KWARTAALWERKBAROMETER BRUGGE
APRIL‐MEI‐JUNI 2011
Persvoorstelling op vrijdag 5 augustus om 10u in het bedrijf Diensten aan Huis, Baron Ruzettelaan 182, 8310 Assebroek “ kwartaalwerkbarometer 2e kwartaal 2011 : Bijzondere acties om moeilijke vacatures in Brugge in te vullen”
Voorstelling: 1. Vernieuwd kwartaalwerkbarometercijfer 2e kwartaal 2011 voor Brugge en regio Brugge (10 gemeenten samen). Toelichting door mevr. Annick Lambrecht, schepen werkgelegenheid Brugge 2. Toelichting over de knelpuntberoepen in Brugge en hoe VDAB dit aanpakt via het opleidingsaanbod. Toelichting door de heer Roland Bracke ‐ directeur VDAB, de heer Mark Simons ‐ stafmedewerker VDAB en de heer Nico Daenens‐ bedrijfsleider Diensten aan Huis
Renaat Landuyt, Voorzitter Werkwinkel 0475 70 33 79
Annick Lambrecht schepen van werkgelegenheid 0474 95 02 09
Roland Bracke directeur VDAB 0497 51 89 78
Samenvatting van de belangrijkste vaststellingen kwartaalwerkbarometer 2e kwartaal 2011 Herneming arbeidsmarkt zet zich versterkt verder:
De werkloosheid blijft afnemen! • Kwartaalwerkbarometer: 2882 werklozen • Daling werkloosheid blijft aanhouden • steeds sterkere daling werkloosheid : ‐8% in april tot ‐9% in juni • daling het sterkst bij mannen, maar nu ook daling bij vrouwen • leeftijdscategorie 25‐ 50 jaar: sterkste daling • werkloosheidsgraad in Brugge ligt lager dan in Vlaanderen
Toename vacatures: • toename vacatures, gestart sedert februari 2010, zet zich versterkt verder • vacatures uit industriële sectoren nemen toe ondermeer bij vervaardiging machines en toestellen • vacatures: grote stijging tov vorig jaar bij horeca en toerisme (+46%), transport en logistiek (+30%), uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling (+42%) • vacatures uit gezondheidszorg: +105% en maatschappelijke dienstverlening : +25% herleven.
2e kwartaal 2011
1. KWARTAALWERKBAROMETER BRUGGE Bron: VDAB Inleiding.
Deze achtste editie van de kwartaalwerkbarometer voor Brugge (stad Brugge en deelgemeenten) bekijkt de werkloosheidsevolutie en het aantal vacatures voor het tweede kwartaal van 2011. Vanaf 2010 zagen we het begin van het herstel van de economie en de weerspiegeling ervan op de arbeidsmarkt met een dalend groeipercentage van het aantal werklozen en een toename van de vacatures. In het vierde kwartaal van 2010 was er voor het eerst een daling van de werkloosheid te zien. De eerste maanden van 2011 toonden een verdere heropleving van de arbeidsmarkt, wat in het tweede kwartaal van 2011 nog wordt versterkt. 2e kwartaal 2011 (april‐mei‐juni 2011) 1. Werkloosheidscijfers 1.1. aantal werklozen in Brugge; een vergelijking met vorige kwartalen Kwartaalcijfers werkloosheid Brugge, 2008‐2011
Gemiddeld aantal werklozen 2008 2009 2010 2011
kwartaal 1 2657 3078 3484 3277
kwartaal 2 2418 2921 3173 2882
kwartaal 3 3034 3529 3643
kwartaal 4 2742 3331 3251
In het 2e kwartaal van 2011, bedroeg voor Brugge de kwartaalwerkbarometer 2882 werklozen. Voor de derde opeenvolgende keer is er een daling van de kwartaalwerkbarometer te zien tov het vorige jaar. Van het eerste kwartaal van 2009 tot en met het derde kwartaal van 2010 steeg deze kwartaalwerkbarometer immers telkens t.o.v. het jaar voordien. Pas vanaf het 4e kwartaal van 2010 daalde de kwartaalwerkbarometer terug voor het eerst. Onderstaande grafiek toont zowel de seizoensgebonden evolutie als de conjunctureel gebonden evolutie van de werkloosheid: De werkloosheid kent ieder jaar een seizoensgebonden evolutie. De daling van het aantal werklozen in het tweede kwartaal van het jaar is een jaarlijks terugkerend fenomeen. Dit heeft niets met de conjunctuur te maken.
