PLAN VAN AANPAK CLUSTER INFORMATIE TECHNOLOGIE (EN PROCESSEN) Versie 0.5 1 mei 2014 (geactualiseerd) Auteurs: Bram Mommers, Jacqueline Meerkerk
Pagina １ van 23
INHOUD 1
Inleiding......................................................................................................................................................４
2
Opdrachtomschrijving ................................................................................................................................５
3
2.1
Huidige situatie en Probleemstelling ....................................................................................................５
2.2
Visie en uitgangspunten .......................................................................................................................６
2.3
Doelen 2014 .........................................................................................................................................７
2.4
Samenhang met andere clusters ..........................................................................................................８
Open BIM standaarden...............................................................................................................................９ 3.1
3.1.1
Inleiding ......................................................................................................................................９
3.1.2
Kenniskaarten: NL BIM levels en Open BIM Standaardenkaart....................................................９
3.2
4
5
Nederlandse BIM Informatisering levels / Open BIM Standaardenkaart...............................................９
Globale analyse Open BIM standaarden........................................................................................... １０
3.2.1
BIR ambitie..............................................................................................................................１０
3.2.2
Inventarisatie knelpunten & wensen per standaard................................................................ １０
3.2.3
visie en strategie .....................................................................................................................１５
Systems Engineering ............................................................................................................................... １６ 4.1
Inleiding............................................................................................................................................ １６
4.2
Leidraad SE en COINS .......................................................................................................................１６
4.3
Aanpak ............................................................................................................................................. １７
Plan van aanpak...................................................................................................................................... １８ 5.1
Inleiding............................................................................................................................................ １８
5.2
Activiteiten ....................................................................................................................................... １８
5.2.1
NL BIM levels en Open BIM standaardenkaart ........................................................................ １８
5.2.2
CB-NL ......................................................................................................................................１８
5.2.3
Visie en (inter)nationale Strategie Open BIM Standaarden ..................................................... １８
5.2.4
Systems Engineering en COINS................................................................................................ １９
Pagina ２ van 23
5.2.5
6
Informatie Architectuur...........................................................................................................２０
5.3
Organisatie ....................................................................................................................................... ２０
5.4
Planning............................................................................................................................................ ２１
5.5
Informatie & Communicatie .............................................................................................................２２
5.6
Financiën .......................................................................................................................................... ２２
Bijlagen................................................................................................................................................... ２３ 6.1
Projectplan COINS ............................................................................................................................２３
6.2
Plan van aanpak Informatie appendix Leidraad SE 3.0...................................................................... ２３
6.3
Plan van aanpak IFC (discussiestuk) ..................................................................................................２３
Pagina ３ van 23
1 INLEIDING Aanleiding, doel en doelgroep Het BIM-programma van de BIR is een impulsprogramma om invoering van bouwen met BIM te versnellen. Het programma is in 2013 gestart en heeft een looptijd tot eind 2014. Hierna zal verdere borging plaatsvinden. De scope van het impulsprogramma is sectorbreed en nationaal, gericht op B&U, GWW en de ruimtelijke omgeving. Dit plan van aanpak geeft een uitwerking van het cluster Informatietechnologie van het BIM-programma van de BIR. De doelgroep van dit plan van aanpak is primair de werkgroep en het programmabureau van de BIR en voor beheerorganisaties van Open BIM Standaarden en daarnaast informatief voor inhoudelijk geïnteresseerden uit het veld die de ontwikkelingen willen volgen of beïnvloeden. Daarnaast zijn er nog twee andere clusters: Management en Organisatie, en Mens & Cultuur. Leeswijzer In het eerste hoofdstuk wordt de opdracht beschreven zoals die door de Bouw Informatie Raad bij het Cluster Informatie Technologie is neergelegd, en die afkomstig is uit het programmaplan van de Bouw Informatieraad. Deze opdracht bevat feitelijk twee inhoudelijk te onderscheiden onderwerpen. Enerzijds gaat het om open BIM informatie standaarden, en anderzijds Systems Engineering wat de onderliggende, door BIM te faciliteren, processen standaardiseert. Na de opdrachtbeschrijving is de huidige situatie van deze twee onderwerpen in afzonderlijke hoofdstukken nader beschreven. In het vijfde hoofdstuk is het daadwerkelijke plan van aanpak opgenomen (inclusief actualisatie per mei 2014).
Pagina ４ van 23
2 OPDRACHTOMSCHRIJVING 2.1 HUIDIGE SITUATIE EN PROBLEEMSTELLING Voor het aspect ‘informatietechnologie’ richt de BIR zich op de ontwikkeling van openstandaarden voor de uitwisseling van informatie. De BIR richt zich dus niet op de ontwikkeling van de bijbehorende hardware- en softwaretools; de ervaring leert dat deze tools ontstaan zodra er een behoefte is vanuit de markt. Standaarden zijn bedoeld om interoperabiliteit mogelijk te maken: het vermogen van ICT-systemen, en de business processen die zij ondersteunen, om data uit te wisselen en informatie en kennis te delen (bron: European Interoperability Framework). Wat is een standaard? Een standaard is een centrale en formele vastlegging van informatie- en procesafspraken. Standaarden zijn in te delen naar semantiek, datamodelen processen: • Semantiek: taalafspraken (termen en definities) • Datamodel: formaat van de informatiedrager • Processen: wie levert wat wanneer; informatieoverdracht inzake het proces NB: Semantiek en datamodel worden vaak gecombineerd, b.v. bij IFC en CityGML . Er zijn veel verschillende open BIM-standaarden, met deels ook een onderlinge overlap. Verder is er een verschil in de mate van volwassenheid van standaarden (de mate waarin zij doorontwikkeld en/of geaccepteerd zijn). Zo zijn bijvoorbeeld IFC voor Infrastructuur en COINS ‘emerging’ standaarden, en VISI, IFC (B&U) en CityGML ‘mature’ standaarden. Er is ook een verschil in de mate waarin standaarden internationaal verankerd zijn. Dit is veelal afhankelijk van de mate waarin de betreffende sector (waaruit de standaard afkomstig is) internationaal actief is. Zo is de geo-sector al geruime jaren internationaal actief met participatie vanuit Nederland in het Open GeoSpatial Consortium (OGC), waarin internationaal afspraken worden gemaakt. Vanuit de bouwsector vindt momenteel actieve participatie plaats in buildingSMART International, het Internationale orgaan op dit gebied, deels rechtstreeks en deels via buildingSMART Benelux. Het beheer van verschillende standaarden is nog niet duurzaam geregeld. De probleemstelling voor het cluster ‘informatietechnologie’ is onvoldoende beschikbaarheid van stabiele, onderling samenhangende en geaccepteerde open BIM standaarden. Processen: onderscheid tussen informatie processen en business processen De functie van een processtandaard is duidelijk te maken wie welke rolheeft in een BIM project en grofweg welke gegevens door wie en wanneer worden geleverd. We spreken hier over informatieprocessen: het gaat om het uitwisselen van procesinformatie bij voorbeeld planning, en niet om het business proces zelf. Bij BIM dienen diverse informatieprocessen rondom communicatie, samenwerking, contractmanagement, systems engineering (ontwerpproces) en data uitwisseling helder te worden beschreven en vastgelegd. Deze processen dienen bij een BIM project met meerdere partijen integraal beschreven te worden, zowel voor de opdrachtgever als voor de opdrachtnemer. In sommige gevallen kunnen deze rolverdeling en taken en/of werkwijze onafhankelijk van elkaar bij de partijen worden opgepakt. In andere gevallen is het wenselijk dit proces via een nationaal BIM-protocol uit te werken, mogelijk gekoppeld aan een te gebruiken BIM-standaard. Sommige (mature) standaarden zoals IDM en VISI (communicatieproces) beschrijven het proces en stellen bij het gebruik van de standaard ook een rolverdeling voor tussen een marktpartij en de opdrachtgever.
