Plan van aanpak Oktober 2015
Inhoudsopgave
Inleiding ................................................................................................................................................... 2 Aanleiding ............................................................................................................................................ 2 De situatie in Hattem .......................................................................................................................... 2 Cijfers overgewicht en leefstijl gemeente Hattem .............................................................................. 3 Beleid ................................................................................................................................................... 5 Regionale samenwerking .................................................................................................................... 6 De JOGG-aanpak in Hattem..................................................................................................................... 7 Doelgroepen ........................................................................................................................................ 7 Doelstellingen ...................................................................................................................................... 7 Veranderingen in de omgeving van het kind ...................................................................................... 9 De 5 JOGG-pijlers................................................................................................................................... 11 Pijler 1: politiek bestuurlijk draagvlak ............................................................................................... 11 Pijler 2: publiek private samenwerking (PPS) .................................................................................... 12 Pijler 3: Sociale Marketing ................................................................................................................. 13 Pijler 4: verbinding preventie en zorg (VPZ) ...................................................................................... 13 Pijler 5: Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie (WBE) ........................................................... 14 Organisatiestructuur JOGG-Hattem ...................................................................................................... 15 Lokale organisatiestructuur............................................................................................................... 15 Communicatie ....................................................................................................................................... 18 Bijlagen: ................................................................................................................................................. 19
1
Inleiding Aanleiding Een gezonde jeugd. Dat is wat we willen. Overgewicht is echter een groeiend probleem onder kinderen en jongeren. Als een kind overgewicht heeft, heeft hij of zij op latere leeftijd ook vaak overgewicht en is er meer kans op diabetes, hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker. Daarnaast zitten gezonde kinderen vaak lekkerder in hun vel, hebben doorgaans meer plezier en worden minder gepest dan kinderen die overgewicht hebben. Een gezonde leefstijl heeft bovendien een positief effect op de leerprestaties van kinderen. Om een gezonde leefstijl onder jeugd te bevorderen, heeft de gemeente Hattem ervoor gekozen om zich aan te sluiten bij Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG). JOGG is de beweging waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Het doel is om een gezonde leefstijl weer gewoon te maken met als effect de stijging van overgewicht en obesitas om te zetten in een daling. JOGG maakt gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk, aantrekkelijk en vanzelfsprekend. Jongeren (0 tot 19 jaar), ouders en hun omgeving staan centraal. Het is een lokale, integrale en duurzame aanpak waarin voldoende bewegen en gezonder eten de norm wordt. De situatie in Hattem Hattem is een gemeente bestaande uit één kern (de stad Hattem) met bijna 12.000 inwoners. Op het gebied van gezondheid, demografische gegevens en/of gegevens ten aanzien van sociaaleconomische status zijn er geen wijken of buurten die er specifiek uitspringen ten behoeve van de JOGG-aanpak. Omdat er geen duidelijk onderscheid te maken is, is een focus op één wijk of buurt niet nodig en onze aanpak richt zich dan ook op heel Hattem. De omvang van de stad maakt ook dat deze goed te overzien is en dat JOGG gemeente breed kan worden ingezet. Dit sluit aan bij onze maatschappelijke visie, waarin is opgenomen dat wij Hattem beschouwen als één wijk.
2
Bovenstaande afbeelding van de demografische ontwikkeling van Hattem laat zien dat Hattem vergrijst. Een steeds groter deel van de bevolking is 50 jaar of ouder. We willen graag dat deze groep gezond ouder wordt. In 2013 was ongeveer 24% van de bevolking in Hattem 0-19 jaar, wat neerkomt op bijna 3.000 kinderen en jongeren die de doelgroep van JOGG vertegenwoordigen. Onderstaande afbeelding toont een aantal gezondheidsdeterminanten aan voor Hattem, waaronder overgewicht en obesitas. De figuur zegt iets over het gezondheidsprofiel en leefstijl van de inwoners van Hattem vanaf 19 jaar in een bredere context. Hoewel deze cijfers niet direct betrekking hebben op de doelgroep, geeft het wel aan hoe deze leefstijlfactoren zich in Hattem ontwikkelen op latere leeftijd. Gedragingen van kinderen en rolmodellen in hun omgeving zijn er bepalend voor een gezonde leefstijl als kinderen en jongeren ouder worden. Het percentage inwoners van de gemeente Hattem met overgewicht lijkt vergelijkbaar te zijn met het landelijk gemiddelde, terwijl het zware overgewicht (obesitas) in Hattem iets lager ligt.
Cijfers overgewicht en leefstijl gemeente Hattem In Hattem willen we graag gezonde kinderen. De GGD meet het overgewicht onder 5 jarige kinderen, 9 en 10 jarige kinderen en 13-jarige kinderen. Voor alle leeftijdsgroepen ligt het percentage overgewicht in Hattem op 13 à 14%. Als we kijken naar het percentage kinderen met overgewicht dan ligt dat landelijk op 14%. In de regio Midden-IJssel/Oost-Veluwe zit dit percentage gemiddeld op 13%. In Hattem is dit vergelijkbaar. Toch hebben we het over bijna 1 op de 7 kinderen. Dat zijn zo’n 3 tot 4 kinderen per schoolklas. Als de cijfers voor overgewicht gecombineerd worden met de cijfers voor ondergewicht, dan blijkt zelfs dat 1 op de 5 kinderen in Hattem niet op een gezond gewicht zit.
