Passend onderwijs. De fysieke omgeving van het kind Rudi Baars Groepsnummer: Ruimteschip

P a s s e n d O n d e r w i j s ‘De fysieke omgeving van het kind’

Projectnaam: Product: Opleiding: Namen en studentnr.: Groepsnummer: Afstudeerbegeleider: Lezer: Opdrachtgever: Datum:

Passend onderwijs Afstudeerverslag Bouwkunde Marc Eerens 304585 Rudi Baars 305992 14 Dhr. R. de Vrieze Mevr. M. Sival OBS het Ruimteschip 20 juni 2011

2 PASSEND ONDERWIJS

Inhoudsopgave 1. Voorwoord ..................................................................................................................... 5 2. Inleiding ......................................................................................................................... 7 3. Projectplan .................................................................................................................... 8 4. Bevindingen vooronderzoek ........................................................................................... 9 4.1 Passend onderwijs ............................................................................................................................. 9 4.2 Onderzoek naar indicaties ............................................................................................................... 10 4.3 ADHD ............................................................................................................................................... 12 4.4 ADD ................................................................................................................................................. 15 4.5 ASS ................................................................................................................................................... 16 5. Stedenbouwkundige situatie ........................................................................................ 24 5.1 Inleiding: .......................................................................................................................................... 24 5.2 Wijkopbouw: ................................................................................................................................... 24 5.3 Inwoners: ......................................................................................................................................... 24 5.4 Locatie-‐analyse ................................................................................................................................ 25 6. Analyse gebruik van het schoolgebouw ........................................................................ 26 6.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 26 6.2 Ingangen van de school ................................................................................................................... 26 6.3 Organisatie van de school ............................................................................................................... 27 6.4 Gangen in de school ........................................................................................................................ 27 6.5 Aula ................................................................................................................................................. 28 6.6 Patio ................................................................................................................................................ 29 6.7 Klaslokalen ....................................................................................................................................... 29 6.8 Gebruik van lokalen door docenten ................................................................................................ 30 6.9 Kleurgebruik van het exterieur en interieur .................................................................................... 30 7. Ontwerpproces ............................................................................................................ 31 7.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 31 7.2 Behoeften ........................................................................................................................................ 31 7.3 Schetsontwerpen ............................................................................................................................ 32 7.4 schetsontwerp 2 .............................................................................................................................. 35 7.5 Schetsproces eerste verdieping ...................................................................................................... 39 7.6 Schetsontwerp 3 ............................................................................................................................. 40 7.7 Schetsontwerp plein ........................................................................................................................ 41 8 Voorlopig ontwerp ........................................................................................................ 42 8.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 42 8.2 Stedenbouwkundige relatie met de wijk ........................................................................................ 42 8.3 Het ontwerp .................................................................................................................................... 42 8.4 Gevels .............................................................................................................................................. 43 8.5 Entrees ............................................................................................................................................ 43 8.6 Aula ................................................................................................................................................. 43 8.7 Route ............................................................................................................................................... 43 8.8 Gangen ............................................................................................................................................ 44 8.9 Positionering lokalen en andere functies ........................................................................................ 44 8.10 Klaslokalen .................................................................................................................................... 45 8.11 Overzicht ....................................................................................................................................... 45

PASSEND ONDERWIJS

3

9. Draagstructuur ............................................................................................................. 46 9.1 Toelichting MCA .............................................................................................................................. 46 10. Vloeren ...................................................................................................................... 50 10.1 Toelichting MCA ............................................................................................................................ 50 11. Niet dragende scheidingswanden ............................................................................... 54 11.1 Toelichting MCA ............................................................................................................................ 54 12. Materiaalafwerking .................................................................................................... 59 12.1. Beleid OBS Het Ruimteschip ......................................................................................................... 59 12.2 Vloerafwerking .............................................................................................................................. 59 12.3 Wandafwerking ............................................................................................................................. 60 12.4 Plafondafwerking .......................................................................................................................... 60 12.5 Toelichting afwerkstaat ................................................................................................................. 61 13. Daglicht ...................................................................................................................... 63 13.1 Toepassing ..................................................................................................................................... 65 14. Geluid ........................................................................................................................ 67 14.1 Frequentie ..................................................................................................................................... 67 14.2 Geluid op school ............................................................................................................................ 69 14.3 Conclusie ....................................................................................................................................... 70 15. Ventilatie ................................................................................................................... 71 15.1 Ventilatienorm CO2 ....................................................................................................................... 72 15.2 Vocht ............................................................................................................................................. 72 15.3 Ventilatiesystemen ........................................................................................................................ 72 15.4 Keuze ventilatiesysteem ................................................................................................................ 75 16. Brandveiligheid .......................................................................................................... 76 16.1 Brandcompartimenten .................................................................................................................. 76 16.2 Rookcompartimenten ................................................................................................................... 77 16.3 Controle vluchten uit rookcompartiment en bepalen plaats en aantal vluchtroutes ................... 78 16.4 Controle inrichting van vluchtroutes ............................................................................................. 78 16.5 Vaststellen prestatie eisen tussen ruimten .................................................................................. 80 16.6 Brandwerendheid met betrekking tot bezwijken ......................................................................... 80 16.7 Gedrag van materialen ................................................................................................................. 81 16.8 Brandveiligheidsinstallatie ............................................................................................................ 84 17. Conclusie .................................................................................................................... 89 Literatuurlijst ................................................................................................................... 91 4 PASSEND ONDERWIJS

1. Voorwoord Voor u ligt het afstudeeronderzoek van Marc Eerens en Rudi Baars. Wij zijn twee studenten aan de Hanze Hogeschool in Groningen. Wij hebben tijdens onze opleiding al verschillende keren samengewerkt en het leek ons leuk om ook samen af te studeren. Marc Eerens heeft tijdens de opleiding gekozen voor de richting architectuur en Rudi Baars voor de richting bouwkunde. Wij hebben ons georiënteerd op verschillende onderzoeken die de school aanbood. Duurzaam bouwen vonden wij allebei een geschikt onderwerp, omdat dit een actuele rol speelt in de samenleving. Na verschillende besprekingen met de coördinator van Atelier Duurzaam kwamen wij uit bij het onderzoek passend onderwijs. Er werd in dit onderwerp niet alleen gekeken naar het bouwkundige aspect, maar ook naar de kinderen in het onderwijs met extra zorgbehoefte. Er werden ook andere instellingen betrokken bij ons onderzoek, waardoor er samenwerking zou zijn met PABO studenten, architecten, adviseurs e.d. Omdat dit onderzoek heel anders was dan wat wij de afgelopen jaren hebben gedaan tijdens de opleiding, leek het ons interessant om ons hier in te verdiepen. In het verslag kunt u lezen welke keuzes er zijn gemaakt voor het onderzoek om tot het uiteindelijke voorlopig ontwerp te komen. Er is een beperkte tijd voor de onderzoeken beschikbaar, omdat er ongeveer 4 maanden voor het afstudeerproject staat. Het is niet mogelijk elk onderzoek tot in de details uit te werken, daar hebben wij ons in beperkt. De verdeling van de onderzoeken zijn te vinden in bijlage A1. De competenties en de reflecties komen in bijlage T aan bod. Marc Eerens en Rudi Baars

PASSEND ONDERWIJS

5

6 PASSEND ONDERWIJS

2. Inleiding Het huidige onderwijsstelsel voldoet niet aan de verwachting van de overheid. Veel leerlingen worden bestempeld met een indicatie, terwijl dit niet van toepassing is op dat kind. Het onderwijs biedt niet de zorg die kinderen nodig hebben en is niet altijd effectief. Daarom wil de overheid in 2012 de regeling passend onderwijs invoeren. Deze regeling houdt in dat een school een passend onderwijsplek voor elke leerling met extra zorgbehoefte aanbiedt, die wordt aangemeld bij een school. Binnen passend onderwijs wordt er gekeken naar de kwaliteit binnen het onderwijs. De kwaliteit geldt niet alleen voor de inhoudelijke lessen en de ondersteuning van het kind. Het is voor kinderen met een extra zorgbehoefte ook belangrijk dat zij zicht prettig en veilig voelen binnen een schoolgebouw. Door docenten en begeleiders wordt dit op maatschappelijk en sociaal niveau gegeven. Er wordt geen rekening gehouden met de fysieke omgeving van het kind met een indicatie. Als een schoolgebouw niet is aangepast op de fysieke behoeften van een kind, kan dat voor angst, spanning, onzekerheid e.d. leiden. Het kind kan daardoor niet optimaal presteren op school. Daarom zal een school ook de fysieke omgeving van het kind met extra zorgbehoefte moeten veranderen. Dit onderzoek richt zich op de fysieke behoeften van een kind met extra zorgondersteuning. De hoofdvraag die hieruit voortkomt is: Op welke wijze kan een bouwkundig en architectonisch duurzaam ontwerp aansluiten bij de fysieke behoeften van leerlingen in het passend onderwijs? In dit onderzoek wordt antwoord gegeven op deze vraag voor de basisschool OBS Het Ruimteschip in Hoogezand. Er is een programma van eisen opgesteld voor kinderen met extra zorgbehoeften en verwerkt in een voorlopig ontwerp voor het schoolgebouw. In hoofdstuk 3 wordt een korte opsomming gegeven van het projectplan. Vervolgens wordt de term passend onderwijs uitgelegd en de indicatie die zijn onderzocht toegelicht. In hoofdstuk 5 en 6 zijn de stedenbouwkundige analyse en de analyse van het bestaande schoolgebouw uitgewerkt. Daarna wordt er ingegaan op het ontwerpproces en het uiteindelijke voorlopig ontwerp van het schoolgebouw. In hoofdstuk 9 wordt er ingegaan op de keuze voor de draagstructuur, hoofdstuk 10 op de keuze van de vloeren en hoofdstuk 11 op de keuze voor de niet dragende scheidingswanden. Vervolgens komt de keuze voor de materiaalafwerking aan de orde in hoofdstuk 12. In hoofdstuk 13 wordt het onderwerp daglicht besproken. In de volgende hoofdstukken komen geluid, ventilatie en brandveiligheid aan de orde. Het laatste hoofdstuk bestaat uit de conclusie.

PASSEND ONDERWIJS

7

3. Projectplan Aan het begin van het project is er een projectplan opgesteld. Hierin is vastgelegd hoe het proces zou verlopen en wordt er een inschatting gemaakt van de werkzaamheden binnen de gestelde tijd. Het gehele projectplan is te vinden in bijlage A.

8 PASSEND ONDERWIJS

4. Bevindingen vooronderzoek

4.1 Passend onderwijs Op dit moment krijgen leerlingen die extra zorg nodig zijn een leerling-‐gebonden financiering en worden meestal geplaatst op speciale scholen in het basisonderwijs, omdat deze kinderen extra ondersteuning nodig zijn in het onderwijs. Met de leerling-‐gebonden financiering kunnen scholen investeren in hulpmiddelen of materiaal om het kind beter te begeleiden. Om voor een leerling-‐gebonden financiering in aanmerking te komen, moet het kind een indicatie zijn toegewezen. Het duurt meestal minimaal een jaar voordat een kind een indicatie krijgt toegewezen, vanwege de lange gesprekken en onderzoeken van ouders, begeleiders, ziekenhuisbezoeken, psychologen etc. De overheid is tot de conclusie gekomen dat het huidige stelsel niet voldoet aan de verwachtingen. Kinderen worden soms bestempeld met een indicatie terwijl dit helemaal niet van toepassing is op dat kind. Ook is de geleverde zorg niet altijd effectief en voldoende op het kind gericht. Daarom wil de overheid een nieuw stelsel invoeren, waarbij zo goed mogelijk onderwijs aangeboden wordt aan ieder kind, ongeacht de zorgbehoefte van dat kind. Dit stelsel heet passend onderwijs. Passend onderwijs wordt toegepast op verschillende beleidsterreinen zoals de zorg (Jeugdzorg, AWBZ) en de sociale zekerheid (Bijstand, Wajong, Wet sociale zekerheid). Door onderlinge afstemming op deze beleidsterreinen wil de overheid een doelmatig en op jongeren gerichte zorg en ondersteuning verlenen. Instellingen en professionals in het onderwijs, zorg en participatie kunnen op deze manier de behoeften van het kind beter op elkaar afstemmen. De overheid wil de verantwoordelijkheid decentraliseren naar scholen en streeft ernaar dat scholen onderwijs aanbieden voor elk kind en de ruimte voor scholen om daar vorm en inhoud aan te geven. (beleidsbrief passend onderwijs; zie bijlage B) Ouders mogen straks kiezen naar welke school hun kinderen gaan. Dit geldt ook voor de leerlingen met extra zorgbehoeften. Daarom kan het voorkomen dat leerlingen met extra zorgbehoeften geplaatst kunnen worden op scholen die op dit moment geen ondersteuning aan deze kinderen bieden. De school zal hierop aangepast moeten worden door het onderwijspakket te wijzigen en de organisatie te herstructureren, zodat elk kind een goede ondersteuning krijgt. Als een school de juiste middelen niet heeft om een kind te plaatsen, wordt er een andere passende school gekozen die wel aan de behoefte voldoet.