Pagina ５ van 23
In andere gevallen, zoals bij het ontwerpproces Systems Engineering (SE), is het werkproces via een actuele werkwijze (Leidraad SE 3.0) voor beide partijen uitgewerkt, maar is de standaard nog niet gekozen of van onvoldoende kwaliteit (immature).Net als bij de andere standaarden zijn ook het proces en/of de werkwijze vaak per organisatie, soms per land (VISI) en soms internationaal (IDM) verankerd. De probleemstelling voor het aspect ‘processen’ is: het ontbreken van een eenduidige nationale aanpak voor het SE-proces i.r.t. Open Bim standaarden en voor het informatieproces rond de samenwerking met BIM tussen marktpartijen en opdrachtgevers. BIM BIM betreft het managen van de informatie gedurende het proces.
Het proces System engineering beschrijft het proces.
System Engineering
2.2 VISIE EN UITGANGSPUNTEN Het overheidsbeleid is: ‘open standaarden, tenzij...’. De basisvraag is dan vervolgens: waarom open BIM standaarden? De motivatie is: • De wens om in de keten onafhankelijk te zijn van softwarebedrijven (geen vendorlock-in); • Het streven naar duurzame oplossingen voor informatie en de uitwisseling daarvan. Uitwisseling van digitale informatie vindt steeds meer plaats. Ook door opdrachtgevers. Om concurrentie in de markt mogelijk te maken dienen opdrachtgevers open standaarden voor te schrijven. Daarnaast signaleren we dat ook het bedrijfsleven de urgentie voelt om met open standaarden te werken om met zoveel mogelijk partijen samen te kunnen werken. Het open karakter van de BIM standaarden is voor ons dan ook een uitgangspunt. Visie open BIM standaarden: zowel kwaliteit als acceptatie van belang! Onze visie voor het bereiken van het beoogde effect van het gebruik van open BIM-standaarden is de formule: E = K*A (Effect is het product van Kwaliteit maal Acceptatie). De kwaliteit wordt bepaald door de antwoorden op de volgende vragen: • Doet de standaard wat hij moet doen? • Sluit de standaard aan op de gebruikersbehoefte? Voor het bereiken van een goede kwaliteit is het nodig om inzicht te hebben in de functionele eisen en gebruikersbehoeften bij opdrachtgevers en marktpartijen, en de standaarden te ontwikkelen inco-creatie met experts en gebruikers. De acceptatie (of adoptie) zit op verschillende niveaus. Allereerst de culturele acceptatie. Deze drempel is vermoedelijk nog het grootst voor een brede adoptie in de praktijk. Hiervoor verwijzen we naar de clusters ‘Management & Organisatie’ en ‘Mens & Cultuur’.Daarnaast is randvoorwaardelijk: • Technische acceptatie door gebruikers: specialisten die ermee moeten werken; • Formele en internationale verankering: door standaardisatie-organisaties, zoals NEN, BuildingSmart, ISO etc.
Pagina ６ van 23
De afbakening betreft open BIM standaarden gericht op nationaal belang: sectorbreed, over hele levenscyslus, voor B&U, GWW en Ruimtelijke omgeving. Qua strategie richten de inspanningen van de BIR zich vooral op het regisseren van ontwikkelingen die reeds plaatsvinden, boven zelfnieuwe standaarden ontwikkelen. Visie op processen: eigen verantwoordelijkheid, tenzij! Het gebruik van open BIM-standaarden (met bijbehorende processen) vormt ook hier de basis. Het vormgeven en vastleggen van deze processen is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van partijen zelf. Vanuit de BIR worden dergelijke processen dan ook niet voorgeschreven, tenzij daar vanuit meerdere partijen een gedeeld belang aanwezig is of wanneer de open BIM-standaard dit vereist. In het laatste geval zal deze taak dan samen met de ontwikkeling van de BIM-standaard zelf dienen te worden opgepakt. Ook hierbij is het van belang dat de eisen en gebruikersbehoeften van de processen bij zowel de opdrachtgevers als bij de marktpartijen in de bouw het uitgangspunt vormen en geaccepteerde open BIM standaarden; ook hier het motto: E = K*A.
