KLOKSIGNAAL IS EEN MAGAZINE VAN KLOKGROEP | JUNI 2015
Patrimonium Vernieuwt Jelle de Visser, ZZG Zorggroep:
“Een bijzonder concept voor beschermd wonen” Groot onderhoud in Den Bosch
“Uiteindelijk maken de mensen het verschil”
Inclusief samenvatting jaarverslag 2014 KlokGroep
02
03
KLOKSIGNAAL INHOUD
KLOKSIGNAAL VOORWOORD
Opwaarts Gelukkig heeft een belangrijk deel van de Nederlandse bouwmarkt de weg omhoog weer gevonden. Vooral de markt voor nieuwbouwwoningen groeit, iets wat tot nu toe vooral in stedelijke gebieden zichtbaar is. Ook is er steeds meer vraag naar duurzame methoden om de levensduur van bestaand vastgoed te verlengen.
Patrimonium vernieuwt
04
Jelle de Visser, ZZG Zorggroep: “Een bijzonder concept voor beschermd wonen”
12
Groot onderhoud voor Zayaz in Den Bosch
08
Uitgelicht: Kantoor H. v. Dijkhuizen, Tiel
10
15
Samenvatting jaarverslag 2014 KlokGroep
16
Juist om deze markten nog beter te bedienen, hebben wij onze organisatie de laatste jaren aangepast. Hierdoor komen we steeds vaker een-op-een met onze opdrachtgevers tot mooie projecten. En daar zijn we best trots op. In dit KlokSignaal besteden we aandacht aan een paar van deze projecten. Ook op het gebied van zorg zijn we steeds actiever. Samen met enkele partners realiseren we in Nijmegen bijzondere complexen volgens het Beschermd Wonen-concept voor de (helaas) steeds groter wordende groep dementerende ouderen. Binnenkort volgen meer van deze projecten, onder andere in Wijchen en Mook.
Actueel: o.a. busstation Leijsenhoek echte blikvanger
Maar het is nog niet allemaal hosanna. De ontwikkelingen op de utiliteits- en civiele markt blijven zorgelijk. Door de houding van financiers leggen kleinere bouwers soms sneller dan noodzakelijk het loodje, terwijl grotere bouworganisaties kunstmatig in leven worden gehouden. Hiermee blijft de bestaande overcapaciteit in stand. Een slechte ontwikkeling, waar uiteindelijk niemand mee geholpen is.
EN VERDER:
Terug naar het positieve begin: de opwaartse beweging ziet u terug in onze jaarcijfers van 2014. Ook de toekomst ziet er voor KlokGroep goed uit. De afgelopen jaren waren zwaar, maar ze hebben ons wel wakker geschud en op scherp gezet. Daar gaan we nu de vruchten van plukken.
Colofon en controleverklaring
Schaften met...
Foto: TBL-Photo | Relitech, Nijkerk
Ton van de Klok Algemeen directeur KlokGroep
Column Hoffmr.
Opgeleverd: Relitech, Nijkerk
FOTO COVER (Foto: Hans Barten) Kantoor H. v. Dijkhuizen, Tiel
19
Achterom: Fintan van Berkel en Josien Eerens
20
14 18 19
04
05
Foto: Hans Barten
KLOKSIGNAAL PATRIMONIUM VERNIEUWT
Bewonersparticipatie in open planproces voor herstructurering De wijk Patrimonium in Wageningen is rond 1923 gebouwd als sfeervol tuindorp met 160 kleine arbeiderswoningen. Medio 2011 is de Woningstichting in samenwerking met de gemeente en een bewonersafvaardiging gestart met het wijkvernieuwingsproces Patrimonium Vernieuwt.
Het herstructureringsplan is gestart met een samenwerkingsovereenkomst tussen de gemeente Wageningen, bewonerscommissie Patrimonium Vernieuwt en de Woningstichting. Ook binnen de woningcorporatie is sprake van integrale samenwerking. Matthijs Bogers: “Ik zit in de projectgroep namens de afdeling Vastgoedontwikkeling en vorm samen met een woonconsulent en communicatieadviseur het kernteam. Ook de meeste andere afdelingen zijn al vanaf het begin bij dit project betrokken.” Een projectgroep heeft de aanpak van de wijkvernieuwing voorbereid. Naast het kernteam van de Woningstichting bestaat deze projectgroep uit enkele leden van de bewonerscommissie die worden ondersteund
door een adviseur van de Woonbond en een welzijnswerker van Solidez. Projectmatig werken Olga Görts-van de Pas vertelt waarom de Woningstichting voor deze multidisciplinaire, projectmatige aanpak heeft gekozen. “De mening van onze klanten vinden we van groot belang en die willen we zo goed mogelijk tot zijn recht laten komen. Een transparante, projectmatige werkwijze is hiervoor essentieel. We willen de bewoners bij alle stappen van het proces betrekken en hebben in alle openheid met elkaar overlegd.” De uitgangspunten voor de wijkvernieuwing zijn in 2012 vastgelegd op een bewonersavond. Vervolgens is
Matthijs Bogers Olga Görts-van de Pas
het woon- en bouwtechnisch onderzoek gestart. In 2013 bleek uit de resultaten dat het alleen met volledige nieuwbouw mogelijk was om energiezuinige, ruime, levensloopbestendige woningen te realiseren. “Bij doorexploitatie hadden we vrijwel evenveel moeten investeren en dan nóg hadden de woningen niet aan de eisen van deze tijd voldaan.” Sociaal plan Patrimonium is een volkswijk waarin soms wel drie generaties van dezelfde familie bij elkaar in de buurt wonen. Tussen de bewoners onderling heerst een redelijk gevoel van saamhorigheid. Het besluit om de woningen te slopen kwam voor velen dan ook hard aan. Foto: Hans Barten
Patrimonium Vernieuwt
Hoewel renovatie het uitgangspunt was, bleek vervangende nieuwbouw noodzakelijk. Manager Vastgoedontwikkeling Olga Görtsvan de Pas en projectontwikkelaar Matthijs Bogers van de Woningstichting vertellen hoe de verschillende partijen via een open planproces tot een eenduidig plan zijn gekomen.
