Photoshoppen leer je door te doen

RIJk

Dit magazine is een speciale

uitgave van Rijn IJssel.

Onderwijs Inspirerend onderwijs is onontbeerlijk

BPV-bedrijven

willen sparren met docenten

Iedereen bij Rijn IJssel zet zijn expertise in

Welke toekomst

gaan onze studenten tegemoet?

“Photoshoppen

leer je door te doen”

April 2014

De eerste kennismaking  met RIJk Onderwijs  Dennis Boekhorst  bijt het spits af

4

“Eenzijdig denken vanuit de linkerhersenhelft volstaat niet meer.”

Alle vakgebieden en  afdelingen doen mee  met RIJk Onderwijs.

8-12

14

“We bieden keuzeleereenheden zodat studenten zich kunnen verbreden of juist  verdiepen in hun vakgebied.” Kitty Oirbons en Ben Geerdink.

24

“De docent van nu sluit meer aan op mijn belevingswereld.”

RIJk Magazine, een visitekaartje van RIJk Onderwijs

7

Hoe denken we dan?  Hoe ziet onderwijs in de toekomst eruit? Wat is er dan belangrijk? wij (en RIJk Onderwijs wil een positief gevoel creëren: voor de toekomst hoeven belerend, maar de studenten) niet te vrezen. De inhoud van RIJk Magazine is niet nadruk wordt op het enthousiasmerend, inspirerend en voor een deel informerend. De geen doelgroep, maar een visuele gelegd, een woordjesvervangende emotie. De glossy heeft onderwijs, dit zijn onze “voelgroep” in beeld en woord. Veel foto’s die uitspreken: dit is ons

Ook in de autobranche is het een kwestie van een  leven lang leren.

docenten, dit zijn onze studenten.

Een expeditie langs  zes BPV-bedrijven. Als eerste Arnhem Fashion  Factory of “Monsteratelier”.

19

16

ICT-ontwikkelingen  buiten de muren houden  is onmogelijk.

28

Student Mode/maatkleding Nesli Isik vindt het fijn als ze veel zelfstandigheid heeft.

En verder: Een rijke school voor iedereen

6

RIJk Onderwijs volgens Joke

13

Ondertussen... in Den Haag

14

Ondertussen... op Rijn IJssel

14

Ondertussen... in de klas

15

In de praktijk bij Opella

18

In de praktijk bij Papendal

20

In de praktijk bij Van Houwelingen 20 In de praktijk bij Swift

22

RIJk Onderwijs volgens Ilja

23

RIJk Onderwijs volgens Elisa

27

RIJk Onderwijs volgens Jos

30

RIJk Onderwijs volgens Ingrid

31

voor het onderwijs. RIJk Onderwijs is leeftijdloos, is voor degene die bereid is om te gaan QR-code, uitvoerder,  Student, tafels, koffie, weblectures, apps, man, vrouw, bestuurder, ijs, een filmpje dat docent, het kan allemaal. Deze glossy geeft stem aan RIJk Onderw ijs. Een magazine “wij” zegt, dat een warm hart, liefde en passie heeft voor dit onderw . Een glossy is een voor mensen die zowel het hart als de hersens op de juiste plek hebben goed onderwijs gaat. uitstekend instrument om aan te geven dat het hier om kwalitatief je aan verder te leren en Deze glossy wil ook een impuls geven: “Leuk hè?” Dit magazine reikt en en andere uitingen.  te blijven leren, open te staan voor nieuwigheden, andere mening geen jaarverslag We kiezen JUIST voor een glossy, we maken immers geen instructietekst, (te veel) de diepte in. noch een leerboek of folder. De interviews blijven luchtig, gaan niet en student “terugzet RIJk Onderwijs is toekomstbestendig, flexibel onderwijs dat de docent tempo. Een school in hun kracht”. Het biedt studenten een eigen leerroute, in hun eigen nen zijn beschikbaar. die 50 weken per jaar open is. Vakexpertise op afstand, alle leerbron een online cursus. En onder leerbronnen verstaan we niet alleen apps, weblectures of ers zijn evengoed  Vakdocenten, experts, medestudenten, boeken en praktijkbegeleid leren. bronnen die vanuit hun expertise de student iets kunnen geven en op zijn talent.  De student op zijn beurt heeft een actieve rol en wordt aangesproken en masterclasses de Hij wordt gezien en gehoord. In de toekomst zijn hier gastcolleges kan zelfstandig aan de normale gang van zaken. De student komt binnen op Rijn IJssel en hem past en zal sneller slag. RIJk Onderwijs is onderwijs vanuit de student. Hij leert wat bij leuk vindt en waarin hij bij de essentie komen van wat hij echt leuk vindt. In een vak dat hij zich wil bekwamen.

26

Colofon

Toekomstige arbeidsmarkt doet een flink beroep op de flexibiliteit van de huidige studenten.

25

RIJk Onderwijs is een speciale uitgave van  Rijn IJssel en wordt verspreid onder alle  medewerkers en (externe) relaties van Rijn IJssel. Hoofdredactie en coördinatie: Anja Bemelen/www.generiek.com.  Eindredactie: Marlies Kooijmans en Marjolein  van Belle. Medewerkers aan dit blad: Christel Ahlers, Petra van Eldijk, Karin Hell, Mark Lentink, Oesniya Gheasi Moqbel, Klaske Smit en Albertine Vrielink. Fotografie: VVB Fotografie. Vormgeving: Zichtbaar Reclame Adviesbureau. Drukker: HPC drukkerij bv, Arnhem.  Speciale dank aan André Pierik.

RIJk Redact ie RIJk Onderwijs | 3

Creatieve mensen

Leren in een rijke omgeving

handhaven zich beter

In Over ‘brein en leren’ in relatie tot onderwijsontwikkeling * pleit Jelle Jolles, neuropsycholoog en universiteits-

Sociaal en creatief zijn, over ICT-vaardigheden beschikken,

hoogleraar, voor bloei en ontwikkeling van jongeren. Jolles

kunnen samenwerken, digitaal communiceren, kritisch

denken en probleemoplossend werken. Er wordt van ons

rationeel

nogal wat verwacht met deze 21st century skills. Een uitda-

feitelijk

ging voor mens, maatschappij én onderwijs. Wat kan

methodisch

Rijn IJssel doen om studenten goed voor te bereiden op een maatschappij die veel van hen vraagt?

rechtlijnig

wetenschappelijk

verbaal

Tekst: Karin Hell | Fotografie: John Voermans

intellectueel abstract

Ons onderwijs komt voort uit de 19e eeuw, waarin studenten

analytisch

voornamelijk leerden hun industriële beroep uit te oefenen.

Van deze industriële maatschappij zijn we inmiddels getrans-

details

formeerd tot een innovatieve en creatieve 21-eeuwse informa-

intuïtief

zintuiglijk

Door: Marjolein van Belle, programmamanager RIJk Onderwijs

hier en nu

Sinds een jaar of 15 weten we dat het brein plastisch is, en dat ook blijft tot

gebeurtenissen onthouden plaatjes en beelden ruimtelijk inzicht

mogelijkheden zien creatief

concreet

argumenteren, focus en specialisatie, over logica, zakelijkheid en

materialisme. Linkerhersenhelftdenken is feitelijk en functioneel, met de overtuiging dat gebeurtenissen ná elkaar plaatsvinden

en elkaar niet overlappen. Dit analytische denken heeft ons veel gebracht aan welvaart en technologische hoogstandjes. Hoe

waardevol ook, we zijn op een punt beland waar eenzijdig denken vanuit de linkerhersenhelft niet meer volstaat. Onze creatieve

maatschappij vereist meer ontwikkeling van de rechterhersenhelft. Het informatietijdperk is voorbij, concepten hebben de

toekomst. Daarom is een omslag nodig van functionaliteit naar

derwijs lijkt het tegengestelde echter vaak gehoord: studenten zouden niet goed kunnen plannen, geen overzicht kunnen behouden of consequenties kunnen overzien. Gevolg van deze overtuiging is dat het onderwijs weinig

beroep doet op de - latente - kwaliteiten van de student. Toch zouden deze vaardigheden juist opgenomen moeten worden in de manier waarop het

onderwijs wordt aangeboden. De gebieden in de linkerhersenhelft krijgen

wordt gedaan, die bepalen hoe de cellen uitgroeien en functioneel rijpen,

denten andere vaardigheden, kennis en talenten nodig, ook wel

onze hersenen anders. Het linkerhersenhelftdenken heerst over

ontwikkelt als reactie op de ervaringen die iemand opdoet.’* Binnen het on-

sterker. ‘Het zijn prikkels uit de omgeving, of het beroep dat op de cellen

bijdragen aan de huidige (informatie)maatschappij hebben stu-

Door ons de 21st century skills eigen te maken gebruiken we

op hoge leeftijd. ‘Dit wil zeggen dat de hersenstructuur zich continu door-

de kans zich te ontwikkelen, de verbindingen tussen de hersencellen worden

levering van diensten en meer welvaart dan ooit. Om te kunnen

Van links…

ding is inspirerend onderwijs onontbeerlijk.

gevoelsmatig

tiemaatschappij. Een turbulent tijdperk van automatisering,

de 21st century skills genoemd.

zet in op optimale ontplooiing: behalve een goede opvoe-

en van de netwerken waarin deze opgenomen zijn. De eisen die aan het zich ontwerp; van argumenten naar verhalen; van focus en specialisatie naar

uitvoert. Door keuzemogelijkheden in het onderwijsaan-

speelsheid en van materialisme naar zingeving.

de creativiteit van de student stimuleren. De kennis over

integratie en symfonie; van logica naar empathie; van zakelijkheid naar

… naar rechts

Over creativiteit en zorgzaamheid regeert de rechterhersenhelft. Rechterhersenhelftdenken is simultaan denken. Is beeldend, contextueel,

circulair en verbindend. Omdat we niet gewend waren deze hersenhelft te gebruiken, is dat deel minder goed ontwikkeld. Als we onze studen-

ten goed willen voorbereiden op de toekomst, dan is aandacht voor het rechterhersenhelftdenken in ons onderwijs belangrijk. Meer uitdagen

op het gebruikmaken van de rechterhersenhelft. Hoe doen we dat? In de eerste plaats door gepersonaliseerd en flexibel onderwijs aan te bieden waarin de student zelf bepaalt in welke volgorde hij de opdrachten

bod en door verschillende werkvormen te gebruiken die het leren van studenten vertoont overeenkomsten met de competenties die in de 21e eeuw belangrijk worden

ontwikkelende kind worden gesteld, bepalen mede de functionele ontwikkeling van het brein.’*

Laat het onderwijs een rijke omgeving zijn, zodat ook deze ontwikkeling gestimuleerd wordt.

gevonden. Studies en onderzoeken op dit gebied wijzen ook op het belang van studentgeoriënteerd onderwijs.

Studenten dus actief betrekken bij hun eigen leerproces.

Jelle Jolles’ gouden tips:

maar het is de taak van de school toekomstige goede

• Stimuleer positieve emoties. Informatie beklijft beter.

Mogelijk kan niet iedere student hier al mee omgaan,

• Stimuleer spanningsbehoefte: het brein bezit natuurlijke nieuwsgierigheid.

beroepsbeoefenaars dit te laten ervaren en hen hierin

• Zorg voor eagerness ofwel gretigheid en let daarbij op de positieve houding.

te begeleiden. Studenten die hun creativiteit gebruiken kunnen zich handhaven in de maatschappij, zij tellen mee in de maatschappij van morgen.

Het is gemakkelijker om te veel activiteit te kanaliseren dan bij ‘gebrek aan activiteit’ tot activiteit te stimuleren.

• Zorg voor identificatiepunten: een goede leraar is een rolmodel. • Combineer ‘kennis’, ‘vaardigheden’ en ‘attitude’.

• Stimuleer de hogere taal, het redeneren, het categoriseren. Taal is een handig handvat voor inzichtontwikkeling maar ook voor zelfcontrole en planning.

Bronnen: • Bransford, Brown & Cocking (2000), How people learn • Stan Lenssen (2010), www.vrijewerker.nl/waarom-het-tijd-is-voor-een-compleet-nieuw-brein/ • Daniël Pink (2009), Een compleet nieuw brein • Joke Voogt & Natalie Pareja Roblin (2010), 21st Century skills, discussienota

• Ontwikkel de docent; kwaliteitsverhoging van de docent is een doelmatige en kosteneffectieve manier om het onderwijs te innoveren.

RIJk Weetje RIJk Onderwijs | 4

RIJk Onderwijs is praktijkgericht en flexibel onderwijs:  individuele leerroutes en up-to-date met de  ontwikkelingen uit het werkveld.