2.3 DOELEN 2014 De hoofddoelstelling voor het aspect ‘informatietechnologie’ voor eind 2014 is de beschikbaarheid van stabiele en geaccepteerde open BIM standaarden: • Op het gebied van semantiek, datamodel en processen; • Voor B&U en GWW; • Voor Ruimtelijk omgeving (geo) i.s.m. Geonovum; • Internationaal verankerd (CEN/ISO/Building Smart); Op het gebied van semantiek is de doelstelling concreet de realisering van de Nederlandse Conceptenbibliotheek (CB-NL). Voor de overige gebieden (datamodel, processen) is eerst een behoefteinventarisatie nodig om inzicht te bieden in het huidige palet aan standaarden (zoals VISI,IFC, COINS, City GML etc.) en de aansluiting op de behoefte van de gebruikers en eventuele knelpunten hierin. Op basis van deze reality-check (met werktitel: ‘Open BIM Standaardenkaart’, opgenomen in het volgende hoofdstuk) kan een nadere prioritering worden gemaakt voor eventuele benodigde activiteiten om tot de gewenste open BIM standaarden op het gebied van datamodel en processen te komen. Vanuit het cluster Management en Organisatie wordt gestreefd om deze standaarden zonder winstoogmerk/vanuit basisfinanciering in beheer bij toekomstbestendige organisatie(s) onder te brengen. De hoofddoelstelling voor het aspect processen voor eind 2014 is de beschikbaarheid van een uitgewerkt(e) werkwijze en/of proces voor het werken met BIM in projecten, inclusief de samenwerking tussen opdrachtgevers en marktpartijen. Dit is in principe de taak van alle partijenafzonderlijk, maar er blijkt behoefte aan een landelijke invulling van twee processen: • De aanpak van het Systems Engineering proces (conform Leidraad SE 3.0) • De aanpak van de samenwerking met BIM tussen marktpartijen en opdrachtgevers (via een nationaal BIMprotocol). Het eerste proces wordt opgepakt bij dit cluster informatietechnologie samen met de ontwikkeling van een open BIM standaard voor SE. Het tweede proces vormt een onderdeel van de activiteiten in het cluster Management & Organisatie (in samenwerking met het cluster Informatietechnologie).
Pagina ７ van 23
2.4 SAMENHANG MET ANDERE CLUSTERS In figuur 1 is de samenhang tussen de clusters in het BIM-programma weergegeven via de hoofddoelen per aspect. Het aspect Processen wordt deels binnen het cluster IT en deels binnen het cluster M&O opgepakt. Processen: •Aanpak SE •Aanpak samenwerking
Management & organisatie: •Inzicht in en regie op BIM maturity •Breed gedragen nationaal BIMprotocol •Beheervisie/-plan open standaarden
Prestaties: Vliegwieleffec t voor implemementatie BIM in Nederland
Mens & cultuur: •Communicatieplan en website •Opleidingskader met competenties •Opleidingstrajecten en leerlijnen •Resultaten waardenonderzoek
Informatietechnologie: •Open standaarden voor semantiek (CB-NL), datamodel en processen •Open BIM standaardenkaart
Raakvlakken met de andere clusters zijn onder andere: • Cluster M&O: nationaal BIM Protocol • Cluster M&C: kennis disseminatie en opleiding rond Open BIM Standaarden, initiatieven voor onderzoek voor ontwikkeling Open BIM Standaarden.
Pagina ８ van 23
3 OPEN BIM STANDAARDEN 3.1 NEDERLANDSE BIM INFORMATISERING LEVELS / OPEN BIM STANDAARDENKAART 3.1.1 INLEIDING Wij stellen een overzicht op met de titel ‘Nederlandse BIM Informatisering levels (Ketenintegratie d.m.v. Open Standaarden)’. Dit met als doel inzicht te verkrijgen in de stand van zaken en behoefte, integraal over alle sectoren, aan Open BIM standaarden in Nederland. Dit als reality-check en keuze-instrument voor de prioriteiten m.b.t. Open BIM standaarden. Dit overzicht kan tevens als een communicatie-instrument dienen: een referentiekader over open standaarden om misopvattingen te voorkomen. Er is besloten de standaarden in te delen op basis van internationaal gebruikte indelingen voor Open BIM Standaarden. Enerzijds het BIM maturity model1 zoals door de UK BIM Taskforce wordt toegepast en internationaal steeds meer wordt geadopteerd, en anderzijds door de information Interoperability driehoek zoals deze in de informatiekunde wordt gehanteerd (data-format, process, semantic) en bekend is uit de literatuur. Deze driehoek wordt overigens ook in andere industrieën gebruikt. Op basis van deze indeling is een inventarisatie gemaakt, én een eerste prioritering voor (door)ontwikkeling op basis van knelpunten en wensen. We gaan uit voor de definities van open standaarden uit van het Forum Standaardisatie (zie §2).
FIGUUR 1, DE INTEROPERABILITY DRIEHOEK VAN BUILDINGSMART MET DAARIN DE BUILDINGSMART STANDAARDEN
3.1.2 KENNISKAARTEN: NL BIM LEVELS EN OPEN BIM STANDAARDENKAART Op basis van het BIM maturitymodel dat door de UK BIM Taskforce voor de Engelse overheid is opgezet, en wat in Europa meer en meer wordt geadopteerd, is een Nederlandse vertaling gemaakt. Het model moet gezien worden als een groeimodel ten aanzien van de ketenintegratie d.m.v. Open BIM standaarden vanuit een technisch perspectief. Het is dus geen ‘maturity’ model voor organisaties. In het groeimodel onderscheiden we 4 levels (0 t/m 3,). Hierin zijn de Open BIM Standaarden gepositioneerd die voor dat level noodzakelijk zijn. Met andere woorden, de standaard is rand voorwaardelijk in dit specifiek level; de standaarden kunnen ook in lagere levels worden toegepast.