07
Beeldkwaliteit Het sociaal plan vormt onderdeel van het wijkplan dat de projectgroep heeft samengesteld. De andere onderdelen van het wijkplan zijn het stedenbouwkundig-, inrichtingsen beeldkwaliteitsplan. Omdat veel bewoners bang waren dat de kenmerkende sfeer uit de wijk zou verdwijnen, heeft de projectgroep
een workshop georganiseerd waarin de bewoners konden meepraten over de beeldkwaliteit. Matthijs Bogers: “We hebben beeldmateriaal getoond met de vraag welke stijl hen aansprak. Vervolgens hebben we besproken welke elementen zij graag in de architectuur willen terugzien. Zo bleken veel bewoners de ‘vliegers’ in de gevels een belangrijk architectonisch element te vinden.”
Proactieve benadering Om vertraging in het vergunningentraject te voorkomen, heeft de Woningstichting het wijkplan vooraf laten goedkeuren door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit van de gemeente Wageningen. Halverwege is het bestemmingsplan nog gewijzigd. “Hiermee hebben we een belangrijk risico uitgesloten”, vertelt Olga Görts-van de Pas.
“Zo bleken veel bewoners de ‘vliegers’ in de gevels een belangrijk architectonisch element te vinden”
Ook voor de Woningstichting was de procesaanpak nieuw. “Een moeilijkheid daarbij is dat je op voorhand de prestaties goed moet definiëren, want tijd om bij te sturen is er nauwelijks. Voor een organisatie als een woningcorporatie betekent dit dat je ook intern veel overleg moet voeren over het gewenste eindresultaat. Deze integrale aanpak heeft ertoe geleid dat het een project van ons allemaal is geworden. Ook binnen de Woningstichting wordt het breed gedragen.”
Gaandeweg verliep het proces steeds soepeler. “Er ontstond steeds meer onderling begrip. Hoe verder het proces vorderde, des te zichtbaarder werd hoe je bestaande wensen in een concreet product vertaalt en welke keuzes je daarvoor moet maken.”
Selectieproces In de aanbesteding is conceptueel bouwen
volledig tot zijn recht gekomen. “Het wijkplan bevatte de randvoorwaarden voor de basiskwaliteit en daarbij wilden we de kennis en kunde van het bouwbedrijf als uitgangspunt nemen. In plaats van op de laagste prijs, wilden we op de beste prijs-kwaliteitverhouding selecteren. Daarom hebben we de prestatieeisen niet tot in detail uitgeschreven.” Een selectiecommissie heeft de beste aanbieder uitgekozen. Ook hierin zaten bewoners uit Patrimonium. Een ingebouwde objectiviteit was essentieel en de prestatie-eisen zijn vooraf gezamenlijk gedefinieerd. De vastgelegde selectiecriteria zijn samen met de scorelijst meegestuurd met de uitvraag aan vier aanbieders. KlokWonen scoorde uiteindelijk het hoogst en gaat de 149 woningen in Patrimonium realiseren. Het betreft verschillende types twee-onder-een-kap- en rijwoningen volgens het BaseHome-concept.
begin 2018 gereed is. Diverse historische kenmerken, waaronder het karakteristieke metselwerk met vliegers, zorgen voor herkenbaarheid. Het stratenpatroon en de plaats van de huizenblokken blijven ongeveer gelijk aan het originele tuindorp. Daarnaast sluit ook de nieuwe inrichting van het openbaar gebied aan bij de architectuur en stedenbouw. “Qua fysieke componenten lukt het om de sfeer voor een groot deel terug te brengen. De bewoners hebben enthousiast op de plannen gereageerd. Ook de sociale aspecten van de wijkvernieuwing krijgen de volle aandacht. Hiermee zijn de randvoorwaarden aanwezig voor een prettig leefklimaat.”
Toekomst Begin dit jaar is de sloop van fase 1 gestart en het streven is dat het vernieuwde Patrimonium
Participeren vanuit bewonersoogpunt Lucie Bartels neemt als lid van bewonerscommissie Patrimonium deel aan projectgroep Patrimonium Vernieuwt. Hoe ervaar je de participatie? “Dit vind ik het ideale scenario. Een herstructureringsproject moet realistisch zijn en daar kunnen we binnen de projectgroep goed over praten. Wij kennen de wensen van de bewoners en komen op voor hun rechten. Daarbij hebben we uiteraard geen inspraak op zaken als het budget.”