3
De cijfers richten zich met name op de doelgroep 0-12 jaar, aangezien dit onze belangrijkste doelgroep is (zie hoofdstuk doelgroepen). Deze overgewichtcijfers komen uit de onderzoeken die de jeugdgezondheidszorg van de GGD heeft uitgevoerd in de schooljaren 2012-2013 en 2013-2014. Het betreft betrouwbare cijfers omdat ze zijn gebaseerd op lengte en gewicht gegevens die door de JGZ zijn gemeten en dus niet op zelf-rapportage zoals bij de overgewichtcijfers bij volwassenen vaak het geval is.
Percentage kinderen met overgewicht Percentage kinderen met ondergewicht
Leeftijdsgroep 3 jaar 5 jaar 9/10 jaar Gemiddelde van leeftijden 5/9/10/13 jaar
Gemeente Hattem 7% 13% 14% 7%
Regio MIJ/OV -11% 15% 9%
Cijfers gedragsdoelen Bij de cijfers over het gedrag van de doelgroepen worden aan de hand van de BOFFT (bewegen, ontbijten, Fruit & Groen, Frisdrankgebruik en Televisie/beeldschermtijd) principes ingedeeld. Percentage kinderen dat….. B O F F F T
> 7 uur per week beweegt Dagelijks ontbijt Dagelijks fruit eet Dagelijks groente eet < 3 zoete drankjes per dag drinkt < 2 uur per dag achter een beeldscherm zit (naast school)
Kinderen 0-4 jaar Hattem Regio --97% -73% 75% 54% 50% 76% 77% ---
Kinderen 4-12 jaar Hattem Regio 82% 79% 97% -41% 48% 26% 36% 67% 65% 65%* 71%
*: 2-12 jarigen. Rood: % Hattem is (opvallend) lager dan het regionale gemiddelde (Regio Midden-IJssel / OostVeluwe; niet op significantie getoetst) Bevindingen Opvallend is dat voor alle onderwerpen geldt dat hoe hoger de leeftijd van het kind, hoe minder gunstig het gedrag is.
Fruit & groente. In Hattem eet 41% van de kinderen tussen 4 en 12 jaar dagelijks fruit, terwijl dit percentage in de regio 48% is. Het percentage voor het dagelijks eten van groente wijkt zelfs nog sterker af: 26% in de gemeente Hattem versus 36% in de regio. In Hattem scoren we op dit onderdeel dus aanzienlijk minder gunstig dan in andere gemeenten in onze regio. Gezien de cijfers is aandacht hiervoor voor kinderen van alle leeftijden van belang. Het aantal kinderen van 4 tot 12 jaar dat minder dan 2 uur per dag achter een beeldscherm zit bedraagt 65%. In de regio ligt dit hoger, namelijk 71%. Bronnen van de cijfers verschillen. Voor Hattem zijn dat cijfers van de GGD IJsselland en die van de gemeenten van de regio stedendriehoek van de GGD NOG.
4
Stimuleren van gedrag door ouders Het gedrag van de doelgroep wordt in belangrijke mate bepaald door de manier waarop de omgeving van het kind gezond gedrag stimuleert. Ouders zijn hierin een belangrijke rolmodel en kunnen gezond gedrag tijdens de opvoeding stimuleren. Het is daarom interessant om te zien welke gedrag ouders normaal vinden en welke gedrag ouders stimuleren. Percentage ouders dat…. B B O F T
Hun kind stimuleert om (bijna) elke dag buiten te spelen Hun kind stimuleert om (bijna) elke dag lopend of fietsend naar school te gaan Het belangrijk vindt dat hun kind elke ochtend ontbijt Maximaal 2 zoete drankjes per dag een acceptabele richtlijn vindt voor hun kind Met hun kind regels en afspraken heeft over het aantal uren schermtijd per dag
Kinderen 0-4 jaar Hattem Regio ---
Kinderen 4-12 jaar Hattem Regio 39% 50%
--
--
72%
69%
100%
98%
99%
99%
64%
61%
47%
47%
--
--
25%*
29%
*: 2-12 jarigen. Rood: % Hattem is (opvallend) lager dan regionaal gemiddelde (Regio Midden-IJssel / Oost-Veluwe; niet op significantie getoetst). Bevindingen Er zijn geen cijfers bekend over het percentage ouders dat het belangrijk vindt dat kinderen dagelijks groente en fruit eten, aangezien deze vragen geen deel uitmaakten van de kindermonitor. Met betrekking tot het stimuleren van buitenspelen scoren de ouders in Hattem minder gunstig dan het regionaal gemiddelde, waar dit percentage op 50% ligt. Het percentage ouders dat maximaal 2 zoete drankjes per dag en acceptabele richtlijn vindt en het percentage ouders dat afspraken maakt over beeldschermtijd is niet heel erg hoog, dus daar is de nodige winst te behalen. Bronnen van de cijfers verschillen. Voor Hattem zijn dat cijfers van de GGD IJsselland en die van de gemeenten van de regio stedendriehoek van de GGD NOG.
