Perspectief op Potenties
Jaap van der Stel
Jaap van der Stel | Lector GGz | Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia | GGZ inGeest
Een derde meer herstel?
Vereist: brede visie op herstel, inclusief focus op functioneel herstel.
Onze missie (1) HERSTEL GAAT IN VIEREN | •Herstel omvat vier componenten. •Functioneel herstel krijgt nog te weinig expliciete aandacht. Nodig t.b.v. waarmaken ambitieuze doelstellingen. HERSTEL VERSNELLEN | •Herstel moet uit ‘de sfeer van nazorg’. •Aandacht voor executieve functies al in begin zorgproces. •Kan relatief onafhankelijk van klinische behandeling. •Daardoor: versnellen herstel en bevorderen van dagelijks functioneren.
Onze missie (2) FOCUS OP DAGELIJKS LEVEN | • Richt de aandacht op het dagelijks leven. • En de executieve functies om je daarin staande te houden (doelen bereiken / samenwerken). FOCUS OP LEREN | • Functioneel herstel impliceert leerprocessen en een daarvoor geschikte omgeving. • Kan deels binnen huidige voorzieningen, deels zijn nieuwe leeromgevingen vereist.
Onze missie (3) VROEGER IS BETER | •Gros psychische aandoeningen ontstaat in jeugd (0-25 j). •Vereiste: accentverschuiving naar jonge mensen en hun verwanten. •Kansen op functionele ontwikkeling benutten t.b.v. afname incidentie / prevalentie ernstige psychische problematiek. FUNCTIES IN KAART BRENGEN | •Nodig: methodiek om in het dagelijks leven zicht te krijgen op executieve functioneren (moeilijkheden én potenties). •Plus: samen plannen maken => herstel en ontwikkeling.
Begrippen ZELFREGULATIE | Psychische processen waarmee mensen (bewust) invloed op zichzelf uitoefenen (emoties/stemming, motivaties, cognities, gedrag). Hierdoor zijn ze beter in staat – met andere mensen – doelen bereiken en samenwerken. EXECUTIEVE FUNCTIES | De psychische processen die zelfregulatie mogelijk maken. EXECUTIEVE CAPACITEITEN | De resultaten van zelfregulatie (algemene vaardigheden voor sociaal en cultureel functioneren). NIVEAUS VAN EXECUTIEF FUNCTIONEREN | Mate waarin en wijze waarop mensen doelen kunnen bereiken in een sociale en culturele context.
Ontstaan van zelfregulatie Zelfregulatie veronderstelt executieve functies. Deze ontstaan zodra individu gedrag op zichzelf richt. Betreft (Barkley, 2012): 1. Zelfgewaarwording. 2. Zelfbeheersing. 3. Op zichzelf gerichte sensomotorische actie => non-verbaal werkgeheugen; verbeelding. 4. Op zichzelf gerichte innerlijke spraak => verbaal werkgeheugen; verbale gedachten. 5. Zelfwaardering (emotie, motivatie). 6. Op zichzelf gericht spel (innovatie, probleem oplossen).
Resultaten van zelfregulatie Zelfregulatie vergroot capaciteiten om doelen te bereiken (Barkley, 2012): 1. Ruimtelijke => afstanden overzien en overbruggen. 2. Temporele => vermogen overzien en hanteren van tijd. 3. Motivationele => uitstellen beloningen. 4. Inhibitieve => uitstellen externe responsen op interne impulsen. 5. Conceptuele / abstracte => vermogen tot abstraheren. 6. Gedragsmatige, structurele => complex gedrag. 7. Sociale => sociale integratie. 8. Culturele => participeren in / bijdrage leveren aan cultuur. Psychische stoornis: gevolgen voor (ontplooiing) executieve functies.
Dit wordt manifest in omvang / kwaliteit executieve capaciteiten.
