdige marktdenken konden afremmen. Dat vertrouwen heb ik ook. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de lijst van de genomineerde projecten voor de Ab Harrewijnprijs dan zie je elk jaar weer initiatieven die kunnen bijdragen aan democratische alternatieven voor het neoliberalisme. Die projecten gaan uit van de zelfredzaamheid van de burger, maar in tegenstelling tot het kabinet Rutte, reiken ze ook mogelijkheden aan om die zelfredzaamheid te realiseren.’ Als de blik wordt beperkt tot Nederland, dan zie je hoe de verzorgingsstaat in ijltempo wordt ontmanteld en de oppositie er vrij machteloos tegenover staat. De burgers en met name de zwakkeren onder hen zullen het door Achterhuis uitgesproken vertrouwen in een nog niet bestaand alternatief afdoen als utopisch denken.

‘Mijn grote voorbeeld, Albert Camus, was redacteur van een serie (L’espoir) over de problemen bij de wederopbouw van de naoorlogse Franse samenleving, in een periode dus van sterke polarisatie. In die serie kregen allerlei denkers de ruimte om vrijuit te filosoferen. Hun gezamenlijke idee was dat er altijd hoop is. Hoop die geput kan worden uit kritische analyses en nee-zeggen. Door nee te zeggen, zeg je ‘dit pik ik niet en het moet anders’. Niet alleen voor mijzelf maar ook voor anderen. Dat ‘nee’ is daardoor tevens een ‘ja’. Dat moet geen groot JA worden, want dan beland je in een utopie en beperk je de ruimte om nee te zeggen.’

Geweldloos verzet ‘Toen ik deel uitmaakte van de Derde Wereldbeweging en het boek Filosofen van de Derde Wereld (1975) schreef, dacht ik dat een betere wereld mogelijk was en dat die desnoods met geweld afgedwongen kon worden. Dat geloof ik nu niet meer, in die zin ben ik wel veranderd. Natuurlijk moet je een gewapende strijd tegen onrecht altijd in de context van tijd en ruimte plaatsen, maar ik zie nu meer in geweldloos verzet. Dat duurt misschien langer, maar het levert wel resultaat op en het is, niet geheel onbelangrijk, minder gevaarlijk dan het lijkt.’

Wie is Hans Achterhuis? Herman Johan (Hans) Achterhuis (1942) is emeritus hoogleraar filosofie van de Universiteit Twente. De nadruk in zijn werk ligt op thema’s als ontwikkelingshulp, welzijnswerk, schaarste, milieu en technologie. Hij studeerde theologie en filosofie in Utrecht en Straatsburg en promoveerde met een proefschrift over Albert Camus. Lange tijd combineerde Achterhuis zijn wetenschappelijke werk met maatschappelijke functies (Werelddiaconaat, Nederlands Centrum voor Buitenlanders). Zijn boek De markt van welzijn en geluk (1979) sloeg in als een bom. Achterhuis stelde daarin dat de enorme groei van

juli 2011 – nr 3

de welzijnssector niet alleen op vooruitgang duidt, maar ook afhankelijkheid creeërt.Als docent sociale filosofie was hij verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In 1988 werd hij bijzonder hoogleraar milieufilosofie aan de Universiteit van Wageningen. Van 1990 tot zijn emeritaat in 2007 bekleedde hij de leerstoel Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente. Achterhuis won in 2003 de Pierre Bayle prijs voor de cultuurkritiek en in 2009 de Socrates Wisselbeker. In 2010 hield hij de Vierde Popperlezing voor de onafhankelijke denktank Liberales naar aanleiding van zijn boek De utopie van de vrije markt.

6

Ritueel slachten: een convenant? Bas Roufs Op het partijbureau van GroenLinks was op 24 mei een druk bezochte bijeenkomst naar aanleiding van het wetsvoorstel van de Partij van de Dieren voor een verbod op onverdoofd ritueel slachten. Het debat was levendig en constructief. Alle aanwezigen onderschreven het belang van dierenwelzijn. Een meerderheid wees het wetsvoorstel af en steunde het plan voor de uitwerking van een ‘convenant’ met zo diervriendelijk mogelijke randvoorwaarden voor koosjer of halal slachten. Een ‘convenant’ betekent een overeenkomst tussen de Nederlandse overheid en diverse groepen zoals het Contactorgaan Moslims en Overheid, het Nederlands-Israëlitische Kerkgenootschap en (ervarings)deskundigen op gebied van dierenrechten en dierenwelzijn. Van belang is dat zo’n convenant ook draagvlak krijgt in de samenleving en in de Tweede Kamer. Op 24 mei bleek dat bij zowel joodse als islamitische organisaties draagvlak is voor zo’n convenant. Weliswaar heeft GroenLinks-kamerlid Niels van den Berge toegezegd het convenant-idee mee te nemen in zijn overleg met zijn fractie, maar daarmee stapt de GroenLinksfractie nog niet af van het idee om het wetsvoorstel van de Partij van de Dieren te steunen. Het blijft daarom spannend. Het feit dat niet alleen joodse, maar ook islamitische vertegenwoordigers hameren op het belang van dierenwelzijn, is pure winst en maakt het makkelijker een compromis te vinden. Intussen circuleert in de Amsterdamse afdeling van GroenLinks een motie tegen het wetsvoorstel; D66 heeft zich al met een kleine congresmeerderheid daartegen uitgesproken. Ook in de PvdA neemt het verzet toe. Of de Tweede Kamer zich voor een verbod blijft uispreken of kiest voor de weg van een convenant is bij het schrijven van dit artikel nog niet duidelijk. Meer informatie over recente ontwikkelingen in dit debat is te vinden via onder meer http://landbouwwerkgroep.groenlinks.nl/ritueelslachten.

Voor Duitsers is relatie geloof en politiek vanzelfsprekender

Kirchentag – Omzien naar de Ander Anne-Meta Gerritsen

In Dresden vond begin juni de 33ste Duitse Kirchentag plaats. Ongeveer 180 duizend mensen bezochten dit meerdaagse evenement waar religieuze inspiratie en maatschappijkritische thema’s hand in hand gaan. Het evenement werd op zondagochtend 5 juni afgesloten met een massale kerkdienst in de open lucht. Anne-Meta Gerritsen was erbij en schreef een impressie voor De Linker Wang. ‘Voor in de kleine Duitse kerk staan drie mannen en een vrouw. De eerste man leest hardop voor uit zijn map, een andere zwaait met zijn handen en stampt zijn voet stevig op de grond om de tekst kracht bij te zetten. Het is warm in de kerkzaal. Hoewel ik de enorme stroom aan in een Duits

dialect uitgesproken woorden niet altijd volgen kan, is de rode draad me wel duidelijk. De vier spreken over sociale structuren, de val van de muur, over NaziDuitsland, over macht in de wereld.

Religieus weldenken Ik ben op de Kirchentag, dit jaar in de voormalig Oost-Duitse stad Dresden. In de stad zijn 180.000 bezoekers die allen ‘iets’ met kerk hebben. Hoewel (christelijke) religie het overkoepelende thema is, komen alle aspecten van het leven aan bod. Zo vertegenwoordigt Angela Merkel deze keer de politiek. En er zijn gesprekken, debatten, lezingen en kerkdiensten

over wetenschap, feminisme, levenskunst, vrede, milieu en meer. Mensen er genieten van Nina Hagen en klassieke liederen en maken kennis met maatschappelijke organisaties op informatiemarkten. Op deze markten ontbreken de politieke partijen niet. Bijna alle fracties worden hier door hun christelijke suborganisatie onder de aandacht gebracht. Men lijkt zich niet te schamen voor een beetje religieus weldenken. Dit is voor mij een openbaring. In Nederland heb ik het idee dat sommige politieke partijen zich het liefst ver van een religieuze identiteit houden. De hier aanwezige Duitse partijen bewijzen dat een combinatie mogelijk is. Voor mij onderbouwt het religieuze besef juist mijn politieke verlangens – en hierin ben ik vast niet de enige.

Dorothee Sölle In de Zionskirche waar ik zaterdagmiddag verzeild geraakt ben, is het thema ‘Das könnte den Herren der Welt ja so passen’. De dienst is georganiseerd door de Bund der Religiösen Sozialstinnen und Sozialisten Deutschlands. Op de liturgie staat vermeld dat zij er naar streven op aarde verantwoordelijkheid voor vrede en behoud van de schepping boven winstoogmerken te stellen. Ze willen het kapitalisme overwinnen en zien in het socialisme het Koninkrijk van God weerspiegeld. In de dienst wordt naar socialistisch principe Agape-feier gevierd: een simpele maaltijd van brood, water en appel die we aan elkaar mogen uitdelen. Ter

7

afsluiting spreken de aanwezigen samen de geloofsbelijdenis van Dorothee Sölle uit. Deze Lutherse theologe (1929 – 2003) organiseerde ooit het Politiek Avondgebed, waarin de gedachte centraal stond dat geloof en politiek onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Langzaam vullen haar woorden de kerkzaal: ‘Ich glaube an Gott, der den Widerspruch des Lebendigen will, und die Veränderung aller Zustände durch unsere Arbeit, durch unsere Politik’. Met mijn hart beaam ik deze wens.

Omzien Wanneer ik weer buiten sta en geniet van de koele bries die daar waait, kom ik in gesprek met drie reisgenoten – ook uit Nederland. We denken na over wat we gehoord hebben, het gedeelte dat we ervan verstaan konden althans. De dominee in ons gezelschap legt uit dat met de val van de muur het sociale leven in Dresden drastisch veranderd is. Hoewel de stad prachtig opgebouwd werd, brokkelden sociale structuren juist af. Omdat alle goederen schaars waren in Oost-Duitsland werd er veel gedeeld. Dit was nodig om te kunnen leven, men was zo van elkaar afhankelijk. Toen de muur doorbroken was en velen in het westen groot geld gingen verdienen, veranderden deze verhoudingen. Het lenen van goederen bij de buren werd nu een teken van armoede. Door deze socialistische dienst kreeg de Kirchentag voor mij verdieping. Ik zag de stad Dresden die bloeide door haar verbroederde bezoekers, maar ik besefte ook dat deze verbroedering slechts schijn zou zijn wanneer de deelnemers thuis geen gevolg zouden geven aan dit gevoel. Voor mijzelf herhaalde ik de bekende les dat als ik verandering wil in de wereld en Gods Rijk zichtbaar wil maken, ik moet beginnen in mijn straat. Omzien naar de Ander is omzien naar de ander.’ Masterstudent Theologie Anne-Meta Gerritsen (24) bezocht de Kirchentag 2011 met een groep van het Studentenpastoraat Amsterdam en de Protestantse Kerk Amsterdam. Meer Kirchentagbelevenissen van deze groep zijn te vinden op www.protestantsamsterdam.nl juli 2011 – nr 3

Vijf vrouwen genomineerd voor Ab Harrewijn Prijs 2011

Zelfredzaamheid is de rode draad Jan Spijk

Emotie en ongeloof bij Ine Spuls van Villa Bedreivigheid uit Doetinchem toen zij op vrijdag 13 mei hoorde dat ze de winnaar was van de Ab Harrewijn Prijs 2011. In haar dankspeech betrok zij echter ook de andere genomineerden, ‘want ook jullie zijn winnaars’. De Boskant in Den Haag was ook dit jaar weer de plek waar de Ab Harrewijnprijs werd uitgereikt. Zoals altijd op de sterfdag van Ab: 13 mei. In aanwezigheid van zijn weduwe (Siska Barelds) en zijn ouders. Ook fractievoorzitter Jolande Sap van de Tweede Kamerfractie van GroenLinks was aanwezig. Het is altijd een bijzondere ervaring; niet alleen om weer stil te staan bij het gedachtegoed en de persoon van Ab Harrewijn, maar ook om weer te ervaren hoeveel particuliere initiatieven er zijn om mensen aan de onderkant van de samenleving weer perspectief te geven. Niks geen cynisme, maar gewoon handen uit de mouwen voor mensen aan de onderkant van de samenleving. Helemaal in de geest van Ab Harrewijn.