PASSEND ONDERWIJS

9

4.2 Onderzoek naar indicaties Scholen voor speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs zijn bedoeld voor lichamelijk, zintuiglijk of verstandelijk gehandicapte leerlingen en voor leerlingen met psychiatrisch-‐ of gedragsproblemen. Voor deze groep kinderen zijn tien soorten scholen, die in vier clusters onderverdeeld zijn: • Cluster 1: scholen voor blinde of slechtziende kinderen (visueel gehandicapte kinderen), mogelijk in combinatie met een andere handicap; • Cluster 2: scholen voor dove kinderen, slechthorende kinderen, kinderen met ernstige spraakmoeilijkheden en kinderen met communicatieve problemen zoals bij bepaalde vormen van autisme, mogelijk in combinatie met een andere handicap; • Cluster 3: scholen voor kinderen met lichamelijk en/of verstandelijke beperkingen, zeer moeilijk lerende kinderen en langdurig zieke kinderen met een lichamelijke handicap, kinderen met epilepsie en meervoudig gehandicapte kinderen die zeer moeilijk leren in combinatie met een andere handicap; • Cluster 4: scholen voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen, voor kinderen met psychiatrische stoornissen en voor kinderen verbonden aan pedologische instituten (PI). Pedologische instituten doen onderzoek naar kinderen met ingewikkelde leerproblemen, gedragsproblemen of emotionele problemen. De kinderen krijgen ook behandeling en begeleiding van het instituut. Er bestaat ook een cluster 5. Deze wordt niet erkend in Nederland. Hier vallen leerlingen onder met: • leerproblemen/stoornissen • lichtere vormen van psychiatrische stoornissen • taalproblemen • thuisproblematiek • hoogbegaafdheid Er is onderzocht welke indicaties binnen een cluster het meest voorkomen en of er een toename is geconstateerd in het aantal indicaties. Om in kaart te brengen wat de meest voorkomende indicaties zijn, zijn de GGD (afdelingen Jeugd en Zorg), het Informatiecentrum Gezondheid en Accare benaderd. Deze instellingen heb niet in kaart gebracht wat de meest voorkomende indicaties zijn en of er een toename is van bepaalde indicaties. Omdat de instellingen deze gegevens niet beschikbaar hebben, is er besloten een enquête op te stellen voor de clusters 2 en 4 (bijlage C). De enquêtes zijn verstuurd naar elf cluster 2-‐scholen en naar twaalf cluster 4-‐scholen. Er was geen enkele reactie uit de enquêtes gekomen. Met de invoering van passend onderwijs vallen cluster 1 en 2 niet onder een samenwerkingsverband in een regio, omdat het om een kleine groep leerlingen gaat en vanwege de zeer specifieke expertise. 10 PASSEND ONDERWIJS

Daarom is er onderzoek gedaan naar de cluster 3 en 4. Omdat de enquêtes weinig resultaat opleverde, is er een cluster 4 school telefonisch benaderd. Daar is een vragenlijst voor opgesteld en daar hebben zij op geantwoord. Uit het gesprek en de antwoorden uit de vragenlijst (bijlage C) kan worden geconcludeerd dat het niet realistisch om alleen cluster 3 en 4 mee te nemen in het onderzoek, omdat de meeste kinderen meerdere symptomen hebben uit verschillende clusters. Een kind kan niet bestempeld worden met bijvoorbeeld ADHD of Aspergesyndroom. Ieder kind heeft zijn/haar eigen symptomen/beperkingen en daarom is het moeilijk om kinderen in een cluster te plaatsen. De indicaties worden vastgesteld vanuit medisch oogpunt. De school kijkt naar de specifieke symptomen van de leerlingen en niet naar de vastgestelde indicatie. Voor elke leerling is ook een andere aanpak gewenst vanuit de school. Er zijn wel symptomen die gerelateerd worden aan een indicatie. Die symptomen kunnen vertaald worden naar bouwkundige aspecten in de fysieke omgeving van het kind. Daarom zijn er indicaties onderzocht waarbij bepaalde symptomen sterk van invloed kunnen zijn op de leerprestaties van de kinderen als de fysieke omgeving niet voldoet aan de wensen van de leerlingen met een indicatie. De onderzochte indicaties zijn: Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), Attention Deficit Disorder (ADD) en Autisme Spectrum Syndroom (ASS). In paragraaf 4.3 wordt er verder ingegaan op bepaalde symptomen bij indicaties. Niet elke school kan elke kind plaatsen, omdat de expertise niet aanwezig is of de middelen er niet zijn. De overheid stelt een budget beschikbaar voor de scholen, om deze middelen of diensten aan te trekken (passend onderwijs), maar het kan dan nog lastig zijn om een kind te plaatsen op een bepaalde school. De mate van de indicatie geeft ook aan op welke school een kind met indicatie geplaatst kan worden. Hiermee wordt bedoeld, hoe ernstig de symptomen aanwezig zijn bij een kind. Stel dat het kind onhandelbaar is op een school. Dan kan een school, in overleg met ouders, ervoor kiezen om het kind door te verwijzen naar een andere school in plaats van de reguliere school. De docenten en begeleiders van OBS Het Ruimteschip hebben een voorlichtingsdag gehad, waar verschillende casussen werden voorgelegd. Deze casussen gaven verschillende kinderen met verschillende indicaties weer. De docenten en begeleiders moesten onderzoeken of zij de expertise en middelen in huis hadden om dit kind te plaatsen. De school heeft nog niet in kaart gebracht welke kinderen met een indicatie zij kunnen plaatsen op school. Tijdens de voorlichtingsdag is wel duidelijk geworden dat zij kinderen met epilepsie niet kunnen plaatsen op de school, omdat zij niet weten hoe kinderen zullen reageren op een eventuele epileptische aanval. Als een kind op vierjarige leeftijd wordt geplaatst op een school is een stoornis meestal nog niet geconstateerd. Een kind kan wel op zeer jonge leeftijd afwijkend gedrag vertonen, maar voordat een stoornis is vastgesteld zit het kind al in groep drie of vier. Het duurt minimaal een jaar om een indicatie vast te stellen door verschillende onderzoeken van psychologen, ziekenhuis en begeleiders vanuit de school. Daarom wordt een kind bijna altijd aangenomen op school. Mocht door de stoornis het kind zich niet voldoende kunnen ontwikkelen binnen de school, dan wordt het kind op een andere reguliere school geplaatst of binnen het speciaal onderwijs.

PASSEND ONDERWIJS

11

4.3 ADHD 4.3.1 Definitie ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een syndroom waarbij kinderen last hebben van aandachts-‐ en concentratiestoornissen, hyperactiviteit, rusteloos gedrag en/of impulsiviteit. 4.3.2 Oorzaken en kenmerken De exacte oorzaak van ADHD is niet bekend. Waarschijnlijk gaat het niet om een bepaalde oorzaak maar om een combinatie van factoren. ADHD blijkt in de meeste gevallen ook bij familieleden voor te komen, er speelt een zekere erfelijkheidsfactor mee. Van de gediagnosticeerde gevallen van ADHD is gebleken dat 5-‐10% erfelijk bepaald zijn. Over het algemeen gezien zijn er bij 80% van de gevallen erfelijke componenten aanwezig. Omdat deze erfelijkheidsfactor aanwezig is hebben broertjes of zusjes van de ADHD-‐er een verhoogde kans op ADHD. Hoe groot deze kans is, is niet gemakkelijk aan te geven, doordat er meer factoren een rol spelen dan alleen de erfelijke aanleg. (R. Rodriquez Pereira, 2005) Bepaalde delen van de hersenen blijken bij kinderen met ADHD anders te werken dan bij kinderen zonder ADHD. ADHD wordt vaker gezien bij kinderen die te vroeg geboren zijn of een te laag geboortegewicht voor de zwangerschapsduur hadden. Het is mogelijk dat ADHD ontstaat als bijwerking van medicatie die een kind moet gebruiken. Ook bij kinderen met ernstige zicht-‐ of hoorproblemen hebben vaker kenmerken van ADHD. (Schieving, 2007) De hoofdkenmerken van ADHD zijn aandachts-‐ en concentratiestoornissen, hyperactiviteit en/of impulsiviteit. Bij sommige kinderen is er alleen een probleem met de aandacht en concentratie, bij de andere gaat het juist om hyperactiviteit of impulsiviteit. In de meeste gevallen betreft het een combinatie van alle 3 genoemde klachten (R. Pereira, 2005). Innerlijke onrust is ook een van de symptomen van ADHD. Dit komt tot uitdrukking door het hebben van chaos in het hoofd, wat kan leiden tot een wisselde stemming of een woede-‐ uitbarsting. In bijlage D staat overzicht van gedragssymptomen die kunnen helpen bij het herkennen van ADHD.

12 PASSEND ONDERWIJS

4.3.3 Bijkomende problemen Naast bovengenoemde kenmerken komen bij kinderen met ADHD ook vaak andere problemen voor, dit noemt men co-‐morbiditeit. Deze co-‐morbiditeiten kunnen verschillende vormen aannemen, zoals een angststoornis, een slaapstoornis, een drang-‐ en dwangstoornis en een specifieke leerstoornis. Een specifieke beschrijving deze stoornissen zijn beschreven in bijlage D. Deze kunnen in zowel lichte, matige of ernstige vorm optreden. ADHD is een aandoening die maar in 30% van de gevallen helemaal op zichzelf staat, zonder bijkomende problemen. Dit betekent wanneer het kind ADHD heeft er in 70% van de gevallen een ander probleem bij komt, in 60% van de gevallen met co-‐morbiditeit zelfs twee problemen. (afb. 1.) Wanneer ADHD op de voorgrond staat is het lastig om de deze te herkennen.

30% 70%

ADHD 40% ADHD met co-‐ morbiditeit

60%

ADHD met co-‐morbiditeit ADHD met 2 problemen

1.percentages co-‐morbiditeit

4.3.4 Bouwkundige vertaling Via een mindmap (afb. 2) zijn de symptomen (rood) gelinkt aan de actie die vanuit het kind volgt (geel). Als tegemoetkoming voor deze acties kunnen de bouwkundige elementen (groen) worden ingezet om de acties te verminderen of weg te nemen. Indeling van het gebouw Voor kinderen met ADHD is een overzichtelijke structuur buiten en binnen een gebouw belangrijk. Het moet helder zijn waar de ingang(en) en lokalen zich bevinden en welk pad het kind af moet leggen om daar te komen. Dubbele werkplek Een dubbele werkplek is gewenst voor kinderen met ADHD. Wanneer er een dusdanige hoeveelheid prikkels zijn en de kinderen hier niet mee om weten te gaan(wat leidt tot woede-‐uitbarstingen, onhandelbaar gedrag, e.d.) is het verstandig om een tweede werkplek binnen of buiten het klaslokaal te hebben. Op deze manier kan het kind tot rust komen, en weer op zijn ‘normale’ plaats zitten wanneer hij/zij zich daar prettig bij voelt. Op zoek naar prikkels ` Kinderen met ADHD hebben de voortdurende drang naar sterke prikkels, zogenaamde kicks. Door deze zoektocht naar nieuwe spanningen en sensatie wordt er een concurrentie aangegaan met de innerlijke welvelwind. Door voeding, die ontstaat uit deze prikkels, wordt de innerlijke onrust tegemoet gekomen.

PASSEND ONDERWIJS

13

Kleurrijke omgeving In tegenstelling tot de verwachting van het prikkelarm maken van een lokaal heeft een kleurrijke omgeving voor een kind met ADHD een positief effect. Door het klaslokaal een aantrekkelijke, gezellige en kleurrijke uitstraling te geven vergroot het de motivatie(waar de kinderen moeite mee hebben) om naar school te gaan. Dit kan vormgegeven worden door het versieren van de muren met tekeningen en werkjes van de leerlingen, kleurige takenroosters en lijst met klassenregels. Leerlingen zijn niet allemaal hetzelfde. Het is dus aan de docent de ideale balans te vinden tussen een prikkelarme en prikkelrijke omgeving.

2. mindmap ADHD


4.4 ADD 4.4.1 Definitie ADD (Attention Deficit Disorder) is een concentratiestoornis die wordt gekenmerkt door dromerigheid, motivatieproblemen, inactiviteit, veel gedachten, chaotisch gedrag en onoplettendheid. Ook het aanhouden van een structureel dag-‐ en nachtritme en het verwerken van emoties/gedachten blijken vaak moeilijk. 4.4.2 Oorzaken en kenmerken De eigenschappen van ADD komen voor een groot gedeelte overeen met de eigenschappen van ADHD, hyperactiviteit uitgezonderd. ADD komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Op dit moment (2011) zijn er nog geen gegevens bekend van het aantal mensen met ADD. Onderzoek heeft aangetoond dat ADD een erfelijke beperking is. Wanneer deze aandoening binnen een familie aanwezig is hebben ook broertjes of zusjes een verhoogde kans op ADD. Ook hersenletsel of zuurstofgebrek bij de geboorte kan leiden tot ADD. Het hebben van ADD heeft, ondanks bepaalde nadelen, ook voordelen. Zo kunnen deze kinderen zich goed inleven in anderen, hebben ze een goede intuïtie en kunnen ze situaties vanuit verschillende perspectieven bekijken. Het kind kan erg creatief zijn en zich goed inzetten bij dingen waarin het echt geïnteresseerd is. Doordat het kind perfectionistisch is, is het uiteindelijke resultaat van een taak vaak maximaal. ADD is te herkennen aan een drietal hoofdkenmerken, te weten: concentratieproblemen, inactiviteit en gebrek aan motivatie. In bijlage E staat overzicht van gedragssymptomen die kunnen helpen bij het herkennen van ADD.

4.4.3 Bijkomende problemen ADD gaat (ook bij volwassenen) vaak in combinatie met andere (psychische) problemen. Zeventig procent van de gevallen heeft naast het hebben van ADD ook last van depressiviteit, angst-‐ en dwangstoornissen, op latere leeftijd verslaving aan alcohol of drugs of een persoonlijkheidsstoornis. ADD met autisme of PDD-‐NOS Steeds vaker wordt ADD gezien als een onderdeel van het zogenaamde autistiforme spectrum1. De overeenkomst is zichtbaar doordat in beide gevallen de patiënten problemen ondervinden bij het aangaan van sociale relaties. Het verschil met iemand met autisme of PDD-‐NOS is dat bij ADD de aanleg ontbreekt voor sociale vaardigheden. De specifieke kenmerken van autisme en PDD-‐NOS worden in paragraaf 5.4 toegelicht. 4.4.4 Bouwkundige vertaling Omdat ADD in grote lijnen overeenkomsten heeft met ADHD, maar dan zonder hyperactiviteit, wordt er in de bouwkundige uitwerking vanuit gegaan dat de aanpassingen die nodig zijn voor een kind met ADHD ook gelden voor een kind met ADD. 1 Autistform gedrag is geen autisme; het is op autisme lijkend gedrag. Waar bij personen met autisme de volledige kenmerken aanwezig zijn, doet zich bij mensen met autistiform gedrag slechts een enkel kenmerk van autisme voor.

PASSEND ONDERWIJS

15

4.5 ASS 4.5.1 Wat is Autisme Spectrum Stoornis Autisme spectrum stoornis is een ontwikkelingsstoornis. Het gaat hierbij om een hersen-‐ functiestoornis, waarvan de oorzaak nog niet duidelijk is. Een vorm van autisme wordt meestal vanaf het derde levensjaar geconstateerd. Maar in sommige gevallen zijn de symptomen eerder aanwezig. Er is een meestal een stoornis op meerdere ontwikkelingsgebieden. Mensen met autisme kunnen bijvoorbeeld goed zijn met getallen of techniek en slecht of geen sociaal contact of aanpassingvermogen hebben. De informatieverwerking verloopt gestoord: informatie wordt anders opgeslagen en verwerkt. De wereld bestaat voor deze mensen uit losse onderdelen en er is geen samenhang. Daardoor leggen zij onvoldoende en vreemde associaties en het vermogen op opgedane kennis toe te passen is niet bereikbaar. Een persoon met autisme zoekt zekerheid en veiligheid door zich vast te houden aan details en vaste gewoontes. Vaak worden gedachte of bezigheden herhaald, dit wordt ook wel preoccupatie genoemd. Veranderingen in de vaste patronen kunnen de persoon in grote paniek brengen. Dit kan voor veel verwarring en onbegrip zorgen in de omgeving. Autisme kan per persoon en per leeftijd verschillen in mate en verschijningsvorm. De stoornis uit zich bij personen die diep zwakzinnig zijn tot hoogintelligent. Naar verhouding komt de stoornis veel vaker voor bij mensen met een verstandelijke handicap. Ongeveer 80% van de mensen met een verstandelijke handicap hebben een vorm van autistische stoornis. De stoornis komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen (verhouding 4:1).2 4.5.2 Kenmerken van Autisme In 1943 verscheen de eerste publicatie, die volgens de psycholoog Kanner, symptomen waren van autisme. Het Kannersyndroom wordt ook (klassieke) autisme genoemd. Volgens Kanner bestaat het afwijkende gedrag uit: -‐ een verregaande gebrek aan affectief (emotioneel) gedrag met andere mensen -‐ een star vasthouden aan zelfbedachte, vaak ingewikkelde en bizarre vaste patronen van handelingen -‐ geen spraakvermogen of sterk afwijkende spraak -‐ obsessie voor bepaalde voorwerpen en een grote handigheid in het hanteren ervan -‐ goede visueel-‐ruimtelijke vaardigheden -‐ goed geheugen voor rijtjes en feitjes en dergelijke -‐ een aardig, levendig en intelligent voorkomen In zijn latere publicaties richtte Kanner zich vooral op de eerste twee symptomen. 2 bron: www.autisme.nl 16 PASSEND ONDERWIJS