1
Gepubliceerd in de PAS1192.2. Zie http://www.bimtaskgroup.org/pas11922-overview Pagina ９ van 23
Er zijn in april 2014 twee kenniskaarten uitgebracht: Kenniskaart nr. 1 NL BIM Levels, en Kenniskaart nr. 2 Open BIM Standaardenkaart. De kaarten zijn te downloaden op www.bouwinformatieraad.nl en daarnaast in analoge vorm als flyer beschikbaar. Conclusies en duiding inventarisatie Open BIM Standaarden Zoals eerder beschreven, om informatie met elkaar te kunnen delen zijn standaarden op het gebied van dataformaat, proces en semantiek noodzakelijk. De eerste twee maken de technische uitwisseling mogelijk, de derde maakt interpretatie mogelijk. Binnen deze drie aspecten zijn er verschillende standaarden beschikbaar, en die zich veelal niet beperken tot enkel één van deze drie aspecten (bijvoorbeeld data-formaat standaarden bevatten vaak ook eigen semantiek). De verschillende standaarden zijn daarnaast grofweg onder te verdelen in standaardenvoor de uitwisseling van ‘niet-intelligente’ tekeningen en bestanden en anderzijds standaarden voor uitwisseling van BIM. De inventarisatie leert dat er een volledig palet aan standaarden beschikbaar is die gezamenlijk de behoefte afdekken. De mate van volwassenheid van de verschillende standaarden is een aandachtspunt en behoeft op een aantal punten zeker handelen. De grootste barrière blijkt echter niet technisch van aard te zijn maar heeft juist betrekking op de meer zachte kanten van implementatie trajecten bijvoorbeeld onbekendheid, beeldvorming, tegengestelde belangen en het ontbreken van gedeeld commitment.
3.2 GLOBALE ANALYSE OPEN BIM STANDAARDEN 3.2.1 BIR AMBITIE De UK BIM Taskforce, onderdeel van de UK government met als doel de implementatie van BIM in de UK te versnellen, heeft een duidelijke ambitie gezet. Met als referentie het groeimodel (zie §3.1.2) is aangegeven dat op een bepaald tijdstip level 2 breed zou moeten worden toegepast. Op basis hiervan wordt verder gepland. Tijdens de workshops die hebben geleid tot dit plan van aanpak, is geconstateerd dat er veel afhankelijk is van welk level je wil halen. Zonder een dergelijke ambitie zijn investeringen lastiger te onderbouwen. Daarom pleiten wij voor het definiëren van een ambitie. Een ambitie waarmee we ons uitspreken welk level er op een te bepalen tijdstip breed toegepast zou moeten worden, dit als uitgangspunt voor bijvoorbeeld de verdere ontwikkeling en implementatie van afsprakenstelsels.
3.2.2 INVENTARISATIE KNELPUNTEN & WENSEN PER STANDAARD Nadat de in §3.1 opgenomen standaarden zijn geïnventariseerd en op het juiste level zijn geplaatst in de Open BIM Standaardenkaart, zijn in een workshop per standaard de knelpunten bepaald. Om de urgentie van de knelpunten te kunnen duiden hebben we deze in een prioriteringsmatrix. Een matrix met op de horizontale as de mate van gebruik en in de verticale as de omvang van het knelpunt. Niet alleen de huidige positie van de standaard is in deze matrix bepaald, ook de gewenste positie. De standaarden die voor het cluster van belang zijn bevinden zich in de open BIM Standaarden kaart in level 2 en 3. Standaarden in level 0 vallen buiten de scope. en level 1 bevat geen standaarden (daarin wordt niet anders samengewerkt dan in level 1, zie §3.1). Hieronder is voor level 2 en 3 de prioriteringsmatrix opgenomen met daaronder per standaard een verdere beschrijving van de knelpunten.
Pagina １０ van 23
Level 2 Deze standaarden zijn randvoorwaardelijk voor level 2. Met andere woorden, oplossing van deze knelpunten is randvoorwaarde om op level 2te komen.
Omvang knelpunten in het gebruik
CB-NL
IFC
CityGML
VISI
IMGEO
Mate van gebruik van de standaard
Hierboven zijn de standaarden van level 2 in een prioriteringsmatrix opgenomen. Zowel de huidige positie in de matrix als de gewenste positie is door de werkgroep indicatief weergegeven. Hierbij geeft de pijl de gewenste beweging aan. Hieronder zijn de knelpunten en wensen per standaard verder uitgeschreven. Knelpunten en wensen IFC • Gebrek aan kennis van toepassing van IFC Dit zit enerzijds in de onbekendheid en anderzijds in de complexiteit van de standaard; de standaard is nog niet toegankelijk voor een breed publiek. Er is een aanpak nodig op het gebied van communicatie en kennismanagement (beter uitleggen en kennis verspreiden). Dit o.a. aan te pakken via buildingSMART i.s.m. de BIR. Ideeën hiervoor zijn: • Het communiceren van voorbeeldprojecten en deze tastbaar maken voor de gebruiker (geen droge informatie); • Het oprichten van een user group (als Nederlandse versie van de Internationale user group van buildingSMART) met daadwerkelijke eindgebruikers; • Het opzetten van cursussen; • Voorschrijven door opdrachtgevers; • Een BIMcaseweek voor IFC; • Een steunpunt (helpdesk) problemen standaarden (IFC).
Pagina １１ van 23
•
Niet de juiste afspraken omtrent de toepassing van IFC Het is niet altijd duidelijk op welke wijze IFC gebruikt dient te worden. Sommige dingen kan je er goed mee, andere niet. Dit zou opgelost kunnen worden door dit op te nemen in de ILS (Informatie Levering Specificatie) waarin IFC wordt voorgeschreven. Ook het BIM protocol kan hierin voorzien door aan te geven hoe IFC toe te passen.
•
De onderliggende technologie STEP is een verouderde techniek Voor kennis aannemen, is een observatie (komende jaren kunnen we hiermee nog vooruit, heeft voor voorlopig geen consequenties).
•
Koppeling met het Geo-informatie werkveld Het Geo-informatie werkveld komt vanuit de omgeving, de bouw heeft het onderwerp vanuit het gebouw opgepakt. Het tussenliggende gebied is de GWW sector (infrastructuur). Beide gremia willen dit ondersteunen. InfraGML door OGC, IFC for Infra door buildingSMART. Het risico is dat er verschillende standaarden komen. Dit willen we voorkomen door aanwezig te zijn in het netwerk (OGC en bSI) en invloed uit te oefenen (zie ook activiteit (inter)nationaal netwerkmanagement). Overigens kan de bouw veel leren van de geo wereld (hoeveelheid data, structuren en technologieën).