Bron: Jolles, J., Over ‘brein en leren’ in relatie tot onderwijsontwikkeling www.jellejollis.nl

RIJk Onderwijs | 5

RIJk Onderwijs volgens

Een rijke school voor iedereen

Dennis

Een jaar of tien was ik, toen ik met een schoolbord en een krijtje voor mijn broertjes neus stond. Hij

zat in de ‘klas’, ik was de juf en ik zou hem wel even uitleggen hoe je staartdelingen moest gebruiken.

Joke, Ilja, Elisa, Ingrid, Jos

Uiteraard ging dat niet goed. Mijn broertje was pas zeven jaar en mijn uitleg was niet goed genoeg om hem te bereiken. Toen al begon ik na te denken over wat ik moest doen om hem wel te bereiken. Het is mij altijd bezig blijven houden: de manier waarop onder-

enkel voor de klas staat en vertelt wat er wanneer en hoe moet

aandacht voor studenten, het belang van kwalitatieve docenten

student. Dat vraagt een andere inrichting van ons onderwijs

wijs wordt verzorgd, de grootte van de klassen en daarmee de

en de passie voor hun vak, het inspelen op de behoeften van studenten. In mijn schoolcarrière ben ik van mavo naar uiteindelijk

de universiteit gegaan. Hoewel het eerste jaar een grote struggle was, kreeg ik door dat je op heel verschillende manier kon leren, op verschillende wijzen naar leerstof kon kijken en kon kiezen hoe je ermee om wilde gaan.

gebeuren. De docent legt de verantwoordelijkheid terug bij de

en de manier waarop we begeleiden. Door onderwijs te bieden waarbij de student wordt uitgedaagd, zet je een toon van ver-

trouwen neer. Je laat de student merken dat je ervan overtuigd bent dat hij iets kan maken, doen of denken met het onderwijs

dat we hem aanbieden. Wij zijn er voor al zijn vragen; we vangen zijn fouten op in plaats van ze te voorkomen.

Leren gaat niet alleen om kennis en vaardigheden, maar groten-

De studenten van nu noch hun manier van denken zijn niet

heeft hierin een grote rol, zeker in onze maatschappij waarin het

is veranderd, de kennis van de werking van het brein is toegeno-

deels over het doorgeven van waarden en normen. Onderwijs

gezin niet meer per definitie de hoeksteen van de samenleving is. Daarmee pleit ik er niet voor dat scholen deze (zorg)rol overne-

veranderd. Hun handelingen kunnen extremer zijn, de omgeving men en de ontwikkelingen binnen de technologie gaan snel. Dat is spannend, maar ook mooi en kansrijk: laten we al het goede

men, wel pleit ik voor een andere onderwijsinrichting waardoor

dat er nu al is, bundelen tot een groot goed. Tot een onderwijs’in-

door de omgeving. Voor het onderwijs betekent dat niet minder

ze de basis leren, ze zichzelf ontdekken en hun creatieve geest

er aandacht blijft voor deze kant. Gedrag wordt immers bepaald dan: met ons gedrag en dat van studenten beïnvloeden we het gedrag van elke andere individuele student.

stelling’ die jongeren nóg meer een omgeving biedt waarin

voeden. Laat ze het vak in de praktijk leren en vorm het onderwijs daaromheen. Iedereen verdient op zijn eigen tempo en kunnen een plek in deze maatschappij. Kwalitatief goed onderwijs dat

Op welke positieve manier willen we studenten beïnvloeden?

voor iedereen toegankelijk is draagt hier aan bij. Dit is wat ik de

De ontwikkelingen om ons heen gaan razendsnel. Een pas op de

trots zijn op hun school: een rijke school voor iedereen.

Wat willen we hen meegeven onderweg in hun ontwikkeling?

plaats maken is dan zo gek nog niet. Kijken naar de basis die in ieder leven van belang is. Ieder kind heeft het vertrouwen van

een ‘ouder’ nodig, moet kunnen experimenteren en vanuit erva-

ring leren en ontwikkelen. Dat betekent een verschuivend accent

op de rol van de docent: hij is al steeds minder vaak iemand die

“RIJk Onderwijs is voor mij fris, vernieuwend, uitdagend en klaar zijn voor de toekomst.”

studenten én docenten wil geven. Een student en een docent die

Kijk ook op

onderzoekonderwijs.net/2014/02/18/te-volle-klassen-deel-2 Marjolein van Belle, programmamanager RIJk Onderwijs

“In het begin had ik vooral vragen: wat is RIJk Onderwijs? Wat willen ze ermee? Komt dit vanuit de overheid? Ik wilde er meer over weten. RIJk Onderwijs past bij deze tijd; studenten willen niet meer zo plaatsgebonden zijn. 

Ze willen overal tegelijk zijn, niet meer aan iets vastzitten. Ze willen zelf kiezen wat ze gaan doen, willen een eigen planning kunnen maken en zelf een programma invullen. Die wensen sluiten heel goed aan bij RIJk Onderwijs.

Op de Pasvorm hebben we een ochtend “RIJk” gedaan. We hebben gekeken hoe we een leereenheid kunnen vormgeven en

met elkaar gesproken over de ideale school. Ik vind het een leuke uitdaging en vraag me steeds af hoe ik de huidige opdrachten en stagemappen in het RIJk Onderwijs kan toepassen. Hoe verwerk ik ze in leereenheden? Ook in het team zijn we daar mee

bezig. Wat opvalt is dat de manier waarop wij nu studenten begeleiden heel goed aansluit bij RIJk. Voor mij is RIJk Onderwijs een bevestiging dat we op Pasvorm al heel goed bezig zijn; goede begeleiding van de studenten staat bij ons voorop! Ik ben

enthousiast over RIJk Onderwijs. Voor mijn rol als teamleider en voor de groei die ik zelf door zal maken, ben ik er nog meer 

bij betrokken.”

> Dennis Boekhorst, voorheen werkzaam als docent Pasvorm, nu teamleider DTP, Sign & Print.

RIJk Weetje RIJk Onderwijs | 6

Het RIJk Onderwijs is een afgeleide van het onderwijskundige ontwerp 4C/ID-model. Het model is voor Rijn IJssel geschikt gemaakt voor het mbo en aangepast op de visie van Rijn IJssel.

RIJk Weetje

Een leereenheid omvat een integraal thema of project waarbij de student na vijf weken het eindresultaat presenteert. In die vijf weken volgt de student samenhangende leeractiviteiten die leiden tot dit eindresultaat.

RIJk Onderwijs | 7

Onderwijs & Kwaliteit Door RIJk Onderwijs kunnen we een flinke slag maken in het verhogen van onze onderwijskwaliteit. Onderzoek op Rijn IJssel heeft uitgewezen dat studenten de afgelopen jaren in algemene zin tevreden zijn over het onderwijs.

Taal & Rekenen Taal en rekenen zijn instrumenten voor alle studenten. Zij gebruiken taal om opdrachten op school te begrijpen en uit te voeren, en om op de werkvloer te communiceren met collega’s en klanten.

In-, door- en uitstroom Onze school staat middenin de samenleving, dat betekent dat die samenleving hier naar binnen komt. Met goed onderwijs alleen kom je er niet, ook de onderwijsen studentenondersteuning moeten op orde zijn.

Intern Service Bedrijf RIJk Onderwijs en het Intern Service Bedrijf (ISB) hebben met elkaar gemeen dat ze alle twee het overbrengen van kennis faciliteren. Beide zullen nog meer dan nu afhankelijk van elkaar worden.

RIJk Onderwijs | 8

Examinering Examens dagen de student uit om te presteren. Het examen sluit qua vorm en inhoud aan bij de leerroute die de student gevolgd heeft in RIJk Onderwijs.

RIJk Netwerk

Alle vakgebieden en afdelingen doen mee met RIJk Onderwijs.

Professionele ontwikkeling Onderwijsteams organiseren het onderwijs en voeren dit zelfstandig uit binnen de vastgestelde kaders van Rijn IJssel.

Onderwijs & Kwaliteit Door RIJk Onderwijs kunnen we een flinke slag maken in het verhogen van onze onderwijskwaliteit. Onderzoek op Rijn IJssel heeft uit-

gewezen dat studenten de afgelopen jaren in algemene zin tevreden zijn over het onderwijs. Wat volgens hen om verbetering vraagt, zijn

maatwerk, studie- en loopbaanbegeleiding en informatievoorziening over de studie. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat docenten veel

werkdruk ervaren door het grote aantal taken. RIJk Onderwijs zet

docenten terug in hun kracht en in hun primaire taak: het geven van kwalitatief en inspirerend onderwijs met aandacht voor het leren van de student.

Informatisering Ontzorgen, dat is het motto waarmee Informatiemanagement naar de IT-voorzieningen voor RIJk Onderwijs kijkt. Enkele voorbeelden: zo min mogelijk dubbele invoer van gegevens, met één handeling beschikken over de juiste informatie.

De aankomende jaren meten wij of RIJk Onderwijs doet wat we verwachten en nastreven: wordt de kwaliteit van ons onderwijs

hoger? Zijn studenten en docenten tevredener? Stromen er minder

studenten voortijdig uit? Is het beroepenveld nauwer betrokken bij

de ontwikkeling van onderwijs? Helpt ons beleid bij het inrichten en uitvoeren van ons onderwijs?

Leren studenten efficienter en meer?

Momenteel ontwikkelen we een meetdesign, een onderzoekontwerp

Betrokkenheidsonderzoek Modernisering van het onderwijs is een complex proces waarin de docent een cruciale rol speelt. Het is immers de docent die het onderwijs ontwikkelt en uitvoert.

waarmee we aankomende jaren regelmatig het antwoord op dit

soort vragen onderzoeken. Niet alleen ‘harde’ gegevens spelen een

rol (rendementscijfers), maar ook de professionele ontwikkeling van docenten en de begeleiding van studenten. Wordt er in de praktijk

gewerkt zoals op papier is beschreven? En welk gedrag willen we dan terugzien? Het meetdesign start wanneer de ontwikkelgroepen hun leereenheden uitvoeren.

Op kortere termijn ondersteunen we de ontwikkelgroepen en curri-

culumcoaches in het ontwikkeltraject: hierin doorlopen zij een aantal

Marketing & Communicatie

fases, zoals het opstellen van het examenplan en het ontwikkelen

Voor RIJk Onderwijs ontwikkelt de afdeling Marketing & Communicatie een communicatiestrategie waarin het onderwijs op een vernieuwende manier onder de aandacht wordt gebracht.

willen teams hier zo min mogelijk mee belasten. Dus geen papieren

van het curriculum (de backbone) en de eerste leereenheden. Wij

hangen daar criteria aan: ‘Als de backbone aan deze punten voldoet, kan het team starten met het ontwikkelen van leereenheden.’ We

tijgers of afvinklijsten. Nog belangrijker is dat de ontwikkelgroepen

op een gegeven moment zelf de criteria van iedere fase in de vingers hebben en zelf sturen op kwaliteit.

RIJk Onderwijs | 9

Taal & Rekenen

Marketing & Communicatie Voor RIJk Onderwijs ontwikkelt de afdeling Marketing & Communicatie een communicatiestrategie waarin het onderwijs op een vernieuwende manier onder de aandacht wordt gebracht. Onderwijs dat toekomstbestendig is en ruimte biedt

aan verschillende en vernieuwende bronnen, vraagt immers om een bijpassende communicatiematrix. Een matrix waarin

Intern Service Bedrijf

Taal en rekenen zijn instrumenten voor alle studenten. Zij gebruiken taal

om opdrachten op school te begrijpen en uit te voeren, en om op de werk-

spelen.

RIJk Onderwijs en het Intern Service Bedrijf (ISB) hebben met el-

is nodig op school en op de werkvloer. Taal en rekenen passen in RIJk On-

De afdeling Marketing & Communicatie geeft RIJk Onderwijs advies over de communicatie. Ook ondersteunt Marketing &

ervan bewust dat ze een bepaalde taal en rekenvaardigheid nodig hebben

student Jasmijn, de babbelbox ‘RIJk on tour’, de storytelling door de curriculumcoaches, de invulling van intranet, de inzet

om taal- en rekenvaardiger te worden.

Het is belangrijk dat RIJk Onderwijs in de bestaande interne communicatiestructuur wordt opgenomen en dat de juiste

kaar gemeen dat ze alle twee het overbrengen van kennis faciliteren. Beide zullen nog meer dan nu afhankelijk van elkaar worden. RIJk Onderwijs heeft impact op het onderwijslogistieke proces.

Dit geldt ook voor de ICT-omgeving, de faciliteiten en uiteindelijk onze vastgoedportefeuille.