Autisme kent ook verwante stoornissen. Dit zijn stoornissen die afwijken van de symptomen die Kanner beschrijft of ze zijn in mindere mate aanwezig Aan Autisme verwante stoornissen zijn: 1. Aspergersyndroom 2. PDD-‐NOS Er zijn nog andere verwante stoornissen, maar die zijn niet meegenomen in dit onderzoek. 4.5.3 Aspergersyndroom In de publicatie van de Oostenrijker Asperger zijn de belangrijkste kenmerken van autisme: -‐ een naïeve en onhandige manier van contact maken -‐ een fascinatie voor iets heel specifieks, bijvoorbeeld dienstregeling van de trein -‐ goede kennis van grammatica en grote woordenschat die alleen gebruikt voor stereotiepe alleenspraak en niet om met anderen te communiceren -‐ slechte coördinatie van motoriek -‐ een gebrek aan praktisch inzicht Asperger merkte dat de kenmerken pas zichtbaar waren als de kinderen voor het eerst naar school gingen. Volgens Asperger ging het om een ander syndroom dan het omschreven autismesyndroom van Kanner. Er waren wel overeenkomsten in de symptomen. Volgens DSM en ICD onderscheidt het Aspergersyndroom zich van andere symptomen door het feit dat de ontwikkeling van spraak en van enkele andere vaardigheden niet vertraagd is. 4.5.4 Kenmerken Aspersgersyndroom3 Sociale beperkingen Voor mensen met Asperger is het moeilijk te begrijpen wat sociaal aanvaardbaar is. Het is voor hen lastig om de juiste toon of gezichtuitdrukking uit de eigen emotionele toestand weer te geven. Ook is het voor hen moeilijk om letterlijke en figuurlijke taal uit elkaar te houden en iemands lichaamstaal te lezen. Net als bij andere vormen van autisme is het voor personen met asperger moeilijk om zich in te leven in andere personen. Ook het inschatten wanneer woorden wel of niet gebruikt kunnen worden is niet gemakkelijk. Het verschil tussen het verschil tussen het Kannersyndroom en het Aspergersyndroom is dat mensen met het Aspergersyndroom beter met hun beperkingen om kunnen gaan. Mensen hebben meestal goede verbale vaardigheden en kunnen de beperking beter verbergen voor de omgeving. Door het leren van taalgebruik en het gebruik van het verstand kunnen de symptomen deels worden verminderd. Drukke sociale gebeurtenissen zijn niet aangenaam voor een persoon met het Aspergersyndroom. Dit kan tot gevolg dat mensen stress, onzekerheid of angst ontwikkelen. Dit versterkt het gevoel van sociaal onvermogen waardoor de beperking sterker wordt. 3 bron: www.aspergersyndroom.nl

PASSEND ONDERWIJS

17

Opgaan in intense interesses Mensen met het syndroom van Asperger kunnen sterke preoccupaties (herhaling van stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en activiteit) hebben. Kenmerkend is vooral de intensiteit van de preoccupaties, niet de specifieke preoccupatie zelf. De interesses zijn erg verschillend, zij kunnen uiteenlopen van het verzamelen van postzegels tot het vergaren van encyclopedische kennis. Gedurende de kindertijd zullen de interesses een paar keer veranderen. Opvallend is dat de interesses meestal liggen bij technische-‐, wetenschappelijk-‐, systematische-‐, en beta-‐ vakgerelateerde gebieden. Door deze intensiteit van deze interesse begrijpen mensen met het aspersyndroom de wereld beter. Door sterke gedrevenheid, concentratie en geduld willen ze een probleem oplossen, omdat ze een doel voor ogen hebben, dit kan bijzondere resultaten en prestaties opleveren. Bijzonder taalgebruik Mensen met het syndroom van Asperger hebben over het algemeen geen achterstand in hun taalontwikkeling en spraak. Zij kunnen wel moeite hebben met de voortgang in het gesprek, afhankelijk van het onderwerp. Zij zullen meer kunnen vertellen over zakelijke onderwerpen dan over alledaagse dingen. Het kan voorkomen dat sommige mensen tegen een voorwerp praten, maar daar zijn ze zich wel van bewust. De gesproken en geschreven taal is voor mensen met Asperger nagenoeg hetzelfde. Echolalie (herhalen van woorden en zinnen van een persoon of bron) en palilalie (herhalen eigen van woorden en zinnen) komen voor bij mensen met Asperger en bij andere vormen van autisme. Kinderen met Asperger kunnen zijn vaak verder gevorderd in het taalgebruik dan hun leeftijdgenoten. Zij kunnen bijvoorbeeld net zo goed lezen en voorlezen als leerlingen die een paar groepen hoger zitten. Emotionele bijzonderheden Iemand met het Aspergsyndroom heeft moeite om zich in andere te verplaatsen en kan gelaatsuitdrukkingen, oogcontact en lichamelijk contact verkeerd interpreteren. Vaak zijn deze mensen egocentrisch, maar niet per se egoïstisch. Ze zijn vaak emotioneler dan anderen, maar kunnen dit soms moeilijk uiten. Ze kunnen wel goed inzien wanneer hun gedrag niet aanvaardbaar is, daarop kunnen zij zich aanpassen en lijkt het alsof zij normaal reageren naar anderen. Als bepaalde situaties op een onverwachte manier verlopen, kunnen ze last krijgen van emotionele spanning. Dat kan meerdere gevolgen hebben, zoals terugtrekking, vluchtgedrag, kwaadheid, agressie, paniek of huilen. Waar mensen zonder beperkingen de confrontatie aangaan, kunnen mensen met het Aspergersyndroom vluchten of onbereikbaar worden. Diverse kenmerken Het Aspergersyndroom kent een diversiteit aan zintuigelijke-‐, ontwikkelings-‐ en psychologische bijzonderheden. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in vertraagde motorische vaardigheden en gepreccupeerde maner van vinger-‐, hand-‐, arm-‐, en beenbewegingen. Wat opvalt is dat mensen in sport en spel vaak voor individuele activiteiten gekozen wordt. Als ze een bepaalde interesse in bijvoorbeeld muziek hebben, kunnen ze hier wel in uitblinken.


Mensen met het Aspergersyndroom zijn erg visueel ingesteld. Zij kunnen bijna letterlijk foto’s en video’s opslaan. Ook het ruimtelijk inzicht is vaak sterk ontwikkeld. Het is moeilijk voor mensen om zich aan te passen en een oplossing te vinden wanneer een situatie veranderd. Sommigen kunnen heel goed kaartlezen, als er maar een klein detail in de werkelijkheid afwijkt, kan dit voor grote verwarring zorgen of paniek. Veel mensen met het Aspersyndroom hebben belang bij orde en routine, maar verandering in routine kan leiden tot angst of irritatie. Het komt soms voor dat mensen met Aspergersyndroom overgevoelig zijn voor tast, geluiden en smaken. Door deze overgevoeligheid kunnen ze zich slechter concentreren. Sommigen zijn bijvoorbeeld erg gevoelig voor het druppelen van de kraan, anderen kunnen niet tegen felle kleuren, fel licht of knipperend licht (tl-‐verlichting). De meeste mensen met Asperger hebben moeite met het filteren van geluid in een ruimte met veel lawaai. Hierdoor kunnen ze mensen niet goed verstaan. Soms reageren mensen met Asperger niet op pijnprikkels. Deze onderprikkeling komt ook bij andere stoornissen van autisme. 4.5.5 Pervasive Developmental Disorder-‐Not Otherwise Specified PDD-‐NOS wordt vastgesteld bij kinderen die afwijkend gedrag vertonen, maar waar geen autisme kan worden gediagnosticeerd. Het afwijkend gedrag bestaat uit tekortkomingen in communicatie en/of stereotype gedragspatronen of interesses. Bij kinderen met PDD-‐NOS zijn de kenmerken in mindere mate aanwezig dan bij kinderen met autisme. Daarom wordt PDD-‐NOS ook later gediagnosticeerd bij kinderen. Omdat de symptomen van autisme en PDD-‐NOS erg overeenkomen is de behandeling nagenoeg gelijk. De behandeling van PDD-‐NOS zal minder intensief zijn, omdat de symptomen minder aanwezig zijn. Daarom kan een kind met PDD-‐NOS ook vaker geplaatst worden in het reguliere onderwijs. Van de 1000 kinderen die geboren worden hebben ongeveer 2 tot 5 kinderen autisme en 5 tot 15 kinderen lijden aan PDD-‐NOS. 4.5.6 Kenmerken PDD-‐NOS Weinig oogcontact Sommige heel jonge kinderen hebben de neiging om oogcontact te vermijden en tonen weinig interesse in de menselijke stem. Tekortkomingen in sociaal gedrag Jonge kinderen met PDD-‐NOS zullen niet hun armen heffen om opgepakt te worden, zoals kinderen dit normaal gesproken wel doen. Ze vertonen ook weinig duidelijke gelaatsuidrukkingen en geven niet veel om genegenheid. Kinderen kunnen passief fysiek contact accepteren of ze kunnen kietelen leuk vinden. Ze zullen geen typisch aanhankelijk of aanhalig gedrag ontwikkelen en het kan erop lijken dat ze moeite hebben met emotionele binding. Deze kinderen vertonen niet de normale angst voor vreemden of bij verlating van ouders. Ook kunnen ze een vreemde net zo vrij en ongedwongen benaderen als hun ouders. Verder hebben ze geen interesse in spelen of omgaan met andere kinderen. Ze kunnen zelfs andere kinderen vermijden.

PASSEND ONDERWIJS

19

Als een kinderen met PDD-‐NOS ouder worden kunnen ze meer gehecht raken aan hun ouders, broertjes of zusjes en andere bekenden. De kinderen zullen geen sociale relaties aangaan. Omdat kinderen met PDD-‐NOS een gebrek aan interesses en emoties tonen en vaak humor niet begrijpen, resulteert dit toch vaak in vertraagde vriendschappen. Beperkingen in non-‐verbale communicatie Als kinderen jong zijn kunnen kinderen met PDD-‐NOS de hand van hun ouders pakken en een object aanwijzen. Ze doen dit vaak zonder een gelaatsuitdrukking. Zij zullen het gedrag van hun ouders niet kopiëren. Op latere leeftijd gebruiken deze kinderen weinig gebaren. Soms ontwikkelen ze imitatiespelletjes en worden deze oneindig herhaald. Kinderen met PDD-‐NOS kunnen blijdschap, angst of boosheid vertonen, deze emoties zijn vaak heftig. Toch blijft de gelaatsuitdrukking meestal achterwege. Beperkingen in het begrijpen van spraak Kinderen met PDD-‐NOS zijn in verschillende mate beperkt in spraak. Dit hangt ook van hun geestelijke gezondheid. Kinderen met een ernstige beperking in spraak kunnen eenvoudige instructies opvolgen door het gebruiken van gebaren. Humor, sarcasme en zegswijzen kunnen heel verwarrend zijn voor deze kinderen, zelfs voor een kind met een lichte vorm van PDD-‐NOS. Beperkingen in de ontwikkeling van spraak Veel kinderen met PDD-‐NOS brabbelen niet of zullen in hun eerste jaar beginnen met brabbelen, maar daarna stoppen ze ermee. De enige spraak die kinderen ontwikkelen is echolalie. Dit houdt in dat kinderen woorden en zinsdelen herhalen. Het kan voorkomen dat kinderen wel de juiste zinnen gebruiken, maar vaak wordt er van onderwerp verwisseld. Een voorbeeld. Als men het kind vraagt: ‘Hoe gaat het met je?’, dan zal hij of zij kunnen antwoorden: ‘Het gaat goed met je’. Kenmerkend voor veel kinderen met PDD-‐NOS: zij spreken met weinig variatie in toonhoogte of verandering in klemtoon, en zonder veel emotionele expressie. Het komt veel voor dat kinderen met PDD-‐NOS op jonge leeftijd beperkte spraak hebben. Ook grammaticaal hebben gebruiken zij vaak afwijkende zinnen en woorden. Problemen met communicatie Kinderen met PDD-‐NOS hebben bijna allemaal problemen met communicatie. Zij kunnen informatie niet op de juiste wijze samenvoegen. Ze begrijpen de sociale interacties niet en zijn niet in staat om cognitief te denken. Veel kinderen kunnen bepaalde geluiden niet koppelen aan hetgene dat het geluid maakt. Zij hebben een beperkte woordenschat en problemen om de taal in verschillende sociale situaties te gebruiken. Ongewone gedragspatronen 1. verzet tegen veranderingen Kinderen kunnen overstuur raken als er een kleine verandering in hun omgeving optreedt. Sommige kinderen zetten bijvoorbeeld auto’s in een rijtje en kunnen gefrustreerd raken als dat rijtje wordt verstoord. 20 PASSEND ONDERWIJS

2. Ritualistisch of compulsief gedrag Ritualistisch of compulsief gedrag betekent het aanhouden van routines, bijvoorbeeld: dragen van bepaalde merkkleding, het eten van bepaald voedsel. Ook betekent dit het herhalen van acties, zoals handzwaaien of vingermaniertjes. 3. Abnormale gehechtheid en abnormaal gedrag Sommige kinderen kunnen erg gehecht raken aan objecten, zoals stofzuigers of putdeksels. Andere kinderen kunnen geobsedeerd zijn door objecten die zij interessant vinden, objecten met een bepaalde textuur, smaak, reuk, kleur of vorm. 4. Ongewone reacties op zintuigelijke prikkelingen Veel kinderen reageren slecht op zintuigelijke prikkelingen. Het lijkt soms dat ze slechthorend of slechtziend zijn. Sommige kinderen vermijden fysiek contact, maar zullen wel meedoen aan een stoeipartij. Intelligentie en cognitieve gebreken Over het algemeen schoren kinderen met PDD-‐NOS goed in tests die manipulatieve of visuele vaardigheden vereisen. Ze scoren lager bij opdrachten abstracte gedachten of stapsgewijze logica vereisen. Het proces van leren en denken vertoont tekortkomingen in imitatie, begrip van gesproken woorden en gebaren, flexibiliteit, ontdekken, leren en toepassen van regels en het gebruiken van aangeleerde informatie. Wel hebben sommige kinderen speciale vaardigheden in muziek, mechanica, wiskunde en lezen. 4.5.7 Diagnose Autisme Op dit moment is het moeilijk om een vorm van autisme te diagnosticeren. Ouders merken vaak in het voor het tweede levensjaar dat het kind zich anders gedraagt dan andere kinderen. Door verschillende onderzoeken kan worden vastgesteld als een kind daadwerkelijk een vorm van autisme heeft, dit zijn: -‐ medisch onderzoek -‐ interview met ouders, kind en leerkrachten -‐ intelligentietest -‐ gedragsobservatie en gedrags-‐gradatie-‐schalen -‐ psychologisch onderzoek -‐ onderzoek op school -‐ communicatief onderzoek -‐ bezigheidsonderzoek 4.5.8 Behandeling Autisme Omdat elk kind anders is zullen therapieën en behandelmethoden voor elke kind ook anders zijn. Er zal een keuze gemaakt moeten worden uit een combinatie van: gedragstherapie, gestructureerde leeraanpak, medicatie, logopedie, ergotherapie en gesprektherapie. Door deze aanpak zal het kind beter functioneren in het dagelijks leven en zal het leren op school positief worden beïnvloed.