Niveaus van executief functioneren Executief functioneren ontwikkelt zich in stadia => vier niveaus (Barkley, 2012): 1.Ontstaan executieve functies => ontstaan van besef van een ‘aanstuurbaar’ zelf of ik. 2.Ontwikkeling van eenvoudige methoden om doelen op korte termijn te bereiken. 3.Gebruik kunnen maken van tactieken => samen met anderen doelen bereiken op middellange termijn. 4.Ontwikkelen en toepassen van strategieën => leidend tot handelen volgens principes / abstracte waarden in belang gemeenschap. Hoogste niveau pas bereikt in derde decennium van het leven. Ontwikkeling gaat daarna wel door!
Niemand functioneert in elke context of situatie op zelfde hoge of lage niveau.
ZEEF
Juul Koene | Hogeschool Leiden | lectoraat GGZ
… voortbordurend op Jaap Nodig: een methodiek om, in het dagelijks leven, het executief functioneren in kaart te brengen
Initiatief vanuit de Hogeschool Leiden, samen met organisaties uit de praktijk ZEEF: zelfregulatie en executieve functies.
Kenmerken ZEEF • Op stapsgewijze manier executief functioneren in kaart brengen • Aandacht voor context • Toepassing van de International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) in de ZEEF • Geen beoordeling, maar een gesprek • Reikwijdte ZEEF gaat verder dan specialistische GGZ, ook geschikt voor basis GGZ en jeugdzorg
Opbouw van de ZEEF (1) • Gelaagde structuur • Van sociaal functioneren naar de psychische functies die daar voor nodig zijn • In iedere stap aandacht voor moeilijkheden en mogelijkheden voor herstel of ontwikkeling • Ontwikkeling app
App voorbeeld Executieve functies 5
5
4
4
3
3
2
2
1
1
0
0 1. Zelfgewaarwording
2. Zelfbeheersing
3. Op zichzelf gerichte sensomotorische actie
Herstelpotentieel
4. Op zichzelf gerichte innerlijke spraak
5. Zelfwaardering (emotie, motivatie)
Moeilijkheid
6. Op zichzelf gericht spel
Opbouw van de ZEEF (2) Stap 1 | verzamelen informatie Stap 2 | sociaal functioneren en omstandigheden
Stap 3 | executieve capaciteiten Stap 4 | executieve functies en niveaus Stap 5 | determinanten en mechanismen Stap 6 | opstellen van een actieplan en starten met de uitvoer van herstelwerkzaamheden
Voorbeeld Hans (33 jaar) Stap 1 | begeleider kent hem => geen aanvullende info nodig Stap 2 | Hans verliest overzicht en mist regelmatig deadlines Stap 3 | temporele en conceptuele capaciteit: omgaan met tijd en het maken van plannen verloopt niet goed
Stap 4 | onderliggende functie: op zichzelf gericht spel Stap 5 | sinds psychoses is dit een obstakel
Stap 6 | zoeken van passende trainingen en het ontwikkelen van een steunend netwerk
Hoe nu verder? • Verdere ontwikkeling van de methodiek en onderbouwing • HOOP: herstel, ondersteuning en ontwikkeling potenties
Phrenos Lustrumprijs
Jaap van der Stel – Lector GGz – Hogeschool Leiden
En de winnaar is … Winnaar: voorstel Lectoraat GGZ (Hogeschool Leiden) en Academische Werkplaats Rehabilitatie & Herstel (inGeest). => € 25.000 startkapitaal. Opgaven: •ZEEF ontwikkelen, testen en in praktijk brengen. •Verspreiding resultaten in Nederland. •Werken aan overzicht van (bewezen) werkwijzen voor het bevorderen van functioneel herstel. Streven: •Zoveel als mogelijk samenwerken met ervaringsdeskundigen en ervaren professionals.
Vragen 1. Welke kansen liggen er in de verslavingszorg om bij cliënten functioneel herstel te bevorderen? 2. Wat is er nodig om die kansen te benutten?
3. Welke bijdrage kunnen ervaringsdeskundigen daarbij spelen?
Het einde