Foto: Hans Barten
KLOKSIGNAAL PATRIMONIUM VERNIEUWT
“Dat zoiets een enorme impact op een wijk heeft, begrijpen wij volkomen”, aldus Matthijs Bogers. Hij vertelt dat er veel aandacht aan de sociale aspecten van de wijkvernieuwing is besteed. “In de projectgroep hebben we de onderzoeksresultaten gedeeld en vervolgens hebben we samen een sociaal plan opgesteld.” Hierin is onder andere vastgelegd wat de volgorde van toewijzing is en dat bewoners met een vast huurcontract recht hebben op een wisselwoning met terugkeergarantie. Hoewel enkele bewoners lange tijd hoopten dat renovatie zou voldoen, is de overgrote meerderheid uiteindelijk met dit plan akkoord gegaan.
Foto: Hans Barten
06
Welke onzekerheden speelden er bij de bewoners? “We wisten niet wat er voor in de plaats zou komen. De leefruimte rondom de woningen was bijvoorbeeld vrij ruim en dat wilden we zo houden. Sommige bewoners wonen al lang in de wijk en hebben hun woning volledig aangepast aan hun eigen wensen. Dan is het lastig als je hoort dat je woning gesloopt moet worden. Ook speelde de angst dat de sfeer van de nostalgische huisjes met karakteristieke eigenschappen zou verdwijnen. Die zien we graag terug.”
Wat hebben de bewoners bereikt? “We hebben eraan bijgedragen dat er alleen grondgebonden woningen terugkomen. Ook de grond rondom wordt zoveel mogelijk gewaarborgd. In samenwerking met Solidez is een sociaal programma gerealiseerd. Bijzondere elementen uit de wijk worden verzameld en geregistreerd, zodat niets verloren gaat. Voor veel bewoners is de terugkeergarantie belangrijk, net als details omtrent de verhuizing naar een gelijkwaardige wisselwoning en het toewijzingsproces. Dit alles is vastgelegd in het sociaal plan. Daarbij heeft de Woonbond ons erg goed geholpen.” Hoe kijk je terug op het proces? “Van de Woningstichting vind ik het een gedurfde stap om de bewoners op zo veel punten te laten meebeslissen. Ik denk dat dit uniek is. Misschien is het wel typisch Wagenings om daarin voorop te lopen.”
08
09
KLOKSIGNAAL JELLE DE VISSER
Jelle de Visser, bestuurder van ZZG Zorggroep:
“Een bijzonder concept voor beschermd wonen”
cliënt als familie. Ook de familie speelt een belangrijke rol in de ondersteuning, net als andere mensen uit de omgeving van de cliënt. “Wanneer een dergelijke woonvorm goed in de wijk geïntegreerd is, kunnen mantelzorgers uit de wijk veel simpele zorg- en ondersteuningstaken op zich nemen. Ik geloof dat als een wijk zijn eigen beschermde wooneenheid heeft, de overheid zich gemakkelijker kan terugtrekken.”
Op het terrein van Parc Margriet realiseert KlokBouwOntwikkeling een gebouw met daarin 4 verschillende units van in totaal 32 appartementen voor beschermd wonen. Woningcorporatie Talis is de opdrachtgever en ZZG Zorggroep levert de professionele zorg en ondersteuning. Jelle de Visser, bestuurder van ZZG Zorggroep, vertelt hoe het concept voor deze kleinschalige beschermde woonvormen tot stand is gekomen.
Foto: Hans Barten
Een jaar of tien geleden kwam bij ZZG Zorggroep het vraagstuk naar voren over de houdbaarheid van de ouderenzorg. “Door de jaren heen zijn allerlei eenvoudige diensten, waaronder gezinszorg en huishoudelijke hulp, de ouderenzorg binnengeslopen”, begint Jelle de Visser. “Via de verzorgingshuizen werd ook wonen een verantwoordelijkheid van de overheid. Hoewel de Nederlandse ouderenzorg de duurste was van alle Europese landen, waren veel mensen er ontevreden over. Wanneer zij het zelf moeten betalen, maken zij andere keuzes. Er is een denkwijze ontstaan waarin iedereen zijn recht getoucheerd wil zien.” Daarbij komt dat mensen steeds meer naar onafhankelijkheid streven. “Hebben mensen hulp nodig, dan stappen ze niet naar hun familie, vrienden of buren, maar naar de overheid. Een van de grote gevolgen hiervan is eenzaamheid. Mensen moeten weer van afhankelijkheden leren houden. Daarvoor is een goede infrastructuur noodzakelijk, zodat die afhankelijkheden op een moderne manier kunnen worden ingezet.” Woongroep voor iedere levensstijl Waar veel instellingen voor ouderenzorg momenteel hun verpleeghuizen omvormen tot groepswoningen, pakt ZZG Zorggroep de herontwikkeling anders aan. Zij laat de grootschaligheid volledig los en bouwt aan een netwerk van kleinschalige beschermde wooneenheden, met wonen als primair doel en professionele zorg als secundair doel. Deze woningen zijn
Wonen aan een plein Doordat de appartementen geen gangen en portalen bevatten, ogen ze wat ruimer dan ze feitelijk zijn. Ze bestaan uit een woonruimte met keukentje, slaapkamer en grote badkamer en liggen aan een gemeenschappelijk plein, dat ontstaan is door de gangen te vergroten en open te werken. Met behulp van de familie worden de pleinen ingericht met beleveniselementen die bij de levensstijl van de groep passen, zoals oude beelden van hun geboorteplaats. Bij de huur is een deel van dit plein inbegrepen, zodat in de toekomst nooit het vraagstuk ontstaat wie verantwoordelijk wordt voor de gemeenschappelijke ruimten. Doordat het totaal binnen de sociale huurgrens valt, blijven de woningen voor iedereen bereikbaar. “Ook als de overheid nog veel meer gaat bezuinigen, kunnen wij de eenheden blijven exploiteren.”