Beleid In Hattem hebben we beleidsvoornemens op het gebied van jeugd en sport en bewegen vastgelegd in de maatschappelijke visie die in december 2013 door de raad is vastgesteld. In de maatschappelijke visie is onder andere het belang van samenwerking met onze maatschappelijke partners opgenomen als het gaat om het maken en uitvoeren van beleid. Dit willen we vooral doen door het vormen van netwerken en waar nodig voert de gemeente regie. De werkwijze van JOGG sluit hier goed op aan. Als het gaat om jeugd willen we de brede ontwikkeling van elk kind inzetten om kansen te benutten en te versterken. Dat kan door een concept van activiteiten aan te bieden met sport, cultuur, ontspanning en gezonde leefstijl. Dit sluit aan bij de op te stellen onderwijsvisie en bij een
5
doorgaande ontwikkeling 0-16 jaar. Daarnaast is binnen het beleidsterrein sport specifiek aandacht gevraagd voor de doelgroep jeugd en het belang van het bewegen op jonge leeftijd. Een van de relevante thema’s is hierbij overgewicht. Binnen de gezondheidsregio Midden- IJssel / Oost-Veluwe is hierop het projectplan Gewoon Gezond Gewicht ter preventie van overgewicht geschreven. Hierin is JOGG als aanpak opgenomen. Hattem is bij deze regionale samenwerking aangesloten. Regionale samenwerking De gemeente Hattem heeft ervoor gekozen, samen met 4 andere gemeenten uit de regio (Apeldoorn, Brummen, Lochem en Voorst) de JOGG-aanpak te omarmen om een gezonde leefstijl onder jongeren de gewoonste zaak van de wereld te laten worden. Dit doel is opgenomen in het regionale en lokale gezondheidsbeleid. Een regionale samenwerking is voor relatief kleine gemeenten een manier om krachten te bundelen. Door regionaal op te trekken is het bereik van interventies groter en wordt bovendien schaalvoordeel gerealiseerd. De projectaanpak Gewoon, Gezond Gewicht wordt in de gehele regio Midden-IJssel/Oost-Veluwe uitgevoerd. De gemeenten Brummen, Lochem, Voorst en Apeldoorn hebben gezamenlijk provinciale subsidie aangevraagd en ontvangen voor de periode 2015-2017. Hoewel Hattem geen deel uitmaakt van de provinciale subsidieaanvraag, omdat pas later is aangesloten bij de JOGG-beweging, kunnen we aanhaken bij deze samenwerking en de ondersteuningsmogelijkheden die dit biedt. GGD Noord- en Oost-Gelderland versterkt de inzet van de JOGG-aanpak door de coördinatie van het projectmanagement van de JOGG-aanpak regionaal uit te voeren. Daarnaast neemt de GGD een deel van de evaluatie en monitoring van de aanpak op zich.
6
De JOGG-aanpak in Hattem Op 4 juni 2015 is samen met een aantal stakeholders nagedacht over de lokale JOGG-aanpak. Het doel van deze bijeenkomst was om richting te geven aan het plan van aanpak. De input is gebruikt om te bepalen aan welke doelgroepen en gedragsdoelen in Hattem prioriteit zal worden gegeven. Hoewel het een kleine netwerkgroep betrof, is er veel informatie opgehaald en is een duidelijke richting aangegeven. Het is, met het oog op draagvlak, van belang om deze doelen ook te toetsen bij de andere netwerkpartners. Doelgroepen Met behulp van de input uit de startbijeenkomst en de beschikbare cijfers hebben we een richting kunnen bepalen ten aanzien van de keuze voor doelgroepen en gedragsdoelen. Hoewel we geen doelgroepen zullen uitsluiten in de aanpak, kiezen we ervoor om ons primair te richten op de volgende doelgroepen: - Ouders van kinderen van 0 tot 4 jaar - Kinderen van 4-12 jaar (basisschool) - Ouders van kinderen van 4-12 jaar Wij richten ons in eerste instantie op de kinderen van 0-12 jaar. Ouders zijn bepalend als rolmodel in de eerste levensjaren van het kind, zeker voor kinderen van 0-4 jaar. Het is daarom vooral van belang dat we de ouders bereiken met onze aanpak. Ouderbetrokkenheid kwam nadrukkelijk naar voren in de startbijeenkomst en dit is dan ook een belangrijk thema. In de JOGG-aanpak besteden we daarom ook specifiek aandacht een het bereiken van de ouders, bijvoorbeeld door het instellen van een werkgroep ouderbetrokkenheid. Doelstellingen Om te kunnen bepalen waar de activiteiten en interventies zich op moeten richten en of de inspanningen leiden tot het gewenste effect, worden doelstellingen geformuleerd. Het JOGG-model staat hierbij centraal. Regionaal zijn hierbij doelstellingen geformuleerd, te weten; procesdoelen, gedragsdoelen en programmadoelen. De regionale doelen zijn opgenomen in het JOGG-model in de bijlage. Lokaal worden in dit plan van aanpak keuzes gemaakt binnen deze regionale gedragsdoelstellingen omdat we focus willen aanbrengen en niet alle doelstellingen (tegelijk) aandacht kunnen geven. De resultaten die we lokaal behalen dragen bij aan de regionaal geformuleerde doelstellingen. De hoofddoelstelling luidt als volgt: ‘’ Het resultaat dat we willen bereiken met JOGG is dat het percentage kinderen en jongeren van 0-19 jaar met overgewicht met 2% is afgenomen’’ . Deze doelstelling is ambitieus. We hebben ons voor 3 jaar aan de JOGG-aanpak verbonden. Uit eerder onderzoek is bekend hoe veranderingen tijdens een 'community based intervention' optreden en welke tijd er nodig is voordat bepaalde resultaten meetbaar kunnen worden (Nutbeam en Bauman in Evaluation in a Nutshell, 2006). Onderstaande afbeelding laat zien dat veranderingen in gezondheid (zoals afname overgewicht) na een periode van 3-5 zichtbaar wordt. Het effect van de aanpak is dus wellicht niet al zichtbaar of meetbaar binnen de drie jaar dat wij deelnemen aan JOGG. Toch zijn er gemeenten die al goede resultaten boeken met de aanpak en waar daadwerkelijk een daling van het overgewicht wordt
7
geconstateerd. Om het succes van de aanpak te kunnen meten, is het daarom ook van belang om gedragsdoelen en procesdoelen te formuleren. Een verandering van gedrag leidt tot het gewenste effect op de langere termijn. Met deze informatie in het achterhoofd hebben we de intentie om de JOGG-aanpak na 3 jaar te continueren.