PASSEND ONDERWIJS

21

4.5.9 Autisme op school Bij een vroege diagnose van autisme of een aanverwante stoornis kunnen scholen hun programma aanpassen voor het kind. Vanaf de eerste groepen kunnen scholen op de individuele behoeften van het autistische kind afstemmen. Hierbij moeten scholen zich richten op communicatieve-‐, sociale-‐, studie-‐, gedrags-‐ en dagelijkse levensvaardigheden. Bij eventuele problemen met gedrag of communicatie kan een hulpverlener worden ingeschakeld die is gespecialiseerd in autisme of aanverwante stoornissen. Voor kinderen met autisme is het belangrijk om structuur aan te bieden. Deze leerlingen moeten zowel verbaal als visueel informatie tot zich krijgen. Kinderen met een ontwikkelingsstoornis hebben minder besef van taal. Bij het benaderen van kinderen met autisme moeten korte en duidelijke zinnen worden gebruikt. Ze moeten concreet en zoveel mogelijk directief (sturend: ‘doe dit’, ‘haal dat’) zijn. Verder is het belangrijk dat kinderen niet teveel worden afgeleid door prikkels uit de omgeving. Een rustig lokaal zonder slingers, posters en andere versieringen heeft voor deze kinderen de voorkeur. Het is belangrijk voor autisten om interactie te hebben met kinderen zonder een vorm van autisme, omdat deze kinderen voorbeeld kunnen geven voor normaal taalgebruik, sociale-‐, en gedragsvaardigheden. Het is belangrijk om de structuur die op school geboden wordt ook thuis en in de directe leefomgeving van het kind door te voeren. Ouders, verzorgers, docenten en begeleiders kunnen een plan opstellen om het kind zoveel mogelijk te begeleiden. In deze context bestaat structuur uit: -‐ structuur in tijd (dagindeling, volgorde van taken en lesindeling, bezigheden, aansturen in werktempo) -‐ structuur in ruimte (eigen werkplek, prikkelarme omgeving, iedere activiteit zijn eigen plek) -‐ structuur in procedures (roosters, regels, looproutes, wijzigingen, beloning, straf) -‐ structuur in taken (omgang met materiaal, stappenplannen, overzichten, werken naar zichtbaar eindproduct) -‐ structuur in omgeving (houding, hiërarchie, duidelijk, voorspelbaar, consequent, neutraal) 4.5.10 Conclusie Autisme en aan autisme verwanten stoornissen hebben veel overeenkomsten. Volgens het DSM-‐IV en ICD 10 heeft een persoon een autistische stoornis als er sprake is van: a. een stoornis in het contact met andere mensen b. een stoornis in communicatie en taalgebruik c. een stoornis in het voorstellingsvermogen d. een opvallend beperkt gebied van belangstelling en activiteiten Elke kind met een vorm van autisme is anders en elk kind heeft zijn eigen symptomen. In de loop van de jaren kunnen deze symptomen veranderen. Als bij een kind autisme is geconstateerd is het belangrijk om een handelingsplan op te stellen waarbij voor het kind structuur wordt aangeboden. Dit betekent dat het de handelingen en activiteiten 22 PASSEND ONDERWIJS

voorspelbaar moeten zijn. Structuur kan ook worden aangeboden door een prikkelarme omgeving en eigen werkplek. Ook is het belangrijk dat de leerstof zowel verbaal als visueel wordt aangeboden. Kinderen hebben minder besef van taal, daarom is het belangrijk om kinderen met autisme sturend te benaderen. 4.5.11 Bouwkundige vertaling Voor kinderen met autisme is structuur en rust heel belangrijk. Op het gebied van bouwkunde kan structuur op verschillende manieren in de omgeving worden aangebracht, bijvoorbeeld: -‐ indeling van een gebouw -‐ prikkelarme omgeving -‐ eigen werkplek Indeling in een gebouw Kinderen met autisme moeten makkelijk hun weg kunnen vinden binnen een school. De ingang, de lokalen en de aula moeten een duidelijk positie binnen het schoolgebouw hebben. Door de structuur krijgen kinderen met een vorm van autisme meer rust. Het kan voor een kind prettig zijn om de aula niet te groot te maken of voor een deel af te schermen, zodat het kind een veilig gevoel heeft. Ook omdat sommige autisten niet tegen drukte kunnen, is het verstandig om een aparte plek in de aula te hebben, waarbij de ook geluidsisolerende materialen toegepast kunnen worden om het lawaai te beperken. Want sommige autisten worden teveel afgeleid als er veel mensen in een ruimte aan het woord zijn. Prikkelarme omgeving en eigen werkplek Omdat een kind met autisme moeite heeft om samenhang tussen onderdelen te zien, is het belangrijk dat kinderen in een rustige omgeving zitten. Daarom moeten in de ruimten waar een autistische kind komt geen felle kleuren worden gebruikt of een veel verschillende kleuren. De leerling kan zich beter door een prikkelarme omgeving beter concentreren. Wat ook storend kan zijn is de inrichting in een ruimte. Op dit moment is het erg druk in de klaslokalen voor de kinderen. Er hangen veel tekeningen in de verschillende klaslokalen en er ligt veel lesmateriaal in het lokaal. Dit zorgt voor veel onrust in het klaslokaal. Het is verstandiger om een ruimte in te richten voor werkstukken een soort tentoonstellingsruimte. Door de tekeningen in de gang te hangen, wordt het probleem verplaatst en zorgt dit niet voor een oplossing. Voor het lesmateriaal kan er gedacht worden aan een inloopkast, zodat er geen kasten nodig zijn in het lokaal om lesmateriaal op te bergen. Leerlingen met autisme reageren niet goed op knipperend licht, zoals tl-‐lampen. Ook fel licht kan storend zijn voor kinderen met een vorm van autisme. Daarom moet er een goede keuze worden gemaakt voor de lichtintensiteit en de soort lampen. Kinderen met autisme worden minder afgeleid als zij in een stille ruimte werken. Dit kan een ruimte buiten het lokaal zijn, maar dan is er geen toezicht op de andere kinderen. Daarom is het wenselijk om stille/prikkelarme werkplekken te creëren in het klaslokaal. Waar aan drie kanten van een tafel een verhoging is waar je net niet overheen kunt kijken.

PASSEND ONDERWIJS

23

5. Stedenbouwkundige situatie

5.1 Inleiding: In dit hoofdstuk wordt er op stedenbouwkundig niveau aandacht besteed aan de locatie van de school. Gekeken wordt naar de opbouw van de wijk: aanwezige voorzieningen en het aantal inwoners, gesplitst in inwoners met en inwoners zonder kinderen.

5.2 Wijkopbouw: Het schoolgebouw, het schoolplein en de gymzaal zijn gesitueerd in een groenrijke omgeving in de wijk Woldwijck-‐West in de gemeente Hoogezand. (afb. 3.) Aan de rand van de wijk liggen Ontmoetingscentrum Woldwijck, waar veel (wijk)activiteiten worden georganiseerd, met eromheen enkele winkels, waaronder een grote supermarkt. Opstapplaatsen voor de bus zijn in de wijk aanwezig.

5.3 Inwoners: In Woldwijck-‐West zijn er in totaal 2099 inwoners. In afbeelding 4 wordt weergegeven hoe de verhouding in de wijk zijn tussen eenpersoons huishoudens, huishoudens zonder kinderen en huishoudens met kinderen. De wijk wordt omschreven als kindvriendelijk en rustig. Er wonen in totaal 366 kinderen in de leeftijd van 3. Stedenbouwkundige ligging 0-‐11 jaar, waarvan 251 in de leeftijd van 4-‐11. (Demografisch overzicht ’10-‐’11) Huishoudens 20% eenpersoons 29% zonder kinderen 51% met kinderen

4. verhouding huishoudens


5.4 Locatie-‐analyse De school is gelegen in het hart van de wijk, omringd door groen en aan de westzijde water. Wanneer ouders er voor kiezen om de kinderen met de auto naar school te brengen is dit alleen mogelijk via de Astronautenlaan. Hier bevinden zich enkele parkeergelegenheden. Per fiets of te voet is de school via omliggende paden goed bereikbaar. (Bijlage F) 5.4.1 Positieve punten Aan de achterzijde van de school is een speelheuvel gecreëerd, waarop een aantal speeltoestellen staan. Deze speelheuvel wordt door de kinderen gebruikt tijdens pauzes en buiten schooltijd door omwonende kinderen. Doordat het gebouw door fiets-‐ en looppaden wordt omringd is het verkeersgeluid gering. Dit vergroot de verkeersveiligheid. 5. Omgeving schoolgebouw Aan de voorzijde is er uitzicht op water en rondom de school staan een grote hoeveelheid struiken en bomen. Hierdoor wordt er een gevoel gecreëerd dat de school zich in een natuurlijke omgeving bevindt (afb. 5). 5.4.2 Negatieve punten Barrières: Vanaf de hoofdroute is de positionering van de gymzaal een belemmering voor het zicht op de school en voor de benadering van het schoolplein. Door de muur als afscheiding voor het hoogteverschil tussen het plein en het water wordt er eveneens een barrière gevormd. Dit leidt tot een nauwe doorgang naar het schoolplein. Door de positionering en schakeling van de stalen elementen, in combinatie met de lantaarnpaal, is er geen duidelijke toegang tot het schoolplein (afb. 6). Parkeren: De hoeveelheid parkeerplaatsen die beschikbaar is om kinderen af te zetten is niet voldoende. Door de vorm van de parkeerplaatsen komt het voor dat auto’s dubbel geparkeerd staan. De ingangen van de lagere klassen zijn niet aan de hoofdroute gelegen, maar aan de noordzijde van de school. Hierdoor worden de parkeergelegenheden gebruikt die bestemd zijn voor omwonenden. Ook docenten en begeleiders parkeren daar hun auto.

6. Barrières benadering schoolplein

PASSEND ONDERWIJS

25

6. Analyse gebruik van het schoolgebouw

6.1 Inleiding Dit hoofdstuk wordt besteed aan de analyse van het gebruik van het schoolgebouw. Hierin zijn constateringen verwerkt op het gebied van bijvoorbeeld route en organisatie, maar ook het gebruik van de ruimtes (zoals klaslokalen en aula) en conflicten die hierin ontstaan. Voor het maken van de analyse zijn er een gesprekken geweest met een aantal medewerkers van de school. Een samenvatting van deze gesprekken is te vinden in bijlage G.

6.2 Ingangen van de school De hoofdingang van deze school is duidelijk zichtbaar. Deze ingang wordt gemarkeerd door een stalen portaal waarop het logo van de school staat. Het portaal markeert ook de overgang van het plein naar de school. De overige drie ingangen zijn aan de noordzijde gesitueerd. Dit zijn geen sub ingangen. Kinderen worden, met name in de onderbouw, door hun ouders naar het klaslokaal gebracht. Hierdoor ontstaat er aan het begin en einde van de dag een piekmoment in het aantal mensen wat toegang neemt tot het gebouw. Vanuit de school is afgesproken dat, afhankelijk van de groep, de leerlingen en ouders/verzorgers een aangewezen ingang nemen. Een splitsing van de onder-‐ en bovenbouw is in de keuze voor de 7. Ingangen en route van het schoolgebouw ingangen meegenomen (afb 7). Doordat de kinderen die les krijgen in, zoals het door de medewerkers genoemd wordt, de ‘halve maan’ een eigen ingang hebben wordt de gang die de ‘halve maan’ met de aula verbindt minimaal gebruikt. De gang wordt hoofdzakelijk gebruikt door ouders die op zoek zijn naar een docent of een soortgelijke situatie. In de praktijk komt het voor dat de ouders door de naastgelegen docentenkamer lopen. Wanneer de kinderen pauze hebben gebruiken zij dezelfde ingang als bij het binnengaan van de school. Incidenteel komt het voor dat de kinderen de als vluchtdeur bedoelde deur in het klaslokaal gebruiken om op de speelheuvel te komen. 26 PASSEND ONDERWIJS

6.3 Organisatie van de school Het schoolgebouw bestaat uit veertien leslokalen en een interne speelzaal voor de onderbouw, rondom een decentraal gelegen aula. De overige ruimtes, zoals de administratie, een personeelskamer en toiletten, zijn tussen de lokalen en de aula gepositioneerd. De verdeling en positionering van de verschillende groepen is voortgekomen uit de jaarlijkse instroom van leerlingen en afhankelijk van de groepsgroottes. Er is een duidelijke scheiding tussen de onderbouw en de bovenbouw. Dit komt voort uit de benodigde sanitaire voorzieningen voor de onderbouw, in de vorm van aangepaste toiletten en lagere hoogtes van wasbakken e.d.. Ook de positie van de speelzaal speel hierin een belangrijke rol. Door de jaren heen is er een bepaalde vanzelfsprekendheid ontstaan binnen de posities van de klassen. Wanneer er al vele jaren een bepaalde groep in een hetzelfde klaslokaal les krijgt wordt het ervaren als vanzelfsprekend dat dit zo blijft. De school werkt veel met part-‐timers. Het komt niet vaak voor dat docenten een eigen klaslokaal hebben. Er is een bepaalde wisseling mogelijk binnen de klaslokalen.

6.4 Gangen in de school

8. Voorbeeld van werkplek in de gang

De gangen hebben variërende breedtes. De ontstane restruimte, wat voortkomt uit de variërende breedte, is opgevuld door het plaatsen van speelmogelijkheden, zoals een timmerhoek om te knutselen en mogelijkheden om individueel te werken voor kinderen in de lagere groepen (afb. 8). In de hal nabij de groepen 1 en 2 is de ruimte opgevuld met een ‘kinderatelier’ om te schilderen. De hogere groepen hebben kleine expositiemogelijkheden, kastruimte, computerruimte en individuele werkplekken op de gang. Er gebeurt dus veel buiten het klaslokaal, er ontstaat drukte in de gangen, er is veel speellawaai.