RIJk Onderwijs focust zich op vraaggestuurd onderwijs en daar-

voor is een goed ingerichte en passende ondersteuning nodig. BIJ ISB oriënteren wij ons op RIJk Onderwijs, waarbij we twee vragen centraal stellen: wat wordt er de komende periode van ons ge-

vraagd? Op welke wijze kunnen wij hier invulling aan geven? Een expertgroep, waarin vertegenwoordigers uit alle gebieden van

ISB samenkomen, specialiseert zich in RIJke bedrijfsvoering. De

expertgroep kan hierdoor ontwikkelgroepen ondersteunen en de randvoorwaarden optimaliseren. Bij verdergaande specialisatie neemt de samenwerking tussen ISB en RIJk Onderwijs meer en meer toe.

beste ingericht kan worden, om er op een optimale manier RIJk

Onderwijs te geven. De roostermakers ontwikkelen ondertussen hun visie op het roosteren binnen RIJk Onderwijs. Daar komen leuke ideeën uit! Vanaf medio 2014 worden de roostermakers sterk betrokken bij de ontwikkelgroepen.

Op deze manier ontstaat er co-creatie: hetgeen waar RIJk Onderwijs op gestoeld is.

vloer te communiceren met collega’s en klanten. Ook rekenvaardigheid

derwijs in een groter geheel. In de leereenheden worden studenten zich

Communicatie bij de uitvoering van de verschillende communicatieacties. Enkele voorbeelden hiervan zijn het filmpje van

om het doel van de leereenheid te realiseren. Dat maakt hen gemotiveerd

van Yammer, de animatie over de leereenheid en dit eenmalige magazine.



verbindingen worden gelegd. Hiervoor dragen wij zorg en we zullen dit naar behoefte met coaching ondersteunen.

met taal en rekenen. Zij zetten taal en rekenen in bij het maken van het

Op korte termijn bekijken we hoe we de visie van RIJk Onderwijs kunnen vertalen naar goede voorlichtingsinformatie voor

In de beroepsgerichte leeractiviteiten maken studenten kilometers

(nieuwe) studenten.

beroepsproduct. In de generieke leerlijn Nederlands en rekenen leren

studenten de basisvaardigheden en worden ze tevens voorbereid op het landelijke examen Nederlands en rekenen. Deze leerlijn loopt naast de

leeractiviteiten in de leereenheden. Studenten die een taal- of rekenach-

Betrokkenheids- onderzoek docenten

Examinering

terstand hebben, krijgen extra ondersteuning.

Vak- en taaldocenten werken samen om de taal- en rekenvaardigheid van studenten te vergroten. Vakdocenten professionaliseren zich om in hun

lessen aandacht te besteden aan taal en rekenen. Docenten Nederlands

en rekenen wijzen studenten op de link met het beroep: “Wat je gisteren

Momenteel kijkt ISB hoe een plek voor een onderwijsteam het

persoonlijke communicatie en het ontwikkelen en inzetten van innovatieve communicatiemiddelen een belangrijke rol

in de simulatieruimte deed, daar heb je deze taal- en rekenvaardigheden voor nodig.” Engels wordt waar mogelijk op dezelfde manier ingezet als Nederlands en rekenen.

Onderwijsteams krijgen (of behouden) een taalcoach en een rekencoach

die het onderwijsteam ondersteunt bij het uitvoeren van taal- en rekenontwikkelend beroepsonderwijs. Deze coaches werken samen met de

curriculumcoaches. Ook de beroepspraktijk kan een bijdrage leveren aan de ontwikkeling en uitvoering van RIJk Onderwijs. De praktijkbegeleider besteedt aandacht aan de taal- en rekenontwikkeling van studenten en creëert een rijke werkplek waarin hij studenten begeleidt bij het halen

van opgestelde functionele taal- en rekendoelen. De taal- en rekencoaches ondersteunen de BPV-begeleider hierbij.

Examens dagen de student uit om te presteren. Het examen sluit qua vorm en inhoud aan bij de leerroute die de stu-

dent gevolgd heeft in RIJk Onderwijs. Studenten weten wat er nodig is om de stap van onderwijs naar examinering te

maken en het is hen duidelijk wat het doen van een examen betekent.

Bij examinering zijn we bezig met een integrale kwaliteitsverbetering. In 2014 werken we Rijn IJssel breed aan deze

kwaliteitsslag: zo gebruiken alle clusters met ingang van 1

augustus consequent het verbeterde en vernieuwde Rijn IJssel Handboek Examinering. De implementatiefase hiervan is op dit moment in volle gang.

Ontzorgen, dat is het motto waarmee Informatiemanagement naar de IT-voorzieningen voor RIJk Onderwijs kijkt. Enkele voorbeelden: zo min mogelijk dubbele invoer van gegevens, met één handeling beschikken over de juiste informatie van jouw student, altijd en overal vanuit één toepassing

informatie vinden over en van de student, handige tools die passen bij jouw wijze van werken. Een voorbeeld van zo’n tool is de onderwijscatalogus.

Hiermee wordt het curriculum ingericht en kunnen er met behulp van leereenheden en leeractiviteiten leerarrangementen gemaakt worden, die rijk zijn aan digitale bronnen en die tegemoet komen aan de leerbehoefte van de individuele student. Ontzorgen is ook dat elke student en docent een eigen PC tot hun beschikking hebben en altijd en overal via internet kunnen werken.

Na de uitrol van de onderwijscatalogus pakken we het leerlingvolgsysteem aan. We gaan opnieuw op zoek naar de juiste leveranciers met de best

passende leerlingvolgsystemen. Het nu gebruikte middel, N@tschool, is uiteraard een serieuze kandidaat en blijft tot die tijd ons leerlingvolgsysteem. In 2014 maken we een grote stap voorwaarts: IT voor het onderwijs wordt makkelijker en ook leuker!

cruciale rol speelt. Het is immers de docent die het onderwijs ontwikkelt en uit-

voert. Afhankelijk van persoonlijke opvattingen, inzichten en vroegere ervaringen, ervaart elke docent op eigen wijze een verandering in het onderwijs. Deze subjec-

tieve beleving van de docent is in dit onderzoek het uitgangspunt. Het betrokkenheidsmodel (Concerns Based Adoption Model) stelt dat deze gevoelens wijzen op

betrokkenheid. In elke fase van betrokkenheid, die de docent tijdens een verandering doorloopt, heeft hij andere ondersteuning nodig. Dit kan behoefte aan meer

informatie zijn, professionalisering op bepaalde gebieden, coaching, gelegenheid

krijgen om samen te overleggen, tijd om te ontwikkelen, gesprek met de manager, materialen en instrumenten om het onderwijs vorm te geven, voorbeeldmaterialen, platform voor uitwisseling van ervaringen en best practices, betrekken van

medewerkers die invloed hebben op processen rondom curriculumontwikkeling.

We zullen ons professionaliseren om de examinering opti-

Om passende ondersteuning te bieden binnen RIJk Onderwijs, wordt de betrok-

met de PDCA cyclus. De Rijn IJssel Academie reikt hiervoor

trokkenheid zelf, wordt ook onderzocht of er een samenhang is tussen betrokken-

maal uit te voeren en we gaan de examenprocessen borgen

Informatisering

Modernisering van het onderwijs is een complex proces waarin de docent een

een breed scholingsaanbod aan waaraan alle examenfuncti-

onarissen deelnemen. Zowel in het scholingsaanbod als in de

uitwerking hiervan zijn intervisie en het vragen en geven van feedback vanzelfsprekende onderdelen.

Een student die een diploma bij Rijn IJssel haalt, heeft een verRIJkt diploma. Dat betekent uiteraard dat het diploma voldoet aan de eisen van het kwalificatiedossier en aan de eisen van de Inspectie.

We werken op een visiegedreven manier aan onze examine-

kenheid van docenten bij deze onderwijsverandering onderzocht. Behalve de be-

heid en het gebruik van de onderwijsvernieuwing; of de door de docenten ervaren veranderstrategie invloed heeft op de betrokkenheid en het gebruik van de onderwijsvernieuwing; of de ervaren autonomie en de opvatting over de docentenrol

invloed heeft op de betrokkenheid en het gebruik van de onderwijsvernieuwing. In februari 2014 hebben een aantal docenten in de ontwikkelgroepen van RIJk On-

derwijs de vragenlijst voor dit onderzoek ingevuld. Een groot aantal respondenten heeft in de vragenlijst aangegeven te willen deelnemen aan de focusgroep om de resultaten van het onderzoek te verklaren en naar aanleiding daarvan passende ondersteuning voor te stellen. De resultaten komen op het intranet te staan en

dienen als input om verdere ondersteuning bij de ontwikkeling van RIJk Onderwijs te bieden.

ring. Het diploma heeft een positief degelijk effect en is de kroon op het leerproces van onze studenten. RIJk Onderwijs | 10

RIJk Onderwijs | 11

RIJk Onderwijs volgens

Professionele ontwikkeling Onderwijsteams organiseren het onderwijs en voeren dit zelfstandig uit binnen de vastgestelde kaders van Rijn IJssel. Een onderwijsteam

bestaat uit docenten en uit aanvullende rollen en functies zoals onderwijsassistent, BPV-begeleider en instructeur.

RIJk Onderwijs leunt op specifieke vaardigheden en inzichten van een

RIJk Onderwijsteam. Om de teamleden hierin te ondersteunen, ontwikkelt de afdeling HRM samen met Marjolein van Belle en de curriculumcoaches een pakket voor professionele ontwikkeling. We beschrijven

het profiel van iedere rol in een RIJk Onderwijsteam en de bijbehorende competenties. Zo krijgen we een helder beeld van de eisen waaraan de producten moeten voldoen die we inzetten voor professionele ontwikkeling.

Het pakket voor professionele ontwikkeling in RIJk Onderwijs richt zich op vier onderdelen: pedagogisch-didactisch handelen; begeleiden van

de student in zijn schoolloopbaan; digitale didactiek en onderwijskundig ontwerpen. Deze vier pijlers raken en beïnvloeden elkaar. Daarom

kijken we naar producten die meerdere doelen dienen. In de vormgeving van de producten zullen docenten en andere deelnemers merken dat zij

RIJk Onderwijs aan den lijve ondervinden, bijvoorbeeld door het inzetten van ontwerpend leren.

In de aankomende maanden komt het scholingsaanbod beschikbaar

op Intranet onder de Rijn IJssel Academie. Aanmelden voor de scholing gebeurt in overleg met de teamleider.

‘Practice what you preach’

Afgelopen jaar startte er bij Zorg & Welzijn een pilottraining Studieloopbaanbegeleiding (SLB) gespreksvoering en SLB resultaatgericht coachen. Deze pilot leverde goede resultaten op. Aankomende tijd breiden we dit aanbod uit. Daarnaast intensiveren en onderzoeken medewerkers van

Cursisten Service de komende maanden de inzet van expertcoaches (ge-

registreerde coaches). Dit gebeurt overigens specifiek bij opleidingen die te maken hebben met veel voortijdige schoolverlaters. De good practices worden gebruikt om het scholingsaanbod van pedagogisch-didactisch handelen en begeleiden van de student verder in te vullen.

In-, door- en uitstroom Onze school staat middenin de samenleving, dat betekent dat die samenleving hier naar binnen komt. Met goed onderwijs alleen kom je er niet,

ook de onderwijs- en studentenondersteuning moeten op orde zijn. RIJk

Joke

Dennis, Ilja, Elisa, Ingrid , Jos

Onderwijs biedt mogelijkheden voor studentenondersteuning.

RIJk Onderwijs impliceert minder starre curricula en meer instroommomenten. Dat is een enorme verbetering voor overstappende studenten die nu bij Cursisten Service (studentenondersteuning) komen en niet

kunnen doorstromen. Door rijke instroommomenten en het aanbieden van basisopleidingen waarin studenten zich eerst oriënteren, voorkom

je dat ze afhaken. Veertig procent van vroegtijdige schooluitval is keuzegerelateerd: de opleiding bleek niet wat studenten ervan verwachtten.

Een oriëntatiefase kan vroegtijdige schooluitval voorkomen. Studenten

zitten niet meteen vast als ze aan een opleiding beginnen. Het wordt geen kermis waarbij ze van de ene attractie naar de andere hoppen, hier hoort goede begeleiding bij.

RIJk Onderwijs zet meer dan ooit de student centraal.

Dat raakt meteen Passend Onderwijs: vijftien procent van de studenten

vraagt tijdens de opleiding om extra ondersteuning en vijf procent heeft

een specifieke ondersteuningsvraag vanwege een functionele beperking. Het is belangrijk dat we vroegtijdig weten wat die ondersteuningsvraag

is, hoe we die invullen, door wie en met welke middelen. We streven naar

een instellingsbreed eenduidig instroombeleid, uitgevoerd onder centrale regie. Cursisten Service signaleert welke studenten binnenkomen en wat

hun ondersteuningsbehoefte is. Dit leggen we vast en hangen we op aan de studentenondersteuning van de opleiding. De studentenondersteu-

ning op locatie weet dan welke student met welke ondersteuningsbehoef-

te waar zit. Met de slb’er kunnen we op deze manier kortere lijnen leggen. In RIJk Onderwijs voeren studenten meer regie op hun onderwijsproces.