Lokale gedragsdoelen Ten aanzien van onze lokale aanpak is het belangrijk om focus aan te brengen binnen onze aanpak. De keuze hiervoor baseren we op de uitkomsten uit de startbijeenkomst en de cijfers die bij ons bekend zijn over de situatie in Hattem. Op basis hiervan kiezen we er in de gemeente Hattem voor om ons primair te richten op de volgende (regionale) subdoelstellingen: Subdoelstelling 1: Het stimuleren van beweging en het ontmoedigen van veel televisie kijken, computeren of gamen bij kinderen en jongeren. - Het percentage kinderen en jongeren dat per week 7 uur of meer beweegt, is toegenomen (dit richt zich vooral op het bevorderen van buiten spelen) Subdoelstelling 2: Het stimuleren van gezonde voeding bij kinderen en jongeren. - Het percentage kinderen en jongeren dat dagelijks fruit eet, is toegenomen. - Het percentage kinderen en jongeren dat dagelijks groente eet, is toegenomen. - Het percentage kinderen en jongeren dat dagelijks 2 zoete drankjes of minder drinkt, is toegenomen. Subdoelstelling 3: Het bevorderen van de opvoedvaardigheden van ouders van kinderen. - Het percentage ouders dat hun kind stimuleert om buiten te spelen, is toegenomen. - Het percentage ouders dat het belangrijk vind dat hun kind dagelijks fruit eet, is aanzienlijk. - Het percentage ouders dat het belangrijk vind dat hun kind dagelijks groente eet, is aanzienlijk. - Het percentage ouders dat maximaal 2 zoete drankjes of minder per dag voor hun kind een acceptabele richtlijn vindt, is toegenomen.
8
Veranderingen in de omgeving van het kind Veranderingen in de omgeving van het kind dragen bij aan de beïnvloeding van het gedrag. Als er veranderingen optreden in de sociale en fysieke omgeving van het kind (bijvoorbeeld het stimuleren van gezond gedrag door ouders en veranderingen binnen school) dan zal dit ertoe leiden dat het kind zich ook anders gaat gedragen (meer bewegen, gezondere voeding). We stellen ons daarom een aantal concrete activiteiten en resultaten tot doel die betrekking hebben op de verschillende settingen in de omgeving van het kind. De beoogde resultaten hangen allemaal samen met de gedragsdoelen die we voor JOGG in Hattem centraal stellen. Setting thuis: Er wordt minimaal 1 keer per jaar een voorlichtingsmoment georganiseerd voor ouders (basisscholen en kinderdagverblijven) in het teken van water drinken en de voor- en nadelen van het nuttigen van gezoete dranken. Ouders hebben tips gekregen hoe zij water drinken aantrekkelijker kunnen maken voor hun kind. Er is minimaal 1 keer per jaar een voorlichtingsmoment georganiseerd voor ouders (basisonderwijs en kinderdagverblijven) over gezonde voeding. Wat zijn gezonde keuzes? Wat niet? Hoe kun je in korte tijd een gezonde maaltijd op tafel zetten? Welke afspraken maak je met je kind? Het CJG heeft een signalerende rol ten aanzien van gedragsproblemen en opvoedingsvraagstukken. Binnen het CJG is aandacht voor het onderwerp gezonde leefstijl onder kinderen. Het CJG verzorgt voorlichting en geeft ouders tips over gezonde keuzes. Omdat de thuissetting en de betrokkenheid van ouders een belangrijk doel is binnen onze aanpak, zullen we een werkgroep ouderbetrokkenheid in het leven roepen. Daarnaast voeren we een onderzoek uit onder ouders in het kader van sociale marketing (zie pijler SMK). Met de input van de werkgroep en de informatie uit het onderzoek, willen we bepalen waar ouders behoefte aan hebben. Ook willen we nagaan hoe veranderingen in houding, gedrag en de fysieke en sociale omgeving het beste kan worden gerealiseerd. Bovengenoemde resultaten hebben derhalve geen vaststaand karakter. We streven naar haalbare en gedragen doelen en de werkgroep heeft hierin een belangrijke rol. Setting basisschool en kinderopvang: Er is een inventarisatie gemaakt van wensen en behoeften van de scholen ten aanzien van de verschillende thema’s van de Gezond School. Minimaal 2 basisscholen in de gemeente hebben één van de deelvignetten voeding of sport & bewegen van de Gezonde School behaald. In het schooljaar 2015/2016 zijn in ieder geval 2 basisscholen in Hattem ‘Drinkwaterschool’. Deze scholen hebben water drinken opgenomen in beleid en besteden hier expliciet aandacht aan. We ondersteunen deze scholen bij activiteiten in het kader van water drinken. We streven ernaar dat in 2017 alle 6 Hattemse basisscholen water drinken in het schoolbeleid hebben opgenomen. In het schooljaar 2016/2017 wordt op 4 basisscholen in de gemeente een activiteitenprogramma geïmplementeerd gericht op een gezonde leefstijl. We streven hierbij naar een programma dat aansluit bij de wensen en behoeften van de school. Hierbij wordt getracht om dit een structureel karakter te geven, opgenomen in beleid en dit in alle groepen uit te voeren. Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van interventies die worden gepromoot via de gezonde school en/of zijn opgenomen in de Interventiedatabase Gezond en Actief leven van het RIVM. Er is binnen de basisscholen aandacht binnen beleid voor gezonde voeding, bijvoorbeeld door fruit eten en gezonde traktaties.
