PELGRIMAGE VAN DE ZIEL Docent: theoloog en ethicus Frits de Lange Duur : 6 dagen Aantal deelnemers : minimaal 8, maximaal circa 16 Datum: 30 augustus t/m 5 september 2015
Uw docent Frits de Lange (1955) is theoloog en ethicus. Hij studeerde theologie te Kampen. Van 1985 - 1990 was hij predikant te Parijs (Frankrijk). In 1990 verruilde hij de kansel voor de katheder en werd hij universitair docent Ethiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vanaf 1997 is hij hoogleraar Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, nu ook gevestigd te Groningen. Hij schrijft artikelen en boeken voor een breed publiek. Zijn meest recente boeken gaan over levensloop en ouder worden. Frits de Lange promoveerde op Dietrich Bonhoeffer en schreef meerdere boeken over hem. Hij is ook de auteur van: Totale beschikbaarheid. Het ethos van Simone Weil’(1991) Zijn levensmotto is: 'don't put all your eggs in one basket'. Daarom speelt hij ook gitaar in een bandje, en zit hij vaak op de racefiets.
Cursuslocatie
De theoretische cursusonderdelen vinden voornamelijk in de ochtend plaats op onze eigen cursuslocatie Villa Dio Petres. De villa is prachtig gelegen in de stille heuvels tussen Kritsa en Kroustas. Dagelijks vertrekt u om 08.50 uur vanaf uw pension. Daarnaast bezoekt u vele andere plekken op Kreta die aansluiten op de inhoud van de cursus. Er zijn voldoende momenten van rust. Evdaimonia verzorgt al het vervoer.
Pelgrimage van de ziel Een week over de innerlijke weg van grote spirituele denkers uit de geschiedenis van Europa. Zoekers, naar hun eigen ziel en - misschien is dat hetzelfde? – naar God. We lezen intensief klassieke teksten van o.a. Augustinus (Confessiones), Simone Weil (Spirituele autobiografie), Dietrich Bonhoeffer (Brieven uit de gevangenis). En we gaan na wat zij voor ons vandaag kunnen betekenen, spiritueel ontheemden in de 21e eeuw. Zijn we geestelijk gesproken allemaal zwervers en nomaden geworden, dwalend in het labyrint van het moderne leven? Of kunnen we innerlijk nog als pelgrims met deze mystici samen op reizen? De verbeelding van het leven als een reis sluit nauw aan bij onze lichamelijke beleving van ruimte en tijd. Zolang mensen rechtop hebben gelopen, van a naar b hebben gereisd, en daarover aan anderen hebben verteld, hebben ze hun leven of dat van hun gemeenschap als reis, tocht, queeste, passage, pelgrimage, uittocht, ontheemd zijn, thuiskomen, zwerven enzovoort geduid. Gilgamesh, Odysseus (zijn naam betekent: trekker, (voet)reiziger, pelgrim), Abraham, Virgilius (Aeneas), Dante (Divina Commedia), Chaucer (Canterbury Tales), Swift (Gullivers Travel’s), Defoe (Robinsoe Crusoe) – het leven als reis is een centrale mythe van de Oude, maar ook van de Nieuwe Wereld; zij bepaalde niet alleen het zelfverstaan van Homeros, van Israël (via de woestijn van Eden naar het Beloofde Land) en van de christelijke geloofsgemeenschap (de via crucis), maar ook de frontier mentality van de Amerikaanse burger en de collectieve verbeeldingswereld van opeenvolgende Hollywoodgeneraties.
In de metafoor van de pelgrimage krijgt het beeld van de levensreis een religieuze duiding, bijna zo oud als de mensheid. In de geschiedenis van het Westers christendom is de pelgrimage een gevestigde praktijk geworden. Een pelgrimage is feitelijk een reis waarbij men huis en haard verlaat met het oog op een heilige bestemming. Het Latijnse woord voor pelgrimage (peregrinatio) is afgeleid van per agros, ‘door de velden’. Pelgrims hopen er op, maar zijn er niet zeker van weer thuis te komen. Door de eeuwen heen is het pelgrimsmotief als een metafoor gebruikt voor de innerlijke reis die de ziel doormaakt in verschillende fasen van een mensenleven. Fundamenteel is het innerlijk besef dat we er nog niet zijn, dat we niet kunnen blijven waar en wie we waren, dat ons een betere toekomst lokt, waar we ooit wellicht helemaal thuis zullen zijn. En dat we risico’s moeten durven nemen, niet bang moeten zijn voor het vreemde, het andere. Dat, als we ooit thuiskomen, we een ander mens geworden zullen zijn, gebroken misschien, maar vernieuwd. In de religieuze geschiedenis van Europa is het pelgrimsmotief alomtegenwoordig. Ook al deden protestanten niet aan pelgrimages, in de spiritualiteit van Johannes Calvijn, Jonathan Edwards en John Bunyan is het een geliefd beeld voor de reis van de ziel op weg naar de eeuwigheid. Ook in de moderne filosofie is de metafoor van de pelgrimage weer actueel. Postmoderne denkers als Jacques Derrida, John D. Caputo en Mark C. Taylor beschrijven de mens als een zwerver die altijd onderweg zal zijn, zichzelf niet in bezit heeft, nooit present zal zijn, maar altijd uitstaat naar dat wat anders is dan hijzelf. Hun werk is doortrokken van een open, nomadische spiritualiteit, voorbij de zekerheden van weleer.