Studenten met een beperking kunnen daardoor meer op eigen tempo, tijd

“Ik heb de klok horen luiden, maar wist niet waar de klepel hing.” Na eigen onderzoek en na informatie van de curriculumcoach kan ik nu met enthousiasme de klok luiden voor RIJk Onderwijs.”

“Aanvankelijk kreeg ik een onbehaaglijk gevoel toen ik over RIJk Onderwijs hoorde. Onwillekeurig drong zich het sprookje

De nieuwe kleren van de keizer aan mij op. Voor een project zocht ik naar mogelijke verbindingen met RIJk Onderwijs. Heel

veel gegoogled en weinig gevonden. Ik werd er onrustig van. Tenslotte contact opgenomen met Marjolein (van Belle, red) en

uitgebreide informatie gekregen: curriculumontwikkeling, met het team hierover in gesprek gaan, de student staat centraal, een vorm die binnen Rijn IJssel past en die helder is voor student, docent en buitenwacht.

In gesprek gaan, betekent luisteren. Luisteren naar jezelf, naar het verhaal van de ander en met elkaar tot praktische wijsheid

komen. Mijn hart ging open tijdens dit gesprek. RIJk Onderwijs sluit naadloos aan op mijn visie, namelijk dat veranderings-

processen vanaf de werkvloer beter werken door loyaliteit, betrokkenheid en intrinsieke motivatie. Voor mij zit hier de verbinding. Zoals Socrates de burgers uitdaagde na te denken wat ‘goed is om te doen’, zo wordt een team gevraagd na te denken hoe een curriculum optimaal en ten bate van de student gemaakt kan worden. Pedagogisch en didactisch handelen zijn

nauw met elkaar verbonden. Is het didactisch goed in orde, maar mis je empathie of lef om op te treden? Dan ontbreekt een

veilig leerklimaat. Ben je een goede pedagoog, maar rammelt het curriculum? Dan kun je onvoldoende sturen op resultaten. Kun je didactisch en pedagogisch goed handelen, maar is de organisatie eromheen niet in control? Dan beïnvloedt dit het leerklimaat. Het hangt met elkaar samen en RIJk Onderwijs draagt beslist bij aan een goed leerklimaat.”

en locatie ongebonden, aan hun portfolio werken. Dit is tevens een aan-

dachtspunt: kunnen ‘Passend Onderwijs’ studenten dit? Deze groep neem je aan de hand, wijs je de weg en laat je geleidelijk aan los. Langzaam

> Joke Koenen, pedagoog & trainer

creëer je dan een ruimte waarin de student denkt: ik mag steeds meer zelf, ik kan steeds meer zelf en ik ontdek steeds meer zelf.

RIJk Weetje RIJk Onderwijs | 12

Een curriculum is een totaal opleidingsplan: het omvat het examenplan, de beroepstaken, leereenheden, leeractiviteiten, bronnen en het praktijk- en toetsbeleid.

RIJk Onderwijs | 13

Ondertussen in... Den Haag De minister van Onderwijs heeft een aantal doe-

len, aandachtspunten en adviezen geformuleerd die in 2015 gerealiseerd moeten zijn. In het kort komt het op het volgende neer:

Ondertussen in... de klas

door jongeren en ouders. Omdat de economie juist mbo’ers

nodig heeft, kiezen meer jongeren voor het beroepsonderwijs.

Door: Christel Ahlers | Fotografie: Stichting Nederlands Debat Instituut, Wineke Onstwedder

• Er is verhoging van de kwaliteit van het beroepsonderwijs door: - in te gaan op diversiteit van studenten op het gebied van •e  inddoel: werken of doorstuderen • l eervoorkeuren.

• Studenten geven mbo-scholen een dikke zeven als rapportcijfer.

• De focus ligt op goed, initieel beroepsonderwijs met het beha-

len van een diploma dat een solide basis biedt voor werk of voor

Donovan zit bij een korte theorieles Nederlandse

- studenten een duidelijke structuur en begeleiding bieden

grammatica. De docent in opleiding verwondert

- gevarieerde werkvormen aan te bieden

zich over Donovans houding die zo hemelsbreed

-d  uidelijke beoordelingen te geven en betere examens.

doorstroom naar een hoger opleidingsniveau.

• I ntensiveren en verkorten van de studieduur.

trots op kunnen zijn. Daarvoor krijgen studenten

•U  itval uit een opleiding voorkómen door goede intake

toernooi en spreekt hem daar op aan. Donovan,

•S  limme bundeling van kwalificaties en opleidingen moeten

was ook héél anders, dat was zo ontzettend leuk!’

• Studenten worden uitgedaagd een prestatie te leveren waar ze

•B  etere loopbaanoriëntatie en beroepskeuzevoorlichting

- voldoende onderwijstijd,

•P  rofessionaliseren van docenten door na- en bijscholing

- les van professionele docenten,

verschilt van zijn actieve optreden op het debat-

hangend over de schoolbank verzucht: ‘Ja, maar dat

leiden tot doelmatigere opleidingen van een hogere kwaliteit

- degelijke onderwijsprogramma’s en

die inspelen op de behoefte van het bedrijfsleven.

- degelijke examens.

Debatteren is argumenteren, presenteren, spreken en luisteren.

• De mbo-route naar vakmanschap wordt beter gewaardeerd

Een krachtige vorm van praktijkonderwijs die helemaal past in de visie van RIJk Onderwijs. De student leert tijdens het debatteren zijn eigen leerproces te sturen en wordt tegelijk aan alle kanten

Ondertussen op... Rijn IJssel Het onderwijs van de toekomst is vandaag al

Rijn IJssel heeft primair als doel studenten goed onderwijs te bieden.

uitgedaagd. Louise kan het gebruiken bij baliegesprekken en

klachtafhandeling van toerisme, Severin kan er direct mee aan de

slag bij het presenteren van het ondernemersplan bij Business en Marketing. Iedereen die er tijdens de warming-up, het debattoer-

nooi zelf én erna bij was is ervan overtuigd: debatteren levert een Deels zijn we al begonnen met het realiseren van de droom. Meer-

continue en vrijwel automatisch positief leerklimaat. Deelname

Iedereen doet mee: van docent tot praktijkbegeleider, van rooster-

initiatief van het project Taal en Rekenen. Via dit project hadden

begonnen. Eén onderwijsvisie voor Rijn IJssel, een

Goed onderwijs is voor ons onderwijs dat studenten inspireert en prik-

dere onderwijsteams ontwikkelen dit innovatieve onderwijs al

aan het nationale MBO-debattoernooi 2014 in Hilversum was een

eenduidige opleidingscultuur en een herkenbaar

een goede beroepsbeoefenaar en een zelfstandig functionerend lid van

maker tot beheerder van gebouwen, van ict’er tot intaker.

80 docenten de training Debatteren van het Nederlands Debatin-

geeft waar dat kan, onderwijs dat samenwerking tussen studenten

Met alle veranderingen die er op ons afkomen in het kader van

student op zijn of haar niveau laat excelleren. Onderwijs dat continu

ons onderwijs toekomstbestendig is. Of het nu gaat om de geplan-

Iedere docent zou wat niet-gemotiveerde studenten betreft eens

gen in de beroepspraktijk en in de maatschappij.

tuur of een veranderende vraag vanuit

veerd en uitgedaagd in andere onderwijsvormen dan docentge-

vernieuwen leeft binnen

Wat betekent dit ‘samen bouwen’ aan het onderwijs voor Rijn IJssel?

onze studenten er klaar voor zijn!.

leert niet alleen een vak, maar ontwikkelt zich ook tot verant-

Rijn IJssel. Dat is een mooie

de buitenwereld. Met een doorzichtig toelatingsbeleid, transparante

Ons onderwijs is RIJk Onderwijs,

standpunten van verschillende kanten te bekijken, elkaar te bevra-

tussentijds over te stappen, door te stromen of versneld af te studeren

dom aan kennis en ervaringen hun

examen Nederlands, die voldoen aan de kwalificatie-eisen. Of,

overzichtelijke, herkenbare leereenheden die studenten de mogelijk-

RIJk Onderwijs kwalitatief uitstekend

leert mij veel over de manier waarop ik me kan uitdrukken en

bieden keuze leereenheden zodat studenten zich kunnen verbreden

álle medewerkers van Rijn IJssel.

concept als houvast voor onze studenten, medewerkers en stakeholders. Met ons onderwijs anticiperen we op de snelle ontwikkelingen die om ons heen gebeuren. Het bewustzijn om het onderwijs verder te verbeteren en te

basis om op verder te bouwen.

kelt om te leren, hen meeneemt en stimuleert in hun ontwikkeling tot

de samenleving. Onderwijs dat studenten stuurt waar nodig en ruimte

stituut gevolgd.

en tussen onderwijsprofessionals stimuleert. Onderwijs dat iedere

Focus op Vakmanschap en alles wat nog komen gaat, willen wij dat

Ertoe doen

meebeweegt met, en waar mogelijk voorop loopt op, de ontwikkelin-

de invoering van de nieuwe kwalificatiestruc-

naar RIJk Onderwijs moeten kijken. Studenten worden gemoti-

de regio. We willen te allen tijde dat

stuurde, klassikale lessen. Wie op Rijn IJssel een opleiding volgt

Dat we werken aan onderwijs dat herkenbaar en eenduidig is, ook voor

woord burger, want tijdens het debatteren leren studenten om

en praktijkgerichte opleidingen, mogelijkheden voor studenten om

opdat we studenten met een rijk-

gen en te begrijpen. Vaardigheden die nodig zijn voor het centraal

en een nauwe samenwerking met het beroepenveld. We ontwikkelen

diploma meegeven en opdat ons

zoals Donovan het verwoordt: ‘Ik wil steward worden. Debatteren

heid bieden zich binnen relevante beroepstaken te ontwikkelen, we

is. Dat kan alleen met de bijdrage van

mijn punt duidelijk te maken zonder een ander te kwetsen. Er zijn

of juist verdiepen in hun vakgebied. De digitale onderwijscatalogus

maakt deze flexibiliteit mogelijk en zorgt zo voor een optimale ondersteuning van zowel de student als de docent.

allerlei spelregels waar ik me aan moet houden en dat zal ik in mijn beroep ook moeten doen. Tijdens het debat-

toernooi kon ik me voorbereiden op twee stellingen,

maar wist vooraf niet of ik vóór of tegen moest zijn. Door over onderwerpen na te denken waar ik me

Is dit een droom? Ja, deels. Maar wel een droom die ons in beweging

anders nooit mee bezig zou houden, krijg ik meer

denten. Niet alleen onze studenten zelf verwachten dat van ons: ook

nooi serieus genomen. Ertoe doen? Een héél prettig

en de samenleving verwacht (verwachten?) en eist (eisen?) dat van ons.

www.debatinstituut.nl

brengt. Die onze inzet en energie richt op de toekomst van onze stu-

alle bedrijven en instellingen waarmee we samenwerken, de overheid

zelfvertrouwen. Ik voelde me tijdens het debattoergevoel!’ Lees het hele artikel op intranet.

Dit is onze opdracht!

RIJk Onderwijs | 15

in de praktijk bij Arnhem Fashion factory

“Onze studenten bedenken eerst zelf de oplossing” Tussen stoffen, paspoppen, laptops en

stylesheets kunnen lezen en veranderen

patronen heeft gezien en tóch een stuk

denten modemakers van Fashion & Design

medestagiair moet het later kunnen terug-

betrouwbaar zijn en zelf een oplossing

industriële naaimachines werken vijf stuSupport. Pieter Jongelie is samen met Els

Broekman stagebegeleider. “Els coacht op

technische vaardigheden, ik coach op aanpak, oplossingen en omgang met elkaar.

Het overgrote deel van de stagiaires heeft niveau 3 of 4 uit leerjaar 3 en 4.”

Arnhem Fashion Factory, beter bekend als

het Monsteratelier en het geesteskind van Pieter, is naast praktijkopleider vooral producent. “De meeste opdrachtgevers, zoals ontwerpers en modehuizen komen hier met hun eerste ontwerpen en samples.

Vervolgens produceren we in het Monsteratelier hun kledingstukken.”