PASSEND ONDERWIJS

27

6.5 Aula De aula wordt voor een groot aantal doeleinden gebruikt. De aula zou de spil moeten zijn waar het hele schoolgebouw om draait. Toch vinden er activiteiten plaats die met elkaar in conflict zijn. Hoofdzakelijk bestaan de activiteiten uit: - handenarbeid - techniek - voorschoolse opvang - overblijfmogelijkheid tussen de middag - koken - lezen met kinderen door vrijwilligers - luizencontrole - uitpakken en sorteren nieuwe lesmaterialen - begeleiding van geïndiceerde kinderen: sociaal emotionele ondersteuning en reken-‐ en taalondersteuning. Met name de begeleiding van de geïndiceerde kinderen in combinatie met handenarbeid en techniek is een storende factor (afb. 9). De begeleiding van deze kinderen vindt plaats achter halfhoge flexibele panelen. Deze situatie doet zich meerdere keren per dag voor en zorgt in sommige gevallen voor spanningen en frustraties tussen docenten of kinderen. Het last hebben van het lawaai in de aula is in bepaalde situaties van emotionele aard. Het komt voor dat, wanneer meerdere groepjes begeleiding hebben, er onderlinge onenigheid geweest is tussen leerlingen. De frustratiedrempel is hierdoor lager. De docenten en begeleiders attenderen de kinderen continu op het belang van het stil zijn in de aula. Het komt voor dat er zogenaamde estafettelessen worden gegeven binnen een bepaalde klas. Hierbij wordt de klas verdeeld in groepen, afhankelijk van de mate van zelfstandigheid. De groep(en) die het meest zelfstandig kunnen werken doen dit in de aula. De situatie doet zich voor dat deze lesvorm zich tegelijkertijd afspeelt in meerdere groepen. Wat leid tot meerdere groepen in de aula, die kampen met ruimtegebrek en het krijgen van 9. Aula (te)veel prikkels. Het omgevingsgeluid, ontstaan door het gebruik binnen de school, wordt eveneens als storend ervaren. Het kantoor van de administratie is gelegen aan de aula. De deur van deze ruimte staat zo goed als altijd open. Wanneer de telefoon gaat wordt dit opgemerkt als er begeleidingen worden gegeven. Ook het aansluitende telefoongesprek kan worden gehoord. Het contactgeluid van het lopen langs de aula wordt eveneens als storend gezien. 28 PASSEND ONDERWIJS

Om deze overlast zo veel mogelijk te beperken worden er onderlinge afspraken gemaakt tussen docenten en begeleiders, in de vorm van het zacht overleggen e.d.. De mate van het last hebben van de bovengenoemde activiteiten heeft effect op de concentratie van leerlingen die worden begeleid voor bepaalde vakken of persoonlijke begeleiding. Een voorbeeld hiervan is een opmerking tijdens het begeleiden van een leerling, waarin deze zegt: ‘kan ik geen begeleiding krijgen in een lokaal met alleen verf op de muur’?

6.6 Patio De patio wordt soms gebruikt als speelmogelijkheid voor kinderen (afb. 10). De patio zorgt voor het binnenkomen van daglicht in de aangrenzende kantoren van de administratie en directie, de lerarenkamer en het klaslokaal van groep 1/2.

6.7 Klaslokalen

10. Patio

De huidige klaslokalen hebben, naast de werkplekken voor de kinderen, verschillende hoeken voor activiteiten (afhankelijk van de groep). Dit varieert van een entresol, speeltafels en knutselhoeken in de lagere groepen, tot werkplekken met computers in de bovenbouw. De huidige klaslokalen hebben een grondoppervlak van gemiddeld 60m2, gemiddeld zitten er achttien kinderen in zo’n klaslokaal. Het maximale aantal kinderen in een klaslokaal is 23, zo stelt het beleid van de school. Er is aangegeven dat wanneer er meer leerlingen in de klas zijn dit de begeleiding en sturing van de kinderen benadeelt. Door het grondoppervlak, in combinatie met de indeling van de tafels en de inrichting van het klaslokaal, zijn de mogelijkheden beperkt. De situatie doet zich voor dat, wanneer de leerlingen door ongewenst gedrag apart gezet worden, er ruimtegebrek ontstaat. Hierdoor wordt de docent beperkt in het gebruik van het klaslokaal. Kasten en planken om lesmateriaal op te bergen komen in de klaslokalen veelvuldig voor. De hoeveelheid kasten en planken is afhankelijk van wat de docent wenselijk vindt. Wanneer het lesmateriaal zoveel mogelijk binnen het klaslokaal gehouden wordt, gaat dit ten koste van de beschikbare ruimte. In een aantal klassen is de instructietafel(welke in elke klas aanwezig is) aan de grote kant, wat ten koste gaat van de ruimte. Aan deze tafel krijgen kinderen uitleg van de verschillende taken de ze moeten doen, en in deze taken worden zij begeleid. In de praktijk komt het voor dat er verschillende voorwerpen op de tafel staan, zoals een vissenkom (afb. 11). Wanneer deze tafel voor in de klas staat met een vissenkom erop, kan het voor de kinderen een sterke afleiding zijn. 11. Instructietafel met vissenkom

PASSEND ONDERWIJS

29

In een aantal klassen hebben kinderen met een indicatie een dubbele werkplek. Het kind geeft bij bepaalde vakken zelf aan dat het daar gebruik van maakt, om zich beter te kunnen concentreren. Dit is bijvoorbeeld in een aparte hoek, bij een lange tafel waar de computers staan, of dicht bij het bureau van de docent.

6.8 Gebruik van lokalen door docenten In elk lokaal zijn knutselwerken, tekeningen of lesmateriaal te vinden die op een of andere wijze tentoongesteld zijn. Er hangt veel aan de wanden. In een aantal lokalen is de keuze gemaakt om de tekeningen of knutselwerken diagonaal door het lokaal te hangen. In een van de klassen zijn er gekleurde platen voorzien van vormen in het systeemplafond toegepast (afb. 12). 12. lesmaterialen in klaslokaal Onder de docenten zijn er geen afspraken gemaakt over het gebruik van de klaslokalen. De docent geeft naar eigen inzicht invulling aan het lokaal. Hierbij wordt er geen rekening gehouden met een balans tussen prikkelrijk en prikkelarm. De school heeft hier dan ook geen beleid voor.

6.9 Kleurgebruik van het exterieur en interieur In zowel het exterieur als interieur van de school worden de primaire kleuren rood, geel en blauw gebruikt. Doordat de toegepaste kleurencombinatie felle en donkere kleuren bevat en de kleuren op allerlei manieren worden gecombineerd, is het geheel zeer kleurrijk (afb 13). De school heeft geen visie met betrekking tot de toegepaste kleuren. De hoofdreden is dat de school een gezellige uitstraling wil hebben in de wijk. Met het toepassen van de 13. Kleurgebruik binnen de school kleuren is geen rekening gehouden welke invloed de kleuren hebben op de gemoedstoestand van kinderen met en zonder een indicatie.


7. Ontwerpproces

7.1 Inleiding In hoofdstuk 4 is ingegaan op de verschillende stoornissen (ADHD, ADD en ASS). Hieruit zijn een aantal behoeften voortgekomen die tegemoet moeten komen aan leef-‐ en leeromgeving van de geïndiceerde kinderen. Er is een selectie gemaakt van de behoeften die met architectonische en bouwkundige aanpassingen beïnvloed kunnen worden. Er is rekening gehouden met het plan van eisen die te vinden is in bijlage H. In bijlage I is een interview te vinden met een PABO-‐student. Deze uitkomsten zijn meegenomen in het ontwerpproces. Vanuit deze gegevens zijn er een aantal schetsprocessen geweest, waarin positieve en negatieve uitkomsten met elkaar zijn vergeleken. In de komende paragrafen wordt er bij elk schetsproces teruggekoppeld naar behoeften die zijn voortgekomen uit de onderzoeken.

7.2 Behoeften Structuur en overzicht Structuur en overzicht zijn twee belangrijke behoeften die elk kind nodig heeft, maar kinderen met een indicatie des te meer. Door heldere en overzichtelijke looproutes naar en door de school te bewerkstelligen wordt daaraan tegemoet gekomen. De entree is hierbij ook belangrijk. Het moet in een oogopslag duidelijk zijn waar de entree van het gebouw zich bevind. Door deze wijzigingen is het voor kinderen met een indicatie ASS makkelijker om een vaste patronen aan te houden. Spanning en variatie: Kinderen met ADHD of ADD zijn op zoek naar prikkels om hun innerlijke onrust te voeden. Deze behoefte kan worden gevoed door middel van vormgeving. Door variatie aan te brengen in het gebouw, door middel van het spelen met licht en het aanbrengen van hoogteverschillen, worden kinderen geprikkeld het gebouw te ontdekken. Prikkelarme omgeving: Voor kinderen met een indicatie ADD of ASS is het prettig om in een prikkelarme omgeving te zijn, die toch bepaalde mate prikkels afgeeft om aan een behoefte te voldoen. Dit is bevorderlijk voor de concentratie en leerprestaties. Door rekening te houden met het toepassen van vormgeving en kleuren binnen de school kan er een prikkelarme omgeving gecreëerd worden. In tegenstelling leerlingen met ADD of ASS heeft een kind met ADHD juist de behoefte aan een kleurrijke en aantrekkelijke omgeving. Dit is bevorderlijk voor de concentratie en de leerprestaties. Doordat dit elkaar tegenspreekt zal hier een balans in gevonden moeten worden. Veiligheid: Kinderen met een indicatie hebben de eigenschap om angststoornissen te ontwikkelen. Ook is het mogelijk dat deze al bij het kind aanwezig is. Om dit zo goed mogelijk op te vangen is het wenselijk dat er binnen de school een aantal ruimtes gecreëerd worden waar het kind zich kan terugtrekken en tot rust kan komen.

PASSEND ONDERWIJS

31

In het algemeen is openheid en transparantie in het schoolgebouw gewenst. Dit kan worden gerealiseerd door de mogelijkheid om vanaf de gang in het lokaal te kunnen kijken en andersom. Dit moet ook worden toegepast in de werkruimtes, het creëert overzicht.

7.3 Schetsontwerpen Aan de hand van de bevindingen, voortgekomen uit de gedane onderzoeken en de stedenbouwkundige analyse, is er begonnen met een schetsontwerp. Hierbij is rekening gehouden dat het gebouw herkenbaar blijft als schoolgebouw. 7.3.1 Natuurlijke omgeving Aan de hand van een onderzoek naar ‘leren in de natuur’ is naar voren gekomen dat het toevoegen van natuur de leerprestaties van kinderen verbetert. Ook worden creativiteit, fysieke competenties, sociale vaardigheden, kennis van de omgeving en milieu en zelfvertrouwen bij kinderen beter ontwikkeld. Omdat dit een belangrijk gegeven is, is dit meegenomen in de schetsontwerpen. 7.3.2 Schetsontwerp 1 Uit de locatieanalyse is naar voren gekomen dat de gymzaal een barrière vormt voor de bestaande school. Deze belemmerd het zicht op de school. Vanwege dit feit zal deze worden verplaatst. De nieuwe gymzaal wordt verdiept geïntrigeerd in de achtergelegen speelheuvel. Op deze manier is er de mogelijkheid om de gymzaal als speelgelegenheid te gebruiken. ( afb. 14) 14. Doorsnede schetsontwerp 1 Zoals voorheen genoemd heeft een natuurlijke omgeving een prestatie verhogende invloed op kinderen. Door de organische vormgeving van het gebouw, wordt hieraan tegemoet gekomen. Wanneer het gebouw gedeeltelijk in de heuvel wordt geïntrigeerd waardoor het als het ware uit de heuvel komt, wordt de relatie tussen gebouw een natuur versterkt. (afb. 15) 32 PASSEND ONDERWIJS

Om tegemoet te komen aan de behoefte aan spanning en variatie zit er in het schetsontwerp een horizontale beweging die vanuit de heuvel komt. Door deze beweging in het gebouw is het vanaf sommige plaatsen niet mogelijk bepaalde delen van het gebouw te zien, wat een bepaalde nieuwsgierigheid en spanning teweeg brengt. Om een variërend gevelbeeld te creëren heeft het gebouw door de ronde vormen aan elke zijde een andere uitstraling. 15. Gevelaanzicht schetsontwerp Het gebouw, zoals in afbeelding 15 is weergegeven, heeft een entree van twee bouwlagen. Bij de benadering van het gebouw zal dit als overweldigend ervaren kunnen worden. Dit kan ten koste gaan van de uitnodige uitstraling van het gebouw. Voor kinderen met een indicatie kan dit een afschrikwekkend effect hebben en gevoelens van angst opwekken. Als oplossing is ervoor gekozen om de eerste verdieping terug te leggen ten opzichte van de begaande grond (afb. 16)

16. Gevelaanzicht schetsontwerp

17. Schets begane grond en eerste verdieping

Om wederom tegemoet te komen aan spanning en variatie is de vorm van de eerste verdieping tegenovergesteld aan de vorm van de begane grond. Hierdoor worden overstekken gecreëerd die de plek van de entree kunnen aanduiden en het gevoel van veiligheid kan versterken (afb.17).

PASSEND ONDERWIJS

33

7.3.3 Vormstudies Om een goed beeld te krijgen van de gemaakte schetsen zijn er een aantal vormstudies gemaakt. Hierdoor wordt duidelijk hoe de relatie is tussen de vorm en de omliggende wijk. Hieronder staan een aantal afbeeldingen waarin dit wordt verduidelijkt. Variant 1: In deze variant wordt de hoofdentree geaccentueerd door het grote overstek. De vorm van de eerste verdieping is, ten opzichte van de begane grond, niet in verhouding. Deze is te groot en te overheersend. Variant 2: In vergelijking met variant 1 zijn de rondingen van de begane grond in smaller en heeft deze variant een meer terugliggende entree. De vorm van de eerste verdieping is kleiner, maar heeft nog steeds weinig rondingen. Hierdoor onderscheidt het zich van de begane grond. Er is nog geen eenheid tussen de lagen. Variant 3: In deze variant heeft de vorm van de begane grond minder beweging dan in voorgaande varianten. De eerste verdieping heeft nagenoeg dezelfde vorm als de eerste verdieping in variant 2. Er ontstaat meer eenheid. Doordat er minder rondingen zijn aangebracht is er minder beweging, wat ten koste gaat van de gewenste spanning. Variant 4: De balans tussen beide bouwlagen is goed. Er is een gevarieerde beweging aangebracht. De hoofdentree wordt door het overstek benadrukt. Wanneer het wenselijk is om een tweede entree toe te voegen, zal deze als sub-‐entree gezien moeten worden. Deze zal ondergeschikt zijn aan de hoofdentree.


7.3.4 Gevelstudie 1

18. Gevelschets horizontale en verticale beweging In de vormstudie is een horizontale beweging toegepast. Om een nog gevarieerder beeld te krijgen is er gekeken wat het effect is van de combinatie van horizontale en verticale bewegingen. Door de verticale beweging vormt het een dicht element op de begaande grond. In tegenstelling tot de begane grond, heeft de eerste verdieping een open vorm (afb. 18 en 19). Het ontstane gevelbeeld is door de belijning erg druk. 19. Gevelschets in perspectief Dit zou kunnen leiden tot het krijgen van te veel prikkels, wat niet wenselijk is voor kinderen met een indicatie.