Weekprogramma Zondag De cursus start om 17.00 uur in pension Argyro. Cursisten en docent kunnen met elkaar kennis maken. De opzet van de komende week wordt samen doorgesproken. Rond 19.00 uur dineert u gezamenlijk in pension Argyro.
Maandag 9.00 -13.00 uur: les met voldoende pauzes Locatie: Villa Dio Petres Thema: Augustinus' Confessiones: een odyssee van de ziel Via de invloedrijke theologie van Augustinus wordt de pelgrims-metafoor stevig verankerd in de westerse spiritualiteit. De Confessiones zijn wel omschreven als een ‘odyssee van de ziel’, een peregrinatio animae. Bij Augustinus ligt de nadruk op de vreemdelingschap, een leven in voorlopigheid, op zelfonderzoek, innerlijkheid, de liefdeservaring, en een diep verlangen naar God. “Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U.” Wat verstaat Augustinus onder: ziel, zelf, innerlijkheid, liefde, verlangen? Hoe ervaart hij zijn weg naar God? We lezen door middel van close reading enkele cruciale passages uit zijn Belijdenissen, de eerste westerse spirituele ‘autobiografie’. 13.00 uur: lunch op eigen gelegenheid Vrij tot 17.00 uur. 17.00 uur: film ‘Vision’ over Hildegard van Bingen
en diner op Villa Dio Petres.
Dinsdag 9.00 uur: vertrek naar Milatos Thema 1: De weg naar het licht. Plato, mystiek gelezen De westerse filosofie is eens omschreven als slechts ‘een voetnoot bij Plato’. Maar is Plato ook niet tegelijk de ‘vader van de westerse mystiek’, zoals Simone Weil schreef? De Europese spiritualiteit is doortrokken van zijn erfenis. De ziel is bestemd voor het deelhebben aan de Waarheid, Schoonheid, Liefde, maar heeft een lange, pijnlijke weg naar zijn verlossing te gaan. De filosofie van Plato beschrijft de transformatie
van de ziel, van haar gevangenschap in illusies naar het delen in het ware wezen der dingen. In de grot van Milatos: In de allegorie van de grot, die we aandachtig als een mystieke tekst gaan lezen, wordt deze weg met mythische kracht beschreven. De grot van Milatos vertelt een roemrucht maar ook triest verhaal van het verzet van de inwoners van Milatos tegen de overheersing vande Turken.
U gebruikt de lunch in een restaurant in Milatos aan zee. Daar is ook gelegenheid om te zwemmen. Om 17.00 uur zijn we weer in Villa Dio Petres voor een voorbereiding op morgen. Thema 2: “Het leven is een labyrint, het labyrint is het leven.” In de christelijke traditie heeft het beeld van het leven als labyrint oude papieren. In de kathedraal van Chartres kun je er meditatief één lopen. Het labyrint was bedoeld voor pelgrims die de weg naar Jeruzalem of Compostella niet konden maken. Het beeld stamt echter uit nog veel oudere tradities. De bakermat ligt op Kreta. In de Griekse mythe van Ariadne woont in het labyrint op Kreta een monster dat bevochten moet worden; de Minotaurus, half mens, half god. De mythe schetst een herkenbaar beeld van de levensloop. Op weg gaan, rondcirkelen, loslaten, dicht bij je bestemming komen, keuzes maken, weer terug moeten, het leven in. Lange tijd was het labyrint niet populair. De moderne mens gaat immers recht op zijn doel af. Nu ervaren we dat weer anders. Leven is zoeken, spiraalsgewijs. In de spiritualiteit, maar ook in de moderne kunst is het labyrintmotief weer volop aanwezig. We verkennen de geschiedenis en symbolische betekenissen van het labyrint. De avondmaaltijd is op eigen gelegenheid.
Woensdag 8.30 uur : vertrek naar strand van Kavousi Thema: Het labyrint en een klooster als doel van pelgrimage. Op het strand van Kavousi maken we zelf een labyrint en ervaren we aan den lijve hoe het voelt om hem te lopen.