Alleen vrouwen Het was voor het eerst dat alle vijf genomineerde projecten geleid worden door vrouwen. Dat bracht juryvoorzitter Paul Rosenmöller tot de uitspraak dat ‘echte veranderingen in de samenleving door vrouwen worden gedaan’. Voordat Rosenmöller de spanning verbrak en de prijs-

Doekle & Ab: verwantschap en conflict Doekle Terpstra (oud CNV-voorzitter, CDA-prominent en nu puinruimer bij Hogeschool InHolland) vertelde over zijn ontmoetingen met Ab waaruit volgens Terpstra verwantschap bleek, al hadden ze ook fikse discussies. Hij weet zich de herdenkingsdienst van Ab in 2002 goed te herinneren. ‘Dat was geen moment van afscheid, maar een dag van afscheid.’ Hij zei dat Ab bijzonder trots zou zijn geweest op de mensen achter de genomineerde projecten. ‘Allemaal worden ze geleid door bezielde mensen die zich belangeloos overgeven aan de samenleving.’ Verder ging Terpstra in op het politieke klimaat. Zonder een politieke partij bij naam te noemen vindt hij dat ‘de politiek’ zelf alles denkt op te kunnen lossen. ‘Ik geloof in de kracht van de samenleving en in goed burgerschap. De

juli 2011 – nr 3

Tweede Kamer lijkt de samenleving te willen overnemen. Een beperkte visie. De samenleving heeft bezielde mensen nodig.’ Terpstra komt nu veel in contact met studenten die graag een mooie baan willen. ‘Natuurlijk is dat belangrijk, maar ik hoop dat we die jongeren ook voorhouden dat ze een verantwoordelijkheid hebben naar de samen­leving.’ Aan het slot kwam hij terug op de afscheidsdienst van Ab Harrewijn en vertelde hoe hij onder de indruk was hoe de toenmalige fractie om Ab en zijn familie stond. ‘Daarom heb ik GroenLinks toch een beetje in mijn hart gesloten.’

8

winnaar bekend maakte, interviewde Christian Jongeneel van de Ab Harrewijnprijs de genomineerden. Hoewel verschillend, zat er wel een rode draad in alle projecten: zelfredzaamheid. Zoals Ivonne Meeuwsen van het Tientjesproject het bondig samenvatte: ‘Toen ik in de bijstand kwam, kon ik twee dingen doen. Afwachten of elkaar helpen. Ik koos voor het laatste en begon met twee andere vrouwen in de bijstand met het Tientjesproject. Ik heb de moed nooit verloren.’ Of Joke de Haas van Zelfhulp Netwerk in Eindhoven die vertelde hoe lotgenoten elkaar kunnen helpen en weer structuur in hun leven kunnen krijgen.

Hart en ziel Paul Rosenmöller vertelde over de discussies en de moeilijke afwegingen van de jury. ‘Het zijn stuk voor stuk projecten om de wereld een beetje mooier te maken. Met hart en ziel voor de samenleving.’ Wat uiteindelijk de doorslag gaf (‘in de geest van Ab’) was de zelfredzaamheid van mensen. Rosenmöller: ‘De onderkant van de samenleving moest in die visie van Ab niet zozeer geholpen worden als wel ‘ontholpen’, dat wil zeggen op eigen benen gezet. Bij de keuze van dit jaar heeft die overweging een belangrijke rol gespeeld. Het

Column – Margrietha Reinders

De genomineerden Sagrada Familia. Stichting met steunpunt voor Spaanssprekenden en ondersteunt diaconale projecten. Tolken, informatie, noodhulp of schuldsanering. Zelfhulp Netwerk. Zelfhulpgroepen (inmiddels 52) van en door vrouwen. Het gaat om vrschillende psychische beperkingen: eetstoornissen, afasie, angsten of weinig zelfbeeld. Tientjesproject. Sociale onderneming voor mensen met weinig geld. Het project biedt mensen met een laag inkomen de mogelijkheid om voor een tientje hun eigen werk in de wereld in te zetten. Huize Agnes. Het huis biedt onderdak aan ongeveer acht vrouwen – uit de hele wereld – en hun kinderen die geen verblijfspapieren hebben. Villa Bedreivigheid. Gerund door dak- en thuislozen. In Villa ben je geen patiënt, maar eigen ondernemer. Van Probleem naar Product. www.abharrewijnprijs.nl

In het hol van de leeuw Op zomaar een dag in de lente stond voor de ingang van het Amsterdamse Okura Hotel een klein, bont groepje activisten. ‘Stop de bombardementen op Libië’ was de tekst die domineerde op de spandoeken, en een enkeling hield de regenboogkleurige PACE-vlag omhoog. De sfeer was ontspannen, zelfs vrolijk: een groepje trommelaars begeleidde de aankomst van luxe auto’s-met-chauffeur die met geblindeerde ramen het terrein op reden. Activist Gekke Koos wierp onder luid gejuich namaak landmijnen voor de wielen van de deftige boliden en de buurtagent keek gemoedelijk toe. Maar de actie had een scherpe rand: een meisje lag op de grond, met een krijtstreep om haar heen en een plastic mitrailleur naast zich: ze belichaamde de vele ongetelde slachtoffers als gevolg van de gewapende aanslagen die ook in onze naam worden uitgevoerd op doelen in Libië. Hoe kleinschalig , goedhartig en ludiek ook: de actie, georganiseerd door ‘Campagne tegen de wapenhandel’, legde feiten bloot. In het Okura Hotel werd op dat moment een jaarvergadering gehouden van EADS, één van Europa’s grootste wapenproducenten. Deze wapengigant heeft haar hoofdkantoor in Amsterdam. Vanuit ons land wordt de productie van militiare helikopters, gevechtsvliegtuigen, pantservoertuigen, militaire elektronica, mortieren en onbemande vliegtuigen gecoördineerd.

winnende project van dit jaar valt op doordat het zo nadrukkelijk een beroep doet op de zelfredzaamheid van mensen van wie dit niet verwacht wordt.’

Bedreivigheid

Bijna niemand weet, dat zowel het Libische regime als de rebellen en de Britse en Franse luchtmacht, bevoorraad worden door deze wapenhandelaar … drie partijen die elkaar bestoken met technisch verfijnde wapens van dezelfde wapenproducent! Zo verdient EADS goed aan de oliegelden van Khadaffi, maar ook aan de Europese belastingbetaler en de nood van een heel volk. Deze wrange ironie van de oorlogsvoering leverde het bedrijf vorig jaar 11 procent meer winst op uit haar militaire productie.

Vandaar de keus voor Villa Bedreivigheid van Ine Spuls. De Villa Bedreivigheid biedt dak- en thuislozen nadrukkelijk een eigen plek, waarvoor zij ook verantwoordelijkheid dragen. Het middelste deel van de naam staat dan ook voor ‘eigen’. Het begon allemaal in 2009 met een fietstaxi waarmee een dakloze ouderen kon gaan vervoeren. Daarna volgden initiatieven van andere daklozen voor onder andere een drukkerij en een kookbedrijf. Elke dag wordt de Villa door gemiddeld vijftien mensen bezocht.

En wie realiseert zich eigenlijk dat ook de Nederlandse economie gedijt op de export van wapens aan Marokko, Jordanië, Nigeria, Pakistan, Egypte, Jemen en Saoedi Arabië? Het gaat om grote maritieme orders, maar ook om tweedehands materiaal van de eigen krijgsmacht .Wapens, bedoeld om te vernietigen, krijgen zo een tweede leven in armere landen waar conflicten met militaire middelen worden beslecht. Zo worden ook wij mogelijk medeplichtig aan mensenrechtenschendingen, waar goed aan verdiend wordt.

Onderkant formulier De Villa biedt de mensen ook opleidingskansen en manieren waarop zij ervaring voor een beroep kunnen opdoen. Winnares Ine Spuls kreeg uit handen van Ruard Ganzevoort (voorzitter De Linker Wang) de prijs overhandigd (zie foto). Ze was enorm verrast en voelde zich bijna overvallen. ‘Ik ben enorm blij dat ons werk erkend wordt. Maar ik wil deze prijs delen met de andere genomineerden; iedereen is hier winnaar.’

Op die mooie lentemiddag in mei stonden 35 mensen te protesteren tegen de harde feiten van oorlogswinsten: in het hol van de Nederlandse leeuw. Een speldenprik, niet meer. Maar vanuit de comfortabele koffie-lounge bij de vergaderruimte van de aandeelhouders werd met geïrriteerde en verontruste blikken naar de campagnevoerders gekeken … Margrietha Reinders, predikant in Amsterdam.

9

juli 2011 – nr 3

Prijswinnaar Ine Spuls van Villa Bedreivigheid

‘Wat vind jij leuk om te doen?’ Hub Crijns

Bij het koffiedrinken zijn een paar mensen aanwezig. Ton heeft de koffie gezet. Ieder heeft een eigen plek, een eigen aanpak, dus een eigen kop. Frits is een deel van de gang aan het maken. Pepijn en Rob zijn stagiaires van het ROC. Willemien is een straatklant, die elke dag een bakkie komt doen. Het duurt even voordat Ine Spuls het woord kan nemen en er tijd is om het verhaal van de Villa te doen. Een duik in het leven van De Villa. Begin 2009 werkte Ine bij Iris Zorg. Dat is de reguliere plek voor de opvang van daklozen in Doetinchem. Op deze dag & nachtvoorziening is niets op te merken. ‘Het ziet er allemaal keurig uit en het gaat allemaal volgens het boekje. Je moest vooral wachten op mensen en dan voor hen zorgen binnen de regels. Er waren amper plannen voor de mensen van de straat. Geen kwaad woord over die club hoor, maar het was zo passief.’ Ine Spuls raakte haar baan kwijt binnen Iris Zorg omdat ze met de leiding van mening verschilde over het opvangen van de dak- en thuislozen. Haar visie is dat je met de mensen zelf plannen moet maken om hun dromen te verwezenlijken. ‘Je moet ze niet nalopen met wat ze niet kunnen, maar hen stimuleren te doen in wat ze kunnen. Je moet ze vragen: Wat vind je leuk? Wat houdt je tegen om dat te gaan doen? En wat gaan we er aan doen?’

Bankje als hangplek Juist voor de Villa, toen een niet gebruikt en vervallen huis midden in het winkelcentrum van Doetinchem, hingen op een bankje de dakloze mensen rond. Zij genoten van hun biertjes of drugs, droomden hun dromen en veroorzaakten overlast bij de winkeliers en bewoners. Dus kwam de

aan het maken van producten en het zoeken van klanten. En vanuit het actief bezig zijn kan aan de gemeente en de sociale dienst gevraagd worden mee te gaan in deze plannen.’ ‘Henny bijvoorbeeld wilde fietskoerier worden. Je bent dan bezig met je eigen leven, je eigen regie, je eigen project. Je hoeft in de Villa niet mee te doen op de condities van een ander, maar op die van jezelf.’ Toen ze eenmaal mee gingen doen bleken de bankzitters harde werkers te zijn. De Villa is twee jaar later voor een groot deel weer opgeknapt en in gebruik. De tuin is in ontwikkeling. Het bankje is gerenoveerd en staat nu in de eigen tuin als een gedenkplaats voor de mensen, die inmiddels overleden zijn. ‘Zoals bijvoorbeeld Elrond’, vertelt Frits. ‘Hij is in 2009 in Frankrijk samen met een vriendin van een rots gesprongen. Hij was volledig door de drugs verward. Een tijd lang is hij hier geweest. Eigenlijk zijn wij zijn familie, want we kennen hem het best. Zijn familie is na het overlijden hier geweest en waren onder de indruk dat wij Elrond een plek gegeven hebben in De Villa. Elrond is voor ons geen triest geval maar een persoon.’ Dan komt er iemand binnen met een grote bos pioenrozen. Deze lievelingsbloemen zijn afkomstig van Zorgbelang Gelderland, die Ine Spuls en de mensen van De Villa feliciteren met de Ab Harrewijn Prijs. De verrassing en blijdschap is Ine aan te zien en Frits gaat op zoek naar een vaas.

‘Mijn manier van werken is simpel hoor. Het gaat om doen. Kom van die bank af, laat je verslaving weg’ politie regelmatig langs om bonnen uit te delen. Voor het drinken in het openbaar en voor het maken van overlast. De Villa was vroeger eigendom van een schildersbedrijf en glas-in-lood-zetterij. Er hebben in de jaren negentig nog allerlei bedrijven en winkels in gezeten en sinds 2000 kent het huis veel leegstand. Het verhaal van De Villa is op de wagen gekomen in de winter van 2009, toen er bij Iris Zorg in de nachtopvang meer bedden bij moesten. Dat kon niet. Ine is toen met de eigenaar van de Villa gaan praten of er een kraakregeling mogelijk kon zijn. Het huis kan dan gebruikt worden en gaat niet langer achteruit door de leegstand. Dat kon en sindsdien heeft ze menig uurtje in de Villa doorgebracht.