7.4 schetsontwerp 2 Aan de hand van een aantal gesprekken met medewerkers van de school bleek het niet wenselijk te zijn om de gymzaal te integreren in het gebouw. Dit heeft te maken met de buitenschoolse activiteiten van derden plaatsvinden in de gymzaal. Hierbij moet gedacht worden aan de muziekvereniging, buurtactiviteiten en voorstellingen. Om deze reden is de gymzaal niet mee genomen in de verdere ontwikkelingen. Bij het tweede schetsontwerp is er gekeken of het bestaande gebouw zo kan worden aangepast dat het voldoet aan alle wensen en behoeften. Om de natuurlijke vormen te behouden is gekeken of er rondingen aangebracht kunnen worden aan het bestaande gebouw. In afbeelding 20 is de bestaande situatie in het groen aangegeven waarover in het zwart de contouren van de natuurlijke vorm is geschetst. Deze aanpak heeft geleid tot een schetsproces. Binnen dit schetsproces is het programma van eisen (bijlage H) als uitgangspunt genomen. Hierbij is afgeweken van het eerdere schetsproces met betrekking tot de vorm om te kijken of het 20. Aanzet nieuwe programma van eisen in de ontstane vorm kan worden toegepast. vorm bestaand gebouw

PASSEND ONDERWIJS

35

7.4.1 Schetsproces begane grond De plattegrond van de huidige begane grond van het gebouw heeft als onderlegger gediend voor het schetsproces van de nieuwe plattegrond. Belangrijke onderdelen van het gebouw zijn behouden. In afbeelding 21 zijn de twee belangrijkste entrees behouden. Ook zijn de lokalen en de gang aan de bovenzijde van de schets hetzelfde gebleven. De aula speelt een grote rol binnen de school, maar bevindt zich niet in het hart van de school. Er is rekening gehouden met een eigen entree voor de onder-‐ en bovenbouw. De linker entree, die is bedoeld voor de onderbouw, 21. Schets plattegrond 1 komt niet tegemoet aan de looproutes vanaf het plein naar de school. Dit heeft tot gevolg dat het overzicht ontbreekt, wat een negatieve invloed heeft op kinderen met een indicatie. Een heldere structuur van de verkeersroutes binnen de school ontbreekt. Om de achterste lokalen te bereiken is er één gang die daar toegang tot geeft. De mogelijkheid om rond te kunnen lopen ontbreekt, terwijl dit wenselijk zou zijn voor de leerlingen met een indicatie. Om rekening te houden met de stedenbouwkundige situatie en het afzetten van de kinderen bij school is ervoor gekozen de plattegrond te spiegelen, waardoor de entree voor de onderbouw gunstiger ligt ten opzichte van de aanlooproute vanaf het schoolplein (afb. 22). Door het toevoegen van meerdere verkeersroutes richting de achterste lokalen wordt tegemoet gekomen aan de behoefte om rond te kunnen lopen. 22. Schets plattegrond 6 Het totale schetsproces is te vinden in bijlage J.


7.4.2 Gevelstudie 2 Deze gevelstudie is ontstaan naar aanleiding van spontane ingevingen. In deze studie zijn de eerder aangenomen eisen tijdelijk naar de achtergrond verschoven. 23. Gevelschets met cortenstaal 24. Gevelschets met cortenstaal 2 Uitgangspunt binnen deze studie is de dubbele gevel (afb 23en 24). Hierdoor ontstaat er een schaduwwerking op de transparante binnengevel (afb. 25). Het gebouw krijgt een speels karakter en straalt openheid uit. Door de toepassing van cortenstaal als buitengevel, die een gesloten karakter heeft, wordt de indruk gewekt van geborgenheid en veiligheid. De ruimte tussen beide gevels kan voor kinderen met een stoornis als veilige plek worden 25. Principe dubbele gevel ervaren. Dit gevelbeeld kan voor kinderen met de indicatie ADHD als druk worden ervaren (afb. 26). Ook ontbreekt er structuur zoals een duidelijke entree, wat kinderen met de indicatie ASS juist nodig hebben. 26. Vormstudie dubbele gevel

PASSEND ONDERWIJS

37

7.4.3 Gevelstudie 3 Uit de voorgaande gevelstudie is gebleken dat deze niet tegemoet komt aan bepaalde behoefte van kinderen met een indicatie. In gevelstudie 2 is geconstateerd dat die gevel te druk is. Om rust te brengen is er gekozen om eenheid te creëren in het gevelbeeld. Dit wordt gerealiseerd door middel van verticale elementen, die de buitengevel worden (afb. 27). Afbeelding 28 is een referentiebeeld van een parkeergarage. De bestaande school bevindt zich in een groene omgeving. Om hierbij aan te sluiten worden de verticale elementen in de buitengevel boomstammen. Dit heeft tevens positieve eigenschappen op de leerprestaties van de kinderen met en zonder indicatie. De positieve aspecten uit gevelstudie 2, als het open en gesloten karakter en het creëren van veiligheid en geborgenheid, blijven behouden. 27. Gevelschets met b oomstammen 28. Referentie gevel


7.5 Schetsproces eerste verdieping De vorm van eerste verdieping is ontstaan uit de vorm van de trap. Om de beweging van de trap te volgen in combinatie met de vides en verkeersroutes is de vorm ontstaan zoals weergegeven in afbeelding 29. Vervolgens zijn er rondom deze basis de benodigde functionele lokalen geplaatst. 29. Schets eerste verdieping 1 Vanuit de basis, zoals hierboven beschreven, is gekeken naar de kwaliteiten van de relatie tussen beide lagen. De vorm van de eerste verdieping die uit de schets is ontstaan is niet het gewenste resultaat. Er is wel eenheid, maar het beeld levert geen spanning op. Eenvoud overheerst. Met deze conclusies is er een schetsproces gestart om te zoeken naar 30. Schets eerste verdieping 2 een passende vorm (bijlage K). Uit het schetsproces in bijlage K is de vorm van een blad ontstaan. (zie ook afb. 31). Deze keuze is voortgekomen uit het gebruik van natuurlijke vormen en doordat het past bij de boomstammen in de gevel. Binnen deze vorm is gekeken of het bestaande idee van de vide en de 31. Bladvorm als trap, zoals hierboven beschreven, kan worden behouden. (zie afb. verdieping 32) Vervolgens is er gezocht naar een evenwicht tussen de beide lagen en de gevel (bijlage L). 32. Vide en trap binnen bladvorm

PASSEND ONDERWIJS

39

7.6 Schetsontwerp 3 Aan de hand van schetsontwerp 2 kunnen er een aantal conclusies worden getrokken. Er zijn zowel positieve punten als verbeterpunten te noemen. De positieve punten binnen dit ontwerp zijn: de looproutes, duidelijke entree voor onder-‐ en bovenbouw, centraal gelegen aula, de combinatie van de trap en de bibliotheek , de vides en de vorm van de eerste verdieping. Het is gewenst om deze punten zoveel mogelijk te behouden. De verbeterpunten binnen dit ontwerp zijn: de smalle gangen vanaf de entrees naar de aula, een gesloten vorm waarin uitnodiging ontbreekt, functionele ruimtes, zoals de docentenkamer, hebben geen goede positie in de plattegrond en de middelste gang heeft geen toegevoegde waarde. In schetsontwerp 3 wordt ernaar gestreefd om deze punten te verbeteren. Om de lange smalle gangen richting de aula te voorkomen zijn de entrees verdiept. Er zijn meer rondingen aangebracht om meer variatie en uitdaging te creëren (afb. 33). Deze vorm is verder uitgewerkt in andere schetsen (bijlage M). 33. Schets begane grond De ontwikkeling die geleid heeft tot het resultaat weergegeven in afbeelding 34, heeft niet het gewenste resultaat opgeleverd. Beide lagen vormen geen eenheid en de hoeveelheid rondingen staan niet in verhouding met elkaar. Om een betere aansluiting te vinden bij de eerste verdieping is de hoeveelheid rondingen van de begane grond beperkt. In bijlage N is dit weergegeven. 34. Schetsproces in vogelvlucht De beide lagen sluiten nu beter op elkaar aan (afb. 35). Vanaf hoofdroute kijkt men uit op een gebogen vorm, met een groot overstek, aan de voorzijde van school. Dit benadrukt de entree, waardoor er structuur ontstaat met betrekking tot de looproutes. Deze vorm heeft voldoende ingrediënten om verder te worden uitgewerkt tot het niveau van een voorlopig ontwerp. Belangrijk in deze fase is dat het 35. Schetsontwerp 3 in vogelvlucht programma van eisen in de vorm toegepast kan worden. Hierbij moet gedacht worden aan de schakeling en relatie tussen functies van ruimtes. 40 PASSEND ONDERWIJS

7.7 Schetsontwerp plein Bij het schetsontwerp van het schoolgebouw is ook een schetsontwerp van het schoolplein gemaakt. Hierbij is er gekeken om zo veel mogelijk natuurlijke elementen toe te passen. Daarbij is gekozen voor een omheining die bestaat uit verticale boomstammen in een variërende hoogte (afb. 36). Om een afscheiding te maken tussen looproute en andere activiteiten zijn er verzonken bakken geplaatst met een groenvoorziening. De bovenkant van de bak 36. Principe houten omheining ligt gelijk aan het niveau van de looproute en het naastgelegen plein (afb. 37). Er is voor gekozen om de laagste groepen een eigen plein met een eigen ingang te geven. Deze is afgescheiden van de rest van het plein. Er is bij ontwerp aangegeven waar eventuele speel toestellen geplaatst kunnen worden. Ook is er een verlaagde plek met omheining geplaatst, die geschikt voor bijvoorbeeld voetbal of basketbal. Er is ruimte voor een moestuin gecreëerd, om het leren in de 37. Principe verzonken bakken met groen natuur te stimuleren. Het schetsontwerp van het schoolplein is te vinden in bijlage O.

PASSEND ONDERWIJS

41

8 Voorlopig ontwerp

8.1 Inleiding Vanuit de schetsontwerpen is er een ontwikkeling geweest die heeft geleid tot een definitieve vorm. Deze vorm is in het voorlopig ontwerp verder uitgewerkt. Hierin is gekeken naar de relatie met de wijk, het inpassen van het programma van eisen en er wordt ingegaan op de relatie tussen gebouw en behoeftes die voortkomen uit de indicaties.

8.2 Stedenbouwkundige relatie met de wijk 39. Stedenbouwkundige ligging Het gebouw kan als solitair beschouwd worden (afb. 38 en 39). Het heeft geen relatie met de wijk, waardoor het zich onderscheidt en herkenbaar is als schoolgebouw. De hoofdentree, waarvan de positie door het overstek benadrukt wordt, en de subentree bevinden zich nu aan de hoofdroute. Hierdoor is de looproute vanaf het plein naar het schoolbouw verkort en ontstaat er meer overzicht. Vanaf de speelheuvel is het schoolgebouw een gesloten vorm, die zich opent richting het water, maar tevens aanvoelt als een omarming die geborgenheid en veiligheid kan bieden. De speelheuvel heeft een belangrijke rol op het gebied van sociale vaardigheden en fysieke competenties voor kinderen uit omliggende wijk. Om dit te behouden is de speelheuvel niet meegenomen in het ontwerp. 38. Stedenbouwkundige ligging

8.3 Het ontwerp Aan de hand van een aantal uitgangspunten, die zijn voortgekomen uit de behoeftes van kinderen met een indicatie, is het ontwerp ontstaan. Hieronder volgt een opsomming van de aangenomen uitgangspunten: - Structuur en overzicht - Spanning en variatie - Herkenbaarheid - Veiligheid/geborgenheid 42 PASSEND ONDERWIJS

8.4 Gevels Uit voorgaande onderzoeken is de keuze gemaakt om boomstammen te integreren in de gevel. In deze schetsen staan de boomstammen in een vast patroon. Bij het maken van de geveltekening bleken deze te dicht op elkaar te staan, waardoor er een gesloten uitstraling ontstond. Daarom is er voor gekozen, in gehele gevelbeeld, er willekeurig boomstammen tussen uit te halen. Dit refereert aan een natuurlijk bos, waar de bomen ook niet in een vast patroon staan. Daarnaast is zijn er een aantal boomstammen schreef gezet, een speelse uitstraling ontstaat.

8.5 Entrees Bij binnenkomst van de school bevindt men zich direct in een maatschappelijke ruimte. Door de combinatie van de vide en de lichtstraat is er een optimale beleving van het gebouw. Hierdoor is er meer lichtinval en straalt het meer openheid uit.

8.6 Aula De centraal gelegen aula fungeert als hart van het gebouw. Dit is het punt waar looproutes samenkomen en waar gebruikers elkaar ontmoeten. Deze ruimte is ook geschikt als overblijfruimte. Vanaf de trap loopt de gebruiker richting de aula. Er is gekozen voor een trap met een loopgedeelte en een zitgedeelte. Het zitgedeelte is voorzien van een ovale vorm die zich opent richting de aula. Wanneer er voorstellingen en toneelstukken worden opgevoerd kan deze zitruimte als tribune gebruikt worden (afb. 40).

8.7 Route

40. Trap met zitgedeelte

In het schoolgebouw is een heldere en overzichtelijk route aangebracht. De entree van de bovenbouw bevindt zich aan de zuidzijde van het gebouw, deze heeft een directe verbinding met de trap naar de eerste verdieping. Op deze verdieping is een ruime en open route gecreëerd, wat bijdraagt aan het overzicht. Om tegemoet te komen aan de loopdrang bij kinderen met ADHD zijn er geen doodlopende gangen in de gebieden die bestemd zijn voor de kinderen. Autistische kinderen hebben hier eveneens profijt van. Deze groep kinderen kan het moeilijk plaatsen wanneer een gang abrupt eindigt. Wanneer het kind in een ruimte komt waar dit het geval is, zoals de garderobe op de eerste verdieping, dan heeft het de mogelijkheid om door een aantal grote raampartijen naar buiten te kijken. Vanaf dat punt is er uitzicht op een groendak.

PASSEND ONDERWIJS

43

8.8 Gangen Alle gangen van de hoofdroutes binnen het gebouw hebben een gangbreedte van 2,3 meter. Met name in de piekmomenten, wanneer er in de ochtend en middag kinderen gebracht en gehaald worden, is het erg druk in de gangen van de school. Door deze breedte toe te passen kunnen ouders of verzorgers met kinderen elkaar gemakkelijk passeren. Ook wanneer ouders kinderwagens en buggy’s mee naar binnen nemen is hier ruimte voor. Dit is vooral van belang op de begane grond, waar de onderbouw gesitueerd is. De verkeersroutes gelegen aan de lokalen hebben meerdere functies, namelijk garderobe en expositieruimtes. Om het beeld zo rustig mogelijk te houden zijn hiervoor nissen gecreëerd, zoals weergegeven in afbeelding 41 en 42. 41. Schets garderobe en 42. referentie garderobe en expositieruimte expositieruimte De kinderen van de bovenbouw hebben twee garderobes. De jassen hangen niet in de gangen, waardoor het beeld in op de eerste verdieping rustiger is.

8.9 Positionering lokalen en andere functies De klaslokalen zijn gepositioneerd rondom de centraal gelegen aula, die is verbonden met een aantal openbare functies, sanitaire ruimtes en technische ruimtes. Alle klaslokalen zijn aan de buitenzijde van de vorm gesitueerd, om zoveel mogelijk daglicht binnen te krijgen en structuur te geven aan de indeling van het gebouw (bijlage P). Op de begane grond zijn de lokalen en het speellokaal voor de onderbouw en middenbouw gesitueerd. De laagste klassen van de onderbouw bevinden zich het dichtst bij de entree voor onderbouw, zodat zij de kortste looproute kunnen nemen richting hun lokaal. Dit geeft een gevoel van veiligheid. Er is een logische opbouw van de lokalen van klassen één tot en met vijf. De algemene werkruimtes, zoals directiekamers, de administratiekamer en de docentenkamer hebben een specifieke plek binnen het ontwerp. Belangrijk is, om overzicht en structuur te bieden, dat deze kamers dicht bij elkaar geplaatst zijn.