vooral bestemd voor senioren die complexe zorg nodig hebben vanwege dementie of een zware lichamelijke aandoening. Iedere wooneenheid bestaat uit acht kleine appartementen rondom een centraal plein. Hierin kunnen mensen met een overeenkomstige levensstijl worden samengebracht. Deze schaalbaarheid stelt ZZG Zorggroep in staat de diverse groepen te ondersteunen op basis van levensstijlen, zodat deze ouderen een zo normaal mogelijk leven kunnen blijven leiden dat recht doet aan hun persoonlijke behoeften. Zelfstandigheid, eigen regie en privacy zijn belangrijke pijlers waarop dit concept berust. Een groot verschil is dat professionele zorg en ondersteuning worden gegeven naar wat nodig is, en niet naar wat mógelijk is. Eind 2016 zijn ongeveer duizend van deze plaatsen voor beschermd wonen gerealiseerd in Nijmegen en omgeving. Geïntegreerd in de wijk De nieuwe woonvormen maken onderdeel uit van de wijk of buurt. “Als blijkt dat mensen niet thuis kunnen blijven wonen, willen zij toch het liefste in hun eigen omgeving verblijven. Dit betekent dat het ook onze taak is om de eenheden voor beschermd wonen in de wijk te integreren.” Daarvoor fungeren de eenheden tevens als steunpunt voor dementerenden uit de buurt. Zij kunnen er een of meerdere dagdelen verblijven om de mantelzorgers te ontlasten. De zorg voor de bewoners wordt gedeeltelijk gedaan door zorgprofessionals. Zij verdiepen zich in de achtergrond van zowel
“Dit is een houdbare voorziening, zowel vanuit maatschappelijk als economisch oogpunt.”
Samenwerking Voor de realisatie is een nauwe samenwerking ontstaan tussen ZZG Zorggroep en KlokBouwOntwikkeling waarin vertrouwen in elkaars expertise noodzakelijk is. “We moeten ieder onze eigen professie goed uitvoeren en proberen dit steeds efficiënter te doen. Wij verwachten van KlokBouwOntwikkeling de beste werkmethode met zo min mogelijk faalkosten. Daarvoor is het echter noodzakelijk dat wij al in een vroeg stadium nadenken over de details. Na het schetsontwerp kunnen wij nog nauwelijks nieuwe eisen stellen. Rond het definitieve ontwerp leggen we alle details vast, en vervolgen onze werkzaamheden zonder verdere bouwvergaderingen. Beide partijen willen het in één keer goed doen. Daarvoor is deze duurzame samenwerking essentieel. Zo kunnen we voor dit concept een maximale waardecreatie tot stand brengen.”
10
11
Binnenkort verhuist H. v. Dijkhuizen Olie & Benzine naar het nieuwe kantoorpand in Tiel. Dit karakteristieke gebouw met zijn uitdagende ronde vorm is volledig volgens de BIM-systematiek uitgevoerd en kenmerkt zich door hoogwaardig materiaalgebruik en luxe afwerking.
Foto: Hans Barten
KLOKSIGNAAL UITGELICHT
UITGELICHT
12
13
KLOKSIGNAAL ACTUEEL
Ruim 400 nieuwe studio’s in AmsterdamNoord Novaform Vastgoedontwikkelaars en leegstandspecialist Camelot hebben samen de braakliggende bouwgrond aan de Klimopweg in Amsterdam-Noord gekocht. Op deze aantrekkelijke locatie willen zij een bestaand plan voor 422 nieuwe jongeren- en studentenwoningen realiseren.
Oplossing voor vleermuizenkolonie in De Weezenlanden Sinds februari zijn het terrein en de gebouwen van ziekenhuis De Weezenlanden in Zwolle overgedragen aan Novaform. Op deze prachtige locatie, grenzend aan de gracht en historische binnenstad, ontwikkelt Novaform ongeveer 230 nieuwbouwwoningen. De voorbereidingen voor de sloop van de bestaande gebouwen op het terrein zijn afgerond en in april is de asbestsanering gestart. Verblijfplaats voor vleermuizenkolonie Voor de machinale sloop is een ontheffing van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) nodig. Uit ecologisch onderzoek is namelijk gebleken dat sommige gebouwen van De Weezenlanden als massawinterverblijf dienen voor de gewone dwergvleermuis. Vleermuizen zijn een beschermde diersoort en Novaform
gaat ervoor zorgen dat deze vleermuizenkolonie niet wordt aangetast. Lokgeluiden Tijdens de eerste fase treft Novaform verblijfsvoorzieningen voor de vleermuizen op twee gebouwen in de buurt. Daarbij worden lokgeluiden ingezet om de aandacht van de vleermuizen te trekken. Ook worden sommige gevels van de nieuwbouw geschikt gemaakt als vleermuizenverblijfplaats, zodat zij kunnen terugkeren. De verwachting is dat de ontheffing voor de zomer verleend wordt en de verhuizing van de vleermuizen de voortgang van het project niet belemmert.