Grafiek: aantal werklozen in Brugge: vergelijking 2008‐2011
4000 3800
aantal werklozen
3600 3400 3200
2010 2011
2009
3000 2800
2008
2600 2400 2200 2000 jan
feb
mrt
Aantal 2008
apr
mei
jun
maanden Aantal 2009
jul
aug
sep
Aantal 2010
okt
nov
dec
Aantal 2011
Wat wel door de conjunctuur veroorzaakt wordt, is de verhouding van de jaarcurven tov elkaar en de jaarverschillen van het aantal werklozen. Vanaf november 2010, is voor het eerst (sinds nov 2008) te zien dat het aantal werklozen onder het niveau van dezelfde maand een jaar eerder ligt. Dit zet zich verder in 2011. De curve van 2011 start ligt duidelijk onder de curve van 2010 en vanaf mei zelfs onder de curve van 2009. De herneming van de arbeidsmarkt zet zich nu tenvolle door. Maar er is echter nog een sterke daling van de werkloosheid nodig om de werkloosheidscijfers van voor de crisis te bereiken (zie curve 2008). 1.2. Brugge in vergelijking met het arrondissement, West‐Vlaanderen en Vlaanderen. Als we de situatie in Brugge willen vergelijken met die van het arrondissement Brugge, West‐Vlaanderen en Vlaanderen dan moeten we de werkloosheidsgraden vergelijken. De werkloosheidsgraad komt neer op hoeveel mensen op 100 tussen 18 en 65 jaar die te kennen gegeven hebben dat ze willen werken, nog werkloos zijn. Werkloosheidsgraden 2e kwartaal 2011
apr/11 mei/11 jun/11
Brugge 5,34% 5,09% 5,16%
Arrondissement Brugge 4,73% 4,51% 4,5%
West‐ Vlaanderen 4,99% 4,79% 4,79%
Vlaanderen 6,41% 6,23% 6,23%
De werkloosheidsgraden in Brugge bedroegen in het tweede kwartaal van 2011 respectievelijk 5,34%, 5,09% en 5,16%. Vergelijk je dit met het arrondissement Brugge, West‐Vlaanderen en Vlaanderen dan zien we dat Brugge een hogere werkloosheidsgraad kent dan het arrondissement Brugge en West‐Vlaanderen en een lagere werkloosheidsgraad dan Vlaanderen (net zoals bij vorige kwartalen) . De werkloosheidsgraad kende net als vorig kwartaal terug een daling tov vorig jaar. Onderstaande tabel toont de evolutie van de werkloosheid in de maanden van het tweede kwartaal van 2011 t.o.v. vorig jaar. Jaar‐ op jaarevolutie van het aantal werklozen 2e kwartaal 2011
apr/11 mei/11 jun/11
Brugge ‐8,2% ‐9,9% ‐9,4%
Arrondissement Brugge ‐10,3% ‐11,2% ‐10,3%
West‐ Vlaanderen ‐11,5% ‐11,5% ‐12,5%
Vlaanderen ‐7,1% ‐6,8% ‐8,1%
De werkloosheidsdaling (tov het vorige jaar) nam de voorbije maanden toe. Brugge kent een iets kleiner dalingspercentage dan het arrondissement en West‐Vlaanderen terecht maar kent een groter dalingspercentage dan Vlaanderen. Het zijn die regio’s met veel industriële banen die nu het sterkst profiteren van de heropleving van de economie en de sterkste daling van de werkloosheid kennen. Telkens we onze kwartaalwerkbarometer aan jullie gaan voorstellen willen we ook iets dieper ingaan op 2 parameters: nl. hoe zit de verdeling tussen mannen en vrouwen en welke invloed heeft de leeftijd op het al dan niet werkloos zijn. Telkens we hierover cijfers geven, kiezen we ervoor om de cijfers van de middelste maand van het kwartaal aan u te presenteren. 1.3. Evolutie per geslacht: cijfers mei 2011. In mei 2011 kende de mannelijke werkloosheid een sterke daling (‐12%). Ook de vrouwen kenden (voor het eerst terug) een daling (‐7,4%). Het aandeel mannen in de werkloosheid bedroeg in mei voor Brugge 53%. De mannen vormen dus nog altijd de meerderheid in de werkloosheidspopulatie. Brugge kent trouwens een grotere mannelijke werkloosheidspopulatie dan gemiddeld in de andere regio’s. De crisis zorgde vooral voor een stijging van het aantal mannelijke werklozen de voorbije maanden. Doordat vrouwen minder in conjunctuurgevoelige sectoren werken, werden ze minder erg getroffen en kwamen ze minder in de werkloosheid terecht. Door de herneming van de economie, daalde de werkloosheid bij de mannen de laatste maanden sterker dan bij de vrouwen.