Fietskoerier Met de mensen van de straat die ideeën hadden om mee te doen, is ze aan het opknappen van het huis begonnen. Ze kan nu haar methode in praktijk brengen. ‘Het gaat om het ontwikkelen van je eigen vaardigheid, je ambacht. Vervolgens om die kunde om te zetten in een plan, een bedrijf. Vanuit De Villa kan dat bedrijfje opgezet worden en kan er gewerkt worden juli 2011 – nr 3

10

Droom waarmaken Volgens Ine Spuls ‘moeten de mensen zelf bepalen met welke bedreivigheid zij zich willen ontwikkelen. Dat is een uitvergroten van eigen willen en kunnen.’ Ine heeft veel medewerking gekregen om van De Villa een erkend school- en leerbedrijf te maken. Iedereen kan een eigen ambacht ontwikkelen en daarmee zijn geld gaan verdienen. Dat geeft eigenwaarde. Heel concreet in de verschillende ambachtelijke ruimtes op het terrein van de Villa. De grote keuken met volledig nieuwe

naar het ziekenhuis’. Bianca heeft niet van zijn zijde geweken tijdens het wachten en gaat mee met de ambulance. Het ongeluk maakt de tongen goed los.

Grote verantwoordelijkheid

Ine Spuls (rechts) ontvangt bloemen in de villa te Doetinchem.

inventaris en de drukkerij getuigen daarvan, evenals de werkplaats in de kelder. Frits vertelt het zo: ‘Je krijgt Villa koorts of niet. Ine weet alles en als ik het niet weet, wijst zij mij hoe ik er achter kan komen. Mensen moeten zichzelf veilig voelen en daar zorgt Ine voor. Ik ben hier terecht gekomen en heb me in anderhalf jaar ontwikkeld. Ik zat in een traject van de gemeente om taxichauffeur te worden. Na negen maanden ben ik ermee gestopt. Het is niet mijn traject en mijn droom. Ik ben vervolgens begonnen mijn droom uit te gaan werken. Dat is om op straat hotdogs te gaan verkopen, zoals ze dat in de USA ook doen.’ ‘Ik heb met de gemeente gevraagd om vanuit de uitkering een eigen bedrijf op te starten’, vervolgt Frits. ‘Ik heb een bedrijfsplan gemaakt. De gemeente heeft meegewerkt met de financiering en met het aanschaffen van een echte hotdogkar uit New York. Er is van alles geregeld aan papieren en vergunningen. Ik heb een cursus gevolgd. En binnenkort kan ik aan de slag. Dan ga ik allerlei worstjes, broodjes, sauzen, koekjes en dranken verkopen op mijn hotdogkar NewYork stijl. Je hoeft dan niet tegen me op te kij-

ken met zo’n grote kraam ertussen. We kunnen elkaar aankijken en een praatje maken. En dan zal ik vaak hier aan De Villa staan.’

Vallen en opstaan Terwijl we praten liep Kelvin een paar keer op en neer. Hij is in de tuin grond aan het wegspitten en kruien. Kelvin is bij zijn komst in de Villa van een gesloten type uitgegroeid tot een stevige werker. Hij

Ine Spuls is nog vol van de middag, die ze op 13 mei in Den Haag heeft meebeleefd. ‘Er waren vijf prachtige mensen op het podium, die allemaal een prachtig project hebben gestart. Ik had niet gedacht dat we zouden winnen. Het winnen van de Ab Harrewijn Prijs is een hele eer. Het vraagt ook om die eer in waardigheid te dragen. Het maakt me bewuster over waar ik mee bezig ben. De Prijs geeft het besef met welk kostbaar goed je bezig bent. Zeker omdat die Ab Harrewijn zo’n inspirerend persoon is geweest. Ik ben erdoor opgetild. Ik heb eerder al een Prijs gewonnen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Uit 26 projecten is Villa Bedreivigheid gekozen om methodisch te gaan beschrijven. Ine Spuls: ‘Mijn manier van werken is simpel hoor. Het gaat om doen. Kom van die bank af, laat je verslaving weg. Ik kijk niet naar het verleden, maar vraag wat ze leuk vinden, wat ze willen doen. Meestal is er een grote berg van problemen. Je kan dan een stapje zetten om voorbij de volgende hobbel te komen. Ik probeer met elke persoon stapjes te maken. Ga niet drie dingen op een dag doen, maar doe er eentje goed. Dan ontstaat vertrouwen en kun je weer een stap zetten. Bij elke stap vergroot iemand de invloed op de eigen toekomst. Dan kan je de eigen leermeester worden, je regie terug krijgen, op eigen kracht meedoen aan de maatschappij.’

Ine Spuls verloor haar baan omdat ze met de leiding van mening verschilde over de opvang van dak- en thuislozen heeft anderhalf jaar stil en heel precies schilderijtjes geschilderd in de gang en al doende iedereen bekeken. En plots was dat genoeg. Toen ging hij zich met het opknappen van de tuin bemoeien. Even later komt Kelvin op het idee om vanaf de rand van het kippenhok een dennenboom te bespringen, die hij wil opruimen. De boom buigt mee en Kelvin komt hard neer op de grond. De valpartij brengt iedereen samen in de tuin. Een ambulance wordt gebeld. Kelvin krijgt dekens om zich heen. ‘Het valt mee’, zeggen de ambulancebroeders, ‘maar voor de zekerheid gaat hij mee

11

Hub Crijns is directeur van landelijk bureau DISK en lid van de jury van de Ab Harrewijn prijs.

juli 2011 – nr 3

1

2

3

4 • 1. Protest tegen de kerncentrale in Belene, Bulgarije, op 13 oktober 2010. Foto ‘Global 2000’ (Oostenrijkste milieubeweging).• 2. Factfinding missie van het internationale VN atoomagentschap ‘IAEA’op 27/05/11, bij de ‘Fukushima Daiichi Nuclear Power Plant’ • 3. Vredeskraanvogel in Melbourne, Australië, tijdens wake voor Japan op 1/03/11. Foto: Takver • 4. Protest tegen de kerncentrale in Mochovce, Slowakije, op 5/07/08. Foto ‘Global 2000’ (Oostenrijkste milieubeweging) • 5. Greenpeace-activisten in Hamburg, 14/04/10. Ze werven deelnemers voor de menselijke keten gepland op 24/04/10, de datum van de jaarlijkse herdenking van de ramp in Tsjernobyl. Foto: GuentherHH • 6. ‘Fukushima vermaant: alle kerncentrales sluiten!’ Aankondiging van demonstratie op 26/03/11, gefotografeerd op 24/03/11, door Karl-Ludwig Poggemann • 7. Foto van noveenkaars gemaakt ter gelegenheid van de wake voor Japan op 17/03/11 te Melbourne. Foto: Takver

5

juli 2011 – nr 3

6

7

12

Herlevend bewustzijn over kernenergie Bas Roufs Het kernenergiedebat bij onze oosterburen is springlevend gebleven, ook in de laatste tien jaar vóór de tsunami en aardbeving in Japan, in februari 2011. In deze periode werd het pleidooi vóór kernenergie steeds sterker, ook in Duitsland. De herinnering aan Tsjernobyl begon te vervagen. Maar sinds de kernramp in Fukushima heeft de nucleaire lobby wereldwijd de wind tegen. Duitsland en Zwitserland leggen zich op den duur helemaal toe op hernieuwbare energiebronnen en schaffen kernenergie binnen twinitig jaar helemaal af. Op 13 juni 2011 werd duidelijk dat Italië zich per referendum heeft uitgesproken tegen herinvoering van kernenergie. De opkomst was ruim voldoende voor een geldige uitslag. In de scandinavische landen en België wordt de tegenstand tegen kernenergie ook steeds groter. Alleen Frankrijk en Nederland houden (vooralsnog) vast aan kernenergie. Alle foto’s zijn afkomstig van de fotowebsite Flickr.com en hebben een Creative Commons licentie. Dat houdt onder meer in dat de foto’s vrij hergebruikt mogen worden, maar wel met bronvermelding.

8

9 • 8. Tsjernobyl 27/09/08. Herdenkingsstandbeeld voor omgekomen brandweerlieden. Foto: Marco Fieber. • 9. Tsjer­nobyl 16/02/08. Niet afgebouwde koeltoren die bestemd was voor één van de nieuw geplande centrales in Tsjernobyl. Foto: Pedro Moura Pinheiro. • 10. Tsjernobyl 9/07/09. Verlaten haven van Pripyat. Foto: Kamil Porembiński. • 11. ‘Kernenergie nee bedankt’ in het Japans, foto genomen op 6/06/11 door Antje Verena. De afbeelding is te vinden op campagnetassen van het Duitse Rode Kruis die verkocht worden voor ondersteuning van de Japanse zusterorganisatie. Meer info: http:// printon.me/ • 12. ‘Angela nein danke’, Wendland, Duitsland, 6/11/10. Onderdeel van protest tegen de ‘Castor’ kernafvaltransport. Foto Libertinus Yomango

10

11

12

13

juli 2011 – nr 3

Professor Harry Kunneman vestigt hoop op professionals

‘Autonomie leidt tot minder solidariteit’ Kees Waagmeester

‘De tegenstelling tussen individu en gemeenschap is te simpel om de vraag die daaronder ligt op een goede manier te conceptualiseren, zegt Harry Kunneman, hoogleraar sociale en politieke theorie aan de Universiteit voor Humanistiek. ‘Emancipatie en autonomie van het individu zijn de wapperende banieren van het progressieve denken, maar het werkt niet meer. Het idee dat het versterken van de autonomie van mensen leidt tot meer solidariteit is niet alleen een illusie, meer vrijheid en autonomie leiden tot minder solidariteit.’ ‘Vrije mensen kunnen wel kiezen voor solidariteit, maar ze kunnen ook kiezen voor bergbeklimmen of motorrijden. Er ontstaan daardoor morele lacunes. Klassieke gemeenschapsvormen zijn te zwak, ze kunnen de aantrekkingskracht van de individualisering niet weerstaan.’ Kunneman verbindt dit ook met de aantrekkingskracht van de economie van het ‘dikke ik’ of wel de ‘consumptieve autonomie’. Een appèl op de waarden die verbonden zijn met het idee van gemeenschappelijkheid, zoals solidariteit en verbon­den­heid, eenheid en geborgenheid, ketsen af op de dikke huid van het ‘dikke ik’. Het ‘dikke ik’ wordt daar alleen maar boos van.’