Een expeditie langs zes leerbedrijven

én documentatie kunnen ordenen. Een

vinden. We begeleiden ook stagiaires van andere scholen, zoals Aventis. Een enkele

Welke rol kan het Monsteratelier in het onderwijs spelen?

onze studenten op tijd en zien ze er netjes

belangrijkste om de juiste medewerker

hun Engels gebruiken. Natuurlijk komen uit, maar er heerst hier een losse sfeer.

Flexibiliteit en enige mate van zelfstan-

digheid vinden we veel belangrijker. Onze

studenten bedenken eerst zelf de oplossing van een vraagstuk. Als ze er écht niet uit-

komen stellen ze vragen, ook aan elkaar. Ze

hoeven niet per se in gesprek met Els of mij als ze ook van elkaar kunnen leren.”

Hoe zien jullie de ideale pas afgestudeerde werknemer?

industriële naaimachines – die sneller

die nu in een herstelatelier werkt en vlie-

en steviger zijn dan huishoudnaaimachines; kunnen werken met naaipatronen,

proberen te vinden.”

om te gaan met anderen en kunnen ook

student komt uit Italië. Studenten leren zo

Wat verwachten jullie van studenten die bij jullie stage lopen? “Technische vaardigheden: werken op

kan vervaardigen. Elke werknemer moet

“De eisen voor een werknemer zijn van

hetzelfde kaliber als die voor de student. Of gensvlug een rits in een rok zet of dat het

de modeontwerper betreft die nauwelijks

“Coaching en bedrijfservaring zijn het

te krijgen. Met Rijn IJssel hebben we een goede verstandhouding. We hebben

gastcolleges gegeven en een buitenland-

reis gemaakt naar een fabriek in Istanbul. In eerdere fases hebben we gesprekken

gehad met docenten van Rijnijssel over wat tweedejaarsstudenten moesten kunnen;

soms knipten studenten schots en scheef. Dat werd door Rijn IJssel goed opgepakt. We stimuleren leerlingen om ook elders

werkervaring op te doen. Sociale vaardig-

heden, servicegericht zijn en een verzorgd voorkomen leer je ook in een winkel of de horeca.”

www.arnhemfashionfactory.nl

In RIJk Onderwijs is de praktijk het uitgangspunt: we leiden immers studenten op die na een aantal jaar in het beroepspraktijk aan de slag gaan. Werken en leren gaan hand in hand en gebeurt in nauwe samenwerking met vakexperts. Het bedrijfsleven weet als geen ander wat de laatste ontwikkelingen in beroepen zijn, aan welke vaardigheden en kennis behoefte is en waaraan een pas afgestudeerde student moet voldoen. In RIJk Onderwijs zijn het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en instellingen betrokken bij het ontwikkelen van het onderwijsprogramma. Wat zijn hun verwachtingen van de studenten die bij hen stage lopen, wat willen ze graag zien bij pasafgestudeerden en welke rol willen ze zelf spelen in het onderwijs? We vroegen het aan zes leerbedrijven van Rijn IJssel.

RIJk Weetje

De Beroepspraktijkvorming (BPV) is onderdeel van een leereenheid. RIJk Onderwijs | 16

RIJk Onderwijs | 17

in de praktijk bij Opella, zorgdienstverlener

“Stagiaires zijn beleefd en benaderen de klant met respect” Op de zuidelijke Veluwe organiseert zorgdienstverlener Opella

basisvaardigheden van een werknemer. Ze zijn beleefd, benaderen

lening en een grote diversiteit aan diensten. Het welbevinden van

de hoogte van de binnenschoolse leerresultaten. Verder verwach-

verzorging, verpleging, behandeling, maatschappelijke dienstver-

klanten staat altijd op nummer één. Prettig wonen vormt de basis voor dit welbevinden: een zinvolle invulling van de dag is onont-

beerlijk. Dit is het uitgangspunt voor de keuzes die Opella maakt.

de klant met respect en houden hun werkbegeleider van Opella op ten we een initiatiefrijke, actieve houding waarmee ze leerkansen binnen Opella benutten.”

Als Hoofd Opleidingen schrijft Isabel van Beckum het opleidings-

Hoe zien jullie de ideale pas afgestudeerde werknemer?

opleiders organiseren binnen Opella de initiële beroepsopleidin-

meerde, en vertrouwd is met het beleid van Opella. “Deze mede-

beleid van Opella. Ze stuurt een team van tien opleiders aan. Deze gen voor de zorg (BOL en BBL). Daarnaast verzorgen, organiseren

en kopen zij de bij- en nascholing in voor de 2.200 medewerkers.

denkt mee over het curriculum en schrijft mee aan opdrachten die

aan de hand van hun competenties gescreend op geschiktheid. Ze moeten werken en leren kunnen combineren met hun privé-le-

ven. “Ook zij moeten een beeld hebben van het beroep waarvoor zij worden opgeleid. Daarnaast moeten ze beschikken over de

Zijm is een bedrijf waar hoge kwaliteitseisen gelden, maar waar ook werkplezier bovenaan staat. Han Kruit is er master technician / diagnosespecialist. Bovendien is hij de contactpersoon voor Rijn IJssel. Hij begeleidt BBL- en BOL-studenten uit leerjaar 1, 2, 3 en 4. Alle stagiaires komen bij hem op gesprek. “Ik verzorg de inschrijvingen, de stagevergoeding en vragen die de school betreffen. Ook voor Zijm ben ik het aanspreekpunt, bijvoorbeeld als een collega iets wil weten over de stage of stagiaire. Het niveau van de student wordt door onze leermeester getoetst, de werkzaamheden worden aan het niveau aangepast.”

geven aan het begrip ‘een leven lang leren.”

bestaan geen instroomcriteria. Het is fijn als stagiaires een beeld open staan voor een stage in de ouderenzorg.” BBL-ers worden

Zijm Arnhem-Zuid is een VW- en Seatdealer. In de werkplaats werken 10 monteurs met een minimale opleiding tot 1e monteur.

werker heeft ontdekt waar zijn kwaliteiten liggen en kan invulling

Welke rol kan Opella hierin spelen?

hebben van de branche waarvoor zij worden opgeleid en dat ze

Zijm zoekt monteurs voor de toekomst

Volgens Isabel is dat iemand die direct inzetbaar is als gediplo-

Wat verwachten jullie van studenten die bij jullie stage lopen?

Isabel: “Voor BOL-stagiaires van de zorg- en welzijnopleidingen

in de praktijk bij VW- en Seatdealer Zijm Arnhem-Zuid

Opella kan een rol spelen in het selecteren van de juiste studenten voor de BBL-opleiding. Opella zorgt voor adequate begeleiding,

in de praktijk van Opella uitgevoerd gaan worden. We helpen om

de transfer van theorie naar praktijk goed te laten verlopen. Opella biedt behalve een contextrijke leeromgeving de kans op werk na diplomering.”

www.opella.nl

Wat verwachten jullie van studenten die bij jullie stage lopen?

is van de storing. De auto wordt steeds complexer. Elektrische

aan dient te voldoen. Op de eerste plaats is hij op tijd; een stu-

bijvoorbeeld heeft 40 tot 50 verschillende processors die allemaal

“Als leerbedrijf hebben we slechts twee eisen waar een student dent die te laat komt? Dat hoort niet. Op de tweede plaats kijken we naar de inzet van een student. Hij moet ons laten zien dat hij

graag op stage komt. Wat is zijn voorkomen? Is hij netjes gekleed, spreekt hij en benadert hij de klant netjes? Gaat hij omzichtig

met het materiaal om? Of iemand voor het vak geschikt is, wordt

zijn de toekomst, daar moet je mee om kunnen gaan. De VW Golf met elkaar communiceren. De industrie evolueert snel, sommige

storingen zijn heel complex. We hebben alle niveaus nodig, maar steeds vaker iemand die hooggeschoold is en diagnose kan stellen.”

gaandeweg de stage duidelijk. Wij gaan er niet over of iemand

Welke rol kan Zijm hierin spelen?

heeft. Er zijn studenten die nieuwsgierig zijn en uit zichzelf veel

leren. Om een zo hoog mogelijk niveau te krijgen, stimuleren we

perspectief heeft als automonteur, tenzij hij het echt niet in zich vragen stellen. Dat zien we graag. Al deze zaken worden met de stagiair en zijn bpv-begeleider besproken.”

Hoe zien jullie de ideale pas afgestudeerde werknemer? “Dat is iemand met technische kennis, een hoge mate van

zelfstandigheid, iemand die zich verder wil ontwikkelen. In de

praktijk zijn er meer monteurs die niets liever doen dan sleutelen. Zij vinden het moeilijk om te beredeneren wat de oorzaak

RIJk Onderwijs | 18

auto’s, nieuwe aandrijftechnieken en communicatiesystemen

“Ook in de autobranche is het een kwestie van een leven lang

elke mbo-student om dóór te leren. Bekijk de doorstroommogelijkheden van Rijn IJssel naar de HAN, blijf jezelf verdiepen in nieuwe technieken, neem deel aan interne trainingen, cursussen. Rijn

IJssel springt daar, samen met de HAN, het bedrijfsleven, gemeente Arnhem en provincie Gelderland, goed op in met de Garage van de Toekomst.“

www.zijm.nl www.rijnijssel.nl/voertuigen

RIJk Onderwijs | 19

in de praktijk bij Hotel papendal

in de praktijk bij Administratie- en belastingkantoor Van Houwelingen

Hotel Papendal is een hotelaccommodatie met 151 hotelkamers op drie- en viersterren niveau. Behalve bar en restaurant zijn er een wellness- en

Op administratie- en belastingkantoor

fitnessaccommodatie, twee congresza-

Van Houwelingen verzorgen eigenaar

len en 24 vergaderzalen. Wim Engelen

Raymond van Houwelingen, Maikel

is manager F&B Planner voor Hotel

van Leeuwen en Patricia Nieuwen-

Papendal en verantwoordelijk voor alle

huis de volledige boekhouding voor

personeelsplanningen binnen de Food &

het midden- en kleinbedrijf, ZZP’ers

Beverage, zoals Duty Management, Ban-

en freelancers. Patricia is naast assis-

queting & partijen, bar, restaurant en

tent-accountant ook praktijkopleider

keuken. Ook coördineert hij de inzet van

BPV. “Als studenten hiervandaan komen,

de stagiaires. “We hebben nu twee twee-

weten ze niet alleen wat boekhouding

dejaarsgastheren op niveau 2 en een

inhoudt, ze kunnen ook met verschillen-

tweedejaarsgastvrouw van het culinaire traject. In de keuken werken studenten van het eerste en tweede leerjaar van verschillende niveaus.”

“Stagiaires hebben hier een leuke en leerzame stage” Wat verwachten jullie van studenten die  bij jullie stage lopen?

Hoe zien jullie de ideale pas afgestudeerde  werknemer?

verwachten een pro-actieve en open houding. Ze stellen vra-

werknemer is een gastheer en -vrouw in hart en nieren, pro-ac-

“Stagiaires moeten een professionele houding uitstralen; we gen als ze iets niet weten of zien wanneer ze een tafel moeten bedienen. We verwachten dat iemand na het eerste leerjaar al

enige basisvaardigheden en etiquette beheersen. Papendal kent veel verschillende soorten gasten. Van Olympische sporters tot

trainingskampen van profvoetballers en van zakelijke tot leisure

“Hotel Papendal is continu in beweging. Een pas afgestudeerde tief, zelfstandig en staat met beide benen op de grond. We zien graag een leergierige werknemer die onze producten door en

door kent. Iemand die bijvoorbeeld weet waar onze gerechten vandaan komen en er een verhaal bij kan vertellen.

gasten. De verschillende doelgroepen zorgen voor een verschil in

Welke rol kan Hotel Papendal hierin spelen?

is vergt een andere aanpak van de student dan 50 man die

alle horecataken vertegenwoordigd waren. Papendal kan studen-

benadering. De leisure gast die een weekendje weg

komen borrelen. Een stagiaire moet mee kunnen doen aan de

bedrijfsvoering. We tasten af in hoeverre een student zelfstandig is en geven diegene bepaalde vrijheden. Verder verwachten we

van stagiaires dat ze uniformiteit uitstralen. Iedereen loopt in een witte blouse en draagt een zwarte pantalon en schoenen. Tattoos, piercingen, grote sieraden zijn niet zichtbaar. Stagiaires worden binnen alle F&B-afdelingen ingezet, van bediening tot in de

keuken, waar ze bijvoorbeeld meewerken aan de mise-en-place

of broodjes smeren. Als je een open houding hebt, kun je hier een heel leuke en leerzame stage hebben.”