Aandeel en evolutie van de werkloosheid naar geslacht, mei 2011
Arrondissement Brugge Brugge West‐Vlaanderen Vlaanderen Tov mei Tov mei Tov mei Tov mei Aandeel 2010 Aandeel 2010 Aandeel 2010 Aandeel 2010 man 53% ‐12% 51% ‐12,3% 52% ‐8,3% 51,6% ‐8,3% vrouw 47% ‐7,4% 49% ‐10% 48% ‐5,1% 48,4% ‐5,1%
1.4. Evolutie per leeftijd: cijfers mei 2011. Eind mei waren er in Brugge, 587 jongeren werkloos, 1452 werklozen waren tussen 25‐50 jaar en 785 werklozen waren ouder dan 50 jaar. 21% van wie werkloos is, is jonger dan 25 jaar. Hun aantal daalde in mei met 7,6%. De jongeren kregen de hardste klappen tijdens de crisis en geleidelijk zullen zij opnieuw profiteren van het herstel van de economie. 51,4% van de werklozen is tussen 25 en 50 jaar. Zij kenden in mei een daling met 12%. Zij vinden op het moment het gemakkelijkst terug werk. 27,8% van de werklozen is ouder dan 50 jaar. In mei profiteerden zij ook van een werkloosheidsdaling met 7,5% . Toch is de leeftijd voor wie werkloos wordt als 50‐plusser dikwijls een serieuze belemmering om terug werk te vinden. Dit gecombineerd met ondermeer de toenemende vergrijzing, laat verwachten dat het aandeel van 50‐plussers in de werkloosheid hoog zal blijven in de (nabije) toekomst. Aandeel en evolutie van de werkloosheid naar leeftijd, mei 2011
< 25 25‐50 > 50
Arrondissement Brugge Brugge West‐Vlaanderen Vlaanderen Tov mei Tov mei Tov mei Tov mei Aandeel 2010 Aandeel 2010 Aandeel 2010 Aandeel 2010 20,8% ‐7,6% 19% ‐12% 18,3% ‐16% 18% ‐12% 51,4% ‐12% 49% ‐13,4% 48,5% ‐14,8% 53,7% ‐8,2% 27,8% ‐7,5% 32% ‐7% 33,2% ‐3,2% 28,3% ‐0,2%
2. Vacatureaanbod In deze kwartaalwerkbarometer worden de vacatures besproken voor stad Brugge en deelgemeenten.
2.1. Vacatureaanbod in Brugge; een vergelijking met vorige kwartalen We geven u een overzicht per kwartaal van het aantal vacatures die VDAB heeft ontvangen van bedrijven met vestiging in Brugge (niet altijd tewerkstelling in Brugge zelf). Voor het tweede kwartaal van 2011, bedroeg dit aantal 2723. In het eerste kwartaal van 2010 was voor de eerste maal een stijging van het aantal vacatures t.o.v. het vorig jaar te zien, wat nog versterkt werd in de daaropvolgende kwartalen. Het eerste kwartaal van 2011 toonde een stijging van het aantal vacatures met 26%. In het tweede kwartaal is deze stijging opgelopen tot 45%. Brugge ontving de eerste 6 maanden van 2011, 4992 vacatures. Dat zijn er 36% meer dan in dezelfde periode in 2010 Voor het arrondissement bedroeg deze toename 44%. De stijging is een algemene trend voor gans Vlaanderen (+24%). Ontvangen vacatures door VDAB, voor tewerkstelling in Brugge
Aantal vacatures 2008 2009 2010 2011
Kwartaal 1
Kwartaal 2
Kwartaal 3
Kwartaal 4
1854 1634 1792 2269
2090 1814 1882 2723
1911 1354 1865
1555 1224 1645
aantal ontvangen vacatures Brugge 2008-2009-2011 1100
1000
900
aantal
800 2008 2009 2010 2011
700
600
500
400
300 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul maand
aug
sept
okt
nov
dec
2.2. Vacatureaanbod per sector: cijfers juni 2011 Het gaat hierbij om gecumuleerde cijfers, namelijk van januari tot en met juni 2011. Tot eind juni 2011 ontving VDAB 4992 vacatures van bedrijven gevestigd in Brugge. Van die 4992 vacatures kwamen er 7 uit de primaire sector, 316 vacatures uit de industrie, 83 vacatures uit de bouw en 4586 vacatures uit de handel en diensten. Het zwaartepunt van de vacatures in Brugge ligt dus duidelijk bij de handel en diensten.