Diep verbonden ‘Ik ben tot de conclusie gekomen,’ vervolgt Kunneman, ‘dat het ontwikkelen van een vorm van rijkdom die nog aantrekkelijker is dan het ‘dikke ik’ het enige is wat ons in deze situatie verder kan helpen. Want hoe autonomer we zijn, hoe armer ons leven.’ Eerder probeerde de hoogleraar nog een andere, diepere invulling te geven aan het begrip autonomie zonder dat begrip overboord te gooien, maar hij heeft die stap nu genomen: we zijn niet autonoom, we zijn in elkaar verwikkeld. Hij haalt hier de Amerikaanse feministische filosofe Judith Butler aan die zegt dat autonomie weliswaar politiek nodig is om je rechten als burger ten opzichte van de staat op te eisen, maar dat het een slechte beschrijving is om te begrijpen wie we als mens zijn. We zijn diep verbonden met familie en vrienden. Een stuk van onszelf zit in de ander: als we een dierbare verliezen, verliezen we een stuk van onszelf. Wij zijn helemaal geen afzonderlijke mensen, we zijn gedistribueerd over, verwikkeld in het leven van de ander. Kunneman wil zowel het autonomiebejuli 2011 – nr 3

grip als het gemeenschapsbegrip van hun absolute karakter ontdoen en naar een middengebied trekken. Dat overgangsgebied tussen individu en gemeenschap noemt hij de professional society. ‘Individuen bepalen niet hun leven, ze kunnen het beschrijven. De autonomie verschuift naar autografie. Ik controleer mijn leven niet, maar geconfronteerd met identiteit, verlies en eindigheid schrijf ik met behulp van anderen mijn levensverhaal.’ ‘In plaats van de gemeenschappen zijn andere vormen van verbindingen tussen mensen tot stand gekomen en dat zijn de organisaties waarvan wij ons bedienen: kinderdagverblijven, basisscholen, huisartsenpraktijken, sociale diensten, bedrijven, gemeentes. Daar werken mensen samen; niet zozeer vanuit een gedeeld zingevingskader, maar vanuit een inzet voor die organisatie. Daar komen we de professionals tegen die ons leven mede vormgeven: leraren, artsen, verpleegkundigen, leidinggevenden, technologen, marketingmensen, verzekeraars.’ In die organisaties ontdekken mensen steeds meer dat presteren, concurreren en belonen een doodlopende weg is, denkt Kunneman. ‘De organisaties zien in dat ze

Harry Kunneman: ‘De markt biedt uiteindelijk een betere voedingsbodem voor broederschap dan de staat’

vitaal blijven door motivatie, betrokkenheid, presentie, solidariteit, zorg, aandacht. Dat zijn de culturele en morele hulpbronnen om goed te kunnen organiseren, om tot een nieuwe vorm van rijkdom te komen. Mensen verbinden zich in de professional society met elkaar omdat ze samen iets doen wat betekenisvol is, omdat ze samen iets uit hun handen laten komen dat deugt en deugd doet. Herman Noordegraaf, voorzitter van Trefpunt PvdA en Levensovertuiging, legde Kunneman onlangs tijdens een bijeenkomst (zie kader) de vraag voor of zijn concept van nieuwe rijkdom en een professional

Jaarthema Banning Werkgemeenschap Zijn ‘we’ er nog? Op zaterdag 21 mei hield de Banning Werkgemeenschap voor de PvdA in De Rode Hoed te Amsterdam haar voorjaarsbijeenkomst over het jaarthema Zijn ‘we’ er nog?, over de toenemende spanning tussen individu en gemeenschap, tussen vrijheid en verantwoordelijkheid. Eén van de sprekers was Harry Kunneman, hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek, onder andere schrijver van het boek Voorbij het ‘dikke ik’. Ook PvdA-prominent Hedy d’Ancona en dr. Gerrit Jan van der Kolm, theoloog en specialist levensbeschouwelijke zorg bij GGZ, namen deel aan het debat. De Banning Werkgemeenschap voor de PvdA heeft als doel bezinning en verdieping over politieke en maatschappelijke vragen vanuit een open, niet dogmatische christelijke geloofs­ traditie. Daarnaast is er binnen de PvdA het interlevensbeschouwelijke Trefpunt PvdA en levensovertuiging, een werkgroep van partijleden die fracties en bestuur adviseert over actuele vragen. De auteur van dit artikel is secretaris van beide groepen.

14

Column – Jan van Dam

Ongehinderd slopen ‘Het is goed te beseffen dat persvrijheid niet vanzelfsprekend is en soms duur gekocht moet worden.’ Deze zin verwacht je van een strijder voor de vrijheid en de mensenrechten in een dictatoriaal geregeerd land. Zoals bekend mag worden verondersteld, bedriegt de schijn. Het bovenstaande citaat over de persvrijheid komt namelijk niet van de woordvoerder van een volk dat zijn vrijheid opeist, maar is afkomstig uit een toespraak van de Nederlandse minister van Binnenlandse Zaken, Piet Hein Donner.

society voldoende tegenwicht biedt tegen de kolossale dynamiek van het neo-kapitalistische systeem. Kunneman beklemtoonde dat de economische dynamiek sterker is dan het regelvermogen van de staat om broederschap tot stand te brengen. Broederschap moet uit andere bronnen komen. De civil society is daarvoor van belang, maar niet genoeg omdat de civil society is afgesloten van de economie. ‘Vandaar mijn hoop op de normatieve professionalisering van de professional society omdat dat wel gaat over de economie. Ik was op een cursus van een grote verzekeringsmaatschappij die in de nesten zit omdat ze tien jaar lang mensen hebben bestolen. In de gesprekken kwamen ze tot de conclusie dat ze terugmoeten naar de morele kern van verzekeren: een potje aanleggen en mensen die pech hebben daaruit compenseren. Uit dat gesprek dat overal gaande is komt een andere vorm van economisch denken voort. De andere vorm van organiseren wordt niet door de staat opgelegd, maar komt van binnenuit.’

Wat nu, gaat er een andere man schuil achter de regentesk ogende politicus? Nou nee, zo ver gaat het bedrog van de schijn ook weer niet. Met zijn opmerking over de duur betaalde persvrijheid, bracht Donner de persvrijheid nu juist een slag toe. Het moet, aldus Donner, afgelopen zijn met al die burgers die zomaar een beroep doen op de Wet Openbaarheid van bestuur (Wob). Het kost de ambtenaren alleen maar tijd om al die verzoeken om informatie te behandelen. En waarom? Zodat ze het functioneren van de bestuursorganen kunnen frustreren of de Wob misbruiken om snel aan informatie te komen voor een artikel of programma? Donner zei in zijn toespraak op de Dag van de Persvrijheid dat hij de persvrijheid een groot goed vindt. Op onnavolgbare wijze betoogde de minister vervolgens dat journalisten in Nederland moeten kunnen schrijven wat ze willen maar dat ze straks niet meer kunnen rekenen op de overheid om vragen te beantwoorden. Het zou te veel ambtelijke inzet vergen. Dat lijkt een praktisch bezwaar. Maar daarachter gaat een ander, principieel punt schuil.

Horizontale dynamiek Kunneman wijst op de beweging van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen die zegt: wij werken anders samen. Wij gaan niet alleen voor geld verdienen, maar voor wat echt betekenisvol is. Daar knappen bedrijven van op. ‘De reflex van het oude linkse denken zegt dat de marktwerking eigenlijk buiten onszelf staat. Maar de eigenlijke omslag die ik bepleit is dat wij zeggen: ik ben de marktwerking. Hoe kan ik in mijn eigen leven hulpbronnen aanboren die mij helpen om daar anders mee om te gaan op de plek waar ik werk en met anderen samenwerk? Dat is een vorm van politisering die niet direct naar een politieke partij verwijst maar naar het middengebied van de professional society.’ ‘Volgens mij is de toekomst van de PvdA niet te proberen jezelf als de centrale veranderplek van de samenleving te zien, maar je als partij, en datzelfde geldt voor de kerken, te positioneren in een veel horizontalere dynamiek in een complex netwerk waar bezieling, inspiratie en diepgang leidende waarden zijn.’

De wet zegt dat de openbaarheid en openheid van bestuur wenselijk is voor een goede en democratische bestuursvoering, maar Donner vindt dat hij de samenleving geen inzicht hoeft te bieden in het hoe en waarom van de vele sloopwerkzaamheden die het kabinet op het programma heeft staan. De fraaie woorden over de persvrijheid daargelaten, komt het er gewoon op neer dat Donner cum suis niet gehinderd willen worden bij het ontmantelen van de sociale zekerheid, het milieubeleid, de kunstensector, de gezondheidszorg, het welzijn en de ontwikkelingssamenwerking. Allemaal zaken die bijdragen aan een beschaafde, humane, kritische en solidaire samenleving maar die de huidige regering beschouwt als verkwisting van de belastingcenten van de hardwerkende Nederlander. Bij de snelle ontmanteling wil de regering Rutte niet gehinderd worden door een kritische vragen. De vrijheid om ongehinderd te kunnen slopen is voor Donner en zijn collega-ministers belangrijker dan persvrijheid. GroenLinks heeft het voorstel gedaan om de vrijheid van informatie beter te waarborgen en het recht op toegang tot overheidsinformatie als uitgangspunt in de Grondwet op te nemen. Het voorstel kan volgens mij niet snel genoeg aangenomen worden. Jan van Dam

15

juli 2011 – nr 3

Vier christelijke filosofen en hun maatschappelijke betrokkenheid

Harde principes of bruggen bouwen? Marianne Mak Auteur

De Nederlandse filosofen D.H.Th. Vollenhoven, S.U. Zuidema, H. Van Riesen en B. Goudzwaard stonden dit voorjaar centraal op het congres ‘Het maatschappelijk engagement van christelijke filosofen’. Alle vier waren zij hoogleraar aan de VU, voelden zich betrokken op de maatschappij én zij deelden in het gedachtegoed van de Vereniging voor Calvinistische Wijsbegeerte, opgericht in 1935. Zij leefden echter ook allen in hun eigen tijd en context en maakten heel eigen keuzes. Jan de Bas aan het woord Het Historisch Documentatiecentrum voor (foto: Hans Seijlhouwer, HDC/ het Nederlands Protestantisme (1800-heden) UBVU Amsterdam) organiseerde het congres en beheert de archieven van de Vereniging voor Calvinistische Wijsbegeerte. Dat het vasthouden aan je principe heel verschillend gewaardeerd teerde. Smit ging op zoek naar de verklawordt, bleek uit de lezingen. ring van deze opstelling van Zuidema. Die Vollenhoven had als hoogleraar wijsbeziet hij in het denken in analogieën waargeerte aan de VU eind jaren twintig veel bij de revolutie van de Indonesiërs vergelecontacten met Duitse theologen, onder ken werd met de Franse Revolutie. ‘In de andere met Otto Weber. Beiden zochten visie van Zuidema zou het ontbinden van contact. De situatie veranderde. Hitler het koninkrijk gelijk staan met het zich kwam in 1933 aan de macht toen Vollenonttrekken aan Gods wet’, zo merkte Smit hoven rector van de VU was. ‘In Vollenhovens universitaire wereld waren inmiddels enkele alarmbellen afgegaan’, zo hield George Harinck zijn toehoorders voor. Terwijl die alarmbellen nog klonken, stelde de theologische faculteit van de VU voor om op. Net als Vollenhoven zei Zuidema ja Weber uit te nodigen voor een serie lezintegen God. Maar anders dan bij Vollenhogen. Vollenhoven stak hier uiteindelijk een ven werd het bij Zuidema een hard princistokje voor toen Weber gekozen bleek te pieel standpunt dat later negatief gewaarhebben voor de NSDAP. Een NSDAP-lid deerd werd. was voor Vollenhoven uit principe niet De derde spreker op het congres, Erica welkom op de VU: nee tegen Hitler en de Meijers, bracht de derde filosoof, Van Riesnationaal-socialisten, ja tegen Gods sen, in verband met apartheid. Van RiesWoord en antirevolutionaire politiek. Wat sen stond gescheiden ontwikkelingen voor deed Vollenhoven beslissen om Weber niet van verschillende bevolkingsgroepen, niet uit te nodigen? Dat was vooral een wijsgeop basis van ras maar van godsdienst. Het rige analyse van het nationaal-socialisme grootste verschil tussen blank en zwart waarin hij elementen van de voor hem heizou religie zijn. Aparte kerken, maar een dense gnostiek herkende. gezamenlijk Heilig Avondmaal moet kunAchteraf gezien kun je zeggen dat Volnen; wel thuislanden maar ook samen op lenhoven de juiste positie heeft gekozen een bankje mogen zitten. Meijers ziet aanmet zijn afwijzing van het nationaal-sociaknopingspunten in de christelijke filosofie lisme. Maar vasthouden aan je principe van Van Riesen voor zijn visie op apartkan ook anders uitpakken, zo bleek uit de heid. Onder andere het principe van soevelezing van Herman Smit over Zuidema en reiniteit in eigen kring. Verder is secularisade dekolonisatie. Zuidema erkende het tie een punt voor Van Riessen. ‘Het feit dat verlangen van de Indonesiërs naar zelfhet beleid in Zuid-Afrika door overtuigde standigheid maar hij viel iedereen hard christenen werd bepaald en uitgevoerd aan die de Republiek van Soekarno accep-

maakte het voor hem geloofwaardig en acceptabel’, aldus Meijers. Hield Van Riessen sterk vast aan het denken in kringen, Goudzwaard wilde dit denken juist doorbreken. Hij wilde bruggen bouwen. Goudzwaard zelf was aanwezig bij het congres en herkende zich het meest in het begrip ‘ontsluiting’, zo voegde hij toe aan de lezing van Jan de Bas die de econoom Goudzwaard en de Evangelische Volkspartij (EVP) naast elkaar zette. Goudzwaard werd nooit lid van de EVP maar had wel invloed op het gedachtegoed van deze partij. Goudzwaard droeg bij op het gebied van vrede en veiligheid en vooral van economie met zijn ideeën over de economie van het genoeg. Hij stimuleerde mensen en zag de Bijbel als de inspiratiebron voor politiek handelen. Goudzwaard was bruggenbouwer terwijl Vollenhoven, Zuidema en Van Riesen juist naar voren komen als mensen met principiële (harde) standpunten. Is dat ook niet een kwestie van de tijd waarin zij leefden/leven, zo vroeg het publiek zich af. Dat zal zeker meespelen, dacht De Bas. Kunnen standpunten nu nog wel zo restrictief zijn? Als de samenleving andere antwoorden vraagt dan het theoretisch kader biedt, dan is er risico van verharding en moeten we open staan voor andere mogelijkheden. Zo kan een congres over vier generaties christelijke filosofen ons lessen bieden in een nieuwe eeuw.

