Peter Vossenberg Tactus Verslavingszorg Verslavingsarts KNMG
Arts voor Maatschappij en Gezondheid Opleider voor opleiding tot verslavingsarts
3 t/m 10 oktober is de themaweek De Kennis van Nu: Verbeter je brein. Een themaweek met uitzendingen op NPO 2, NPO Radio 1 en NPO Radio 5 over hoe je je brein gezond houdt. De week vindt plaats in het kader van het Europees Jaar van het Brein (2014).
NAH (Niet Aangeboren Hersenletsel) en Verslaving Onderscheid: 1: Patiënt ontwikkelt verslaving NA ontstaan NAH 2: Patiënt ontwikkelt NAH als gevolg van verslaving/drugs (bijv: Korsakof) 3: patiënt is al verslaafd, krijgt tgv bijv. ongeval NAH 3
Wat is verslaving? • “Addiction is a brain disease and it matters” • (verslaving is een hersenziekte en dat is van belang) (Alan Leshner, voormalig directeur van NIDA, grootste onderzoeksinstelling op gebied van drugsverslaving) • Aandoening gaat veelal gepaard met andere aandoeningen (die ook gevolg kunnen zijn van verslaving) op lichamelijk, psychisch, sociaal gebied 4
Kenmerken verslaving – tolerantie (meer nodig voor zelfde effect) – ontwenningsverschijnselen (typisch voor gebruikt middel) – meer en langer gebruiken dan bedoeld – wens/pogingen om te stoppen – veel tijd om te gebruiken/herstellen – andere activiteiten blijven liggen – doorgaan ondanks dat men weet van schade – (craving/zucht) 5
Is NAH en verslaving een probleem? • 50-60% van NAH-ers heeft problemen met alcohol/drugs (algemene bevolking: ca 12%) • 40-70% middelenprobleem vóórafgaand aan ontstaan NAH • 35-50% onder invloed op moment ontstaan letsel • Indien NAH al bestond: 2-5 x grotere kans op ontstaan middelenmisbruik of -verslaving 6
Is NAH en verslaving een probleem? • Per jaar ongeveer 60-70.000 nieuwe gevallen van NAH (tumor, ongeval, beroerte) • In totaal ongeveer 500.000 patiënten met NAH • In 2004 waren er ongeveer 8000 patiënten met diagnose Korsakov
• NAH en verslaving is wel degelijk een probleem 7
Is NAH en verslaving een probleem? Andere redenen waarom het een probleem is: – Verslavingszorg mist veelal specifieke deskundigheid mbt NAH – Begeleider/behandelaar bij NAH mist veelal specifieke deskundigheid mbt verslaving – (en de patiënt is onvoldoende in staat om zelf onderdelen behandeling te combineren)
8
NAH (trauma) icm verslaving • Groot aantal mensen was onder invloed (veelal alcohol) op moment van ontstaan trauma • Veel gebruikte middelen (alcohol, cannabis, kalmeringstabletten) hebben ook effect op bewustzijn/reactievermogen • Letsel vaak ernstiger • Meer complicaties (en langere opname) 9
NAH (trauma) icm verslaving • Bij chronisch gebruik alcohol: meer kans op hersenletsel (m.n. bloeding) tgv atrofie • Veelal cognitief slechter bij opname en ontslag • Gebruik middel niet altijd bekend • Risico op ontwenning als extra complicatie (ook als iemand buiten bewustzijn is) 10
11
Hoe ontstaat NAH bij verslaving? • Alcohol: • direct giftig effect alcohol op hersenen (en andere organen zoals lever) • Tekort aan vitamine B1 (thiamine) • Zichtbare (microscoop, hersenscan) veranderingen: afname witte stof (waardoor minder goede verbindingen tussen hersencellen) in grote/kleine hersenen 12
13
Figure 4 Graded brain-volume deficits in alcoholism and its sequelae
A: 63 jr man (geen alcohol)
B: 59 jr man Alcoholist
C: 63 jr man, Korsakoff Zahr, N. M. et al. (2011) Clinical and pathological features of alcohol-related brain damage Nat. Rev. Neurol. doi:10.1038/nrneurol.2011.42
14
Gevolgen voor functioneren • Schade tgv alcohol kan gevolgen hebben voor persoonlijkheid, vermogen om te plannen/besluiten nemen • Bij grote schade (Korsakov): inprentingsstoornis • Alcoholdementie: naast geheugen, ook denken aangetast • Kan schade herstellen: deels (staken alcohol, geven vitamines) 15
16
Andere drugs: cocaine, speed • Cocaïne, amfetamines (speed): – Effect oa stijgen bloeddruk, snellere hartslag, vasocontrictie (nauwer worden van bloedvaten) – Verhoogde kans op beroerte (kans op infarct ca 7 x groter) – hartritmestoornissen
17
Langdurig effect cocaine
18