Sectoren met het grootste vacatureaanbod in Brugge vaca's tot evol. tov juni juni‘11 2010 sectoren horeca +toerisme 791 +59% handel 434 ‐9% Uitzend‐en selectiekantoren 1912 +42% maatsch. dienstv. 354 +25% Gezondheidszorg 311 +105% onderwijs 191 ‐8% De sectoren met het grootste vacatureaanbod in Brugge zijn, naast de uitzend‐ en selectiekantoren (geen uitzendopdrachten, wel studentenjobs, jobs dienstencheques en gewone jobs via selectiekantoren), de horeca en toerisme (791 vaca’s), handel (434 vaca’s), maatschappelijke dienstverlening (354 vaca’s), gezondheidszorg (311 vaca’s) en onderwijs (191 vaca’s).
Evolutie vaca’s tem juni 2011 tov vaca’s tem juni 2010 Er is een toename van het aantal vacatures uit de industrie ondermeer bij de vervaardiging van machines en toestellen. De vacatures uit de bouw kenden een daling met 6% (van 88 naar 83 vaca’s). De commerciële dienstensector toont een blijvende heropleving van de transport en logistiek (+46% tot 150 vaca’s). Ook het aantal vacatures uit de uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling (+42% tot 1912 vaca’s) en de horeca en het toerisme (+59% tot 791 vaca’s) zijn sterk toegenomen tov vorig jaar. De groot‐ en kleinhandel kende in 2011 een terugval van het aantal vacatures met 9% tot 434 vacatures De non‐ profitsector (niet commerciële diensten) is sterk vertegenwoordigd in Brugge en zorgt voor veel tewerkstelling. De gedeeltelijke heropleving van het aantal vacatures uit die sector die voor het eerst te zien was begin dit jaar, houdt aan. Voor de positieve noot zorgen de sectoren van de gezondheidszorg (+105% tot 311 vaca’s)
en van de maatschappelijke dienstverlening (+25% tot 354 vaca’s). Samen vormen ze de belangrijkste sector in de non‐profit naar tewerkstelling toe. De terugval van het aantal vacatures in het onderwijs (‐8% tot 191 vaca’s) en de openbare besturen (‐8% tot 143 vaca’s) blijft aanhouden. Conclusie: De industrie kent een toename van het aantal vacatures ondermeer bij de vervaardiging van machines en toestellen. De sterke toename van het aantal vacatures binnen enkele sectoren uit de handel en dienstensector blijft aanhouden: horeca en toerisme, transport, logistiek en post, uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling, gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening.
