Musculoskeletale Echografie
Monique Reijnierse CME ESSR LUMC MHz MRI MSK USB
continue medische educatie European Society of Musculoskeletal Radiology Leids Universitair Medisch Centrum megahertz magnetic resonance imaging musculoskeletaal universal serial bus
Musculoskeletale echografie heeft de laatste jaren aan populariteit gewonnen, voornamelijk door vooruitgang in techniek. De indicatie voor echografie van het bewegingsapparaat spitst zich toe op oppervlakkig gelegen structuren zoals pezen, spieren, bursae/synovium, ligamenten, (periarticulaire) wekedelenzwellingen of hydrops van het gewricht. Afwijkingen zijn vaak gerelateerd aan sport of reuma. Bij analyse van pathologie van het bewegingsapparaat is echografie een snel beschikbaar en betrouwbaar diagnosticum in handen van een getrainde onderzoeker. Echogeleide punctie of behandeling kan direct worden verricht. De Nederlandse radiologen zullen actief onderwijs en nascholing moeten volgen om met state-of-the-art kennis en vaardigheid de concurrentie met andere beroepsgroepen aan te kunnen en derhalve meerwaarde te bieden. Introductie De komst van transducers met een hoge frequentie heeft de spatiale resolutie sterk verbeterd. Mede door ontwikkelingen als extended field of view en colour doppler is echo een aantrekkelijke methode om oppervlakkig gelegen structuren af te beelden. Door de snelle beschikbaarheid en de lage kosten is dit voor meerdere indicaties een aantrekkelijk alternatief voor MRI. Apparatuur Linear array hoge frequentie transducers (7,5-15 MHz) worden het meest toegepast voor musculoskeletale echografie [1]. Het field of view is beperkt tot 3 à 4 cm en de penetratie tot 4 à 6 cm. Twintig MHz-transducers zijn zelfs beschikbaar voor subcutane structuren als flexorpezen van de vingers. Voor dieper gelegen structuren als spieren wordt een 5 MHz-transducer gebruikt. Software is beschikbaar om een extended field of view te maken van een regio tot 100 cm. Colour doppler is aanwezig op de meeste apparatuur. Nieuwe ontwikkelingen als SonoCT-imaging en XRes-technologie zorgen voor een verbetering van de spatiale resolutie en artefactreductie. Onderzoek Het grote voordeel van echografie is dat er direct patiëntcontact is, waardoor het onderzoek doelgericht en interactief kan plaatsvinden. Een correlatie tussen klacht en echografische bevindingen kan direct gemaakt worden. Noodzakelijk is basiskennis van een goede onderzoekstechniek: het positioneren van de patiënt, keuze van transducer en preset, scantechniek, optimalisatie van de beeldkwaliteit, herkennen van artefacten en documentatie van de bevindingen [2].
Indicatie De indicatie voor echografie van het bewegingsapparaat spitst zich toe op oppervlakkig gelegen structuren zoals pezen, spieren, bursae/synovium, ligamenten, (periarticulaire) weke delen zwellingen of hydrops van het gewricht [Tabel; Figuur 1]. De afwijkingen zijn vaak gerelateerd aan sport of reuma. Voor beoordeling van weke delen rond orthopedisch implantaten en osteosynthese materiaal is echografie superieur aan andere technieken. Daarnaast wordt echografie gebruikt voor het uitvoeren van interventies. Tabel Indicaties voor musculoskeletale echografie Algemeen • opsporen van niet-radiopaque corpora aliena (houtsplinters) • spierscheur/hematoom/abces • spieratrofie, myositis • bursitis • analyse wekedelenzwelling (lipoom, hematoom, oedeem, tumor) • vocht in een gewricht/actieve ontsteking
Heup •
Schouder • rotator cuff-pathologie: (partiële) scheur/tendinitis; calcificaties
Knie • • •
• • • • • •
bicepspees-tenosynovitis luxatie bursitis impingement ac-gewricht (hydrops, erosies) ganglion in de incisura scapulae
Elleboog • olecranonbursitis (student's elbow) • epicondylitis lateralis (tennis elbow) • epicondylitis medialis (golfer’s elbow) • biceps/tricepspees-scheur • nervus (o.a. ulnaris) entrapment (osteofyt, fibrose) • corpora libera • ulnair collateraal bandletsel (pitcher’s elbow)
Pols/hand • ganglion • tendinosis, tenosynovitis • (snapping finger), peesruptuur • ski-duim • carpaal tunnelsyndroom
• • •
• • • • •
Kuit •
effusie/coxitis bursitis snapping hip spierscheur
tendinitis/ruptuur quadricepspees patellapees (jumpers’ knee, OsgoodSchlatter) meniscuscyste Bakerse cyste (ruptuur) bursitis hydrops, synovitis collateraal bandletsel
zweepslag (scheur in mediale gastrocnemius)
Enkel • pezen rondom het enkelgewricht (tendinosis, tenosynovitis, partiële of totale ruptuur, dislocatie of subluxatie)
• • • • Voet • •
bursitis ganglion ligamentair letsel hydrops, synovitis
fasciitis plantaris Morton’s neuroom
Stand van zaken Andere beroepsgroepen maken steeds vaker zelf gebruik van een al dan niet gekregen echoapparaat om snel een diagnose te stellen. Na het volgen van een korte cursus – ruim beschikbaar op internet – gaat men aan de slag. Het onderzoek wordt uitgevoerd en (soms ook) gedeclareerd. Verantwoordelijkheid voor documentatie en verslaglegging met de daaruit volgende juridische
consequenties wordt echter niet genomen. Dit staat in geen vergelijk met de verantwoordelijkheid van de radioloog, de solide opleiding die de (assistent)radioloog in het uitvoeren van echografie heeft gekregen, en de ervaring die is opgebouwd met het ruime aantal uitgevoerde echo-onderzoeken bij patiënten. Door deze basiskennis hebben wij als radiologen een voorsprong. Actief onderwijs en nascholing in MSK-echografie zijn echter noodzakelijk om met state-of-the-art kennis en vaardigheid de concurrentie met andere beroepsgroepen aan te kunnen en derhalve meerwaarde te bieden.