De bibliotheek speelt een belangrijke rol binnen het gebouw en is op een centrale plek, namelijk naast de trap, gesitueerd. Achter de trap bevindt zich een leeshoek waar kinderen, al dan niet met begeleiders of vrijwilligers, in alle rust kunnen lezen. Aangrenzend aan de aula bevindt zich een werkruimte met een aantal computers, die voor iedereen toegankelijk is. Ook is er een zogenaamde ‘chill kuil’ (afb. 43) gecreëerd waar kinderen met en zonder indicatie tot rust kunnen komen (bijlage P). Op de eerste verdieping zijn de lokalen voor de bovenbouw geplaatst. Hier wordt dezelfde indeling als op de begane grond gehanteerd. Op deze etage bevindt zich het 43. ‘chill-‐kuil’ met zitzakken technieklokaal, deze is toegankelijk voor de midden-‐ en bovenbouw. Ook is hier een ruimte gecreëerd voor individuele werkplekken (bijlage P). is, is het restaurant. We noemen dit bewust geen kantine, want dat roept een sfeer op van langere rijen tafels met degelijke stoelen zonder al te veel aandacht voor de functie van deze ruimte namelijk het ‘ontmoeten’. Wij willen vooral dat het restaurant een overzichtelijke ruimte wordt met een prettige sfeer waardoor mensen zich kunnen ontspannen, tot rust komen en elkaar kunnen ontmoeten in een fijne omgeving.

8.10 Klaslokalen

Is het niet heel verleidelijk om ook te kijken welk negatief gedrag je kunt elimineren door middel van ruimte? Wij hebben de intentie een positief gevoel en daarmee positief gedrag op te wekken bij de gebruikers en niet om specifiek de vorm van de school te ‘misbruiken’ om het gedrag van leerlingen te beïnvloeden. Daarbij speelt natuurlijk wel de vraag; hoe moeten en mogen leerlingen zich gedragen?

Op dit moment in het proces staat de vormbeleving centr Wat kunnen we uiteindelijk nog meer verwachten van nieuwe gebouw in relatie tot de gebruikers? Het gebouw wordt geen schil om een leeromgeving, maar is een stimulerende leeromgeving. Dit willen we bereiken door een variëteit in bouwstijlen, door zichtbaar maken van de gekozen constructies, door onderz overal zichtbaar te maken, door experimenten uit te vo in en om het gebouw en deze thema’s integraal in het ge gebouw door te voeren.”

In hoeverre verandert met de nieuwbouw ook het imago en sfeer van het huidige Sint Nicolaaslyceum? Het huidige gebouw dateert van 1958 en biedt licht, lu ruimte en veel groen, ondanks de locatie aan de Zuidas. willen we ook graag behouden. Wij kiezen voor een bijzon

Door de invoering van het passend onderwijs is de kans aanwezig dat er meer kinderen naar deze school zullen gaan, dit zal resulteren in meer kinderen per klaslokaal. Hierdoor zijn de klaslokalen vergroot naar een vloeroppervlak tussen de 69 en 79,2m2 en een plafondhoogte van 3,2m. Het is wenselijk om ruimte te hebben voor meerdere activiteiten binnen een klaslokaal. Hierbij moet worden gedacht aan een aparte computerhoek, opbergmogelijkheden in vorm van gesloten kasten en voor de onderbouw speelhoeken (entresol).

4DIPMFOFOCPVXFOBBOEFUPFLPNTU7PPSUHF[FU0OEFSXJKT OS

8.11 Overzicht Om het schoolgebouw transparant te houden, wat wenselijk voor het overzicht, hebben alle klaslokalen en werkruimtes raampartijen richting de gang. Ook zijn er naast de deuren van verblijfruimtes, inclusief de toiletten, zijlichten geplaatst. Voor het uitgewerkt voorlopig ontwerp, zie tekeningen set.

PASSEND ONDERWIJS

45

9. Draagstructuur Het bestaande gebouw voldoet niet aan de eisen die gesteld zijn aan de het ontwerp. De indeling en de opbouw van het gebouw zijn daardoor gewijzigd en er is gekozen voor een nieuw ontwerp. Het bestaande gebouw bestaat uit dragende wanden. Deze wanden kunnen vanwege het ontwerp niet blijven staan en worden gesloopt. Er is gekozen voor een flexibele indeling van het gebouw. Eventueel kan de indeling van het schoolgebouw gewijzigd worden, zonder de draagstructuur aan te passen (bijlage Q). Multicriteria analyse draagstuctuur OBS Het Ruimteschip

Hout Staal Gewapend beton

Prijs 1 3 4

4 4 12 16

Brandwerendheid 4 3 5

3 12 9 15

Dubo 4 4 3

2 8 8 6

Slopen 4 4 3

1 4 4 3

Totaal 28 33 40

9.1 Toelichting MCA 9.1.1 Prijs eenheid Geschaafd eiken bekantrecht m3 Staal 100 kg Beton m3

Prijs € 3.470,00 € 160,00 € 100,00

excl. wapening

De prijzen in de bovenstaande tabel zijn globale prijzen en kunnen afwijken van de werkelijke prijzen. Deze prijzen geven een indicatie weer van het prijsverschil tussen de verschillende materialen. Op basis hiervan zijn de punten in de MCA ook gegeven. 9.1.2 Brandwerendheid Hout Bij verbranding van hout wordt komt er een houtskoollaag op het hout, De houtskoollaag zorgt voor een vertraging van de brand. Dit is een zeer gunstige eigenschap. Een nadeel van houten constructies is de rookontwikkeling die ontstaat bij verbranding. Staal In het spanning-‐rekdiagram wordt de spanning σ (de trekbelasting gedeeld door het oorspronkelijke doorsnee oppervlak) tegen de relatieve verlenging ϵ uitgezet. Dit heet de wet van Hooke. In de onderstaande spanning-‐rekdiagram verloopt in het begin de spanning rechtevenredig met de verlenging. Dit betekent dat er bij een verhoging van de spanning (trekbelasting) de verlenging van de staaf even groot zal zijn. Na het wegnemen van de belasting zal verdwijnt de rek, het materiaal vervormt elastisch. 46 PASSEND ONDERWIJS

Op een bepaald moment gaat het materiaal vloeien (fy). Het materiaal vervormt plastisch, terwijl de spanning schommelt. Na het wegnemen van de spanning is er een blijvende verlenging van de staaf. Er heeft zich een plastische vervorming voorgedaan. Voor fy is er een blijvende verlenging van 2% opgetreden. Vervolgens stijgt de spanning en rek tot ϵt. Op dat moment zal de staaf gaan insnoeren, dit betekent een grote doorsnede-‐vermindering doormaken en vervolgens gaan breken (ir. E.O.E 1994 :148)

http://www.brandveiligmetstaal.nl/pag/193/gedrag_van_staalconstructies_bij_brand.html Bij brand zal de vloeigrens sneller optreden, omdat de sterkte en stijfheid verminderen. De staaf zal eerder bezwijken onder de druk. Het is afhankelijk van het profiel en de belasting hoe snel een staaf zal bezwijken. Bij een groter oppervlakte van het profiel zal er meer tijd nodig zijn om het profiel op te warmen. Bij een groter belasting zal er eerder een plastische vervorming optreden. Om aan een bepaalde eis met betrekking tot brandveiligheid te voldoen zal staal brandwerend worden bekleed of er kan een brandvertragende verf worden gespoten op de staalconstructie. Beton Beton is niet brandbaar en zal voldoen aan de gestelde eisen met betrekking tot brandveiligheid.

PASSEND ONDERWIJS

47

9.1.3 Duurzaam bouwen (Dubo) en slopen Hout Bomen die groeien nemen CO2 uit de atmosfeer op en stoten zuurstof (O2) uit. Uit onderzoek door het Edinburgh Centre for Carbon Management, neemt een boom door fotosynthese het equivalent van 1 ton CO2 uit de atmosfeer op voor elke m3 groei. Hout kan een FSC keurmerk hebben, daarmee wordt aangegeven dat hout uit goed beheerde bossen afkomstig is. Dit betekent dat hout er gekapt mag worden, maar niet meer dan er ieder jaar bijgroeit. Daardoor is de CO2 opname nagenoeg gelijk voor en wordt de atmosfeer niet verder opgewarmd door illegale boskap, waardoor bomen verdwijnen en geen CO2 uit de lucht halen. Hout is biologisch afbreekbaar en daarom goed voor het milieu. Duurzaam hout is hout dat een bepaalde hardheid heeft en daardoor bestand is tegen rotting. Er zijn 5 klassen in duurzaam hout, waarbij klasse 1 is hoogste duurzaamheidklasse en klasse 5 de laagste. Klasse 5 is minder bestand tegen vocht en zal daardoor sneller rotten. Om rotting te voorkomen worden houtsoorten vaak bewerkt met verf of hout wordt geïmpregneerd. Het nadeel is dat verf het milieu aantast en in impregneermiddelen koper bevatten wat bij verbranding schadelijk is voor het milieu.4 Staal5 De CO2 uitstoot voor het produceren van balkstaal is 480 kg CO2 per ton. Dit is emissie die vrijkomt bij de productie uit grondstoffen, transport naar de bouwplaats, aanbrengen in het werk, sloop en afvalverwerking. Dit is de materiaalenergie en over de gehele levensduur is dit ongeveer 10-‐20% van het geheel. De overige 80-‐90% is de gebruiksenergie; de energie die het gebouw verbruikt voor verwarming, verlichting, apparatuur etc. Staal wordt onder geconditioneerde omstandigheden vervaardigd. Bij het produceren van staal ontstaan er bijproducten zoals hoogovenslakken en -‐ gas. Hoogovenslakken worden hergebruikt voor cement en met de gassen wordt elektriciteit en stoom opgewekt. = Bij productie van nieuw staal wordt gebruikt staal (schroot) als grondstof hergebruikt, waardoor er minder behoefte is aan ijzererts en kolen. Op dit moment wordt 80% van al het balkstaal gemaakt uit schroot. Door de verbindingen in staal kan staal makkelijk gedemonteerd worden. Na enige bewerking kan het staal hergebruikt als bouwdeel bij een nieuw project. Op dit moment wordt 50% van het balkstaal hergebruikt in nieuwe projecten. Het resterende deel wordt als schroot gebruikt voor de productie van nieuwe staal. Bouwen met staal heeft ook als voordeel dat er niet meer materiaal gebruikt wordt dan nodig is voor de functie van een constructiedeel. Door het toepassen van sterkere staalsoorten kan het materiaalverbruik worden beperkt. Een stalen gebouw heeft een lange economische levensduur. Een gebouw kan door de grote overspanningen lang blijven staan en is vrij indeelbaar. 4 5

bron: http://www.milieucentraal.nl/pagina.aspx?onderwerp=houtsoorten bron: http://www.bouwenmetstaal.nl/index.php?page=duurzaamheid-‐4


Beton Als vuistregel wordt aangenomen dat de cementindustrie voor ongeveer 5% wereldwijd verantwoordelijk is voor CO2 uitstoot. Cement is een belangrijk bindmiddel voor toeslagmaterialen zoals zand en grind. Cement maakt ongeveer 15% van de massa van beton uit. Na het bouwen van een bouwwerk wordt er veel energie verbruikt door koel-‐ en verwarmingsinstallaties. Door het toepassen van energiezuinige installaties en apparaten kan er bespaard worden op deze energie. Beton heeft ook invloed op energiebesparing in een gebouw door thermische inertie. Dit betekent dat beton warmte kan vasthouden, gedurende de avond komt deze warmte weer vrij in het gebouw. Dit zorgt voor een lagere energieverbruik. Beton kan na het slopen worden hergebruikt als betongranulaat bij de productie van nieuwe betonmortel. De milieubelasting wordt hiermee beperkt. Het wapeningsstaal kan gescheiden worden van het beton en ook worden gerecycled.6 9.1.4 Conclusie In de MCA scoort een draagconstructie van beton het hoogst. Vanwege de ronde vormen en de overstekken is het qua uitvoering makkelijker om staal toe te passen. Staal kan rond gewalst worden, waardoor de ronde vorm van het gebouw makkelijker geassembleerd kunnen worden.

6

bron:http://www.gietbouwcentrum.nl/main.php?action=search&cm=230%2C288&cm_lg=nl&search=bouwmateriaal

PASSEND ONDERWIJS

49

10. Vloeren Vanwege de beperkte oplegging van onder andere ribcassetevloeren (4-‐7 m.) en combinatievloeren (4-‐6 m.) niet worden toegepast. Bij toepassing van deze platen zullen er veel funderingsbalken worden aangelegd en veel kolommen in het gebouw worden geplaatst. In verband met kostenbesparing, zoals materiaal, materieel en arbeid zijn er platen gekozen die een grotere overspanning hebben. In de onderstaande Multi criteria analyse (MCA) zijn er drie vloeren gekozen die geschikt zijn voor dit project. Multicriteria analyse vloeren OBS Het Ruimteschip

Prijs Kanaalplaatvloer Breedplaatvloer TT-‐plaatvloer

4 3 2

8 Dubo 32 24 16

3 3 4

1 slecht 2 matig 3 voldoende 4 goed 5 uitstekend

7 Overspanning 21 4 21 3 28 5

6 Installaties 24 18 30

3 5 2

5 Uitvoering 15 3 25 4 10 3

4 Voorbereiding 12 3 16 3 12 4

3 Logistiek 9 4 9 4 12 3

2 Slopen 8 3 8 3 6 4

1 Totaal 3 124 3 124 4 118

10.1 Toelichting MCA 10.1.1 Prijs In de bijlage staan prijzen voor de verschillende vloeren. Dit zijn globale prijzen voor de verwerking en het leggen van de verschillende vloeren. Kanaalplaatvloeren zijn volgens de tabellen het meest voordelig in productie en uitvoering. Duurzaam bouwen en logistiek Duurzaam bouwen heeft betrekking op de kosten en het milieu. De kosten zijn transportkosten naar de bouwplaats en materiaalkosten. Breedplaatvloeren De transportkosten voor breedplaatvloeren zijn hoger dan voor kanaalplaatvloeren en TT-‐ plaatvloeren, omdat de breedplaatvloeren nog moeten worden afgestort. Daardoor zijn er extra kosten voor de kraan en voor de betonmixer. De CO2 uitstoot is hoger omdat er meer transport van en naar de bouwplaats vindt. TT-‐plaatvloeren TT-‐plaatvloeren gebruiken het minste materiaal, omdat deze door de vorm minder beton nodig zijn dan kanaalplaatvloeren. Kanaalplaatvloeren besparen beton door de holle kanalen in de vloer. Deze kanalen zorgen voor minder belasting op de constructie, waardoor de constructie lichter uitgevoerd kan worden. Breedplaatvloeren gebruiken het meeste beton, omdat de schil nog wordt afgestort. 50 PASSEND ONDERWIJS

Overspanning Maximale overspanningen vloeren Kanaalplaatvloer 18 meter Breedplaatvloer 13 meter TT-‐plaatvloer 30 meter 10.1.2 Installaties Kanaalplaat In de kanaalplaten is er een beperkte ruimte voor installaties. Als vuistregel wordt aangehouden dat 1/3 van een kanaalplaat sparingen mag hebben. Dit heeft te maken met het moment in de plaat. Als er meer sparingen in de plaat aanwezig is de plaat niet sterk en stijf genoeg. In de dwarsrichting kunnen op de steunpunten meer sparingen worden aangebracht, omdat hier alleen verticale krachten op werken. Breedplaatvloeren Breedplaatvloeren hebben een schil met tralieliggers. Tralieliggers worden toegepast als transportwapening en afstandhouders voor de eventuele bovenwapening. Als leidingen door de tralieliggers komen te liggen worden de tralieliggers doorgeknipt. Vervolgens wordt het leidingwerk gelegd en ingestort. Voor het instorten wordt er extra wapening rond het leidingwerk gelegd, om de krachten op te vangen. Het nadeel is wel dat de leidingen een bepaalde diameter mogen hebben om de leidingen volledig in te kunnen storten. TT-‐plaatvloeren In TT-‐plaatvloeren worden meestal geen leidingen gelegd. De leidingen worden onder de plaat aangelegd boven het verlaagd plafond. 10.1.3 Uitvoering Kanaalplaatvloeren Kanaalplaatvloeren en TT plaatvloeren kunnen snel worden geplaatst met een kraan. In de kanaalplaatvloeren zijn eventuele sleuven aanwezig voor leidingen. Na het leggen van de kan vervolgens het leidingwerk erin worden gelegd en worden afgestort. TT-‐plaatvloeren worden afgewerkt met een afwerkvloer van beton. Eventuele elektraleidingen kunnen hierin verwerkt worden. Breedplaatvloeren Breedplaatvloeren worden gelegd en daarna wordt al het leiding werk gelegd. Er zijn geen sparingen aanwezig. Als al het leidingwerk is gelegd kan worden afgestort. Dit kost aanzienlijk meer bouwtijd. Een ander nadeel is dat breedplaatvloeren worden onderstempeld tijdens het afstorten. Daardoor is er een verdieping lager beperkte ruimte. Het kan voorkomen dat breedplaatvloeren worden doorgestempeld, waardoor er over alle verdiepingen beperkte ruimte is. Dit is afhankelijk van de krachten die op de vloer rusten.