Sterke principes getuigen van visie of maken juist blind

juli 2011 – nr 3

16

Beraadgroep Samenlevingsvragen van de Raad van Kerken

Als kerken spreken, luistert het nauw Auteur Toen de Arnhemse gemeenteraad eerder dit jaar ingrijpende bezuinigingen op het budget voor sociale voorzieningen wilde invoeren, speelden lokale kerken een belangrijke rol bij een pleidooi voor een andere aanpak. Toen onlangs in de Tweede Kamer een meerderheid leek te zijn ontstaan voor een wettelijk verbod op onverdoofd ritueel slachten, lieten niet alleen vertegenwoordigers van Joodse en Islamitische geloofsgemeenschappen maar ook kerkleiders van zich horen. Minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken ontving in juni een brief van de Raad van Kerken met een uitvoerige uiteenzetting over de oorlog in Libië en een oecumenische visie op de internationale rechtsbeginselen. In Brussel probeert de Conferentie van Europese Kerken (CEC) de Europese Commissie zover te brengen om in de nieuwe Europese werktijdenregeling een bijzondere positie op te nemen voor de zondag als vaste vrije dag. En vanuit de Jamaicaanse hoofdstad Kingston deden eind mei honderden vertegenwoordigers van bij de Wereldraad van Kerken aangesloten lidkerken een publieke oproep tot ‘rechtvaardige vrede’ aan wereldleiders, eigen kerkleden en ieder die dat horen of lezen wilde. Vijf voorbeelden van kerkelijk spreken over samenlevingsvragen, elk op een eigen schaal, in een eigen context, met eigen thema en focus. Vroeger haalden dergelijke uitspraken, pleidooien of protesten nog wel eens het Journaal of de voorpagina van een krant. Dat gebeurt tegenwoordig veel minder – tien tegen één dat ook u van bovengenoemde voorbeelden de meeste niet eens eerder had opgemerkt.

altijd opgemerkt en gelezen. En hoe staat het met de ‘receptie’, de ontvangst van kerkelijk spreken over samenlevingsvragen? Voor ontvangers en lezers van kerkelijke standpunten geldt steeds opnieuw: wiens kruin wordt gestreeld, wiens haren komen overeind? En vergeet ook de tenen niet: gekromd misschien, of pijnlijk getroffen? Als kerken zich publiekelijk uitspreken over een kwestie van algemeen belang, spelen er op de achtergrond veel factoren mee. Is dat belang echt algemeen, pleit de kerk voor anderen, of zijn er ook eigen belangen in het geding? Bij acties en uitspraken over zondagsheiliging kunnen opkomen voor arbeidsvoorwaarden en – omstandigheden van werk- en ondernemers en lobbyen voor de faciliteiten van het eigen instituut behoorlijk door elkaar gaan lopen; het is dan zaak daar duidelijk en eerlijk in te zijn. Bij het collegiaal opkomen voor ‘religieuze lotgenoten’, zoals in het recente voorbeeld van het slachtverbod, loopt de solidariteit met dierenbe-

kerken kenniscentra en adviesraden bestaan, waarvan de leden hun multidisciplinaire vakmanschap beschikbaar stellen ten behoeve van studie en uitspraken op allerlei gebied.

Ogen en oren De Beraadgroep Samenlevingsvragen van de Raad van Kerken is een voorbeeld van zo’n – in dit geval oecumenisch adviesorgaan, ten dienste van de Raad en zijn lidkerken, en als het goed is ook van de samenleving als geheel. De leden hebben de opdracht gekregen om namens de kerken ogen en oren open te houden voor wat er in de samenleving speelt, daarover van gedachten te wisselen – met elkaar en met andere deskundigen – en, gevraagd of ongevraagd, te adviseren als daar aanleiding voor is. Soms leidt dat tot een interne gedachtewisseling of publicatie, en een enkele keer ook tot een publieke verklaring. Ook u kunt deze Beraadgroep op de hoogte stellen van wat u op maatschappelijk gebied zorgen baart, hoog zit of naar uw mening om aandacht vraagt.

‘Het komt er op aan dat kerken het juiste woord op de juiste tijd spreken’

Zwijgen geen optie In de dagelijkse stortvloed van berichten, opinies en uitspraken vallen die van kerkelijke afzenders maar zelden op. Een kerk die aandringt op vrede, op een rechtvaardig armoede- of klimaatbeleid, op een humane asielpolitiek, kan in de meeste publiciteitsmedia hoogstens hopen op een paar regels achteraf. En waar zulke berichten in de eigen nieuwsorganen nog wat meer ruimte krijgen, worden ze lang niet

schermers gevaar. En sinds de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw weten we in de kerken hoe bij uitspraken over vrede, armoede en vluchtelingenwerk de politieke overtuigingen van eigen kerkleden soms pijnlijk getroffen kunnen worden. Maar zwijgen is geen optie – daarvoor heeft de geschiedenis overtuigende argumenten. Het komt er steeds weer op aan om – met een verwijzing naar een recente publicatie van de Evangelische Kerk in Duitsland ‘het juiste woord op de juiste tijd’ te spreken. Voordat het zover komt, moet er veel worden geluisterd en nagedacht. Zijn consultaties nodig tussen kerkleiding en vakdeskundigen. Ook onze kerken zijn vol deskundigheid op allerlei terrein – maar maken van dat aanwezige vakmanschap vaak onvoldoende gebruik. Daarom is het goed dat er ook in en om

17

Kees Tinga is, in opdracht van de Protestantse Kerk, secretaris van de Beraadgroep Samenlevingsvragen van de Raad van Kerken. Hij is bereikbaar via: [email protected]. De beleidsnota van de Beraadgroep Pleidooi voor een inclusieve samenleving staat op www.raadvankerken.nl. Dit artikel verschijnt vrijwel gelijktijdig in een iets andere vorm in Kerk­ informatie nr. 194, juli-augustus 2011. juli 2011 – nr 3

Commentaar

Stop oorlog en werk aan vrede Hans Feddema

De G8 – zeven westerse industrielanden en Rusland – besloten onlangs in Deauville 20 miljard dollar te geven aan Egypte en Tunesië. Naast democratie zijn ook nieuwe banen nodig. Maar door wie en hoe worden die miljarden verdeeld? Daarvoor heb je na een omwenteling niet meteen passende structuren. Laten we oppassen voor al te hoge verwachtingen over de Arabische lente. Ook in Europa hadden democratieën kinderziektes. Nederland gaf zichzelf een lange leerperiode vanaf 1848, maar toen Duitsland in 1919 ineens een democratie werd, ging het daarna een tijd mis. Ik ben hoe dan ook positief over de steun van de G8 aan Egypte en Tunesië.

Burgerdoden Minder positief ben ik over onze rol in Libië. Burgers van Bengazi beschermen: daarmee kreeg het Westen de Veiligheidsraad mee voor VN-resolutie 1973. Die beperkt zich tot het veiligstellen van het luchtruim van Libië, maar al vanaf het begin werd de resolutie misbruikt voor bombardementen op regeringsgebouwen, met daarbij tevens de ‘onvermijdelijke’ burgerdoden. Nog ernstiger is het steeds meer partijkiezen voor de rebellen in de burgeroorlog. Niet alleen dat de NAVO in feite fungeert als hun luchtmacht, maar ook dat het Westen hun eis van regime change overneemt, ook al zit de oorlog in een patstelling. In plaats van een tweedeling te aanvaarden, willen de rebellen liever het hele land en dus Kadafi weg hebben. Ik begrijp dat wel. Maar moet het Westen zich als derde partij niet vooral richten op hoe het bloedvergieten te stoppen en hoe te komen tot vrede na een bestand?

stiekem mee met oorlog. Geweld begint in onze harten, heet het. Maar een strategie van vrede ook, voeg ik toe. Bisschop Tutu gaf daar blijk van in Zuid-Afrika en ook de Poolse vakbondsleider Lech Walesa met zijn waarschuwing aan de Tunesiërs onlangs om ‘zich jegens het ancien regime niet door wraak te laten leiden’. Wraak, de dictator geen uitweg bieden, verlengt het bloedvergieten. De NAVO ziet dat niet en ook niet dat zij ondanks goede bedoelingen met haar interventie de burgeroorlog in wezen verlengt. Nu gaat zij gevechtshelikopters inschakelen om gerichter te schieten… Grondtroepen inbrengen wijst resolutie 1973 uitdrukkelijk af. Een extra reden dat de slip of the tong in een radio-interview van GroenLinks-kamerlid Mariko Peters over mogelijke grondtroepen onhandig

goed in Afghanistan. Aanslag na aanslag en veel doden, ook door vergissingen van Amerikaanse zijde. De oorlog is contraproductief. De Taliban groeit en de bevolking wordt steeds meer anti-westers. Volgens onderzoek wil 80 procent van de Afghanen dat het omstreden regime van Karzai gaat onderhandelingen met de Taliban. Karzai wil dat zelf ook, maar de Amerikanen hielden dat steeds tegen. Of lijken ze nu overstag te gaan? Der Spiegel meldde onlangs dat de VS nu in een Duitse dorpje geheim overleg voeren met Tayeb Agga, een vertrouweling van Mullah Omar, de Afghaanse Taliban-leider. En Hans Klis hoorde Robert Gates, de Amerikaanse minister van Defensie in Singapore zeggen: ‘Als we militaire successen blijven boeken, is het misschien in de winter al mogelijk een soort politieke dialoog en verzoening op gang te brengen’. Dat laatste lijkt de lijn van Obama. Maar het Pentagon besloot in 2010 tot ‘het even nog hard vechten met 30.000 militairen er bij’. Hoe kan dan een politietraining in Kunduz nog iets civiels hebben?

‘Waarom geen militaire interventies in Jemen of Syrië? Zijn de regimes daar niet even bruut?’

Wraak De praktijk is dat westerse politici voorstellen tot een bestand afwijzen en mee gaan in de haat van de rebellen. En de westerse publieke opinie ook? Als we ons door sentiment laten leiden, doen we vaak juli 2011 – nr 3

was. Ook omdat we dan volledig mee doen met oorlog voeren, zij het in Libië ten gunste van de rebellen, terwijl dat in Afghanistan nu juist tegen de rebellen (Taliban)gebeurt. En waarom dan niet in Jemen of Syrië? Zijn de regimes daar niet even bruut? Tegenstrijdig is ook een Mladic wel een strafproces geven en Bin Laden niet. Maar dat krijg je, als je internationaal recht tot speelbal maakt van de politiek. Advocaat Geert-Jan Knoops klaagt daar terecht over. De VS meenden na nine eleven wraak te mogen nemen op grond van het ‘recht op verdediging’, ook al was er geen staat die hen aanviel, maar een groep. En ook al heeft Afghanistan in 2001 de VS aangeboden Bin Laden voor internationale berechting uit te leveren. De wraak bleef niet beperkt tot uitschakeling van Al Kaida in dat land, maar resulteerde helaas tevens in een nu al bijna tien jaar durende bezetting. De laatste tijd gaat het verre van

18

Wapenstilstand Misschien kan Nederland, al of niet op instigatie van D66, GroenLinks en CU, en mogelijk met inschakeling van de EU en de VN, haar energie gaan richten op een bestand met de Taliban of wanneer de Amerikanen er al mee bezig zijn, op een versnelling daarvan. En laten we als Nederland, los van het argument van de bezuinigingen, niet gaan kiezen voor een verdergaande deelname aan de oorlog in Libië. Maar om bloedvergieten te stoppen. En geen handreikingen afwijzen zoals nog onlangs, toen Libië op 26 mei via Spanje een wapenstilstand aanbood. Dr. Hans Feddema is antropoloog en redacteur van De Linker Wang.