9
Met ingang van het schooljaar 2016/2017 is er sprake van een afgestemd en structureel binnen- en naschools beweegaanbod. We zien hier een relatie met sportverenigingen en de Marke en het zwembad. Ook willen we aandacht voor kwaliteit van bewegingsonderwijs, bijvoorbeeld door het scholen van leerkrachten. We zien hierbij ook kansen bij de invoering van het continurooster. Kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en BSO’s hebben aandacht voor voldoende bewegen, buitenspelen, fruit en groente eten en water drinken. We streven ernaar dat dit ook wordt vastgelegd in beleid. We ondersteunen basisscholen en kinderdagverblijven met informatie en voorlichting voor leerkrachten en ouders indien gewenst. We gaan een werkgroep ‘gezonde school’ in het leven roepen. Ook hier geldt dat bovengenoemde resultaten geen vaststaand karakter hebben. We streven naar haalbare en gedragen doelen en de werkgroep heeft hierin een belangrijke rol.
Setting sport en bewegen Gezond assortiment in kantines en automaten bij sportverenigingen en openbare (sport)gelegenheden waar veel kinderen komen. Aandacht voor gezonde voeding (waterdrinken en fruit eten) bij sportverenigingen. Een actieve rol voor sportverenigingen in het binnen en naschoolse beweegaanbod. De sportdagen zijn hiervan al een mooi voorbeeld. We streven hierbij naar een samenhangend aanbod. We onderzoeken de mogelijkheden om een activiteitenprogramma met activiteiten in de wijk en bij speelterreinen te organiseren om buiten spelen te stimuleren.
10
De 5 JOGG-pijlers JOGG is gebaseerd op een vijftal pijlers. Regionaal zijn voor deze pijlers een aantal procesdoelen bepaald die we lokaal invulling gaan geven. Om deze doelen te realiseren wordt het plan van aanpak uitgewerkt op basis van de 5 pijlers van de JOGG-aanpak. Aan de hand van deze pijlers wordt zo concreet mogelijk beschreven welke acties worden ondernomen. Dit zijn de procesdoelen die we onszelf stellen voor JOGG in de eerste drie jaren. De procesdoelen zijn regionaal bepaald, lokaal worden deze verder uitgewerkt door een aantal concrete activiteiten en resultaten. Pijler 1: politiek bestuurlijk draagvlak Het is van belang dat de interne organisatie en het bestuur van de gemeente Hattem mee worden genomen in de JOGG-aanpak en deze actief gaan uitdragen. Daarom zijn de volgende procesdoelen bepaald: -
Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, heeft in de toekomst een belangrijke plaats in de relevante beleidsnotities B&W en andere relevante ambtenaren van diverse sectoren zijn enthousiast, bekend met en betrokken bij de JOGG-beweging en zorgen voor de inzet van middelen en/of menskracht. De raad is jaarlijks geïnformeerd over de voortgang van JOGG. Meerdere politieke partijen hebben het voornemen om bij de eerstvolgende raadsverkiezingen de voortzetting van JOGG op te nemen in het partijprogramma.
Preventie van overgewicht is tot nu toe beperkt gebleven tot de beleidsterreinen volksgezondheid en sport. Samenwerking met meerdere beleidsterreinen is ons doel, zodat een integrale aanpak ontstaat. Ruimtelijke ordening en beheer van de openbare ruimte kunnen bijdragen door bij de beoordeling van plannen de invloed op de gezondheid mee te laten wegen. Onderwijs kan een rol spelen door scholen te stimuleren om een gezondheidsbeleid op te stellen en na te leven. Economische zaken speelt een rol bij het betrekken van private partijen bij de aanpak van overgewicht. Zo zijn er talloze voorbeelden van hoe de verschillende beleidsterreinen kunnen bijdragen aan de JOGG-aanpak. Beoogde activiteiten en resultaten:
Er wordt een interne kerngroep gevormd, bestaande uit een aantal sleutelfiguren binnen de organisatie, die 4x per jaar bij elkaar komt. JOGG wordt standaard geagendeerd in het overleg van het maatschappelijk cluster 2 maal per jaar wordt JOGG geagendeerd in het eenheidsoverleg O&A en eenmaal in het cluster ruimte breed Met elkaar wordt er gestreefd naar een integrale aanpak gericht op de preventie van overgewicht bij kinderen en jongeren. In de lokale beleidsnotities en het collegeprogramma is een paragraaf opgenomen over de bevordering van een gezonde leefstijl bij de jeugd. Waar mogelijk komt dit in meer beleid(sdocumenten) terug. Er wordt binnen de gemeentelijke organisatie jaarlijks een gezondheidsweek georganiseerd met sportieve activiteiten en activiteiten die te maken hebben met een gezonde leefstijl. In die week kunnen bijvoorbeeld gezondheidsonderzoeken plaatsvinden en workshops worden georganiseerd. Dit wordt georganiseerd door de werkgever en JOGG sluit hier bij aan.
11
Tijdens de gezondheidsweek wordt een (lunch) bijeenkomst georganiseerd in het kader van JOGG voor collega’s om het interne draagvlak en betrokkenheid te vergroten De wethouder wordt regelmatig bijgepraat over de voortgang De interne organisatie, college en raad worden 3 maal per jaar via een nieuwsbrief op de hoogte gebracht van de voortgang Het college draagt de boodschap van JOGG waar mogelijk uit en zet zich actief in tijdens landelijke activiteiten in het kader van JOGG. De jongerenraad wordt geïnformeerd en waar mogelijk betrokken
Pijler 2: publiek private samenwerking (PPS) Onze maatschappelijke partners zijn onmisbaar bij het uitvoeren van de activiteiten in het kader van JOGG en het behalen van de geformuleerde doelstellingen. Een gezonde gemeente betekent echter ook gezond ondernemen. Bij het plannen en uitvoeren van programma’s gericht op gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, wordt daarom het bedrijfsleven direct betrokken. Lokale bedrijven kunnen bijdragen door hun expertise in te brengen in een projectgroep, interventies mede te financieren, communicatie rondom het belang van gezonde leefstijl te verzorgen of zelf activiteiten te organiseren in het bedrijf of in de wijk. De landelijke private partners van JOGG zijn: Albert Heijn, Albron, Friesland Campina, Nutricia, Unilever, Zilveren Kruis Achmea. Regionaal is het volgende procesdoel omschreven: -
Van de partijen in de wijk (zoals scholen, sportverenigingen, ondernemers en wijkwelzijnsorganisaties) is 2 jaar na aanvang van de JOGG-aanpak, 60% betrokken bij de JOGG-aanpak.