•
Koppeling met CB-NL Dit gaat verder dan alleen de CB-NL, het gaat om de integratie van de verschillende standaarden (dit is de achterliggende gedachte van COINS). Oppakken in werkpakket 2.0 ‘Rethinking the Standard’ als onderdeel van het projectplan COINS (zie ook §4.3). Kan ook opgenomen worden in het BIM protocol en/of in een algemene visie op Open BIM Standaarden van waaruit de activiteit (inter)nationaal netwerkmanagement wordt opgepakt.
•
Het in de GWW sector belangrijke geometrische concept overgangsboog (allignment) ontbreekt Is opgepakt door V-CON in samenwerking met buildingSMART.
Knelpunten en wensen CB-NL Hiervoor verwijzen we naar het CB-NL project. Aanvullend is naar voren gekomen: • Het IFD schema zoals door buildingSMART wordt toegepast voor het beheren van semantiek, is niet direct toepasbaar voor interoperabiliteit vraagstukken; • Er dient een technische standaard te zijn die beschrijft hoe de interactie tussen softwareapplicaties en de CB-NL eruit ziet. Oftewel hoe de interface eruit ziet. Knelpunten en wensen VISI Standaardisatie van communicatie in relatie tot contractmanagement. Deze standaard wordt op dit moment vaak toegepast in de GWW sector. In het bijzonder in de realisatiefase voor de interactie tussen opdrachtnemer en opdrachtgever. •
Behoefte aan simpelere versie Hiermee bedoelen we de templates (raamwerken) zoals die binnen VISI worden gehanteerd. Het is aan te bevelen light versie van deze templates ontwikkelen. Wij veronderstellen dat aannemers in de rol van opdrachtgever aan onderaannemers hier behoefte aan hebben. Dit onderwerp zal besproken worden met met Bouwend Nederland.
Pagina １２ van 23
•
Template voor ontwerp ontbreekt VISI beschikt nu alleen over templates die voor realisatie toegepast kunnen worden. In samenwerking met NL ingenieurs wordt bekeken of het mogelijk is ook templates voor ontwerpwerkzaamheden te ontwikkelen.
•
Archivering van informatie en dossier vorming ontbreekt. Het raamwerk zou simpeler mogen. Maar ligt ook vaak bij de aannemers. Voorlichting naar aannemers is wel een aandachtspunt. Communicatie dus.
•
Gebrek aan kennis over VISI VISI is breder toepasbaar dan alleen voor contactmanagement. Om dit over de bühne te brengen dient er een communicatieplan opgesteld te worden. CROW dient hierin het initiatief te nemen i.s.m. de BIR en de sector. Ook de uitvoering hiervan dient gemeenschappelijk te worden gedaan. De ideeën zoals opgenomen bij IFC (zie eerder in deze paragraaf) kunnen hierbij als inspiratie dienen (kennismanagement plan voor alle standaarden).
•
Integratie in bestaande applicaties Integratie van VISI in meerdere software applicaties is wenselijk omdat er nu nog een te zeer beperkte groep aanbieders is. Om leveranciers hiervoor te interesseren dient er opdruk vanuit de markt gegenereerd te worden. Deze marktvraag kan versneld vergroot worden door voorschrijven van de standaard en de voordelen voor de eindgebruikers duidelijk te maken.
•
Implementatie wel in GWW, in B&U lastig want geen dominante of grote opdrachtgever Meenemen in BIM norm van RGD, Aedes. Geadviseerd wordt dat het programmabureau zich hierover gaat buigen. Ook andere clusters dienen hier namelijk een rol in te spelen.
Knelpunten en wensen CityGML In de workshop bleek er te weinig kennis over CityGML te zijn. Meer informatie hierover op te vragen bij Geonovum. Indruk is wel dat de standaard nog weinig wordt toegepast. Vooralsnog geen actie op te zetten vanuit BIR.
Pagina １３ van 23
Level 3 Deze standaarden zijn randvoorwaardelijk voor level 3. Met andere woorden, oplossing van deze knelpunten is randvoorwaarde om op level 3 te komen.
BIM Protocol
Omvang knelpunten in het gebruik
COINS
Mate van gebruik van de standaard
Hierboven zijn de standaarden van level 3 in een prioriteringsmatrix opgenomen. Zowel de huidige positie in de matrix als de gewenste positie is door de werkgroep indicatief weergegeven. Hierbij geeft de pijl de gewenste beweging aan. Hieronder zijn de knelpunten per standaard verder uitgeschreven. COINS Voor COINS is een afzonderlijk (sub)project ingericht. In dit project is doorontwikkeling van COINS gecombineerd met de uitbreiding van de leidraad SE met een informatieparagraaf. Onderdeel van deze actie is een bredere workshop met de markt om de gewenste functionaliteiten en ontwikkelingen van deze standaard te bepalen. Op basis hiervan wordt de standaard verder ontwikkeld (zie §4 en §5.2.4). Een aantal reeds bekende knelpunten zijn: •
Nu nog te complex • Weinig softwaretools beschikbaar • Behoefte aan meer laagdrempelig interface (vraagt nu altijd een BIM container op basis van OWL, liever ook XML versies)
•
Gebrek aan kennis over COINS Ook hier is behoefte aan kennismanagement. Bij COINS betreft het vooral versiemanagement op objecten en andere informatie elementen in de lifecycle (levenscyclus informatiemanagement).
Pagina １４ van 23
BIM Protocol • Gebrek aan uniformiteit Er is geen nationale standaard. Wel hebben veel organisaties en soms sectoren eigen versies opgesteld. Dit geeft aan dat de behoefte er is. Maar tevens zien we dus een grote diversiteit wat samenwerking tussen partijen (met een eigen BIM protocol) niet vereenvoudigd. Door cluster M&O wordt het Nationaal BIM protocol opgepakt. Dit in nauwe samenwerking met de sector. •
Onduidelijkheid over de begripsvorming van BIM protocol Wat we precies verstaan onder een BIM protocol is niet eenduidig. Een taak voor het cluster M&O om dit goed te definiëren. Onderdeel hiervan is ook het definiëren van de onderdelen die deel uit zouden moeten maken van een BIM protocol. Een eerste idee is onderscheid te maken in twee delen. Part 1 (operationeel) en Part 2 (juridisch).
Algemene knelpunten Voor vele standaarden geldt dat niet duidelijk is hoe het beheer van de standaarden op de langere termijn is geregeld. Een duurzame oplossing is wenselijk.