RIJk Onderwijs | 20

de klanten communiceren. De meeste

“Stagiaires worden binnen alle F&B-afdelingen ingezet, van bediening tot in de keuken. “

“Met Rijn IJssel hebben we de Dinnershow georganiseerd, waarin ten opleiden tot goede gastvrouwen en -heren. Ze nemen deel

aan allerlei trainingen, zoals de wijnspijstraining, waar ze alles

leren over wijn en spijscombinaties. Daarnaast kunnen we laten zien hoe men het horecavak goed uitvoert en kunnen we onze

ervaringen delen over het reilen en zeilen binnen de branche.”

www.hotelpapendal.nl

stagiaires doorlopen hier hun stage minimaal een half jaar; drie dagen naar school en twee dagen stage.”

“Ook een accountant moet stressbestendig zijn” Wat verwachten jullie van studenten die  bij jullie stage lopen?

Hoe zien jullie de ideale pas afgestudeerde  werknemer?

Wat verwachten jullie van studenten die bijen  een hoge mate “Studenten moeten cijferkundig onderlegd zijn “De ideale pas afgestudeerde werknemer is een allrounder, klaar Hoe zien jullie de Wat ideale  jullie stage lopen? van nauwkeurigheid hebben. Onze voorkeur gaat uit naar derdevoor het arbeidsproces. wepas vanafgestudeerde studenten verwachten, eisen werknemer? “Stagiaires moeten een professionele houding uitstralen; we verof vierdejaarsstudenten, omdat hun vaardigheden net iets hoger we ook van de pasafgestudeerden: gemotiveerdheid, zorgvul“Hotel Papendal is beweging. wachten en open houding. Ze stellen vragen liggen. Maikeleen waspro-actieve in MBO 2 begonnen, heeft daarna een half jaarals ze digheid, leergierigheid encontinu integerin zijn. IedereenEen die pas hierafgestudeerde werkt, in werknemer is een gastheer en -vrouw in hart en nieren, pro-actief, iets niet weten of zien wanneer ze een tafel moeten bedienen. We niveau 3 gedaan, is doorgestroomd naar het HBO en is uiteindelijk stage of in werk, dient geheimhouding na te komen, zowel wat zelfstandig en staat met beide benen op de grond. We zien graag verwachten dat iemand na het eerste leerjaar al enige basisvaareen vaste werknemer. Wij zijn een klein kantoor waar collegialiteit de cliënten betreft als hun financiën. Dat willen we 100% kunnen een leergierige werknemer die onze producten door en door kent. digheden en etiquette beheersen. Papendal kent veel verschillende belangrijk is. Dat verwachten we ook van de student. Ook op een waarborgen!” Iemand die bijvoorbeeld weet waar onze gerechten vandaan soorten gasten. Van Olympische sporters tot trainingskampen van klein kantoor zoals het onze gebeurt er altijd wel iets: de telefoon komen en er een verhaal bij kan vertellen. profvoetballers en van zakelijke tot leisure gasten. De verschillende gaat af en aan, zeker rond de tijd van de belastingaangiftes, en er Welke rol kan Van Houwelingen in het  doelgroepen zorgen voor een verschil in benadering. De leisure is veel aanloop. Klanten komen ook zonder afspraak, dus stagiaires onderwijs spelen? gast die een weekendje weg  Welke rol kan Hotel Papendal hierin spelen? moeten een beetje stressbestendig zijn. Als ze willen, kunnen ze “We hebben eenmalig als gastdocent opgetreden. Het zou van is vergt een andere aanpak van de student dan 50 man die  “Met Rijn IJssel hebben we de Dinnershow georganiseerd, waarin hier echt veel leren. Ze gaan om met klanten die hun bonnetjes in toevoegende waarde zijn als Rijn IJssel dat opnieuw zou oppakkomen borrelen. Een stagiaire moet mee kunnen doen aan de alle horecataken vertegenwoordigd waren. Papendal kan studenschoenendozen bewaren tot mensen die gedegen archiveren. Ze ken. Net als de mogelijkheid om met docenten te sparren over bedrijfsvoering. We tasten af in hoeverre een student zelfstandig ten opleiden tot goede gastvrouwen en -heren. Ze nemen deel aan lerenisover BTW-controle en het opmaken van jaarstukken of hoe ze onze ideeën. merken we datde een stagiaire soms weinig totalles leren en geven diegene bepaalde vrijheden. Verder verwachten we allerleiZo trainingen, zoals wijnspijstraining, waar ze toeslagen voor een klant moeten aanvragen. Verder leren ze hoe en niets van aangiftes weet. Terwijl dit juist een groot deel van van stagiaires dat ze uniformiteit uitstralen. Iedereen loopt in over wijn en spijscombinaties. Daarnaast kunnen we laten zien met een wie witte ze corresponderen. Sommigen zijn pantalon uitstekende boekhouonze werkzaamheden omvat.”goed uitvoert en kunnen we onze ervarinblouse en draagt een zwarte en schoenen. hoe men het horecavak ders,Tattoos, maar hebben nog veel te leren als ze moeten communiceren piercingen, grote sieraden zijn niet zichtbaar. Stagiaires gen delen over het reilen en zeilen binnen de branche.” met worden de belastingdienst met advocaten, juristenvan enbediening particulieren. binnen alleof F&B-afdelingen ingezet, tot in www.vh-accountants.nl Wanneer stagiaires telefoongesprek niet goed hebben afgede keuken, waareen ze bijvoorbeeld meewerken aan de mise-en-place www.hotelpapendal.nl

“Ook een accountant moet stressbestendig zijn” wikkeld, koppelen we datAls meteen of broodjes smeren. je eenterug.” open houding hebt, kun je hier een heel leuke en leerzame stage hebben.”

RIJk Onderwijs | 21

RIJk Onderwijs volgens

in de praktijk biJ Handbalvereniging Swift AHV Swift is een Arnhemse handbalvereniging met 125 spelende leden. Voor de Sportverkiezing 2013 van Arnhem was het Verenigingsbureau van AHV Swift genomineerd in de categorie “Beste initiatief”. Het eerste herenteam speelt op het hoogste niveau in de Nederlandse handbalcompetitie. De vereniging uit 1946 heeft al vele handballers op

Jos

internationaal niveau geleverd. Na een teruggang in ledenaantal groeit de vereniging weer. Rob Oudejans is secretaris van het bestuur en begeleidt verschillende studenten: “Er zijn vier tweedejaarsstudenten Kerntaak 3, twee vierdejaarsstudenten Manager Sportieve Recreatie

Dennis, Joke, Ilja, Elisa, Ingrid

en Toerisme (MSRT) en één vierdejaarsstudent Operationeel Sport- en Bewegingsmanager (OSBM). Inmiddels zijn er ook vier eerstejaarsstudenten die stage lopen voor de Leerafdeling.”

“Een student levert een waardevolle bijdrage aan het sportklimaat” Wat verwachten jullie van studenten die bij jullie stage lopen?

“We verwachten dat studenten een positieve grondhouding hebben. Daarnaast verachten we dat ze kritisch zijn over de opdracht die zij krijgen: vooraf weten wat er van hen wordt verwacht en wat het resultaat zou kunnen zijn. Studenten dienen zich te realiseren dat zij zullen ‘werken’ binnen een vrijwilligersorganisatie. Dat vereist enerzijds dat ze dienstverlenend zijn, maar ook dat zij van hun eigen kennis en professionaliteit uitgaan. De eerstejaars leren lesgeven tijdens de trainingen van de jongste jeugd. De tweedejaarsstudenten leren wat betreft kerntaak 3 hoe de vereniging in elkaar zit. Ze organiseren bijvoorbeeld nevenactiviteiten, helpen bij bardiensten of kaartverkoop, wonen vergaderingen bij en enquêteren leden. De MSRT- en OSBM- studenten zetten voor kerntaak 4 en 6 een groot sportproject op en voeren dit ook uit. Ook laten ze kijken hoe we een nieuw sportaanbod kunnen creëren. Een meerwaarde van de stage is dat de studenten in een groep stage lopen. Zo leren ze van elkaar en ondersteunen ze elkaar bij activiteiten en in de voorbereiding ervan.”

Hoe zien jullie de ideale pas afgestudeerde werknemer?

“Een afgestudeerde student van Rijn IJssel CIOS Arnhem moet een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan het sportklimaat

RIJk Onderwijs | 22

en het verenigingsleven in Nederland. Een positieve houding, positief gedrag en voldoende kennis van zaken. Daarnaast verwachten we dat zij de vrijwilligers, die bij verenigingen noodzakelijk zijn, kunnen ondersteunen en stimuleren.”

Welke rol kan Swift in het onderwijs spelen?

“We vervullen een actieve rol door de stage-ervaringen terug te koppelen. Daarnaast biedt Swift studenten de mogelijkheid om op een goed begeleide plaats ‘in het echt’ in aanraking te komen met het beroep van sportleider. De kracht van ons verenigingsbureau is dat een hele groep studenten dat op dezelfde plek doet met dezelfde coördinators. Swift ziet nog veel meer mogelijkheden voor samenwerking met Rijn IJssel. Nu lopen alleen studenten van het CIOS stage bij Swift, maar er zijn ook plannen om studenten stage te laten lopen die iets kunnen met licht en geluid, of die een show kunnen organiseren bij de thuiswedstrijden van eredivisie Heren 1. Swift kan ook helpen bij het zo concreet mogelijk formuleren van opdrachten en studenten zo dicht mogelijk bij de dagelijkse verenigingspraktijk te laten werken. Onze leden en ons bestuur hebben deskundigheid in huis. Studenten worden op alle gebieden professioneel terzijde gestaan in een werkklimaat waar zij later ook in zullen functioneren.”

www.ahvswift.nl

‘RIJk Onderwijs creëert een omgeving voor studenten waar ze optimaal kunnen werken aan hun kennis, vaardigheden en houding.’ “Ik heb lang gedacht: Dit is weer een methodiek die met veel tamtam wordt ingevoerd. Een methodiek als middel om een  doel te bereiken. De naam veranderde uiteindelijk in RIJk Onderwijs, de juiste benaming. Het is onderwijs dat rijk is aan 

mogelijkheden en rijk is voor studenten. Onderwijs draait om de student, niet om het kunstje dat de docent moet opvoeren. Aan het begin van dit traject hadden we een presentatie over RIJk Onderwijs. Al was er enthousiasme, ik was nog niet over-

tuigd. Toch heb ik ja gezegd: wij zijn een team en willen de uitdaging niet uit de weg gaan. Bovendien vond ik het verhaal van

de curriculumcoaches belangrijk. Ik wilde weten hoe RIJk Onderwijs eruit zal zien en hoe we straks met elkaar aan het werk gaan.

In 2016 worden onze twee teams in elkaar geschoven. Dat kost tijd en energie. Hoe je het wendt of keert: Rijn IJssel gaat over. We krijgen nú faciliteiten en kansen. Die moeten we nú pakk en, zodat we elkaar versterken en als één team doorgaan. Wel

moeten we een aantal faciliteiten verbeteren, zodat RIJk Onderwijs goed kan worden ingevoerd. RIJk is meer dan alleen een half uurtje lesgeven.

Ik geloof dat we er iets moois van kunnen maken, zolang we goed naar elkaar luisteren. En ik heb het idee dat er wordt geluisterd en dat ook kritiek wordt gewaardeerd. Dat stemt me hoopvol. Ik geloof erin dat wij hier straks mee werken.”

> Jos Bader, docent in team en ontwikkelgroep SMD/SCW

RIJk Weetje

Startend met een leereenheid ervaart de student een beroepsdilemma. Dit brengt de student in beweging om uiteindelijk in de vijfde week met trots de opdracht op te leveren.

RIJk Onderwijs | 23

“De docent van nu is iemand die mijn taal begrijpt”

Student aan het woord Tekst: Anja Bemelen | Fotografie: John Voermans

“Toen ik net op Rijn IJssel kwam,

was ik anders,” vertelt Nick Hofsink, student Grafische Vormgeving,

niveau 3. “Ik was veel drukker, minder

Tekst: Anja Bemelen | Fotografie: John Voermans

Nesli Isik is eerstejaarsstudente Mode/

maatkleding, niveau 2. Ze heeft tot het einde van dit schooljaar twee dagen

stage, twee dagen school. “Dit niveau is te

professioneel en kwam eigenlijk voor

gemakkelijk en ik mis Engels als vak. Vóór

koos ik voor een muziekopleiding.

er techniek en natuur- en scheikunde. Nu

gekozen voor grafisch

en naaitechnieken. En de basisrekenvaar-

de sportopleiding, het CIOS. Daarna

Rijn IJssel zat ik op het VMBO-t. Ik leerde

Pas later heb ik definitief

leer ik Nederlands, LB, maatschappijleer

vormgeven.”