Het wordt hoog tijd dat we leren getuigen van de hoop die in ons is

Waar zijn de progressief-religieuze stemmen? Ruard Ganzevoort

Zeg je vandaag de dag ‘religieus’, dan denkt driekwart van Nederland direct aan orthodoxe en conservatieve kerken, organisaties en ideeën. Het woord Christelijk betekent voor veel mensen dat je tegen abortus en winkelen op zondag bent en waarschijnlijk ook tegen de Islam. Moslim betekent tegen emancipatie van vrouwen en voor onverdoofd ritueel slachten. Die negatieve beelden van religies zijn vervolgens precies het doelwit waarop de kritiek van liberale secularisten zich richt. En al gauw staat de godsdienstvrijheid zelf ter discussie, want we kunnen toch niet toelaten dat die achterlijke godsdiensten de vrije wereld bedreigen. Dat moet dus aan banden gelegd worden, goedschiks of kwaadschiks. Die kritische afwijzing roept bij de orthodoxe gelovigen dan weer een tegenreactie op: men schiet in het defensief en roept moord en brand over de antireligieuze machinerie die alles gelijk wil schakelen in een uniforme seculiere cultuur en hen steeds meer uit de samenleving lijkt te v­ erbannen.

Plurale samenleving Waarom hoor ik zo weinig Moslims en Joden protesteren tegen de misstanden bij het halal-slachten of argumenteren dat alleen ecologisch verantwoorde veeteelt past bij een koshere voedselpraktijk? Waarom zijn er zo weinig christenen die laten zien dat ze juist vanwege hun geloof opkomen voor de emancipatie van vrouwen en homo’s, de dialoog aangaan met andere religies en voorstander zijn van religieus gemengd onderwijs? Waar zijn de

een plurale samenleving. Daar zou ik veel meer van willen horen. Veel zelfbewuster ook: ‘Wij zijn een christelijke school en DAAROM hebben we geen bezwaar tegen hoofddoekjes’. ‘Wij zijn een christelijke school en DAAROM hebben we geen bezwaar tegen homoseksuele leerkrachten’. Niet om zich op het geloof te laten voorstaan, want dit is op openbare scholen ook vanzelfsprekend. Maar om te laten zien dat voor hen een open identiteit is geïnspireerd door hun geloofstraditie. De progressief-religieuze familie heeft een lange geschiedenis in het gelovig geïnspireerd strijden tegen misstanden en voor een betere wereld. Vaak vond men bondgenoten buiten de eigen geloofsgemeenschap. En vaak moest men zich tegen orthodoxe en conservatieve geloofsgenoten verzetten. Belangrijke voorbeelden zijn de strijd tegen apartheid, de bevrijdingstheologie, de acceptatie van homoseksualiteit, en vandaag de dag de aandacht voor de problematiek van Palestijnen in de bezette gebieden. In al die gevallen speelden kerken, gelovigen, theologen een belangrijke rol.

Progressieve gelovigen zijn me vaak te stil over hun inspiratie

Niet te koop Wiens schuld het is dat dit zo polariseert? Voor een deel is het te wijten aan het feit dat al de gematigde dan wel progressieve gelovigen veel te onzichtbaar zijn. Ze hebben niet altijd de behoefte zich bij een geloofsgemeenschap of religieuze organisatie aan te sluiten. Ze lopen niet te koop met hun religieuze overtuiging en inspiratie. Ze organiseren zich wel, maar niet per se langs de lijn van hun levensbeschouwing. En ze hebben er vaak goede redenen voor. En zelfs als ze in een kerk of religieus gebonden organisatie actief zijn, dan hebben ze nog weinig behoefte zich te mengen in dat debat tussen seculieren en orthodoxen. Dat gaat immers over anderen? Of ze nemen het zelfs op voor de orthodoxen omdat ze vinden dat die de ruimte moeten houden voor hun eigen geloofsbeleving en levensinvulling. Terecht wat mij betreft, maar het gevolg is dat het beeld alleen maar bevestigd wordt dat alle gelovigen conservatief, orthodox en ouderwets zijn.

gelovigen die strijden voor het milieu en tegen kernenergie, overbevissing of overasfaltering? Die pleiten voor een eerlijker verdeling van de welvaart en die welzijn en harmonie belangrijker vinden dan maximale economische groei? Kortom: waar zijn de progressieve linkse vrijzinnige gelovigen? Die niet links zijn en toevallig ook nog religieus, maar die links zijn precies omdat ze uit hun religieuze overtuigingen niet anders kunnen dan links zijn. Natuurlijk, ik weet wel dat ze bestaan. Ik kom ze tegen bij de Linker Wang en verwante organisaties. Maar vaak zijn ze me te stil over hun inspiratie en daardoor wordt het beeld altijd door de orthodoxe en conservatieve geloofsgenoten bepaald. Als ik bijvoorbeeld naar het bijzonder onderwijs kijk, dan gaan de discussies meestal over de 5 procent scholen met een sterke levensbeschouwelijk identiteit en de zorgen die je kunt hebben over emancipatie en integratie. Maar al die andere christelijke scholen zijn ook bezig met het vormgeven aan hun identiteit: open, oecumenisch, inclusief vaak, met ruimte voor leerlingen en soms ook medewerkers van verschillende overtuiging, volop deel van

19

Compassie Het is juist in onze tijd hard nodig dat dat progressief-religieuze geluid weer hoorbaar wordt. Niet alleen als progressief en links, want daar klinkt het wel, maar juist als religieus. Om te laten zien dat er veel meer is dan conservatieve en orthodoxe geluiden, dat er in Torah, evangelie, Koran en welke traditie ook een boodschap van compassie gelezen kan worden die aanzet tot maatschappijkritiek en profetisch verzet. Het wordt tijd dat we de verlegenheid afleggen en opnieuw leren getuigen van de hoop die in ons is. Het wordt tijd voor een linkse kérk.

Prof. dr. Ruard Ganzevoort is ­voorzitter van De Linker Wang. juli 2011 – nr 3

Annette Linden adviseert gemeenten over probleemjongeren

‘Niet bang voor Marokkaanse straatjeugd’ Janwillem Witsen Elias

Annette Linden is sociaal psycholoog en doet onderzoek naar radicalisering. Ze promoveerde met een proefschrift over de levenslopen en motieven van extreem rechtse activisten in Nederland. Hoe radicaliseren deze mensen en wat gebeurt er daarna met ze? Nu adviseert ze gemeenten over de omgang met probleemjongeren. Met name probleemjongeren met een islamitische achtergrond vormen een groep waarvoor veel Nederlanders bang zijn. Dat leidt in steeds meer gevallen tot populistische reacties die het probleem op hun beurt steeds groter lijken te maken. Waarvoor is iedereen dan zo bang? ‘Mensen die bepaalde denkbeelden gebruiken om zich te onderscheiden lopen in de kijker’, zegt Linden. ‘Dan vinden mensen wat van je. Je wordt geacht je zeer bewust te zijn van datgene wat je uitdraagt en daar de consequenties van onder ogen te zien. Mooi bedacht, maar is dat eigenlijk wel zo? Jongeren die er radicale islamitische denkbeelden op na houden zijn niet alleen geradicaliseerd, maar ook gewoon jongeren. Jongeren die de pubertijd net, of nog niet eens achter zich hebben gelaten. Jongeren die vage dromen hebben van een toekomst waarin ze gelukkig zullen zijn.’

heid van hun vriendengroep herkent? Om de werkelijkheid van een jongere goed onder ogen te zien kan je voor een aantal universele aspecten naar je zelf kijken en naar je eigen jeugd, vindt Linden. ‘Ik zat bijvoorbeeld op een gymnasium in Nijmegen. Een klas vol intellectuele kinde-

incident en is uiteindelijk alles gesust, want we kwamen toch uit een ‘goed nest’.’

Geen plaats Afwijzing is een belangrijk thema voor jongeren, vindt Linden. ‘Bij relatief veel allochtone jongeren gebeurt dat op jonge leeftijd. De Marokkaanse jongens op de hoek van de straat bijvoorbeeld gaan naar school als ieder ander. Een aanzienlijk deel van hen doet een vorm van een beroepsopleiding waarin het laatste jaar bestaat uit een stage. Juist deze jongeren hebben meer moeite dan autochtone jongeren om zo’n stage te vinden. Ze krijgen net iets te vaak te horen dat er geen plaats is en moeten al snel concluderen dat er voor hen geen plaats is. Anderen, zonder allochtone (lees Marokkaanse) achtergrond, krijgen immers wel, of veel makkelijker een stageplek. Deze afwijzing komt op een cruciaal moment in hun leven, namelijk de overgang naar volwassenheid, het volgende systeem, waarin je wordt geacht mee te draaien in een hooggeschoolde maatschappij. Op het moment dat je eindelijk je eerste stap in dat systeem zet en echt mee gaat doen word je niet toegelaten. Als de deur daar op slot is, kom je in een soort van vacuüm terecht. Het enige dat rest is schoppen tegen dat systeem dat jou in de kou heeft laten staan.’

Jongeren met radicale islamitische denkbeelden zijn ook gewoon zoekende pubers

Aanvaring ‘De jongeren waar ik me op richt, hebben die dromen ook maar komen vaak op onzachte manier in aanvaring met de realiteit waarin ze die dromen willen verwezenlijken. Binnen die realiteit zie ik diverse systemen. Systemen waar de hele maatschappij mee verweven is: dat van de opvoeder, dat van de handhaver en natuurlijk het systeem van de jongeren zelf.’ Laten we beginnen bij dat laatste systeem, en dan meteen bij de hangjongeren op het plein. Luidruchtige jongens en meisjes die daar zitten te niksen, energiedrankjes drinken en veel roken. In onze ogen zijn ze lastig, maar ze zitten daar niet voor niets: het is hun systeem. Ze ontlenen er identiteit aan, maken vrienden, krijgen er zelfbewustzijn en worden sociale wezens. Ze vormen immers een groep en daar moet je wat voor doen. Of ze zich bewust zijn van datgene wat ze naar de buitenwereld uitdragen? Dat denk ik niet. Of de buitenwereld de veilige geborgenjuli 2011 – nr 3

ren met een gouden toekomst. We waren ook erg recalcitrant en voor de buitenwereld waarschijnlijk ronduit vervelend. Onze leraren probeerden ons met zachte hand in de goede richting te duwen en dat lukte meestal, maar niet altijd.’ ‘Aan het eind van elk jaar werd ritueel het klassenboek verbrand. Een boek waarin je als leerling werd afgerekend; wanneer je te laat was, slecht presteerde en wanneer je na moest blijven. Eigenlijk is zo’n boek een soort klassikaal strafblad. De verbranding van dat boek zagen we als een soort van katharsis (zuivering – red.) waarin we alle zonden van ons af wasten. De leraren tolereerden deze jaarlijkse uitbarsting als een noodzakelijk onderdeel van ons systeem ... totdat iemand de brandweer belde. Die kwam vervolgens met gillende sirenes het schoolplein op rijden.’ ‘Zij en onze leraren zagen er uiteindelijk de grap wel van in, maar de rector niet. Hij nam ons bloedserieus en bestrafte ons als volwassenen. Zijn onbegrip doorbrak de logica van ons systeem en daarmee de magie van onze jeugd. We voelden ons volledig afgewezen en we keerden ons collectief tegen hem waardoor we een ‘probleem’ werden. Natuurlijk was het een