Andere drugs: XTC • XTC (MDMA) • Is ook een amfetamine • door gebruik kan lichaam temperatuur minder goed reguleren • i.c.m. met veel bewegen, onvoldoende drinken, onvoldoende ventilatie: schade door te hoge lichaamstemperatuur (zonnesteek, o.a. met stollen bloed in vaten) 19
Andere drugs
Effect van XTC op bepaalde hersencellen in hersenschors en herstel hiervan na stoppen 20
Andere drugs: tabak • Bijna alle mensen die drugs en/of alcohol gebruiken/misbruiken, roken ook • De kans op NAH (meestal door beroerte) bij roken is 2 x zo groot als bij niet-roker • Risico is nog groter als er ook sprake is van o.a. hoge bloeddruk, overgewicht, weinig lichaamsbeweging, hoog cholesterol, suikerziekte 21
Behandeling verslaving bij NAH • In theorie kan zelfde soort behandeling ingezet worden, maar……. • Medicatie zal over het algemeen niet specifiek onderzocht zijn bij groep NAH (die is ook divers) • Andere gebruikelijke behandelingen en trainingen zijn ook meestal niet specifiek voor deze doelgroep ontwikkeld 22
Behandeling verslaving bij NAH • behandeling is belangrijk, want: • herstel gaat anders trager en met minder goede uitkomst • risico op herhaling van trauma e.d. is groter als iemand blijft gebruiken • effect van drugs of alcohol is anders bij NAH dan voor ontstaan hiervan • eventueel noodzakelijke medicatie combineert vaak slecht met drank/drugs 23
Behandeling verslaving bij NAH • Bij NAH is vaak sprake van problemen met denken, concentratie, geheugen • Drank/drugs (en sommige medicijnen, cannabis) verergeren dit type problemen • Bij NAH komen vaak stemmingsklachten voor, gebruik drank/drugs verergeren die klachten • Kans op epileptische aanvallen neemt toe 24
Behandeling verslaving bij NAH • Waar moet dan in behandeling rekening mee worden gehouden? • Snelheid van verwerken en opnemen informatie is trager » » » »
P300 amplitude zegt iets over snelheid waarmee hersenen nieuwe Informatie kunnen opnemen (Baguley et al, Archives of Physical Medicine and Rehab., 1997, 1428-53)
25
Behandeling verslaving bij NAH • Er moet rekening gehouden worden (vooraf onderzoeken, op basis observatie, psychologisch onderzoek, etc) met hoe lang iemand aandacht er bij kan houden, leervermogen • Duidelijke boodschappen, kort • Dingen op laten schrijven, agenda • Ga er niet van uit dat iemand alles wel begrepen heeft als hij niets zegt/vraagt 26
Behandeling verslaving bij NAH • Vaak herhalen (en laten herhalen) helpt • Biedt informatie etc. op meerdere manieren aan • Gedrag: spreek iemand aan op ongewenst gedrag; afspraken over hoe dit te signaleren naar persoon • Aanpassen behandeling op persoon 27
Om impulsief gedrag in te tomen, is structuur belangrijk. Beperk de prikkels waarop gereageerd ‘moet’ worden door te zorgen voor een overzichtelijke, geordende omgeving, een vaste dagindeling en voorspelbare activiteiten.
28
Reageer op het gedrag door rustig en stapsgewijs uit te leggen wat iemand doet en wat daarvan de consequenties zijn. Voer zulke gesprekken op een rustig moment, niet waar anderen bij zijn. 29
Als iemand begrijpt wat u zegt en zijn eigen ongeremde gedrag herkent, kunt u proberen afspraken te maken. Spreek af, wees daarin consequent.
30
Vaak helpt uitleg niets en is non-verbaal ‘ingrijpen’ beter dan woorden: even aanstoten, een kalmerend handgebaar maken, en vooral zelf rustig blijven. Als u zelf boos wordt, raakt iemand helemaal de controle kwijt en escaleert het tot agressie
31
Probeer tekens of signalen af te spreken voor situaties dat iemand dreigt ‘door te slaan’. Bijvoorbeeld: als ik ‘hallo’ roep betekent dat ‘even je mond houden’ of: als ik mijn handen opsteek moet je ‘eerst tot tien tellen’.
32
Medicatie als mogelijkheid? • Medicatie zal veelal niet specifiek zijn onderzocht bij personen met NAH • Als angst, depressie op voorgrond staat, kunnen antidepressiva soms nut hebben • Bij agitatie kunnen soms (off label) antipsychotica helpen • Benzodiazepines: risico afhankelijkheid, paradoxale reacties (mogelijk grotere kans Alzheimer) 33
Medicatie als mogelijkheid? • Medicatie tegen trek (bij alcohol, tabak) • Vitamine suppletie!
34