“Mijn droomschoolgebouw ziet er glamourous uit”

Student aan het woord

digheden, maar die ken ik al, dat vind

ik niet zinvol. Ik zou best moeilijkere re-

kenopdrachten willen. Ik zoek uitdagingen en zou volgend jaar meteen willen doorstromen naar niveau 4.”

Omdat Nick niet tot zijn zeventigste sportles wilde geven, stopte hij met de CIOS. Sporten vond en vindt hij nog steeds leuk,

hetzelfde heeft hij met muziek. “Maar ik twijfelde ook om van

muziek mijn werk te maken. Ik heb nu iets gekozen waar meer

toekomst in zit. Na mijn opleiding wil ik op korte termijn bij een

reclamebureau werken en het liefste wil ik een eigen bedrijf. Dat begint nu al een beetje vorm te krijgen, omdat ik covers creëer voor bands.”

Nesli hield al van Fashion toen ze vier jaar was. Mode en kleding

In onze groep is echt iedereen bezig met een opdracht. Iedereen

het bijzonder vind ik nu belangrijke vakken. Als ik soms de prut

en werkt in 2 Switch in Arnhem. Met haar moeders adviezen

grote tafel, waar we eerst instructies krijgen. Als alles duidelijk

inspireert me. Ook Nederlands in het algemeen of grammatica in zie die sommige studenten opschrijven! Zeker bij vormgeving is

goed Nederlands van belang. Je zult maar een fout maken op een geboortekaartje of op een uitnodiging voor een huwelijk!”

American Football

De onderwijstoekomst ziet Nick rooskleurig tegemoet. Hij ver-

Gapend gat

Nick zegt nooit echt diep te hebben nagedacht over hoe het

onderwijs ten goede zou kunnen veranderen. “Ik neem het onderwijs zoals het is en daar moet ik het mee doen. Toch merk ik

al verschil met een paar jaar geleden, toen er een gapend gat was tussen leraar en student. Dat verschil is veel kleiner geworden. Vol-

gens mij is het docentschap een bewegend beroep. Ook docenten moeten blijven leren. De docent van nu sluit meer aan op mijn belevingswereld. Het is iemand die mijn taal begrijpt, die mij

begeleidt in plaats van met informatie boven me staat. Zo heb ik een docent die mij laat tekenen. Als ik aan hem vraag waarom ik

als toekomstig vormgever, die werk met zijn computer moet leren

RIJk Weetje RIJk Onderwijs | 24

tekenen, legt hij uit dat het mijn creativiteit activeert. Kijk, zo’n uitleg

zijn haar met de paplepel ingegoten. Haar moeder is coupeuse

heeft ze uiteindelijk voor deze opleiding gekozen, waarbij kleding ontwerpen haar doel is. “Daar wil ik echt naar streven! Ik houd

van tekenen, van creatieve ideeën bedenken. Mijn droom is om in

Turkije een modeontwerpster te zijn. In Istanbul bijvoorbeeld, een leuke en dynamische stad. Na dit niveau wil ik meteen doorstromen naar niveau 4. Vervolgens zou ik mijn hbo -diploma willen

weet waar hij mee moet beginnen. We werken allemaal aan één is en vragen zijn beantwoord, weet ik meteen wanneer ik mijn

naaimachine uit de kast mag halen. Wat ik echt super leuk vond om te doen was theaterkleding maken voor de Dinnershow op Papendal.”

Nesli wordt happy als…

halen, bijvoorbeeld op Artez.”

… haar droomonderwijs wordt gegeven in een gebouw dat groot

rommeltje van maken, trekken ze de anderen mee naar beneden.

Meteen aan de slag?

dien alleen voor Fashion & Design studenten zijn. De binnen-

studenten de sfeer in de klas bepaalt, is het beter als ze een andere

die niet te gemakkelijk is, zoals een achtbanenrok die ze over vijf

trouwt op het leeraanbod, al hebben best veel medestudenten

afgehaakt. “Als sommigen maar aanklooien en er in de klas een Niet dat ik altijd zo braaf ben, maar als het negativisme van

keuze maken. Een klas is als een American Footballteam: je ploeg is zo sterk als je zwakste speler. Een student wordt nu nog een beetje aan het handje meegenomen, terwijl ik liever ontdekkend leer,

zelf op zoek ga. Vijf weken werken aan één leereenheid zie ik wel

zitten. Ik zeg altijd: ‘Photoshoppen leer je niet op school, maar door te doen’.”

RIJk Onderwijs stimuleert de ondernemende houding van de student. De student is een entrepreneur met een creatieve geest, is flexibel en gemotiveerd om een leven lang te leren.

Wat Nesli inspireert is als ze op school aan een opdracht werkt weken af moet hebben. “Dat is een rok met vier banen aan de

voorzijde en vier aan de achterzijde.” Wat ze op school minder zinvol vindt is als ze te lang naar een verhaal moet luisteren. Meestal wil ze meteen aan de slag met naaiwerk. “Daar wil ik dan ook

vér mee komen. Wat ik fijn vind is als ik veel zelfstandigheid heb.

is. Dat er glamourous uitziet. Nesli’s schoolgebouw zou boven-

kant van het gebouw zou er heel sjiek uitzien en het zou alleen

matchende kleuren en vormen hebben. “Qua lesrooster zouden

de lesuren niet te lang zijn. Op school wil ik zoveel mogelijk leren. Eigenlijk alles wat ik later ook kan toepassen. Ik word happy als ik iets onder de knie heb. Van docenten verwacht ik dat ze voor mij klaarstaan als ik vragen heb, dat ze behulpzaam zijn, bij wie ik terecht kan, maar vooral: dat ze het leuk houden in de klas!”

RIJk Weetje

Studenten die dezelfde leereenheid volgen, vormen een stamgroep. In de stamgroep werken studenten wekelijks aan onderdelen van de eindopdracht en hebben ze intervisie.

RIJk Onderwijs | 25

2020

RIJk Onderwijs volgens

Tekst: Marlies Kooijmans, beleidsmedewerker Onderwijs

Ze werken en leren in...

Onze studenten betreden straks de arbeidsmarkt. Welke toekomst gaan Nesli en Nick tegemoet? Hoe ziet hun arbeidsmarkt er over een aantal jaar uit? En wat wordt er dan van hen verwacht?

Werknemers in 2020 zijn assertief, internationaal georiënteerd, ondernemend, sociaal competent, ICT-vaardig en flexibel in werktijden en -plaatsen. Ze streven naar continue ontwikkeling van hun vaardigheden. Dat is althans het beeld dat TNO schetst. Ze zijn zzp’er, uitzendkracht, ondernemer, in loondienst of alle vier tegelijk. Ze schakelen verschillende netwerken in waarbij ze aansluiting zoeken en waarin ze actief participeren. Lopen ze in hun werk tegen een probleem aan? Dan schakelen ze niet meer de vakbond in, ze leggen het probleem digitaal voor aan één van hun netwerken. Dat kunnen ze doen wanneer ze maar willen: ze hebben immers flexibele werktijden en de plek waar ze werken is niet per se het kantoor. Ze zijn flexibel, mobiel én individualistisch. Er wordt een beroep gedaan op hun sociale en emotionele intelligentie. Vanwege de toenemende en soms lastige interactie met klanten en patiënten in de groeiende diensten- en zorgsector en vanwege de netwerken waarin ze zich bewegen. Er is steeds minder vaak een leidinggevende die ‘toezicht’ houdt en dat doet een beroep op het gevoel voor teamgeest, loyaliteit, vertrouwen en samenwerking. Werknemers ontwikkelen zich blijvend en laten zich om-, bij- of herscholen vanwege de zelfstandige en korte werkverbanden. Er is steeds minder vaak gegarandeerd en jarenlang hetzelfde werk. De werkomgeving vraagt specifieke kennis, de opleidingseisen zijn toegenomen. Concurrentie op de arbeidsmarkt heeft weinig meer te maken met leeftijd en ervaring, maar alles van doen met competenties en kennis.

Onderwijs in 2020?

Bovenstaande perspectieven zijn redelijk geïntegreerd op de arbeidsmarkt, andere zijn nog toekomstmuziek. Op deze toekomstige arbeidsmarkt wordt verandering de enige constante factor genoemd. Het onderwijs kan studenten hierop voorbereiden, zodat zij vaardigheden als flexibiliteit, zelfstandigheid, sociaalvaardigheid en ICT-vaardigheid routineus toepassen.

Flexibiliteit

De toekomstige arbeidsmarkt zal een flink beroep doen op flexibiliteit, ook al is niet iedereen ‘van nature’ flexibel. Studenten kunnen daar vast aan wennen in het onderwijs. Ze plannen zelfstandig hun leerproces en delen hun tijd in. Ze geven dit niet alleen vorm op school, maar ook op een BPV-bedrijf, in de prak-

RIJk Onderwijs | 26

tijkruimte of thuis. Dit alles met de hulp van onderwijsgevenden om hen heen.

Zelfstandigheid

Ilja

Dennis, Joke, Elisa, Ingrid, Jos

Steeds meer werknemers zullen zich organiseren als zzp’er of freelancer. Een andere manier van werken, alleen al wat betreft regelgeving, rechten en plichten. Kennis over ondernemerschap en andere soorten dienstverbanden zijn daarom van belang. Ook de werknemer in dienstverband zal zelfstandiger worden en meerdere, intensieve rollen en arbeidsrelaties aangaan. Studenten kunnen tijdens hun opleiding hierop worden voorbereid: ze zijn afnemer van het onderwijs, loopbaanplanner, medestudent, leidinggevende in simulaties, werknemer in de BPV en vakgenoot.

“RIJk Onderwijs houdt voor mij in: onderwijs waarin veel activiteiten worden gedaan die later in de praktijk ook echt voorkomen.”

Sociaalvaardig

In 2020 wordt meer geappelleerd aan de sociale en emotionele intelligentie van de werknemer. Alleen al de verschuiving van de industrie- en (land)bouwsector naar de diensten- en zorgsector leidt tot meer sociale interactie. Dat levert ook meer werkdruk: klanten, afnemers, patiënten en studenten verwachten steeds meer maatwerk. Bovendien levert sociale interactie soms ongewenst gedrag op de werkvloer op. Studenten kunnen weerbaarder worden door tijdens een leereenheid aan een levensechte opdracht te werken. Ze ondervinden in een veilige leeromgeving wat ze in hun beroep zullen ervaren: communicatieproblemen, misverstanden in de interactie, het benaderen van en werken met collega’s, klanten, patiënten en het oplossen van problemen.

ICT- vaardigheid

ICT blijft de maatschappij diepgaand beïnvloeden: virtuele werkplekken, virtuele netwerken en virtuele teams. Voor de huidige generatie is dit minder een probleem. Verwacht wordt dat mensen steeds slimmer worden in het omgaan met informatie. Dat vereist dat het onderwijs volop aansluit op deze ontwikkeling. RIJk Onderwijs integreert ICT-vaardigheden in de opleiding. Studenten passen digitale bronnen toe, werken in een elektronische leeromgeving en ook hun registratie, planning en loopbaan is gedigitaliseerd. RIJk Onderwijs en ICT worden zo geen twee naast elkaar bestaande werelden.

“De eerste keer dat ik over RIJk Onderwijs hoorde, dacht ik: “Dat is apart, dat ken ik niet!” Toen ik meer informatie kreeg, sprak het mij meteen heel erg aan. Ik vind het een goede manier van leren, omdat het zo praktijkgericht is. Elke vijf weken leer ik

iets over een ander onderwerp. Ik krijg les in vakken die daarbij horen. Ik word breder opgeleid. Het is niet alleen maar theorie, theorie en nog eens theorie. Met deze vorm van leren krijg ik een kans om de wijde wereld te onderzoeken. Ik bedoel daarmee de echte wereld buiten de schoolboeken, de wereld van de beroepspraktijk. Ook vind ik het fijn dat we bij de eerste BPV-peri-

ode één dag per week terugkomen naar school. Zo blijven de school, de student en het leerbedrijf up-to-date: de school weet wat ik op stage doe en ik kan elke week op school vragen stellen over mijn ervaringen in die week. Die uitwisseling vind ik heel belangrijk bij BPV.

Nu merk ik al dat de lessen anders zijn. Docenten geven ons meer opdrachten en de opdrachten zijn meer praktijkgericht. Ze praten ook meer over de praktijk en stellen vragen zoals ‘Hoe zul je daar op reageren? Hoe ga je met bepaalde situaties om?’

We krijgen opdrachten die we later echt moeten uitvoeren, bijvoorbeeld een animatieprogramma maken. Dan maakt het niet uit of je een niveau 2-, 3- of 4- opleiding volgt. RIJk onderwijs is een stap in de goede richting.”

> Ilja Peters, student Toerisme Front Office, leerjaar 2.