2. KNELPUNTBEROEPEN IN BRUGGE EN AANPAK VIA HET OPLEIDINGSAANBOD Bron: VDAB 1. Knelpuntberoepen arrondissement Brugge ‐ 2010 Een knelpuntberoep is een beroep waar bij een vacature de werkgevers het moeilijker hebben om een geschikte kandidaat te vinden. Bij het bepalen van een knelpuntberoep door VDAB wordt dan ook rekening gehouden met de tijd die nodig is om dergelijke vacature in te vullen. Toch raken het overgrote merendeel van deze vacatures wel ingevuld, het duurt echter beduidend langer. Er zijn verschillende redenen mogelijk waarom een bepaald beroep een knelpuntberoep is. ‐ kwantitatief tekort aan arbeidskrachten: • te weinig uitstroom uit bepaalde studierichtingen • het beroep wordt niet meer aangeleerd • deeltijds werkenden die niet beschikbaar zijn voor voltijdse job ‐ kwalitatief tekort aan arbeidskrachten: • tekort aan vakbekwame werkzoekenden • tekort aan mensen met ervaring of met bijkomende specifieke kennis (vb. inzake machines) of bepaalde eigenschappen (vb: commerciële, leiding geven,…) ‐ arbeidsomstandigheden: • laag loon, ongezond of zwaar werk, veel stress, ongunstige tijdsregeling • statuut van zelfstandige
Sedert begin 2010 is er een sterke groei van het aantal ontvangen vacatures. Het aantal werkzoekenden daalt eveneens, wat voor een toenemende krapte zorgt op de arbeidsmarkt. Dat verscherpt dikwijls nog het knelpuntkarakter van een beroep en zorgt voor een toename van het aantal knelpuntberoepen. Voor Vlaanderen was in 2010 51,6% van het totaal aantal vacatures voor knelpuntberoepen, in 2009 was dit aandeel ‘slechts’ 48,6%. In mei stelde de studiedienst een lijst op met de knelpuntberoepen op Vlaams niveau, bepaald aan de hand van de ontvangen vacatures (uit het normaal economisch circuit) in 2010. Deze lijst, maar dan met de ontvangen vacatures in Brugge, werd regionaal besproken met bedrijfsconsulenten om de regionale knelpuntberoepen uit deze lijst te detecteren en eventueel nog enkele bij te voegen. Uit die bespreking kwam volgende top 5 van clusters van knelpuntberoepen naar voor, gerangschikt naar het aantal ontvangen vacatures in regio Brugge:
‘top 5’ knelpuntberoepen Brugge 2010 Beroepencluster(s)
aantal vacatures 2010 Brugge kwantitatief
Schoonmaak horeca kelner hotelmeester kamerpersoneel keukenpersoneel kok hotelreceptionist verpleging en verzorging verpleging verzorging technicus vrachtwagenbestuurder
1062 983
oorzaak knelpuntkarakter kwalitatief arbeidsomstand. 2 1
403 10 145 150 174 101
2 1
1 2
1 1 2
2 2 1
1 1 3
2 3 2 2
2
501 363 138
1 2 208 173
1
Naast deze top 5, worden ook volgende knelpuntberoepen veel gevraagd in onze regio, aantal vacatures staan tussen haakjes: informaticus (147), vertegenwoordiger (179), schrijnwerker (128), metselaar (106), elektricien (102), onderhoudsmecanicien (83), installateur sanitair en CV (76),…
2. Opleidingsaanbod VDAB Brugge ikv knelpuntberoepen SCHOONMAAK Vast aanbod met doorlopende opname in ons competentiecentrum te Brugge. Flexibel aanbod ‐ inzet mobiele instructeur: start 21 november, infosessies op 3, 4, 7 en 8 november, locatie is ditmaal in Zedelgem. ‐ project “Babbelbox” : kan allochtone werkzoekenden toeleiden naar beroepen en/of opleidingen in de Schoonmaak. ‐ opleiding Homemanager ism Vokans, in Blankenberge, start 17 oktober. Verantwoordelijke opleidingen: Isabelle Janssens, tel 059 55 20 97
HORECA Vast aanbod met doorlopende opname in ons competentiecentrum te Oostende: kelner, keukenpersoneel, kok
Flexibel aanbod ‐ vanuit de Winteropleidingen Horeca (zie infra): > 30 korte modules (max. 3 dagen) om tegemoet te komen aan kleine competentietekorten bij zowel werkzoekenden als werknemers in de Horeca, vanaf 1 oktober t/m 30 maart, wekelijkse startdata. De folder is beschikbaar in augustus, aanvangsdata zijn daarin opgenomen ‐ opleiding Hotelreceptionist: infosessies op 30 augustus en 8 september , start 7 november, gaat door te Oostkamp, voorziene “meeloopstage” van 26 december t/m 6 januari, voltooiingstage van 20 februari t/m 29 maart. Te verwachten in 2012 in regio Brugge: kamermeisje‐ontbijtmedewerker, keukenmedewerker Verantwoordelijke opleidingen: Isabelle Janssens, tel 059 55 20 97
VERZORGENDE/VERPLEEGKUNDIGE Verpleegkunde: De opleiding Hogere beroepsopleiding Verpleegkunde kan gevolgd worden aan het Vesalius instituut en aan het HBOV. Beide starten in september of in februari. Voor mensen die extra ondersteuning nodig hebben in deze opleiding, starten we in oktober met het Zorgportaal in het HBOV. De bachelor opleiding start in september, en kan zowel aan het KHBO als aan HOWEST gevolgd worden. Polyvalent verzorgende – Zorgkundige: De opleiding wordt samen met de partners van de gezinsdiensten georganiseerd, start in Brugge op 26 september ism Familiezorg. VOSPA – Vooropleiding Social Profit voor Anderstaligen Voor anderstaligen die wensen te werken in de zorg, maar nog onvoldoende taalvaardig zijn, starten we half augustus met de opleiding VOSPA waarin enerzijds Nederlandse les (ZORGKABINED) voorzien is en anderzijds kennismaking met de sector. Oriëntatie Voor zij die aan de slag willen in de zorg, maar de sector nog niet goed kennen. Een informerende & oriënterende module over de beroepen, opleidingen en tewerkstellingsmaatregelen in de sociale sector. Deze start na de herfstvakantie. Buitenschoolse kinderopvang: Deze opleiding is bedoeld voor mensen die aan de slag willen in een initiatief voor buitenschoolse kinderopvang. De opleiding is zo georganiseerd dat ze te combineren is met deeltijds werk. Deze opleiding kan gevolgd worden bij het VTI en bij IVO te Sint‐Michiels (start: september 2011).