De locatie grenst aan het Floradorp en ligt op loopafstand van de veerpont naar het centrum van Amsterdam. Het is een plek met potentie, zeker voor deze doelgroep. “Amsterdam-Noord neemt snel in populariteit toe”, aldus Novaform directeur Edwin Kolkhuis Tanke. “De goede verbindingen met het centrum, hippe hotspots, bedrijvigheid en aantrekkelijke voorzieningen spelen daarbij een belangrijke rol.” Het wachten is nu op de instemming van de Gemeente Amsterdam, zodat KlokBouwOntwikkeling in 2016 met de bouw kan starten.
BUSSTATION LEIJSENHOEK ECHTE BLIKVANGER Middenin Oosterhout realiseert KlokBouwOntwikkeling een nieuw busstation met een eigentijdse aanblik. De grote luifel opgebouwd uit staal en glas met daarin letters en verlichting wordt een echte blikvanger. De inrichting van het station wordt uitgevoerd met luxe materialen.
Heumen Noord nóg energiezuiniger Onlangs heeft KlokWonen 9 levensloopbestendige huurwoningen en 17 koopwoningen in project Heumen Noord opgeleverd. De eis voor energiezuinigheid is per 1 januari 2015 flink aangescherpt en hoewel deze woningen daar nog niet aan hoefden te voldoen, heeft KlokWonen de vloeren, gevels en daken toch al ruim binnen de nieuwe eis geïsoleerd. Ook de luchtdichtheid van de woningen is hoger dan vooraf afgesproken.
CO2-uitstoot opnieuw gereduceerd
BOUW EERSTE PROJECT NOVAFORM POLSKA GESTART
Ieder jaar wordt de CO2-uitstoot berekend van KlokRealisatie, waar KlokWonen en KlokBouwOntwikkeling deel van uitmaken. De reductie ten opzichte van 2010 is dit jaar 24%. Hierdoor staat KlokRealisatie nog steeds op het hoogste niveau van de CO2prestatieladder. De doelstelling was om in 2015 een CO2-reductie te realiseren van 10% ten opzichte van 2010 (in relatie tot de omzet). Het goede resultaat is onder andere te danken aan een groener leasewagenpark, energiebesparende maatregelen en bewustwording van medewerkers. Ook het toepassen van de bouwconcepten Ecoveren en BaseHome dragen bij aan de reductie. Nederlandse Klimaatcoalitie KlokBouwOntwikkeling is sinds eind vorig jaar deelnemer aan de Nederlandse Klimaatcoalitie, een initiatief van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, MVO Nederland, Klimaatverbond Nederland en Natuur & Milieu. Het doel is dat de bedrijfsvoering zo snel mogelijk en uiterlijk in het jaar 2050 klimaatneutraal is.
OMDAT NOVAFORM DE POTENTIE VAN DE POOLSE WONINGMARKT INZAG, RICHTTE HET BEDRIJF EEN POOLSE VESTIGING OP. MET SUCCES. HET EERSTE PROJECT IS GESTART EN ER LIGGEN NOG MEER MOOIE PROJECTEN IN HET VOORUITZICHT. In de plaats Koninko realiseert Novaform Polska 46 woningen. De drie verschillende woningtypen dragen de namen Almere, Breda en Cothen. Ook heeft Novaform Polska in Poznan een locatie verworven voor de ontwikkeling en realisatie van 56 appartementen en zijn er verregaande gesprekken over samenwerking bij een project in Krakau.
14
15
KLOKSIGNAAL GROOT ONDERHOUD IN DEN BOSCH
Niet alleen een Amerikaanse misdaadserie maar sinds 1 januari 2015 ook een zeer belangrijk wetsartikel met het oog op arbitrage. In aansluiting op Europese regelgeving staat een arbitraal beding in een overeenkomst met consumenten voortaan vermeld op de zogenoemde ‘zwarte lijst’. De zwarte lijst is opgenomen in artikel 6:237 BW. Komt een beding voor in de zwarte lijst, wordt het verondersteld onredelijk bezwarend te zijn en kan de rechter het beding vernietigen. Veelvuldig staat in overeenkomsten dat partijen zich bij geschillen dienen te wenden tot de Raad van Arbitrage. Dit is een arbitraal beding. Door een dergelijk beding expliciet op te nemen, verbiedt men de consument om naar de gewone rechter te gaan. Juist dit verbod tast volgens Europese richtlijnen, het wettelijk grondbeginsel aan van een vrije rechtsgang naar de (gewone) rechter. Er geldt sinds 1 januari 2015 een wettelijke bedenktijd van 30 dagen voor een consument in het geval een partij een geschil wenst te onderwerpen aan arbitrage. Het beding mag dan ook nog steeds worden opgenomen in overeenkomsten mits er bij wordt vermeld dat er een 30 dagen bedenktijd geldt. Daarnaast moet je de consument de gestelde termijn daadwerkelijk (schriftelijk) geven vanaf het moment dat je je op het beding beroept. Gedurende 30 dagen is de consument bevoegd om arbitrage af te wijzen en zijn veto uit te spreken voor de gewone (civiele) rechter. Hiermee wordt je verplicht de