20

Radicalisering Jongeren die afgewezen zijn, vormen van nature een kwetsbare groep. Ze zijn op zoek naar acceptatie, warmte en begrip. Linden: ‘Thuis vinden ze dat vaak niet meer. Je bent immers volwassen en teruggaan naar je ouders is een zwaktebod. Veel Noord-Afrikaanse ouders (maar dat geldt ook voor andere groepen) hebben sowieso moeite om de Nederlandse maatschappij te doorgronden en kunnen hun kinderen dan ook minder goed ondersteunen in het vinden van hun weg in die maatschappij.’ ‘Een plek waar er wel geluisterd wordt is de hoek van de straat. Een andere is de moskee. Het is een veilige warme plek waar ze van jongs af aan komen. De imam

is een natuurlijke raadgever en heeft, net als bijvoorbeeld de dominee of de priester, het morele gelijk aan zijn zijde. Hij luistert, neemt je voor wie je bent en maakt geen onderscheid. Hij biedt troost en kan je aansporen om het weer opnieuw te proberen.’ Het kan mis gaan als een dergelijke raadgever een dubbele agenda heeft, weet Linden. ‘Een radicale imam, een charismatische leider, extreem rechts dan wel links: allemaal hebben ze een hoger doel dan het welbevinden van de mensen die bij hen aankloppen. Dat doel heiligt de middelen ongeacht het ongeluk waarin de volgelingen gestort worden. Om zijn doel te bereiken maakt deze leider gebruik van de angst of de verontwaardiging van die volgers. Niet van hun individuele vermogen tot zelfstandig nadenken, om te relativeren of compassie te tonen. Als zo’n leider echter het noodzakelijke charisma mist om deze gevoelens te exploiteren wordt het niks. Zonder de warmte en het begrip dat hij uitstraalt zouden zijn methodes meteen verworpen worden. Ondertussen bestaat er ook veel vermeende radicalisering, maar die zijn

een product van de waan van de dag en de bijbehorende media. De angst daarvoor is vaak zo weer ontzenuwd.’ Linden heeft bijvoorbeeld een aantal jongens uit de ‘gabberscene’ geïnterviewd die betrokken waren bij de brandstichting in een moskee na de dood van Theo van Gogh. ‘Eén van de jongens, die met deze daad televisienieuws was geworden, zei dat het een doelbewuste actie was in de noodzakelijke strijd tegen de islam. Dat

Relatief veel allochtone jongeren worden op jonge leeftijd afgewezen had enorme maatschappelijke beroering tot gevolg en was reden voor een onderzoek naar extreem rechtse radicalisering in die buurt. Desgevraagd bleek de rest van de jongens van de groep dat heel anders te zien. Ze waren geschokt geweest door de beelden van Van Gogh’s dood op de televisie en wilden iets terug doen. Iets goeds om hun eigen maatschappelijke waarde te onderstrepen. Het liep uit op

21

een kwajongensstreek met totaal andere gevolgen dan ze verwacht hadden. De jongen die op de televisie was gekomen was weliswaar eentje van de groep, maar ook gek zeiden ze. Later bleek hij te leiden aan een borderline stoornis wat door de desbetreffende journalist met de ‘scoop’ even over het hoofd was gezien.’

Criminele systeem ‘Radicale islamitische jongeren worden natuurlijk niet alleen maar gevormd door de omstandigheden, zegt Linden. ‘Ze zijn er zelf bij en dragen verantwoordelijkheid voor hun gedrag en daden. Als ze over de schreef gaan komen ze net als anderen die een misdaad begaan in het volgende systeem. Het criminele systeem, het systeem van de handhavers. Daar heersen totaal andere regels en een totaal andere moraal. Het systeem wordt begrensd door de politie, het openbaar ministerie en de rechters. Wij hebben zelf gekozen voor deze scheiding en bijpassende vorm van handhaving om onze maatschappij te beschermen. Ook om de deelnemers aan die maatschappij te Lees verder op pagina 22 » juli 2011 – nr 3

» Niet bang voor Marokkaanse straatjeugd

behoeden voor de overstap naar dat criminele systeem. Het is een harde en duidelijke grens die we als burger ondergaan. Slechts de wetshandhaver kan ons in dat systeem plaatsen. In Nederland is dat zeer goed geregeld. Zodra mensen daadwerkelijk over de schreef gaan gaat het systeem in werking en wordt de niet criminele burger beschermd. Je hoeft hier dus over het algemeen niet bang te zijn.’ ‘Zelf ben ik eigenlijk alleen maar bang voor mensen die zichzelf niet zijn door drank of drugs, dan worden ze onberekenbaar en zijn ze niet meer aanspreekbaar en verliezen ze grenzen uit het oog. De rest valt eigenlijk wel mee. Heb je ooit gepraat met de jongens op de hoek? Gevraagd hoe laat het is? Of – voor de laatste rokers onder ons – om een vuurtje gevraagd? Als je met mensen in gesprek bent, met ze communiceert en ze ziet staan dan vervalt een groot deel van de denkbeeldige angst, want meer blijkt het vaak niet te zijn. Mensen om bang voor te zijn zullen er altijd zijn, maar wie zich probeert in te leven in de periode van hun leven, namelijk hun pubertijd, en je gaat terug naar je eigen jeugd, dan relativeert dat veel. Luidruchtige jongens met brommers, dronken studenten. Voor jou aan bedreiging grenzende overlast. Voor hen de mooiste tijd van hun leven.’

Opvoeders Wil je er iets aan doen, dan zul je plaats moeten nemen in de rol van opvoeder, vindt Linden. ‘Een van eerste kwaliteiten van de opvoeder is dat hij geïnteresseerd is in degene die hij moet opvoeden. Nabijheid en het geven van structuur volgen dan vrijwel automatisch. Als je de rol van opvoeder niet serieus neemt, kun je de jeugd om je heen bijna niet kwalijk nemen dat ze zich misdragen of vervallen in denkbeelden die jouw manier van leven op hun beurt weer afwijzen. Als dat zich herhaalt en versterkt, dan ligt daar de kiem van de ontwrichting van de samenleving.’ Linden relativeert: ‘Ondertussen is het natuurlijk niet makkelijk als je ‘ergens’ in Amsterdam aan ‘een zeker’ plein woont waar dat allemaal al in volle gang is. Maar om daarmee alle Nederlandse moslimjongeren over één kam te scheren is natuurlijk onzin. Dat vindt bijna iedereen, en toch is het soms moeilijk om je er helemaal aan te onttrekken. Maar bang? Ik in ieder geval niet.’ juli 2011 – nr 3

van het bestuur Vacatures

Nieuw bestuurslid

Binnen het bestuur van De Linker Wang ontstaan per 1 januari 2012 de volgende vacatures:

Mijn naam is Sijtse van Veen (1953). Ik ben de oudste van zeven kinderen en kom uit een typisch gereformeerd nest (ARP). Ik ben getrouwd met Marlies en we hebben vier kinderen van 22 tot 30 jaar. We wonen al jaren in Bunnik en houden van wandelen. Vrijwel altijd werkte ik in de ontwikkelingssamenwerking. Omdat ik het leger na mijn studie aan de HEAO/HES wilde mijden, meldde ik me in 1974 aan bij SNV. Voor deze organisatie werkte (en woonde) ik bijna drie jaar in Burkina Faso. Na terugkeer werkte ik kort bij het GAK tot ik per 1 januari 1980 aan de slag kon bij ICCO. Ik heb precies twintig Afrikaanse landen bezocht waaraan ik twee lievelingslanden heb overgehouden: Burkina Faso (‘premier amour’!) en Tanzania. Vanwege een reorganisatie word ik binnenkort boventallig zodat ik wat meer tijd krijg voor zaken als De Linker Wang. Ik wil ook graag zogenaamde KPI’s - Kleine Particuliere Initiatieven ondersteunen/ adviseren die projecten financieren in met name Afrika. Ik was lid van de EVP; daarvoor stemde ik PPR. Een stem op de PSP of de CPN had ook zomaar gekund, maar ja, je mag maar één stem uitbrengen! Na de fusie kwam ik bij GroenLinks terecht en ik ben ook heel snel lid geworden van De Linker Wang. Tussen 1992 en 1999 was ik gemeenteraadslid voor GroenLinks en ik bezocht de congressen. Ik genoot van het optreden van Ab Harrewijn, die als CPN-er en dominee aan de wieg heeft gestaan van De Linker Wang. Na een paar keer te hebben mee vergaderd is eind mei de ietwat pacifistische kogel door de linkse kerk gegaan: ik ben officieel tot het bestuur toegetreden. De taken binnen het bestuur zijn niet strikt verdeeld, maar ik hoop er de internationale dimensie gericht op het Zuiden wat meer in te brengen. Ik heb inmiddels gemerkt dat het bestuur een ongelooflijk inspirerende groep mensen is, waar ik graag deel van uitmaak! Ik werd ooit getroffen door een motto van een van oorsprong evangelicale (!) ontwikkelingsorganisatie uit Burkina Faso: ‘Laat mij maar eens zien dat je kunt geloven zonder daden; ik zal u door mijn daden tonen dat ik geloof’ (Jacobus 2 vers 18b). Of, in een meer profane formulering die ik onlangs bij ICCO leerde: NLMP, hetgeen staat voor ‘Niet Lullen Maar Poetsen’.

Secretaris van het bestuur (V/M) Het bestuur zoekt iemand die plezier heeft in het mede richting geven aan een kleine vrijwilligersorganisatie. Iemand die de belangen van vrijwilligers binnen de organisatie wil behartigen, de belangen van het tijdschrift en de redactie wil behoeden. Het bestuur stelt het op prijs als u mogelijke belangstellenden attendeert op deze vacature. De taakomschrijving, voorwaarden, contactgegevens en andere informatie is te vinden op www.linkerwang.nl

Medewerker ledenadministratie en ledensecretariaat (V/M) Het bestuur zoekt iemand die plezier heeft in werken bij een kleine vrijwilligersorganisatie. Tegenover de werkzaamheden staat een financiële vergoeding. Momenteel bedraagt deze € 750 per jaar (excl. BTW). Gemiddeld tijdsbeslag: 4 tot 6 uur per week. Het bestuur stelt het op prijs als u mogelijke belangstellenden attendeert op deze vacature. De taakomschrijving, overige voorwaarden, contactgegevens en andere informatie is te vinden op www.linkerwang.nl

Compassie het hart van GroenLinks? Diverse bijeenkomsten hebben geleid tot het discussiestuk Compassie: het hart van GroenLinks? Het bestuur hoopt dat dit stuk de discussie over het belang van compassie binnen GroenLinkse politiek (plaatselijk, regionaal en landelijk) op gang brengt. De tekst kunt u lezen op www.linkerwang.nl.

Lustrum symposium op 3 december In november 1991 verscheen het eerste nummer van De Linker Wang. Dit najaar vieren we het vierde lustrum met een symposium in Utrecht. Reserveer nu al 3 december in uw agenda voor dit lustrum.

Voorzitter in de Eerste Kamer Ruard Ganzevoort, voorzitter van De Linker Wang, is bij de Eerste Kamerverkiezingen van 23 mei gekozen als senator voor GroenLinks. Hij is één van vier senatoren die GroenLinks nu telt.

Digitale nieuwsbrief Wie regelmatig de digitale nieuwsbrief van De Linker Wang wil ontvangen, kan zich daarvoor aanmelden via www.linkerwang.nl.

LinkedIn en Facebook De Linker Wang is ook actief met social media op internet: op Facebook en LinkedIn. Ben je actief op Facebook of LinkedIn, zoek ons daar op, blijf op de hoogte of doe mee.

22

Afscheid Leonard de Vos Na bijna twintig jaar neemt Leonard de Vos afscheid als opmaker van dit blad. Leonard is vanuit zijn grafisch servicebureau Upset (www.upset.nl) werkzaam als dtp-er. ‘Ab Harrewijn was een studievriend van mij. Hij kwam in 1991 bij me met zijn plannen voor het blad,’ zo vertelt Leonard. ‘De oorspronkelijke vormgeving was van Ab en mij. In 1998 werd de voorkant vernieuwd. En toen Herman Radstake eind­redacteur was is de hele lay-out op de schop gegaan. Het uiterlijk van het blad hebben hij en ik samen bedacht.’ Leonard was een constante factor en werkte samen met in totaal acht eindredacteuren. Bestuur en redactie willen Leonard enorm bedanken voor zijn jarenlange inzet.

agenda

onder ogen

11 juli

Srebrenicaherdenking

De zestiende herdenking van de val van Srebrenica, een jaarlijkse terugkerende bijeenkomst waar enkele honderden Nederlanders en Bosnische Nederlanders aan deelnemen. Locatie: het Plein, Den Haag (voor gebouw van de Tweede Kamer) van 15.00 tot 16.30 uur met advocate Liesbeth Zegveld en Fahrudin Alic, voorzitter van de Vereniging van Overlevenden van de Genocide van Srebrenica.

vanaf 25 juli

LUX: De wereld 10 jaar na 9/11

Henk Baars voor de rechter

Stevige delegatie Kingston

In een tweede reeks van de serie LUX met internationale denkers & doeners overstijgen we de zwartgalligheid en het maatschappelijk onbehagen in de zompige polder en biedt de IKON uitzicht op nieuwe kansen en zelfverzekerd optimisme. Met Zygmunt Bauman, Irena Bauman, Daisy Khan, Feisal Abdul Rauf, Seyla Benhabib en Doug Saunders. IKON-televisie, maandag 25 juli, 1, 8 en 15 augustus, Nederland 2, 23.25 – 23.55 uur.