Figuur 1. Longitudinale opname van een normaal heupgewricht links en een heupgewricht met vocht rechts. Boerhaave-cursus De uitgangspunten om in 2009 te starten met een MSK-echografiecursus in Leiden waren: 1. doelgroep radiologen en assistent-radiologen; 2. state-of-the-art onderwijs door medewerking van internationaal erkende staf; 3. hands-on workshop in kleine groepen; 4. medewerking van alle partners in de industrie, zodat diverse echoapparatuur tijdens de cursus kan worden gebruikt en vergeleken.
Figuur 2. Museum Naturalis: MSK-echografie onder de zwevende skeletten.
De beide cursussen in 2009 en 2010 waren vrijwel direct volgeboekt, en voor 2011 staan er al mensen op de wachtlijst. Op veler verzoek zullen er in 2011 twee Boerhaave-cursussen musculoskeletale echografie worden georganiseerd:
Figuur 3. Hands-on workshop met proefpersonen. De Basic Course op 16 en 17 mei spitst zich toe op radiologen die starten met MSK-echografie. De normale echografie van bovenste en onderste extremiteit wordt hier behandeld. In de ochtend zijn er voordrachten, gecombineerd met live demonstraties. In de voordrachten zullen de diverse indicaties en pathologie worden besproken. ’s Middags zijn er hands-on workshops met proefpersonen. De Advanced Course op 18 en 19 mei gaat uit van kennis van en ervaring met MSK-echografie. In deze cursus zult u uw kennis kunnen verdiepen. Speciale aandacht zal worden besteed aan de zenuwen, ligamenten en echogeleide MSK-interventies. State-of-the-art techniek zal onder de aandacht komen; daarnaast zullen de indicaties kritisch worden besproken. In de ochtend zijn er voordrachten, gecombineerd met live demonstraties, ’s middags hands-on workshops. De cursussen worden verzorgd door een internationaal erkende staf o.a. uit Leeds, Oxford, Liverpool, Edinburgh, Genua en Nederland met uitgebreide expertise in de musculoskeletale echografie. De locatie is Museum Naturalis te Leiden (Figuur 2). Dankzij de medewerking van meerdere firma’s is het mogelijk dit te realiseren en kunt u diverse echoapparaten met elkaar vergelijken (Figuur 3). Het definitieve programma zal binnenkort beschikbaar zijn op de website www.radiologen.nl onder cursussen en congressen. Voor beide Boerhaave-cursussen is de inschrijving beperkt tot maximaal 60 personen. U kunt zich inschrijven via internet: www.boerhaavenet.nl De inschrijfkosten zijn 300 euro voor een cursus van twee dagen, inclusief koffie, lunch en receptie. Accreditatie is verleend door de NVvR met 11,5 CME-punten (Figuur 4). De cursus kan worden gevolgd als onderdeel van het ‘Diploma of the European Society of Musculoskeletal Radiology (ESSR)’ (zie www.essr.org). Dr. Monique Reijnierse radioloog LUMC voorzitter Sectie Musculoskeletale Radiologie NVvR cursusleider MSK echocursus
[email protected]
Figuur 4. Certificaat. 11,5 CME -punten met voordrachten op USB-stick.
Literatuur 1. 2.
Fornage BD. The case for ultrasound of muscles and tendons [review]. Semin Musculoskel Radiol 2000;4:375-91. Read JW. Musculoskeletal ultrasound: basic principles. Semin Musculoskel Radiol1998;2:203-10.
Boeken Van Holsbeeck M, Introcaso JH. Musculoskeletal ultrasound. Mosby, 2001. McNally EG. Practical musculoskeletal ultrasound. Elsevier, 2005. Bianchi S, Martinoli C. Ultrasound of the musculoskeletal system. Springer, 2007.
This document was created with Win2PDF available at http://www.daneprairie.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.