consument te wijzen op zijn recht om naar de gewone overheidsrechter te gaan, in plaats van naar de arbiter. De consument kan binnen 30 dagen akkoord gaan met arbitrage, arbitrage afwijzen of helemaal niet reageren. In het laatste geval heb je wel voldaan aan de verplichting van de 30 dagen bedenktijd en staat het je vrij arbitrage op te starten. Je hebt immers de consument de tijd gegeven om bewust een keuze te maken. Woningborg heeft een dergelijk beding al standaard opgenomen in hun overeenkomsten, inclusief maand bedenktijd. De wetgever heeft met de plaatsing van arbitragebedingen op de zwarte lijst onder meer beoogd het vertrouwen van de consument in arbitrage te vergroten. Of dit vertrouwen wordt vergroot door verplicht te vragen of de consument ‘echt niet naar de gewone rechter wil’ is mijns inziens de vraag. De nieuwe wet is van toepassing op arbitragezaken die aanhangig zijn of worden gemaakt op of na 1 januari 2015. Arbitragebedingen in overeenkomsten zijn dus vernietigbaar sinds afgelopen januari tenzij de wettelijke bedenktijd tevens is overeengekomen. Wees je dus bedacht op de extra inspanning die je moet leveren als je een consument in gebreke stelt. Pas je algemene voorwaarden er op aan en geef een consument direct de keuze om het geschil voor te leggen aan de gewone rechter. Dwing de consument binnen 30 dagen te reageren. Wie dan nog zwijgt, stemt toe.
Groot onderhoud voor Zayaz in Den Bosch
“Uiteindelijk maken de mensen het verschil” In opdracht van woningcorporatie Zayaz verzorgt KlokBouwOntwikkeling het groot onderhoud van in totaal 84 appartementen aan de Pettelaarseweg en Philippus de Montestraat in Den Bosch. Het project behelst vier portiekflats uit midden jaren ‘50 die zowel aan de buiten- als binnenzijde gerenoveerd worden. Het doel is een betere isolatie en verhoging van het wooncomfort. Zo worden de daken en kozijnen gedeeltelijk vernieuwd. Ook het voegwerk in de gevels wordt opgeknapt. De woningen krijgen mechanische ventilatie en ongeveer de helft van de cv-ketels wordt vervangen. Waar nodig installeert Zayaz in de appartementen een nieuwe badkamer, keuken en toilet. Diversiteit aan woningen Het is slechts een greep uit de vele werkzaamheden die ook per appartement verschillen. Binnen het project vallen vier verschillende woningtypen. Dit gecombineerd met de diversiteit aan werkzaamheden per woning vraagt om een nauwkeurige planning met voldoende ruimte voor flexibiliteit. De woningen worden aangepakt per trappenhuis van zes en daarvoor zijn ongeveer vijftien à twintig werkdagen nodig. Begin dit jaar is KlokBouwOntwikkeling met de werkzaamheden gestart en naar verwachting zijn ze in augustus afgerond. Dan zijn alle woningen weer toekomstbestendig.
Foto: Hans Barten
Hoffmr. behandelt juridische zaken uit de dagelijkse praktijk en geeft tips die wellicht nog eens van pas komen.
Foto: Hans barten
KLOKSIGNAAL COLUMN HOFFMR.
The Blacklist
Frits van Gigch, projectleider bij Zayaz: “Wat dit project enigszins complex maakt, is dat de bewoners tijdens de werkzaamheden in hun appartement blijven wonen. Uiteraard ervaart iedereen de werkzaamheden op een andere wijze en dat realiseren we ons goed. Daarom hebben we veel tijd in het voortraject gestoken en de bewoners goed geïnformeerd. We hebben rustwoningen ingericht waar de bewoners kunnen koken, wassen en douchen. Ook hebben we gezorgd voor aanspreekpunten tijdens de werkzaamheden. Het proces voor een dergelijk project voor groot onderhoud zit naar mijn mening goed in elkaar. Het zijn uiteindelijk vooral de mensen die het verschil maken.”
2014
Bedrijfsresultaat
2,4
Omzet
3,5
Omzet
129,7
Omzet
122,0
139,0
VASTE ACTIVA Materiële vaste activa Financiële vaste activa VLOTTENDE ACTIVA voorraden onderhanden projecten Vorderingen debiteuren belastingen en premies sociale verzekeringen overige vorderingen
€
31-12-2013
(in miljoenen euro’s)
(in miljoenen euro’s)
€
(in miljoenen euro’s)
€
€
517.474 5.439.068
638.215 5.628.814
35.864.287 17.300.854
44.459.632 11.770.572
6.509.068 562.187 8.613.382
Liquide middelen
8.890.647 996.622 10.038.900 15.684.637 1.643.913
19.926.169 1.959.796
76.450.233
84.383.198
35.231.093 2.308.985 5.192.124
33.515.698 2.500.678 5.891.349
Passiva
2014
2,09
Liquiditeitsratio
1,84
% 43
Liquiditeitsratio
2012
vabiliteit So l
2013
% 40
Verwachtingen 2015 De omzetgroei zal naar verwachting doorzetten in 2015. De orderportefeuille is goed gevuld en er worden diverse nieuwe projecten opgestart. Met name in de woningbouwsector verwacht KlokGroep verdere groei. De verwachte omzet voor 2015 bedraagt ca. € 140 miljoen. Het nettorendement zal naar verwachting stijgen naar ca. 2% in 2015. Een duidelijke verbetering, waarbij onze doelstelling is deze verder te laten groeien tot een percentage van 3 tot 4%. Dit is ook nodig om de noodzakelijke investeringen op een verantwoorde wijze te kunnen blijven doen.