Voor onze lokale aanpak willen we een aantal bedrijven gericht benaderen om zich te verbinden aan de JOGG-aanpak. Hiermee hopen we dat er een sneeuwbaleffect ontstaat en dat meer bedrijven zich willen committeren. De pijler PPS is ook met het oog op de continuïteit van het de aanpak na 2017 erg belangrijk. In een apart plan van aanpak voor deze pijler wordt een strategie verder uitgewerkt. Beoogde activiteiten en resultaten:
We ontwikkelen een visie op PPS. Deze is in ieder geval besproken met de betrokken wethouders en de beleidsmedewerker economische zaken die de contacten onderhoudt met de ondernemers en ondernemersverenigingen. We onderzoeken de mogelijkheid om een werkgroep PPS in te stellen. Sportverenigingen, onderwijsinstellingen, welzijnsinstellingen, kinderdagverblijven, zorgpartners, partners binnen het CJG en de GGD zijn betrokken bij de JOGG-aanpak en maken deel uit van de diverse werkgroepen. Het college van B&W brengt JOGG actief onder de aandacht bij bedrijven die een bijdrage zouden kunnen leveren aan de lokale JOGG-aanpak. Er is een longlist en shortlist opgesteld van bedrijven en organisaties die een bijdrage zouden kunnen leveren aan de lokale JOGG-aanpak.
12
Met minimaal 5 bedrijven of organisaties (over de gehele JOGG-periode) zijn meerjarige samenwerkingsafspraken gemaakt in de vorm van mensen, middelen, munten, massa en/of media. We koppelen bedrijven specifiek aan de campagnes, te beginnen met de drinkwatercampagne.
Pijler 3: Sociale Marketing Om de boodschap van JOGG verder te brengen is van belang dat we aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroepen. Sociale marketing zal worden ingezet om het onderzoek naar de behoeften, barrières en de motivatie van de doelgroep uit te voeren en in te zetten bij interventies en activiteiten. Een stagiaire communicatie gaat een plan van aanpak maken op deze pijler. Het volgende procesdoel is geformuleerd: -
Bij de opzet en implementatie van minstens 1 lokale interventie is het JOGG-stappenplan Sociale Marketing doorlopen.
Beoogde activiteiten en resultaten:
In regionaal verband wordt er een drinkwatercampagne via de methodiek van SMK uitgerold. Deze wordt in het voorjaar van 2016 uitgevoerd en richt zich vooral op ouders. Het uitwerken en implementeren van het lokale plan van aanpak voor de campagne: ‘Hattem drinkt water’. Deze is in september 2015 gereed gekomen. Het onderzoeken van de houdingen, gedragingen en barrières van kinderen en hun ouders ten aanzien van een gezonde leefstijl. De uitkomsten van het onderzoek zijn in november 2015 gereed en kunnen worden ingezet bij de campagnes en de communicatie richting de doelgroepen. We focussen ons in het schooljaar 2015/2016 op de campagne ‘Hattem drinkt water’ en zullen de campagnes ‘gratis bewegen’ en ‘groente en fruit eten’ later gaan uitrollen. We proberen kansen op het gebied van deze thema’s echter wel benutten en partners zoals scholen hierbij zoveel mogelijk ondersteunen. Bij het uitwerken van de campagnes wordt gebruik gemaakt van de SMK methodiek.
Deze campagnes zijn instrumenten om de boodschap van JOGG over te brengen en hiermee gedrag te beïnvloeden. Het resultaat is een jaarkalender met activiteiten gericht op deze thema’s. Voor de uitvoering wordt gekeken naar de inzet van onze partners en is het van belang dat buurtsportcoaches kunnen worden ingezet die zelf ook activiteiten kunnen ontplooien die aansluiten bij de vraag van de doelgroep en partners. Pijler 4: verbinding preventie en zorg (VPZ) Het doel van de pijler VPZ is de ontwikkeling van een sluitende ketenaanpak voor het signaleren en doorverwijzen van kinderen met overgewicht. We zullen hier met een werkgroep VPZ een plan voor uitwerken met als resultaat een zorgpad voor deze doelgroep. Het volgende procesdoel is opgenomen voor de pijler VPZ: -
Er is een sluitende ketenaanpak waarin het kind met overgewicht/obesitas wordt gesignaleerd en doorverwezen naar geschikte (zorg)programma’s.