In Oostende starten we ook met enkele nieuwe opleidingen: optiek technieker, orthopedisch technieker, naast de vertrouwde opleidingen van tandartsassistent, apotheek assistent en tandtechnicus. Verantwoordelijke opleidingen: Sarah Mouton: 0486 44 52 86
TECHNICUS Vast aanbod met doorlopende opname in ons competentiecentrum te Brugge: tekenaar, alle soorten lasser, CNC‐bedieners, elektrisch installateurs, koeltechnicus, technicus domotica, onderhoudsmechanicien, onderhoudstechnicus, onderhoudselectricien. Verantwoordelijke opleidingen: Jef Debruyne: 050 31 81 22
VRACHTWAGENCHAUFFEUR Vast aanbod met maandelijkse opname in ons competentiecentrum te Oostende: vrachtwagenchauffeur C, CE en de erbij horende ADR‐cursussen. Verantwoordelijke opleidingen: Peter Linseele: 059 55 19 79
VERDER SPECIFIEK REGIO BRUGGE: Volgende projectmatige opleidingen zijn gepland voor het najaar (voor de knelpuntberoepen): ‐ Technisch Commercieel Adviseur (vertegenwoordiger) ism Cevora: start 17/10/2011 ‐ Filiaalmanager ism Syntra, start half november 2011 (exacte datum nog niet gekend) ‐ Netwerkbeheerder ism Cevora, start half oktober in Torhout, infosessie half september te Torhout ‐ PC‐ en netwerktechnicus start half november te Oostende, ism Cevora, infosessie half oktober, ook voor kandidaten regio Brugge ‐ verkoop Mode, eigen beheer, Blankenberge start 16/11/2011 ‐ commercieel bediende, eigen beheer, Oostkamp, start 3/10/2011 ‐ volledig aanbod Informatica‐opleidingen in onze centra Wevelgem en Oostende
Voor inschrijvingen of bijkomende info: ‐ VDAB‐servicelijn op het nummer: 0800 30 700 (gratis, bereikbaar tussen 8u‐20u) ‐ VDAB website: www.vdab.be/opleidingen/ ‐ ga langs in uw lokale werkwinkel
Modules Winteropleidingen Horeca 2011‐2012
Aanbod najaar 2011: Correct bier tappen & serveren Bartender, cocktails shaken en mixen Koffie en koffiebereidingen Initiatie zaaltechnieken Beginselen van de Oosterse keuken Ijsbereidingen Schaal en schelpdieren Wild en gevogelte Vacuumgaren HACCP dagelijks gebruik Lekker vegetarisch Wokken een kunst Fingerfood uit heel de wereld Nederlands voor anderstalig horeca personeel De kleine kaar (nagerechten en hoofdgerechten) Pasta klassiekers Aanbod voorjaar 2012: Omgaan met stress Klantvriendelijkheid Diversiteit in de horeca Maar ook de ander opleidingen zoals Eigenzinnig met vis Zaalbereidingen en versnijdingen Het lekker voorhapje Het vergeten bijgerecht Wijn en gerecht Wijn op restaurant Ontdekken van wijn EHBO Alles wordt tegen 1 juli gepubliceerd via vdab website en via facebook. De folder verwachten we tegen augustus. Alle info bij
[email protected] of op 059‐552098.