2012
Bedrijfsresultaat
3,6
% 46
Woningverkoop Er was in 2013 al meer interesse bij de start verkoop van nieuwe woningbouwprojecten waarneembaar. Dit heeft in 2014 uiteindelijk geresulteerd in een toename van het aantal verkochte woningen; van 349 woningen in 2013, naar 481 in 2014. Deze stijging lijkt ook in 2015 verder door te zetten. In de eerste vier maanden van 2015 hebben we al 288 woningen verkocht.
2013
Bedrijfsresultaat
Deze marktontwikkelingen zijn ook terug te zien in de cijfers van KlokGroep over 2014. De omzet steeg met 6,3% tot € 129,7 miljoen en is iets hoger dan vooraf verwacht was. Deze toename werd vooral gerealiseerd in de woningbouw door KlokWonen, maar ook door de afdeling Verbouw & Renovatie van KlokBouwOntwikkeling. Het netto rendement steeg van 0,7% naar 1,5%. Sterke financiële positie De solvabiliteits- en liquiditeitspositie is in 2014 verder versterkt, waardoor KlokGroep zich onderscheidt in de huidige markt als financieel sterke en betrouwbare partner. KlokGroep beschikt over voldoende liquiditeiten om eventuele tegenvallers op te vangen en om op korte termijn te kunnen investeren in nieuwe ontwikkelingen of uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten.
per 31 december 2014 voor resultaatbestemming
Activa
vabiliteit So l
De bouwsector lijkt in 2014 de bodem te hebben bereikt en krabbelt langzaam weer op. Met name de woningmarkt zit weer in de lift door het toenemend consumentenvertrouwen en de lage rentestand. Ook beleggers investeren weer volop in nieuwbouw en corporaties investeren met name in de verduurzaming en levensduurverlenging van hun bestaande woningportefeuille.
Geconsolideerde balans 31-12-2014
Kijk op klokgroep.nl voor het volledige jaarverslag.
vabiliteit So l
KLOKSIGNAAL JAARCIJFERS
Samenvatting jaarverslag 2014 KlokGroep
Fotografie: Hans Barten
16
Groepsvermogen Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden aflossingsverplichtingen crediteuren schulden aan kredietinstellingen belastingen en premies sociale verzekeringen overige schulden
0 13.332.610 9.322.052 1.465.528 9.597.841
Liquiditeitsratio
1,94
300.000 10.156.065 18.888.978 795.296 12.335.134 33.718.031
42.475.473
76.450.233
84.383.198
Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2014
2014
€
Gemiddeld aantal FTE’s
Gemiddeld aantal FTE’s
Gemiddeld aantal FTE’s
152,9
179,1
215,5
Omzet per FTE
Omzet per FTE
Omzet per FTE
848.057
681.327
645.337
De controleverklaring van de onafhankelijke accountant is te vinden op pagina 19. >>
129.667.807 netto-omzet 125.192.397 kostprijs van de omzet Bruto-omzetresultaat
2013
€
€
€
122.025.698 118.629.228 4.475.410
Algemene beheerskosten personeelskosten 11.290.831 huisvestingskosten 845.206 materieelkosten 716.096 verkoopkosten 415.246 algemene kosten 1.105.328 afschrijvingskosten 146.066 garantiekosten 197.530 14.716.303 aan werken toegerekend 13.370.192 1.346.111
3.396.470 12.767.761 817.259 642.848 309.228 1.066.252 144.753 439.614 16.187.715 14.478.388 1.709.327
Netto-omzetresultaat overige bedrijfslasten en -opbrengsten
3.129.299 486.395
1.687.143 733.375
Bedrijfsresultaat Saldo der financiële baten en lasten Resultaat vóór vennootschapsbelasting vennootschapsbelasting Resultaat ná vennootschapsbelasting resultaat deelneming na belasting resultaat aandeel derden in groepsresultaat
3.615.694 -841.752 2.773.942 685.773 2.088.169 -170.874 -30.505
2.420.518 -1.122.784 1.297.734 411.305 886.429 20.364 -28.646
Netto-resultaat
1.886.790
878.147
17
OPGELEVERD
18
Foto: Hans Barten
Foto: TBL-Photo
Schaften met... Bert Simpelaar (56), commercieel manager bij Novaform Wat zit er in je broodtrommel?
Wat is je passie?
“Als ik thuis werk, eet ik samen met de jongste en op kantoor lunchen we gezamenlijk. Ik ben veel onderweg en rijd ongeveer 1.400 kilometer per week. Dan neem ik drie boterhammen en wat fruit mee.”
“We hebben zes paarden in een weide aan de rand van de stad. Deze passie deel ik met een groot deel van het gezin, want mijn vrouw en drie kinderen rijden ook paard. Ik vind het heerlijk om samen met mijn vrouw over het strand of door het Veerse Meer te rijden. Ook rijden we graag paard in de Ardennen. Dat vind ik echt ontspannend.”