13
De eerste stap is echter om helder te krijgen wat er op dit moment al aanwezig is aan structuren en werkwijzen. Dit kan bijvoorbeeld door gebruik te maken van een vragenlijst. De GGD heeft hierin een ondersteunde rol en de werkgroep zal worden getrokken door de beleidsmedewerker volksgezondheid, onderwijs en jeugd. In de regio Noord-Veluwe speelt PROGEZ een rol voor de regionale JOGG-aanpak. We onderzoeken hier welke samenwerking mogelijk is. Beoogde activiteiten en resultaten:
We zullen in het najaar van 2015 starten met een startbijeenkomst VPZ met als resultaat het formeren van een werkgroep VPZ of het benutten van de reeds aanwezige structuren. Ten aanzien van de lokale (werkgroep) structuur denken we aan de partners aanwezig in het CJG, (school)maatschappelijk werk, diëtisten, de huisartsen, fysiotherapie, PROGEZ etc. De bestaande structuren, interventies en werkwijzen voor de signalering, doorverwijzing, preventie en aanpak van overgewicht worden in kaart gebracht. Er wordt een sluitende ketenaanpak en/of zorgpad ontwikkelt voor kinderen met overgewicht of obesitas.
Pijler 5: Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie (WBE) Voor deze pijler is de GGD Noord- en Oost Gelderland ingeschakeld om de monitoring en evaluatie te realiseren, met name op effect en gedrag. Lokaal wordt de procesevaluatie uitgevoerd. Ten aanzien van deze pijler is het volgende procesdoel geformuleerd: -
De JOGG-aanpak wordt gemonitord en geëvalueerd op proces en effect.
De effect evaluatie zal worden uitgevoerd op de eerdergenoemde doelstellingen die ook in de doelenboom in bijlage 2 zijn opgenomen. Hiervoor is door de GGD het ‘Evaluatieplan Gewoon Gezond Gewicht’ opgesteld. Voor het bepalen van de effecten op het percentage kinderen met overgewicht worden de registraties van de JGZ-onderzoeken benut. Voor de effectresultaten van de gedragsdoelen worden de GGD-monitors gericht op de leeftijdsgroepen 0-12 jaar (jeugdmonitor) en 12-18 jaar (E-MOVO) gebruikt. Voor de procesevaluatie worden 2 instrumenten gebruikt. In de Activiteitenmonitor registreert de JOGG-regisseur doorlopend welke activiteiten voor welke doelgroep en met betrekking tot welk gedragsdoel zijn uitgevoerd en hoe die zijn verlopen. De JOGG-regisseur is verantwoordelijk voor het ophalen van deze informatie. Daarnaast neemt de JOGG adviseur 2 keer per jaar met de JOGG adviseur de Voortgangstool af om de voortgang op de 5 JOGG-pijlers vast te leggen. Naast de WBE die de GGD verzorgt onderzoeken we de mogelijkheid van het uitvoeren van het instrument ChecKid, dat elke 3 jaar in Zwolle wordt uitgevoerd. Op deze manier verwachten we nog meer inzicht te krijgen in het gedrag van kinderen en ouders en de ontwikkeling van overgewicht in Hattem. Hiervoor benaderen we de Hogeschool Windesheim die dit onderzoek in Zwolle uitvoeren.
14
Organisatiestructuur JOGG-Hattem De organisatiestructuur bestaat uit een regionale en een lokale component. De regionale structuur bestaat uit een stuurgroep, een projectgroep en een werkgroep. Deze is in de bijlage verder uitgewerkt. Lokale organisatiestructuur Om de JOGG-aanpak in Hattem een succes te maken is het van belang om de organisatie zo in te richten dat zowel intern als binnen de Hattemse samenleving draagvlak ontstaat voor de aanpak. Op deze manier moet de samenwerking verdere vorm gaan krijgen en kunnen we gaan werken aan de geformuleerde doelen en resultaten. De beoogde deelnemers zullen op korte termijn worden benaderd.
Kerngroep: - Beoordelen van de voortgang - PR / ambassadeurschap - Adviesrol voor JOGG-aanpak De kerngroep bestaat uit een aantal sleutelfiguren binnen de gemeentelijke organisatie, uit verschillende disciplines en achtergronden. De kerngroep bewaakt de algemene voortgang en draagt de JOGG-aanpak waar mogelijk uit naar buiten. Indien nodig worden hier formele besluiten op lokaal niveau genomen of voorbereid, maar het betreft hier voornamelijk een adviesrol voor de aanpak.
15
JOGG-regisseur: - voert regie over de JOGG-aanpak - opstellen en uitvoeren uitvoeringsplannen - informeren en kennis delen - verbinden en ondersteunen samenwerkingspartijen Klankbordgroep We onderzoeken de mogelijkheid en de interesse voor een klankbordgroep bestaande uit een aantal sleutelfiguren die al in een vroeg stadium hebben aangegeven mee te willen denken binnen de aanpak. Zij kunnen een klankbordfunctie hebben voor de JOGG-regisseur en kunnen als sparringpartner fungeren. Hierbij kan ook worden gedacht aan het toetsen van plannen of ideeën voor activiteiten en hoe deze het beste kunnen worden uitgerold. Werkgroepen: - afstemming en vertaling naar de praktijk - uitvoering plan van aanpak op specifieke thema’s - het genereren van ideeën en activiteiten voor de aanpak - verbinding van samenwerkingspartners/eigen achterban - inhoudelijke kennis delen Op dit moment hebben we in ieder geval drie werkgroepen voor ogen. De werkgroepen ‘gezonde school’ en ‘ouderbetrokkenheid’ staan onder voorzitterschap van de JOGG-regisseur. Bij de werkgroep VPZ is dit de beleidsmedewerker Jeugd en Volksgezondheid, vanwege de korte lijnen richting het CJG en andere partners. Ten aanzien van VPZ kijken we in eerste instantie echter of kan worden aangehaakt bij de bestaande structuren. Daarnaast onderzoeken we de mogelijkheid voor een werkgroep PPS en hoe we dit het beste kunnen vormgeven. Werkgroep ouderbetrokkenheid Omdat de thuissetting en de betrokkenheid van ouders een belangrijk doel is binnen onze aanpak, zullen we een werkgroep ouderbetrokkenheid in het leven roepen. Daarnaast voeren we een onderzoek uit onder ouders in het kader van sociale marketing. Met de input van de werkgroep en de informatie uit het onderzoek, willen we bepalen waar ouders behoefte aan hebben en hoe veranderingen in houding, gedrag en de fysieke en sociale omgeving het beste kan worden gerealiseerd. Werkgroep gezonde school Het basisonderwijs, peuterspeelzaal en kinderopvang zien wij als een belangrijke ‘vindplaats’ van onze doelgroep. Als het gaat het ontwikkelen van activiteiten binnen het onderwijs willen we graag gebruik maken van hun kennis, ervaring en jaarprogramma. Om deze reden willen we een werkgroep ‘gezonde school’ instellen bestaande uit directeuren, docenten, de vakleerkracht bewegen, vertegenwoordiging vanuit de kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en BSO en ouders (bijvoorbeeld via de ouderraden of werkgroepen op scholen). De gezonde school adviseur van de GGD (Inge Salomons) heeft een ondersteunende en adviseren rol in deze werkgroep.