3.2.3
VISIE EN STRATEGIE
De visie en strategie om de knelpunten en wensen aan te pakken, en de ideeën die hiervoor zijn genoemd, worden verwerkt in de activiteit (inter)Nationale visie en strategie open BIM standaarden (zie §5).
Pagina １５ van 23
4 SYSTEMS ENGINEERING 4.1 INLEIDING Doel van het cluster informatietechnologie is om de open standaarden rondom BIM te stimuleren, te regisseren en waar noodzakelijk te conditioneren. Onder open standaarden verstaan we die standaarden die nodig zijn om de informatie-uitwisseling tussen partijen mogelijk te maken. Standaarden die zoals beschreven uit te splitsen zijn naar data-formaat, semantiek en proces. Deze laatst genoemde processen hebben enkel betrekking op die processen die noodzakelijk zijn om de informatie-uitwisseling mogelijk te maken. Met andere woorden de proces standaarden beschrijven wie, welke informatie wanneer overdraagt. Deze proces standaarden zijn pas serieus op te stellen wanneer de onderliggende processen, bijvoorbeeld het ontwerpproces, realisatieproces of beheer & onderhoud proces zijn gestandaardiseerd. Het is een principe uit de informatiekunde dat eerst het onderliggende proces in kaart gebracht dient te worden alvorens het bovenliggen informatieproces gedefinieerd kan worden (informatiemodel). Als het onderliggende proces steeds anders ingevuld wordt kunnen alleen maar hele generieke standaarden voor het informatieproces gedefinieerd worden. In Nederland onderkennen we dit. Daarom dat we System Engineering vaak koppelen aan BIM2. De methodiek van System Engineering (gebaseerd op ISO15288) wordt toegepast als middel om het onderliggende proces te standaardiseren (ontwerp, realisatie en beheer & onderhoud), en daarmee vervolgens mogelijk te maken het bovenliggende informatie proces ook te standaardiseren. Adaptatie van System Engineering om het onderliggende proces te standaardiseren en daarmee het eenvoudiger te maken een informatie proces standaard neer te zetten. COINS heeft om deze reden System Engineering geadopteerd en verwerkt in de COINS standaard.
4.2 LEIDRAAD SE EN COINS Opmerking per 1 mei 2014: Deze paragraaf moet geactualiseerd worden (volgt later). System Engineering is beschreven in de ISO standaard 15288. Deze standaard is echter vrij uitgebreid en tegelijk voor meerdere uitleg interpretabel. Deze is door verschillende organisaties vertaald naar meer handzame en concrete richtlijnen. Meest bepalend en recent is de SE leidraad 3.03. Deze leidraad is het uitgangspunt. In de Nederlandse GWW-sector is behoefte aan een standaard voor de overdracht van informatie die voortkomt uit Systems Engineering activiteiten. Een eerste versie van een dergelijke standaard is in 2010 gepubliceerd door de COINS-organisatie, gebaseerd op de praktijk en inzichten in de GWW van dat moment. Met het verschijnen van de Leidraad SE 3.0 in november 2013 is er behoefte om de informatiestandaard SE (COINS) te actualiseren en in lijn te brengen met de laatste versie van de Leidraad SE.
2
Het koppelen van System Engineering (SE) aan het werken meteen BIM is in het bijzonder voor de GWW sector van toepassing. In de GWW sector wordt SE veel toegepast. In de B&U is SE zeker nog geen gemeen goed. Echter worden in de B&U dezelfde principes impliciet toegepast. 3 Zie http://www.leidraadse.nl Pagina １６ van 23
De COINS-standaard heeft een reikwijdte die verder gaat dan SE. Het is een open BIM-standaard die een aanvulling en verbinding verzorgt met standaarden van buildingSMART (IFC, IFD Library en IDM), OGC (GML) en CB-NL. De standaard wordt momenteel beproefd en toegepast in een 10-tal grote en middelgrote projecten. Uit deze praktijk is de behoefte gebleken aan een eenvoudiger aansluiting op de standaard, meer flexibiliteit voor project specifieke behoeften en meer software-ondersteuning. Doel van het cluster is om aan dit laatste invulling te geven. Beide onderwerpen (Leidraad SE en COINS) brengen wij onder één paraplu om de natuurlijke samenhang goed te kunnen benutten en borgen. Deze natuurlijke samenhang bestaat uit de informatie paragraaf uit de Leidraad SE (1) en de SE standaard uit COINS (2), en is hieronder gevisualiseerd.
4.3 AANPAK De Leidraad SE komt voort uit het zogenaamde 4P-overleg, een samenwerkingsverband van publieke opdrachtgevers en brancheorganisaties. Deze groep voelt zich eigenaar van de behoefte om te komen tot een informatiestandaard voor SE. Vandaar dat deze staande organisatie benut wordt om het onderwerp SE te trekken. De COINS-standaard wordt beheerd door de COINS-beheerorganisatie die ondergebracht is bij SBRCURNET. Aan deze organisatie zijn een groot aantal deskundigen en partijen verbonden. Het onderwerp COINS zal door deze organisatie getrokken worden. De uitvoering wordt vervolgens aangepakt door twee werkgroepen: • Werkgroep SE (leidraad), ingevuld door 4P-overleg • Werkgroep COINS, ingevuld door de COINS-beheerorganisatie De werkgroepen voeren ieder een project uit. In §5.2.4 is van de beide werkgroepen het plan van aanpak opgenomen. De 2 projecten hebben 2 werkpakketten gemeen: het opstellen van het SE informatiemodel en het geautomatiseerd testen. Deze kunnen samen opgepakt worden. De gedelegeerd opdrachtgever van het cluster ICT is verantwoordelijk voor het borgen van de samenhang. De afstemming met CB-NL wordt d.m.v. een liaison geregeld.
Pagina １７ van 23
5 PLAN VAN AANPAK 5.1 INLEIDING In dit hoofdstuk zijn achtereenvolgens de activiteiten, organisatie, planning, informatie & communicatie en financiën opgenomen om invulling te geven aan de opdracht uit hoofdstuk 2. Wat betreft de activiteiten betreft het deels lopende activiteiten, zoals het speerpunt CB-NL, en daarnaast nieuw op te starten activiteiten.