RIJk Weetje Bron: J. Van Genabeek, R. Gründemann & C. Wevers (red.), De toekomst werkt.

Mens en bedrijf in 2020 (TNO), Hoofddorp: TNO, Kwaliteit van leven 2007.

De student zoekt actief naar informatie die hij nodig heeft. Hiervoor zet hij bronnen in, zoals teksten, boeken, multimediale bronnen, medestudenten, internet, vakexperts, het beroepenveld en docenten.

RIJk Onderwijs | 27

Tekst: Oesniya Gheasi Moqbel, docent omgangskunde

Digitale didactiek verrijkt het onderwijs

Ook werken met digitale didactiek?

PowToon geeft de mogelijkheid animatiefilmpjes te ma-

ken. Je spreekt een geluidsbestand in, uploadt het en maakt vervolgens

pagina’s aan met teksten en afbeeldingen. Studenten kunnen PowToon gebruiken voor het geven van een presentatie. Voordeel: ze denken vooraf al na over hoe zij wat willen uitdrukken. Docenten kunnen

PowToon inzetten om complexe stof uit te leggen of om bijvoorbeeld

een leereenheid te introduceren. Een fijne afwisseling

van de statische powerpointpresentaties.

www.powtoon.com

Quick Response-code  of QR-code is een barcode. Met behulp

van een app (QR Barcode Scanner) scan je de code. De

De nieuwste technologieën zijn uitstekend ge-

schikt voor digitale didactiek ter ondersteuning

van verschillende leeractiviteiten. Nieuwe kansen voor het onderwijs! Door de verscheidenheid van digitale didactiek ontstaan er afwisselende en

flexibelere werkvormen. De verschillende leerin-

telligenties kunnen worden geprikkeld en de studenten kunnen bij lesonderdelen een werkvorm

kiezen die aansluit bij hun leerstijl en -behoeften, de docent bereikt veel meer met de studenten.

software registreert automatisch de inhoud van de

code en zet die om in een tekst, website, filmpje of een antwoord op een vraag. De QR-code zorgt voor verdie-

ping en afwisseling bij verschillende lesonderdelen en geeft informatie bij de gebruikte lesmethode. Docenten kunnen QR-codes ook zelf maken. Door de QR-codes toe te voegen aan schriftelijke opdrachten of les-

methoden, kunnen studenten ter plekke informatie verkrijgen.

www.qr-codegenerator.nl/generator/index.html

Snippets of kennisclips

eke ure is een opcurnasusmesenvan, waeenarbsprij me Weblect estal leges, trainingen of

r (do-

cent) tijdens col rojecteerd. De opnadat op het bord is gep ook het beeld te zien is extra middel om zijn voor studenten een mes, online te bekijken, zijn verschillende rken of te herhalen. Er het onderwerp te verwe van ondertiteen in een weblecture: toepassingsmogelijkhed weblecture heen. het navigeren door de ling voor dyslectici tot einde te kijken. Weweblecture niet tot het Studenten hoeven de in het leerproces. en waardevol medium blectures zijn een actief tering, weblectures der al te veel tijdsinves Docenten kunnen, zon ten bereiken. een groot aantal studen frequent toepassen en

www.weblectures.nl

zijn korte (of een onderdeel van) weblectures. Een snippet toont kennisfragmenten van wetmatigheden. Ze

zijn goed te gebruiken als bepaalde kennis van studenDidactiek is de onderwijskundige overdracht van kennis, vaardigheid en inzicht. Of: hoe geef ik het onderwijsleerpro-

ten nog niet of onvoldoende aanwezig is. Voorafgaand

Onderwijsassistent vind ik het erg belangrijk om studenten te laten leren via digitale didactiek. Een aanpak die bin-

gebruiken waarin begrippen en concepten worden uit-

ces zodanig vorm dat de student zich nieuwe vaardigheden en kennis zo goed mogelijk eigen maakt? Bij de opleiding

aan een training of cursus kunnen studenten snippets

nen de gehele onderwijswereld een steeds prominentere rol zal gaan spelen.

gelegd. Tijdens de cursus is er meer tijd voor verdieping,

Een wereld te winnen

plexe onderwerpen kunnen worden opgeknipt in snip-

te plaatsen, te brainstormen of feedback te geven vanaf verschillende

hoogt. Ook binnen mijn lessen maak ik optimaal gebruik van digitale middelen om de leerstof zo goed mogelijk te

bekijkt alleen díe snippet die voor hem relevant is. Ook

volgens te exporteren naar een

in kaart hebben. Daarna kunnen we bepalen welke digitale hulpmiddelen we willen gebruiken. Ik zie het als een

technologieën, het werkveld en de kennis ontwikkelen

kunnen in het onderwijs worden

lingen buiten de Rijn IJsselse muren houden is onmogelijk. De ICT-middelen die ingezet kunnen worden zijn slechts

hetzelfde. Snippets zijn jaar na jaar te gebruiken.

tussen studenten en/of docenten.

www.surfspace.nl

aan de les benodigde kennis

verduidelijking en het stellen van vragen. Grote of com-

teksten en links. Het is mogelijk om tegelijkertijd of na elkaar berichten

Uit onderzoek is gebleken dat digitale didactiek de motivatie, zelfstandigheid én creativiteit van de studenten ver-

pets en worden zo kleinere deelonderwerpen. De student

pc’s, laptops, tablets of smartphones. Wat op jouw Padlet staat is ver-

verankeren. Met digitale didactiek is een wereld te winnen, maar dan moeten we eerst onze onderwijsvisie duidelijk

voor docenten is het een efficiënt middel. Lesmethoden,

pdf- of exceldocument. Padlets

belangrijke taak voor ons allen om digitale didactiek te integreren binnen het onderwijs. De huidige ICT-ontwikke-

zich, maar wetmatigheden in de snippets blijven altijd

gebruikt om informatie te delen

ter ondersteuning van het leerproces; het is geen doel op zich. Hoogleraar Robert-Jan Simons, specialist op dit gebied,

beschrijft het als volgt: “Digitale didactiek betreft kennis en kunde met betrekking tot het gebruik van ICT bij het faciliteren van het leren - Simons, 2002, p.1*.”

Studenten kunnen voorafgaand

opdoen of vragen stellen en antwoord krijgen.

Kijk ook op www.ennuonline.com RIJk Onderwijs | 28

Een Padlet is een online bord waarop je individueel of

met een groep digitale Post-its kunt plakken. De Post-its bevatten foto’s,

http://nl.padlet.com

* Simons, P. R.-J. (2002 ). Digitale Didactiek. Utrecht, Universiteit Utrecht

RIJk Onderwijs | 29

RIJk Onderwijs volgens

RIJk Onderwijs volgens

“RIJk Onderwijs is onderwijs waar onze studenten blij van worden, waar ze zelf sturing kunnen geven aan hoe ze leren. Wij, de docenten, geven sturing aan wát ze leren en wat inhoudelijk relevant is voor het werkveld.”

“Laat leerlingen zelf leren, zelf ontdekken. Immers; wat ze aan den lijve ondervinden, beklijft beter.”

Ingrid

Dennis, Joke, Ilja, Elisa, Jos

Elisa

Dennis, Joke, Ilja, Ingrid, Jos

“Van meet af aan was ik erg enthousiast over RIJk Onderwijs. Onderwijs verbeteren, andere wegen bewandelen en vernieuwen

vormt voor mij een positieve uitdaging. Als teamplayer doe ik dat het liefst in een positieve omgeving met collega’s.

Om meer informatie te krijgen over RIJk Onderwijs, heb ik alle info doorgenomen die wij als ontwikkeldocenten hebben 

gekregen. Hierin las ik een heleboel zaken terug die ik belangrijk vind voor ons onderwijs. Hoe gaaf is het als studenten in

hun eigen tempo hun studieroute kunnen kiezen! Hoe gaaf is het om uit te gaan van de belevingswereld van studenten! 

Om opdrachten te geven die praktijkgerelateerd zijn en praktijk- en dus waarheidsgetrouw zijn. Het zal de studenten alleen

“Oei,spannend!”, was mijn eerste reactie op RIJk Onderwijs. Maar ook “leuk en uitdagend”, omdat het betrokkenheid en

leren wat ze nog niet kunnen, door opdrachten die een appèl doen op hun fantasie, beleving, eerder opgedane ervaringen én

eruit zal zien. Eigen verantwoordelijkheid is tegelijk spannend; ze moeten het ook aankunnen. Als referentiemateriaal heb ik

We moeten studenten leergierig maken en de juiste omgeving en voorwaarden aanbieden, zodat ze optimaal alles kunnen

naar de mbo-student op Rijn IJssel. Het onderwijs wordt meer in brokken gemaakt: het zijn eigen een aantal taartpunten, de

scherp en gefocust op de toekomst. Zelf denk ik dat RIJk Onderwijs in potentie veel in huis heeft om bij te kunnen dragen aan

student kiest een taartpunt die er lekker en aantrekkelijk uitziet. En wij docenten zijn eigenlijk taartpunten aan het bakken.

op zowel de student, alsook de docent.

aantrekkelijker. Het zal straks bestaan uit vakrelevante en werkveldrelevante taartpunten, waarin elke taartpunt anders naar

binnen het onderwijs. Ik ben blij dat ik eraan mee mag werken.”

en een leereenheid is: één taartpunt, waarin vakken (leeractiviteiten) geïntegreerd zijn en allemaal nodig zijn. 

nog meer motiveren en dat is wat we willen. Wat studenten al kunnen, hoeven ze niet meer te leren. Daag hen uit datgene te hun wens om dingen te leren. Ik ben een voorstander van betekenisvol onderwijs en het bieden van een leerrijke omgeving.

mijn eigen opleiding, waarin ik het studiehandboek met alle cursussen en vakken las en moest kiezen. Dat kan ik nu vertalen

leren wat er bij hun toekomstige beroep van hen verwacht wordt. Dat houdt niet alleen de studenten, maar ook de docenten

student “eet” door de studie heen zijn hele taart op. Die taartpunten zijn verschillend: andere smaakjes, kleuren en geuren. De

een substantiële verbetering van het onderwijs, mits de invoering zorgvuldig plaatsvindt. De verbetering zal invloed hebben Ik denk dat we met RIJk Onderwijs een mogelijkheid hebben om te verbeteren. Een verbetering voor alle betrokken partijen

> Ingrid Beke, docent uit team en ontwikkelgroep Toerisme

RIJk Weetje RIJk Onderwijs | 30

initiatief van de studenten vraagt. Zij nemen zelf verantwoording: ze gaan zelf kiezen, organiseren en plannen hoe hun studie

Verschillende ontwikkelgroepen ontwerpen binnen Rijn IJssel in een half jaar het RIJk curriculum in leereenheden, leeractiviteiten en bronnen.

Onderwijs zal steeds meer op deze manier worden toegepast. Onderwijs wordt ingedikt, functioneler en in die zin dus steeds

voren komt. Nu geven we projectmatig onderwijs en honderd losse vakken. Straks bestaat onderwijs alleen uit leereenheden  De student op zijn beurt kiest hoe en waar hij die tot zich wil nemen. Met een vorkje of gewoon happen.”

> Elisa Bruggink, teamleider Media (KCMD)

RIJk Weetje

De student zoekt actief naar informatie die hij nodig heeft. Hiervoor zet hij bronnen in, zoals teksten, boeken, multimediale bronnen, medestudenten, internet, vakexperts, het beroepenveld en docenten.

RIJk Onderwijs | 31

laatste

Het woord ‘Ik ervaar school als een plek waar ik de

kans

krijg om me naar mijn inzet te ontwikkelen.’

‘Ik leer door te zien, niet door te luisteren.’

‘Studenten moeten zelf dat moment  pakken om de motivatie te vinden om iets aan hun opleiding te doen’.

‘Als iets  moeilijks lukt, geeft dat een

extra kick’

‘Contact tussen student - docent en studenten onderling is heel belangrijk.’

‘Als je niet meedenkt en niet meepraat, dan verandert er ook niks.’ ‘Als student voel ik me

gewaardeerd als docenten hun afspraak nakomen.’

‘Ik raak gemotiveerd als ik er echt iets aan heb. Dat je een project doet en dat je dat over tien jaar nog gebruikt.’

‘Ik ben een doener en zo leer ik ook.’

‘Je wordt

slim door te leren.’

‘Net als dat je nu je eigen boek meeneemt, neem je straks je laptop, je Ipad of je Google glasses mee.’

‘Een docent kun je nooit vervangen door een computer.’

vrijheid

‘Als je studenten de geeft om zich volwassen te gedragen, gaan ze dat vaak eerder doen.’

‘Ik wil dit en jullie kunnen mij daarin verder helpen’. ‘Een beetje consequentie in je leven  heb je wel  nodig als  puber.’