16
Werkgroep VPZ VPZ is een belangrijke pijler voor de aanpak van overgewicht. De eerste stap is om helder te krijgen wat er op dit moment al aanwezig is aan structuren en werkwijzen. We zullen in het najaar van 2015 starten met een startbijeenkomst VPZ om deze pijler verder vorm te geven. Waar mogelijk wordt aangesloten bij bestaande structuren. Als dit niet voldoende blijkt om het gewenste resultaat te halen, dan kiezen we voor een werkgroep VPZ die zich bezig gaat houden met de uitwerking van de pijler ‘Verbinding Preventie en Zorg’. Voorzitter van deze werkgroep is dan de beleidsmedewerker jeugd en volksgezondheid. De GGD heeft hier een ondersteunde rol.
17
Communicatie ten aanzien van communicatie zal een communicatieplan worden gemaakt. Dit plan wordt geschreven door een student communicatie en zal bestaan uit de volgende aspecten: - communicatie intern - communicatie partners - communicatie doelgroep en ouders (sociale marketing) Dit plan is eind oktober 2015 gereed. We streven naar een lokale communicatiekalender en kijken naar het inschakelen van lokale ambassadeurs. Daarnaast wordt er verder vorm gegeven aan het gebruik van sociale media, in het bijzonder twitter (@JOGG-Hattem) en facebook (www.facebook.com/JOGG-Hattem) en de uitwerking van de campagnes. Een concrete uiting van communicatie is de nieuwsbrief. Deze wordt 3 maal per jaar uitgegeven. Deze zal ook verder worden ontwikkeld. De pagina www.hattem.nl/jogg wordt gebruikt om informatie en stukken te delen met belanghebbenden en geïnteresseerden.
18
Bijlagen: 1. Regionale organisatiestructuur 2. JOGG-model: regionale doelstellingen Gewoon Gezond Gewicht
19
Bijlage 1: Regionale organisatiestructuur Er bestaat een stuurgroep, regionale projectgroep en een regionale werkgroep. Hieronder wordt per groep de samenstelling weergegeven, de taken en verantwoordelijkheden en de frequentie van de overleggen. Stuurgroep Wethouder Apeldoorn Wethouder Brummen (technisch voorzitter 2015?) Wethouder Hattem Wethouder Lochem Wethouder Voorst Regionale JOGG-coördinator Regionale JOGG-regisseur
Paul Blokhuis Luuk Tuiten Martijn Hospers Trix van der Linden Wim Vrijhoef Christien Pieterse Weslie Gerrits
Taken/verantwoordelijkheden Beoordelen van resultaten a.d.h.v. tussen- en eindrapportages. Formele beslissingen. PR / ambassadeurschap. Frequentie Minimaal 2 keer per jaar
Regionale projectgroep Regionale JOGG-coördinator (voorzitter) Regionale JOGG-regisseur Beleidsmedewerker Apeldoorn Beleidsmedewerker Brummen Beleidsmedewerker Hattem Beleidsmedewerker Lochem Beleidsmedewerker Voorst Beleidsadviseur GGD
Christien Pieterse Weslie Gerrits Patricia Douma Rein Reusink Said Satyane Ard Kosters Mary Vlassak Carolien de Rover
Taken/verantwoordelijkheden projectgroep Opstellen regionaal plan van aanpak Bewaken van voortgang van project Link leggen met beleidsnota’s / decentralisaties etc. Presentaties e.d. voor colleges Frequentie Minimaal 1 keer per 4 weken in opstartfase, daarna minder frequent
20
Regionale werkgroep Regionale JOGG-coördinator (voorzitter) JOGG-regisseur Apeldoorn JOGG-regisseur Brummen JOGG-regisseur Hattem JOGG-regisseur Lochem JOGG-regisseur Voorst
Christien Pieterse Weslie Gerrits Yolanda Jansen Klaas-Jan Ritzema Corrie de Zwaan Jan Mulder
Taken/verantwoordelijkheden projectgroep Uitvoeren PVA Elkaar informeren Delen van kennis Frequentie Minimaal 1 keer per 4 weken (2 weken na bijeenkomst regionale projectgroep) In aanvulling op de stuurgroep, de regionale projectgroep en de regionale werkgroep, kunnen per gemeente ook nog een of meer lokale werkgroepen opgezet worden. De lokale JOGG-regisseur is hiervan de voorzitter. Vertegenwoordigers van o.a. wijkcomité, sportverenigingen, onderwijs, CJG kunnen deel uitmaken van de lokale werkgroepen.
21