5.2 ACTIVITEITEN 5.2.1 NL BIM LEVELS EN OPEN BIM STANDAARDENKAART De resultaten van deze activiteit zijn gereed; de beide kenniskaarten zijn beschikbaar op de website van de BIR en zullen verder meegenomen worden in de communicatie en eigen beleidsbepalingen van de BIR. De Open BIM Standaardenkaart is mede tot stand gebracht met input vanuit de standaardbeherende organisaties (zie logo’s op de kaart). Op basis van eventuele opmerkingen kan t.z.t. een bijstelling van de kenniskaarten plaatsvinden indien nodig. Statusupdate 1 mei 2014: • De kenniskaarten zijn goed ontvangen in het veld en helpen om de levels en de standaarden te duiden. • De werkgroep geeft aan dat er behoefte is aan een derde kenniskaart om te duiden wat het maken van een level-sprong precies oplevert en hoe je een level-sprong kunt maken. Het idee is om hierover vervolgens workshops van een (halve) dag te organiseren rond een specifieke case. Hiermee kunnen de kenniskaarten beter landen in het veld en de discussie verder op gang gebracht worden. De kenniskaart wordt uitgewerkt met de werkgroep; over de organisatie van de workshops wordt afstemming gezocht met de BIM Caseweek en beheerorganisaties en brancheorganisaties/Stumico. De workshops zullen worden opgenomen in het plan (memo) van activiteit 5.2.3 (zie hieronder).
5.2.2 CB-NL Zie www.cb-nl.nl voor alle informatie over CB-NL. Statusupdate 1 mei 2014: • CB-NL animatie ontwikkeld en beschikbaar op website van de BIR. • 7 mei worden de eerste 200 concepten in de ontwikkelde browser getoond (in eerste instantie aan de actieve inner crowd).
5.2.3 VISIE EN (INTER)NATIONALE STRATEGIE OPEN BIM STANDAARDEN Doel: Nationale visie en internationale strategie (waaronder netwerkmanagement) op benodigde doorontwikkeling open BIM standaarden. Deze activiteit bouwt voort op de inventarisatie uit de Open BIM Standaardenkaart en op een reeds uitgevoerde internationale verkenningsstudie (Plan van Aanpak IFC door Hans Nijssen, zie bijlage).
Pagina １８ van 23
Omwille van de noodzakelijke internationale aansluiting willen we zoveel mogelijk met internationale standaarden werken. Vandaar dat aansluiting gezocht moet worden met internationale organisaties om daarin het belang van Nederland zoveel mogelijk te dienen. In eerste instantie zal dat door netwerkmanagement zijn, maar dit kan uitmonden in het leveren van een bijdrage om de doorontwikkeling van internationale standaarden in lijn met de Nederlandse eisen en wensen mogelijk te maken. Activiteiten: • Uitwerken van de inventarisatie uit de Open BIM Standaarden kaart tot een nationale visie en strategie, met daarin onder andere een kennismanagement plan voor de Open BIM Standaarden en signaleren en evt. initiëren van benodigde doorontwikkeling • Volgen en verbinden van externe ontwikkelingen; • Bewaken en afstemmen van raakvlakken met de andere clusters (o.a. BIM protocol met cluster M&O, en kennisdisseminiatie open BIM standaarden met cluster M&C); • Opstellen van een memo met de (inter)nationale visie en strategie zodat deze voor de BIR en andere betrokkenen helder is; Eindproduct: (Inter)nationale visie en strategie Open BIM Standaarden Organisatie: clusterwerkgroep, beheerorganisaties (CROW, STABU, BuildingSMART, SBRCURnet, Geonovum, OGC, ETIM, BNA), CEDR-werkgroep Rijkswaterstaat, , Statusupdate 1 mei 2014: • Internationale afstemming heeft plaatsgevonden via Building Smart Congres in Zweden in maart 2014. CBNL (BSDD), COINS en VISI is onder de aandacht in diverse gremia (BS, NEN, CEN, ISO en CEDR. Loopt verder door via de lopende contacten. • Nationale afstemming via overleg met inhoudelijke contactpersonen Open BIM Standaarden 16 mei 2014, gericht op het komen tot een gecoördineerde nationale aanpak rond ontwikkeling en kennismanagement & communicatie van Open BIM Standaarden. NB in deze aanpak ook BIM case- workshops rond Kenniskaarten mee te nemen. • Er is een link met het organisatorisch traject voor de nieuwe beheerorganisatie (valt onder cluster Management en Organisatie).
5.2.4 SYSTEMS ENGINEERING EN COINS Voor System Engineering en COINS zijn er reeds projectplannen opgesteld. Deze zijn terug te vinden in de bijlage. Afgesproken is dat deze onder opdrachtgeverschap van het cluster Informatie Technologie uitgevoerd worden. SBRCurnet voert hierbij de administratie. Werkgroep SE De SE werkgroep, die een de leidraad SE zal uitbreiden met een informatie paragraaf, staat onder leiding van Willem Kalshoven. Werkgroep COINS De werkgroep COINS zal eerst COINS verder ontwikkelen om de uitwisseling van areaal gegevens met de COINS standaard mogelijk te maken. Daarnaast zijn er een aantal andere zaken benoemd zoals System Engineering. Deze vervolgstappen worden pas opgepakt na een marktconsultatie. Een no/no go moment voor de verdere ontwikkeling, maar vooral een aanscherping van de functionele eisen die in deze vervolgstappen meegenomen dienen te worden. Deze werkgroep staat onder leiding van Frans van Dam.
Pagina １９ van 23
Statusupdate 1 mei 2014: • Onderlinge afstemming SE-COINS-ontwikkeling; Processen (info-behoefte) en standaard in lijn gebracht • Re-thinking Standaard COINS (versies 1.1. en 2.0) gestart.