Waar kom je vandaan? “Ik kom uit Zeeland en woon in Goes. Daar wil ik nooit meer weg. Het open landschap spreekt me aan en er zijn weinig files. Voor zakenrelaties buiten Zeeland neem ik weleens verse Zeeuwse bolussen mee. Die haal ik dan vroeg in de ochtend bij de bakker.”
Hoe zouden je vrienden je omschrijven? “Als Sinterklaas. We hebben een samengesteld gezin met in totaal zeven kinderen en ik probeer altijd om het iedereen thuis naar de zin te maken. Ook daarbuiten vind ik het leuk als ik iemand een plezier kan doen.”
Wat is je favoriete vakantieland? “Italië vind ik prachtig en dan vooral Toscane. Ook het eten vind ik er heerlijk, zeker gerechten die bereid zijn met truffels.”
Hoe is je functie de afgelopen jaren veranderd? “Vroeger reed ik vooral rond, op zoek naar plekken waar nog gebouwd mocht worden. Dat hoeft niet meer. Tegenwoordig maak ik vooral marktanalyses op de computer, om te
zien waar woningen nog goed worden verkocht. Die bespreek ik vervolgens, bijvoorbeeld met gemeenten.”
Wat is het belangrijkste dat je de afgelopen jaren hebt geleerd? “Hoe belangrijk het is om op een verantwoorde manier beslissingen te nemen en risico’s goed in te schatten. De afgelopen jaren zijn verschillende bouw- en vastgoedbedrijven in zwaar weer terechtgekomen. Een aantal partijen die voorheen in grondaankopen te veel risico’s namen, hebben de crisis niet of ternauwernood overleefd.”
>> Controleverklaring over de financiële gegevens van pagina 16:
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Op pagina 16 & 17 samengevatte financiële gegevens, bestaande uit de geconsolideerde balans per 31 december 2014 en de samengevatte geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2014, zijn ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van KlokGroep B.V. per 31 december 2014. Wij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van 19 mei 2015. Desbetreffende jaarrekening en deze samenvatting daarvan, bevatten geen weergave van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden sinds de datum van onze controleverklaring van genoemde datum. De samengevatte financiële gegevens bevatten niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van Titel 9 Boek 2 van het in Nederlands geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Daarnaast zijn tevens de grondslagen uit de gecontroleerde jaarrekening niet in deze samenvatting opgenomen. Het kennisnemen van de samengevatte financiële gegevens kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van KlokGroep B.V. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de toelichting op de gecontroleerde jaarrekening 2014.
COLOFON Vindt u deze editie van KlokSignaal ook relevant voor een collega of relatie, laat ons dit weten, wij sturen hen graag een exemplaar toe;
[email protected]
Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de samengevatte financiële gegevens op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder de Nederlandse Standaard 810, ‘Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten’. Oordeel Naar ons oordeel zijn de samengevatte financiële gegevens in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening van KlokGroep B.V. en in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de toelichting op de gecontroleerde jaarrekening 2014. Nijmegen, 19 mei 2015 Crowe Horwath NL Audit & Assurance B.V. Was getekend, S.J. Wolberink RA
Jaargang 20 - Juni 2015
Concept en uitwerking Korteweg Communicatie, Eindhoven
Oplage 1500 exemplaren
Tekst Totemtaal, Eindhoven
KlokSignaal is het halfjaarlijkse relatiemagazine van KlokGroep
Druk Weemen, Druten
Contact KlokGroep Postbus 38 6650 AA Druten Tel +31 (0)487 588 588 E-mail
[email protected] www.klokgroep.nl
KLOKSIGNAAL OPGELEVERD
KLOKSIGNAAL SCHAFTEN MET...
Innovatief kantoorpand Relitech KlokBouwOntwikkeling heeft in Nijkerk een nieuw kantoorpand gerealiseerd voor Relitech, een ontwikkelaar van innovatieve technische producten. Door gebruik te maken van natuurlijke materialen in combinatie met aluminium, RVS en grote glaspartijen ontstaat een modern en speels kantoor met industriële look, die precies past bij de ‘op maat filosofie’ van Relitech.
19
KLOKSIGNAAL
Achterom Eind januari betrokken Fintan van Berkel en zijn zwangere vriendin Josien Eerens met hun tweejarige zoontje Norinn een nieuwe twee-onder-een-kapwoning aan de rand van Valkenswaard. Hoewel ze van het leven in de stad genoten, werd hun Eindhovense woning net iets te krap en droomden ze stiekem van wat meer groen. Toen ze op een nieuwbouwbeurs de stand van Lage Heide zagen, waren ze direct enthousiast door de diversiteit aan woningen in jaren dertig stijl. Ze kozen voor mooie opties, waaronder een kookeiland en uitbouw van de woonkamer. De weken voor de verhuizing waren intens. Die fase is nu voorbij en het gezin geniet volop van hun lichte, ruimtelijke huis met een warm karakter. Fintan: “We kunnen de sfeer die we zoeken hier gemakkelijk creëren en Norinn dartelt vrolijk rond. Ik zie voor me hoe dit huis een heerlijke uitvalsbasis vormt in een mooi leven met veel vrienden. Hier kom je graag thuis.”
Foto: Hans Barten
20