Op het strand wordt het labyrint getekend en doorlopen. 11.00 uur: vertrek naar klooster Faneromenis Klooster Faneromenis is ieder jaar een populair doel van hedendaagse pelgrims op 15 augustus: Maria hemelvaart. In de grotkerk van het klooster wordt het wonder van Faneromenis gekoesterd.
13.00 uur: bij het klooster wordt een picknick geserveerd. 14.00 uur: vertrek naar Agios Nikolaos met een stop bij Amoudara. 16.00 uur: vertrek naar de stad Agios Nikolaos voor papa Konstantinos Chalkiadakis. We gaan met hem in zijn kerk de Agia Triada in gesprek over de Grieks-Orthodoxe spiritualiteit en het belang van pelgrimage in zijn kerk. Hij spreekt perfect Engels en vertelt graag.
Het gesprek met papa Konstantinos Chalkiadakis De avondmaaltijd is op eigen gelegenheid.
Donderdag 9.00 -13.00 uur: les met voldoende pauzes Locatie: Villa Dio Petres Thema: Simone Weil: Pelgrim naar het Absolute. ‘In heel mijn leven heb ik nooit, geen enkel moment, naar God gezocht’, schrijft Simone Weil (1906 – 1943) in haar spirituele autobiografie. En toch: ‘Christus zelf is neergedaald en heeft bezit van mij genomen’. Simone Weil zou je een mystica tegen wil en dank kunnen noemen. De ziel reist niet naar God, maar omgekeerd: God is de pelgrim die onderdak zoekt in haar ziel. “De oneindigheid van tijd en ruimte scheiden ons van God. Wij kunnen geen stap in de richting van de hemel doen. God komt door de kosmos heen tot ons. Over de eindeloze tijd en ruimte komt Gods nog oneindig eindelozer liefde, om ons aan te raken.” De mystieke ervaring van de liefde Gods maakt Simone Weil ontvankelijk voor Plato’s inzicht dat het Goede ook werkelijk transcendent is, dat wil zeggen: absoluut, en niet van deze wereld. Dat maakt Weil’s denken in een seculiere cultuur zo interessant: zij probeert van de ervaring van de afwezigheid van God religieus rekenschap af te leggen. Op weg zijn naar God betekent ‘wachten op God’, als je door zijn liefde bent aangeraakt. We lezen in close reading fragmenten uit haar werk. 13.00 uur: lunch op Villa Dio Petres Deze middag is vrij te besteden en kunen wij u desgewenst brengen naar:
de boot in Elounda naar het Venetiaanse fort-eiland Spinalonga of de prachtige 13e eeuwse kerk van Kritsa: Panagia Kera (sluit om 15.00 uur) of de stad Agios Nikolas of een fijn zandstrand.
17.30 uur: uw eigen pelgrimage. Wat wilt u met de ander gasten delen over uw eigen pelgrimage? Frits de Lange nodigt u aan de hand van een eerder geformuleerde ‘opdracht’ uit om woorden te geven aan uw eigen levensweg. Aansluitend diner op Villa Dio Petres
Vrijdag 9.00 – 13.00 uur: les in Villa Dio Petres met voldoende pauzes Thema: Dietrich Bonhoeffer: ziener in niemandsland? “De God die met ons is, is de God die ons verlaat. De God die ons in de wereld doet leven zonder de werkhypothese God, is de God voor wiens aanschijn wij staan. Voor en met God leven wij zonder God.” Woorden die Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945) schreef in de gevangenis en die hem na de oorlog beroemd maakten als wegbereider voor de moderne theologie. Met zijn theologie van de mondige wereld en de religieloze mens werd hij een profetisch verkenner die een weg wees in theologisch Niemandsland. Zijn theologische schetsen werden geboren uit een fascinerende combinatie van diepe Christusvroomheid èn intellectuele eerlijkheid. “God laat zich uit de wereld terugdringen tot op het kruis, God is zwak en machteloos in de wereld en juist zo en alleen zo is Hij met ons en helpt hij ons.” Wat bedoelde hij hiermee? Kan hij nomadische zielen in de 21e eeuw geestelijk de weg wijzen? We bestuderen delen uit Verzet en Overgave (zijn brieven uit de gevangenis) en leggen een verband met de theologie van post-moderne denkers als John D. Caputo en Mark C. Taylor. 13.00 uur: lunch op Villa Dio Peters De middag is vrij. 19.00 uur: Het slotdiner in een voortreffelijk traditioneel restaurant in het dorp Kroustas.
Zaterdag Na het ontbijt wordt u op de dag en het tijdstip dat u wenst naar de luchthaven van Heraklion gebracht (mits u de transfers hebt geboekt).