De rechtszaak op 20 juni tegen Kerk en Vrede voorzitter Henk Baars, vanwege het tonen van een Vredesvlag op Veteranendag 2009, is aangehouden. De Haagse kantonrechter eist van het OM een uitgebreider proces verbaal. Baars had niet voldaan aan het verzoek zich te identificeren, stelde het OM. Het verzoek de betreffende politieman op te roepen achtte het OM niet nodig. De advocaat van Baars, Meindert ­Stelling, vond dit een vervalsing van het dossier. Het wel of niet kunnen identificeren kwam voort uit het door de politieman verzwegen vlagincident waarin hij Baars had bevolen een door hem over een dranghek gehangen regenboogkleurige vredesvlag te verwijderen. Toen Baars de agent naar de rechtsgrond vroeg was het – ook door een journalist opgetekende – antwoord dat het tonen van een vredesvlag bij voorbij marcherende veteranen respectloos zou zijn. Volgens de verdediging een flagrante schending van de vrijheid van meningsuiting. Tijdens de rechtszaak puilde de publieke ­tribune uit met mensen vanuit kerken en vredesbeweging.

Een delegatie van negen Nederlanders was op de vredesconferentie van de Wereldraad van Kerken in Kingston (Jamaica) van 18 tot en met 24 mei. Circa duizend vertegenwoordigers van kerken en non-gouvernementele organisaties probeerden een weg te zoeken om tot vrede te komen in overeenstemming met de boodschap van Jezus. Tijdens de conferentie werden de resultaten van het Oecumenisch Decennium tegen Geweld van de Wereldraad van Kerken in kaart gebracht. Ook vanuit Nederland is een rapportage gestuurd. De Nederlandse delegatie wil vredesvragen ook de komende jaren prioriteit geven binnen de kerken. Naast thema’s als geweldloosheid en de kritiek op het bezit en gebruik van massavernietigingswapens kwamen duurzame ontwikkeling en een eerlijker verdeling van welvaart tussen noord en zuid aan de orde. De resultaten van de bijeenkomst in Kingston gaan mee naar de grote Assemblee van de Wereldraad van Kerken in Korea, in 2013.

7 augustus

Gay Pride kerkdienst

In de Keizersgrachtkerk in Amsterdam is op zondag 7 augustus een Gay Pride kerkdienst van 12.00 tot 13.00 uur (inloop vanaf 11.30 uur).

15 en 16 september

Conferentie ‘Uur van de waarheid’ Naar aanleiding van het Palestijnse Kairos-document in Nederland. Sprekers onder andere Desmond Tutu, Naim Ateek, Jan Pronk, Cedar Duaybis en Mark Braveman. De conferentie wil een belangrijke aanzet zijn tot hernieuwde bezinning over vragen rond rechtvaardigheid en de verhouding tussen theologie en recht. Locatie: Vrije Universiteit Amsterdam.

23 september

Symposium ‘Menslievende zorg’

Zorgsymposium te Amsterdam voor hulpverleners (mantelzorgers en professionele hulpverleners). Met lezingen, workshops, informatie en muziek. Bijdragen van onder andere Suze Duinkerke (directeur zorginstelling) en Eric van der Laar (ethicus en geestelijk verzorger). Van 10.00 tot 16.30 uur in Mozes en Aäronkerk, Waterlooplein 207 Amsterdam. Kosten: € 40 / € 20 (mantelzorgers, stadspas, studenten) inclusief lunch. www.mozeshuis.nl.

27 september

De Duurzame stad: leren van elkaar

Jubileumcongres van het Haags Milieucentrum met Hans Opschoor (emeritus hoogleraar), Kees Duijvestein (emeritus hoogleraar en voorzitter Haags Milieucentrum), Maarten Hajer (directeur Planbureau voor de Leefomgeving), Jan Rotmans (directeur Drift, Erasmus Universiteit, voorzitter Urgenda) en Maurits Groen (adviseur milieucommunicatie). Aanmelden verplicht via [email protected], Toegang gratis.

Sjamanisme geen ‘tegencultuur’ Hedendaags westers sjamanisme wordt gepresenteerd als vorm van tegencultuur. Niet geheel terecht, zo blijkt uit onderzoek van godsdienstwetenschapper Jeroen Boekhoven (1963). Hij promoveerde in juni aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Westerlingen kwamen voor het eerst sjamanen tegen in de zeventiende eeuw in Siberië, maar al snel werden tradities overal ter wereld sjamanistisch genoemd. Voor de veelheid van betekenissen is te weinig aandacht, vindt Boekhoven, maar wie zegt dat het begrip sjamanisme onbruikbaar is, maakt zich er te makkelijk vanaf. Ook onverstandig vindt hij het om de betekenis over te nemen die aanhangers hanteren. Zij presenteren sjamanisme ten onrechte als een vorm van antimoderne, antikapitalistische tegencultuur. Boekhoven schetst de wereld van het sjamanisme als een internationale markt met producten: van cursussen en boeken tot tijdschriften, scholen, reizen, opleidingen en therapieën. Boekhoven: ‘Sjamanisten zeggen dat ze zich afzetten tegen een van de natuur vervreemde samenleving, maar uiteindelijk laten ze zich vooral leiden door de ideeën van het neoliberale kapitalisme.’  

23

Rosenmöller en het land van Obama In zes afleveringen reist Paul Rosenmöller door de USA die tien jaar geleden werd getroffen door de terreuraanslagen op de Twin Towers. Obama gaf het land nieuwe hoop. Wat is daarvan over? In zijn reis van oost naar west gaat Rosenmöller op onderzoek. Hij begint (11 september) in New York. We zien hoe het rechtse geluid van zenders als Fox de mening van de Amerikaan vormt. Detroit, stad van de auto-industrie, zucht onder de crisis, maar dominee Horace Sheffield zet zich in voor gedupeerden (18 september). In Kansas ontmoeten we conservatieve christenen (25 oktober) en in Colorado zijn het leger en het gevangeniswezen de twee grootste werkgevers en we maken kennis met Amerikaanse soldaten die wereldwijd worden ingezet (2 november). Vanuit Mexico proberen veel arme Zuid-Amerikanen de USA te bereiken. Als de grenspolitie hen niet pakt, worden ze opgejaagd door ‘patriotten’. Tegelijk zijn er mensen die helpen zoals de ‘Samaritans’ (9 november). Op 16 november eindigt de kijker in Californië. Hier wordt gewerkt aan een duurzame economie. Wordt dit de nieuwe American dream? IKON-televisie, vanaf 11 september, Nederland 2, 21.12 – 21.52 uur.

juli 2011 – nr 3

De uitsmijter

Geef de droom nooit op Cathy Ubels-Veen Bij de verkiezingen in mei 1986 viel het doek: de Evangelische Volkspartij (EVP) zou niet terugkeren in de Tweede Kamer. Natuurlijk was er teleurstelling om het verlies van die ene zetel, maar voor mij persoonlijk betekende het een bevrijding. Bijna vier tropenjaren waren voorbij. Kritiek bleef mij niet bespaard. Van eigen partijleden en van buitenaf zoals van de Telegraaf die schreef: ‘Die huisvrouw uit Dokkum kan beter babysokjes gaan breien’. Gelukkig was er ook waardering, binnen de EVP en soms door onbekende mensen die mij aanspraken op straat of in de trein.

Vrede en verzoening Teleurgesteld was ik in de politiek die geen richtsnoer was voor de economie. En dat is nog steeds zo, ondanks de vele crises die zich wereldwijd aandienen. Ik heb de indruk dat er veel politici zijn voor wie de eigen loopbaan zwaarder weegt dan het landsbelang. Ook in de EVP was ik teleurgesteld vanwege ruzies en onenigheid. Nu is dat niet ongebruikelijk in de politiek, maar in een kleine partij als de EVP kwam dat extra hard aan. En dan ook nog eens in een partij die bijbelse normen als vrede en verzoening hoog in het vaandel had staan. Bovendien werd er aan mijn eigen stoelpoten gezaagd: ik kon beter opstappen ten gunste van één van de EVP-mannen. Dat werd niet hardop uitgesproken tegen mij, maar toch. Op mij had dat een tegenovergesteld effect. Na 1986 besloot ik me verre te houden van de actieve politiek, al voelde ik mij nog altijd zeer betrokken bij wat er gebeurt in de wereld. Uiteindelijk heb ik mijn lidmaatschap van de EVP opgezegd. En nu, na 25 jaar, krijg ik van de redactie van De Linker Wang het verzoek iets op te schrijven voor het blad waarvan de naam verwijst naar de leer van Jezus. Ik kreeg recente nummers van het tijdschrift opgestuurd. Wat mij vooral aanspreekt is het artikel over Earth Bible in het maartnummer: de Bijbel lezen vanuit het perspectief van de natuur en de gehele

schepping. Het is mijn vaste overtuiging dat politiek inspiratie nodig heeft. En waar zou De Linker Wang die bezieling beter kunnen vinden dan bij de bron waar haar naam naar verwijst? Kernwoorden in de Bijbel zijn zorg, aandacht en omzien naar elkaar. Dat geldt voor familie en vrienden, maar ook voor de mensen die verder van je af staan. Speciale aandacht verdienen de mensen in een kwetsbare positie zoals kinderen, gehandicapten en vreemdelingen. Vreemdelingen verdienen naast zorg en aandacht tevens respect. Ook als ze een andere godsdienst aanhangen, zoals bijvoorbeeld moslims in Nederland. Maar waarom die zorg een aandacht niet ook voor onze planeet? Adam – de eerste mens, zoals de Bijbel ons vertelt – kreeg de opdracht om te zorgen voor het geschapene en de schepping te bewaren. Het sabbatsgebod houdt rust in voor mens én dier. De Bijbel vertelt over een verbod om vruchtbomen om te haken rondom een belegerde stad. En een vijgenboom wijst – door te verdorren – Jezus terecht omdat hij iets onmogelijks verlangt (lees het artikel over Earth Bible). Lange tijd was gebruik van de natuur

Maar zo was en is het niet. Het is nog steeds de moraal van het patriarchaat die de dienst uitmaakt. De sterkste, de machtigste heeft het voor het zeggen. Meer dan een miljard mensen moeten leven in extreme armoede met wereldwijd dagelijks veel hongerdoden, slechte huisvesting, falende gezondheidszorg, werkloosheid en gebrekkig onderwijs dat vaak voor meisjes ontoegankelijk is. Zou het ooit nog goed kunnen komen? Of bescheidener gezegd: beter kunnen worden?

Inspiratie Die droom over een betere wereld moeten wij niet opgeven, ondanks zoveel dat in een tegenovergestelde richting wijst. In de Bijbel wordt die droom het ‘Koninkrijk van God’ genoemd. Die betere wereld komt er niet vanzelf. Daar zullen we zelf aan moeten werken. In ons eigen leven door bijvoorbeeld meer soberheid te betrachten en ook in de politiek. Politiek is tenslotte niet meer of minder dan menselijk handelen. En daar hebben wij inspiratie voor nodig. Het in vroeger eeuwen bouwen van indrukwekkende kathedralen, begon ook toen met het leggen van een eerste steen.

‘Het is mijn vaste overtuiging dat politiek inspiratie nodig heeft’

juli 2011 – nr 3

voor eigen gewin vanzelfsprekend, zonder de natuur te behoeden, met alle kwalijke gevolgen van dien. Bij elk politiek besluit had de eerste vraag moeten zijn: wat betekent dit voor mensen, voor flora en fauna en voor de aarde zelf (mijnbouw, oliewinning)? Hoe zou de wereld er dan hebben uitgezien? Zou er dan geen armoede, hongersnood, slavernij, kinderarbeid, overbevolking, ontbossing, overbevissing, opwarming en vervuiling zijn geweest? Zoveel mogelijk winst maken is nog altijd de leidraad en beheerst ons denken over economie. En hoe zou het geweest zijn als niet eeuwenlang aan vrouwen de mogelijkheid was onthouden om mee te mogen beslissen?

24

Cathy Ubels-Veen (1928) was van 1982 tot 1986 lid van de Tweede Kamer namens de Evangelische Volkspartij (EVP), één van de voorlopers van GroenLinks.