5.2.5 INFORMATIE ARCHITECTUUR Statusupdate 1 mei 2014:. De werkgroep heeft een leemte geconstateerd op het gebied van BIM in de overheids informatie architecturen (NORA: referentie architectuur voor de Nederlandse Overheid, CORA voor corporaties, GEMMA voor gemeenten, etc.). Er zal een korte verkenning plaatsvinden of vulling hiervan wenselijk is. Eventuele vervolgactiviteiten zullen zoveel mogelijk met partijen uit het veld worden opgepakt (BIR alleen als regisseur). Zie b.v. http://www.e-overheid.nl/onderwerpen/over-de-e-overheid/architectuur/nora-familie/nora
5.3 ORGANISATIE BIR (Cees Brandsen)
Programmabureau BIR (Herman Winkels)
Plaatje moet nog geactualiseerd worden.. De organisatie bestaat uit Bram Mommers (Arcadis) als clustertrekker, met Jacqueline Meerkerk (Rijkswaterstaat/TGIM) als secretaris. De clusterwerkgroep Open BIM standaarden bestaat uit: Wouter Engelen (Movares), Hester van der Voort (Rijkswaterstaat), Hans Nijssen (Nijssen Advies + Management), Henk Schaap (Gobar/ Building Smart), Michiel Bottema (Heijmans), Rene Wubbels (ProRail), Leo van der Geest (Royal Haskoning DHV), Gerrie Mühren (Building Smart Benelux).
Pagina ２０ van 23
De clusterwerkgroep is de algemene werkgroep, en zal als een adviesgroep of klankbord optreden bij onderwerpen gerelateerd aan open BIM Standaardenen de Kenniskaarten. Daarnaast is de planning om in mei een werkgroep te vormen vanuit de standaardbeheerders. Het speerpunt SE/COINS valt onder Bram Mommers als gedelegeerd opdrachtgever namens Herman Winkels en de BIR. Het speerpunt CB-NL valt rechtstreeks onder Herman Winkels als gedelegeerd opdrachtgever namens de BIR. Onder het speerpunt CB-NL zijn ook diverse werkgroepen actief. Mogelijk ontstaat er in de toekomst, afhankelijk van de verdere prioritering, nog een nieuw speerpunt doorontwikkeling Open BIM Standaarden.
5.4 PLANNING In onderstaande tabel 1 is een planning van het cluster opgenomen. Cluster IT Q1 Q2 Q3 Open BIM Standaardenkaart - afronding (twee kenniskaarten) x - uitbreiding met derde kenniskaart x x Visie en (inter)nationale strategie (incl. netwerkmanagement) - ontwikkelen visie en strategie (samen met partijen) - uitwerken in memo -uitvoering en (inter)nationaal netwerkmanagement - borging
x
Informatie Architectuur - verkenning BIM leemte in NORA etc. - evt. vervolgactie (P.M.) Speerpunt CBNL - tool doorontwikkeling - aansluiting andere bibliotheken - opbouwen CB-NL - pilots - afronding project - borging Speerpunt SE/COINS - Informatieparagraaf Leidraad SE (informatiemodel SE, vaststellen in sept) - implementatie informatiemodel SE - COINS 1.1 COINS 2.0 (Rethinking the standard)
Q4
2015
2016
x
x
x
x
x x
x
x x
x
x
x
x
x
x x x x
x x
x
x
x x
x
x
x X
x x
X
Speerpunt evt. doorontwikkeling Open BIM Standaarden PM
Pagina ２１ van 23
Tabel 1: Planning(N.B. Planning COINS nog in detail na te lopen m.b.t. detailplanning COINS)
5.5 INFORMATIE & COMMUNICATIE Externe informatie & Communicatie De strategie is om zoveel mogelijk mee te liften op communicatie vanuit de BIR (website, nieuwsbrief, BIR event, etc.) en via deze kanalen de output waaronder de Kenniskaarten onder de aandacht te brengen. Aanvullend bekijken we in de activiteit ‘visie en (inter)nationale strategie Open BIM Standaarden’ welke communicatie acties’ verder nodig zijn (in samenwerking met de Beheerorganisaties van Open BIM Standaarden). De communicatie vindt plaats in afstemming met het cluster Mens & Cultuur. UIt het waardenonderzoek is de aanbeveling naar voren gekomen om zoveel mogelijk in dialoog te treden i.p.v. te zenden, de BIM kennis moet echt gedeeld en ervaren worden (connect & share, i.p.v. tell&sell). Via workshops zullen we op deze lijn in steken. Verder is het doel om transparant te zijn over concept-stukken, zodat geïnteresseerden uit het veld hier kennis van kunnen nemen en evt reageren. Dit Plan van Aanpak zal ook op de BIR website beschikbaar zijn. Voor CB-NL is een eigen website ontwikkeld, die gelinkt is aan de BIR. Gezien het belang vormt het onderwerp externe informatie & communicatie een vast agendapunt van de vergaderingen van de clusterwerkgroep.
5.6 FINANCIËN In onderstaande tabel 2 zijn de voorlopige kosten voor 2014 ingeschat op basis van de nu bekende informatie. De kosten zijn gesplitst in basiskosten (gedekt vanuit bijdragen BIR leden) en projectkosten (op basis van apart projectplan dat aan de BIR wordt aangeboden ter besluit). 2014
Cluster Informatietechnologie - Clustertrekker incl. netwerkwerkmanagement internationaal (ca 0,5 dag per week plus ca 0,5 dag in kind ondersteuning RWS) - Deelname clusterwerkgroep (ca. 1 dag per maand?) - Speerpunt CB-NL - Doorontwikkeling Open BIM-standaarden (n.t.b; IFC, SE) - Speerpunt SE/COINS Subtotaal cluster
Basiskosten in cash kind
30
Projectkosten cash
in kind
1.000 PM 405*) 1.000 + PM
in kind in kind in kind
in kind In kind
18
48
In kind
in kind
Tabel 2: Begroting kosten 2014 cluster IT (in K Euro) *) Voor 2015 is nog een bedrag van 245 k Euro voorzien voor SE/COINS
Status-update 1 mei 2014: De financiën lopen op schema.
Pagina ２２ van 23
6 BIJLAGEN (apart opvraagbaar bij Bram Mommers)
6.1 PROJECTPLAN COINS 6.2 PLAN VAN AANPAK INFORMATIE APPENDIX LEIDRAAD SE 3.0 6.3 PLAN VAN AANPAK IFC (DISCUSSIESTUK)
Pagina ２３ van 23