PASSEND ONDERWIJS

51

10.1.4 Voorbereiding Kanaalplaatvloeren Kanaalplaatvloeren hebben een langere voorbereidingstijd, omdat eventuele sleuven voor leidingwerk moeten worden meegenomen. Tijdens de werkvoorbereiding zal er overleg zijn tussen de werkvoorbereider, installateur en de leverancier over het plaatsen van leidingwerk. Eventuele wijzigingen moeten worden doorgevoerd. Dit proces duurt langer. Breedplaatvloeren Breedplaatvloeren hebben ook een lange voorbereidingstijd, omdat hier rekening gehouden moet worden met eventuele leidingwerk en de druklaag die op de plaat rust. TT-‐plaatvloeren TT-‐plaatvloeren hebben een korte voorbereidingstijd, omdat er geen rekening wordt gehouden met leidingwerk. 10.1.5 Slopen Het leidingwerk van TT-‐plaatvloeren wordt onder boven het verlaagd plafond gelegd. De sloopkosten zijn laag, omdat de leidingen niet verwijderd moeten worden uit het gestorte beton. De sloopkosten voor kanaalplaatvloeren en breedplaatvloeren zijn hoger, omdat het leidingwerk gescheiden moet worden van het beton. 10.1.6 Conclusie In de MCA scoort de kanaalplaatvloer het hoogst. Kanaalplaatvloeren zijn makkelijk te leggen en economische het meest voordeligst. Kanaalplaten hebben een grote overspanning, waardoor er minder kolommen kunnen worden toegepast. Het enige nadeel zijn de kosten voor het slopen, omdat het leidingwerk in het beton is gestort. Contact VBI Om geen koudebrug te krijgen in het ontwerp, moeten kanaalplaatvloeren worden uitgevoerd met afgeronde kanten. VBI is benaderd met de vraag of de kanaalplaatvloeren ook met ronde kanten kan worden uitgevoerd. De constructeur verteld dat dit niet mogelijk was. Kanaalplaatvloeren kunnen wel worden uitgevoerd met een enkele zaagsnede, waarbij de hoek aan de binnenkant maximaal 300 kan bedragen. De constructeur gaf daarom het advies om over te stappen naar een combinatievloer. Combinatievloeren Combinatievloeren worden opgebouwd uit geprefabriceerde betonnen liggers, isolatie-‐elementen en in het werk gestorte betonlaag. De liggers en isolatie-‐elementen kunnen op maat worden gemaakt, waardoor de rondingen van het gebouw aangehouden kunnen worden. 44. Afbeelding combinatievloer 52 PASSEND ONDERWIJS

1e verdiepingsvloer en dakvloer Als verdiepingsvloer en dakvloer is er gekozen voor een breedplaatvloer. Een breedplaatvloer kan in ronde vormen worden uitgevoerd (zie onderstaande tekening). Breedplaatvloeren moeten onderstempeld worden voordat er beton op de schil gestort kan worden. Daardoor is er een beperkte ruimte op de verdieping eronder, voor het uitvoeren van andere werkzaamheden. Er wordt ook meer beton gebruikt, waardoor er meer transportkosten en materiaalkosten zijn en dus meer schadelijke uitstoot van gassen.

45. Uitvoering vormen breedplaatvloer

PASSEND ONDERWIJS

53

11. Niet dragende scheidingswanden Multi criteria analyse niet dragende scheidingswanden OBS Het Ruimteschip

Metal stud HSB Kalkzandsteen lijmblokken Cellenbeton blokken Gipsblokken

Prijs 3 4

6 18 24

Brandwerendheid 3 3

5 15 15

Geluidwering 3 2

4 12 8

Dubo 2 2

3 6 6

Uitvoering 3 3

2 6 6

Slopen 2 2

1 2 2

Totaal 59 61

2

12

4

20

4

16

3

9

4

8

4

4

69

1 4

6 24

4 4

20 20

5 3

20 12

3 3

9 9

4 4

8 8

4 4

4 4

67 77

11.1 Toelichting MCA 11.1.1 Prijs Voor de prijs wordt er uitgegaan van een wanddikte 100mm. Hieronder zijn de prijzen voor metalstud en HSB per m2 uitgewerkt inclusief isolatie en gipsplaten. Metalstud U100 l iggend C100 staand Rockwool 433 mono gipsplaat Totaal

afm. mm 4000x100 3600x100 100 3600x600x9,5

prijs € 3,44 € 8,75 € 3,15 € 3,00 € 18,34

prijs / e enheid m1 m1 (2 stuks) m2 m2

HSB vurenhout geschaafd vurenhout geschaafd Rockwool 433 mono gipsplaat Totaal

afm. mm 38x120x4000 38x120x3600 100 3600x600x9,5

prijs € 1,90 € 3,80 € 3,15 € 3,00 € 11,85

prijs / e enheid m1 m1 (2 stuks) m2 m2

afm. mm

prijs € 18,34 € 11,85

eenheid m2 m2

L100x198x437

€ 22,78

m2

600x100x200 450x500x100

€ 35,32 € 11,56

m2 m2

Prijs niet dragende scheidingswanden Metal stud HSB Kalkzandsteen lijmblokken Ytong cellenbetonblokken Gipsblokken

De prijzen in de bovenstaande tabel zijn globale prijzen en kunnen afwijken van de werkelijke prijzen. Deze prijzen geven een indicatie weer van het prijsverschil tussen de verschillende materialen. Op basis hiervan zijn de punten in de MCA ook gegeven. 54 PASSEND ONDERWIJS

11.1.2 Brandwerendheid De minimale eis volgens het bouwbesluit (Afd. 2.13 art. 2.106) voor weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag (WBDBO) moet minimaal 60 minuten zijn voor een onderwijsfunctie. Overzicht brandwerendheid materialen dikte Materiaal (mm.) Brandwerendheid (min.) Toelichting gipsplaat (enkele Metalstud 12,5 30 beplating) gipsplaat (enkele HSB 12,5 30 beplating) Kalkzandsteen 100 90 Cellenbeton 100 180 Gipsblokken 100 > 180 Metalstud en HSB Metalstud en HSB worden afgewerkt met gipsplaten. Gipsplaten hebben goede brandwerende eigenschappen. Gipsplaten bevat chemisch gebonden kristalwater dat bij verhitting verdampt. Zolang deze verdamping plaatsvindt, wordt er energie aan het vuur onttrokken, waardoor de temperatuur van de plaat constant blijft en de constructie in stand blijft. Enkele beplating heeft een brandwerendheid van 30 minuten. Om aan de eis van 60 min. WBDBO te voldoen moet er dubbele beplating worden toegepast. Kalkzandsteen Volgens NEN 6064 is kalkzandsteen een onbrandbaar materiaal. Kalkzandsteen bevat een hoog percentage kristalwater. Het bouwmateriaal bestaat uit calciumsilicaat dat onder hydrothermale omstandigheden in autoclaven (drukvaten) wordt verhard. Tijdens dit proces wordt water op verschillende manieren gebonden. Er is fysisch gebonden water dat in de ontstane bindmiddelfasen (CSH-‐fasen) chemisch in de kristalstructuur wordt opgenomen. Ongeveer 1/3 deel bevindt zich bij kalkzandsteen in de vrije poriënstructuur (niet-‐gebonden water). Bij brand tot 1000C verdampt in kalkzandsteen eerst het vrije poriënwater. Bij temperaturen tussen de 300 en 5000C komt eerst het gebonden kristalwater vrij en daarna het chemisch gebonden water, waardoor de structuur van het materiaal verandert. De druksterkte neemt op dat moment toe. Als de temperatuur stijgt boven de 6000C veranderen de CSH-‐fasen langzaam in ander calciumsilicaten. De verandering van deze cellenstructuur heeft geen draagvermogen, maar is wel warmte isolerend. Daardoor stijgt de temperatuur in het resterende dragende gedeelte minder sterk. (KNV, 2006)

PASSEND ONDERWIJS

55

Cellenbeton Cellenbeton is niet brandbaar. Het materiaal bestaat voor ongeveer 80-‐85% uit lucht in gesloten cellen. 15-‐20% bestaat uit vaste stof die de celwanden vormen. De vaste stof bestaat uit tobermorietkristallen. Bij brand komen er geen giftige dampen vrij en het er is geen rookproductie. Ook houdt cellenbeton het vuur en de warmte goed tegen.7 Gipsblokken Gips is een onbrandbaar bouwmateriaal. Door de kristalstructuur wordt de brandwerendheid en de weerstand tegen brand vergroot. Gips een mineraal bouwmateriaal dat bestaat uit calciumsulfaat en water (di-‐hydraat). De twee watermoleculen zijn niet gebonden, maar zijn opgeslagen tussen de ruimte in de gipskristallen. 20% van materiaal bestaat uit water. Bij een hoge temperatuur wordt het water aan het gips onttrokken. Het kristalwater verdampt waardoor energie aan brand wordt onttrokken. In de MCA hebben Metalstud en HSB een lagere score gekregen, omdat er meer materiaal nodig is om een hogere brandwerendheid te halen.8 11.1.3 Geluidwering De eisen volgens het bouwbesluit. bescherming tegen geluid van buiten bescherming tegen geluid van i nstallaties geluidwering tussen verblijfsruimten van dezelfde gebruiksfunctie beperking van galm geluidwering tussen verblijfsruimten van verschillende gebruiksfunctie isolatie-‐index l uchtgeluid ( l lu:k) isolatie-‐index contactgeluid ( l co) isolatie-‐index l uchtgeluid ( l lu:k) isolatie-‐index contactgeluid ( l co) * voor e en onderwijsfunctie zijn hier geen nadere e isen aan gesteld.

dB(A) ≤ 30 ≤ 30 * *

art. 3.1 art.3.2 art. 3.3 art. 3.4 art. 3.5

van besloten ruimte naar verblijfsgebied (VG) van besloten ruimte naar verblijfsgebied (VG) van besloten ruimte naar besloten ruimte (geen VG) van besloten ruimte naar besloten ruimte (geen VG)

dB ≤ 28

≥ 0 ≥ -‐5 ≥ 0 ≥ -‐5

Metalstud Metal-‐stud wanden kunnen een hoge geluidsisolatie halen door de massa-‐veer-‐massa constructie. Het is wel afhankelijk van het soort isolatie en de dikte van de isolatie hoe hoog de geluidwering is. HSB Bij HSB-‐wanden werkt het massa-‐veer-‐massa systeem veel minder ,omdat de stijlen en regels een grotere massa en stijfheid hebben dan isolatie. Door de massa in de constructie kan het materiaal in trilling worden gebracht en geluid overdragen naar een andere ruimte. Kalkzandsteen De volumieke massa van kalkzandsteen bepaalt in grote mate de geluidswering. Ook zijn de aansluitingen met verschillende constructie belangrijk om geluidlekken te voorkomen. 7 bron: http://www.cellumat.eu/ 8 bron: http://www.masterwall.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=7&Itemid=13&lang=nl 56 PASSEND ONDERWIJS

Cellenbeton Cellenbeton heeft een open celstructuur. Deze structuur zorgt ervoor dat cellenbeton 5 tot 10 keer meer geluid absorbeert ,dan gladde en harde materialen. Gipsblokken De geluidwering van gipsblokken is afhankelijk van de volumieke massa. Ook is het afhankelijk van de aansluitingen. Gipsblokken kunne star, glijdend of elastisch worden uitgevoerd. Bij hoge eisen worden gipsblokken elastisch uitgevoerd. De gipswand staat los van de aansluitende constructie door middel van een elastische randstrook. De randstrook zorgt ervoor dat geluid naar de zijkanten wordt gereduceerd waardoor de geluidsisolatie verhoogd wordt. 11.1.4 Duurzaam bouwen (Dubo) Kalkzandsteen 99% van de kalkzandsteen wordt hergebruikt. Kalkzandsteenpuin wordt verwerkt in menggranulaat hergebruikt in de wegenbouw. Cellenbeton Cellenbeton heeft een lagere volumieke massa, dan gips of kalkzandsteen door de open structuur. Daardoor wordt er materiaal bespaart bij de verwerking van het product. Gipsblokken Gipsblokken, gipsplaten en stucwerk kan worden gerecycled voor het hergebruik in primaire bouwstoffen van gips.9 11.1.5 Uitvoering Metalstud en HSB worden in het werk geassembleerd. HSB wanden kunnen ook prefab worden geleverd, maar vanwege het onderstempelen van de breedplaatvloeren is er beperkte ruimte voor het plaatsen van elementen. De elementen moeten in de kraan geplaatst worden, als de vloer op de verdieping ligt is er geen ruimte meer voor om de elementen in de kraan te hangen. De opbouw van de constructie gebeurt door het plaatsen van metalstud profielen of houten regels en stijlen. Daarna wordt het leidingwerk aangebracht, de isolatie aangebracht en vervolgens de gipsplaten gemonteerd. De uitvoering kost veel tijd. Kalkzandsteen lijmblokken, cellenbetonblokken en gipsblokken kunnen voordat de verdiepingsvloer geplaatst wordt al in de juiste ruimte worden neergezet. Omdat er op de eerste en tweede verdiepingsvloer breedplaatvloeren worden toegepast, moet er wel goed gekeken worden waar de blokken neergezet kunnen worden in verband met het onderstempelen van de breedplaatvloer. 9 http://www.isolava.nl/files/cms1/gips%20eeuwig%20recycleerbaar.pdf

PASSEND ONDERWIJS

57

De uitvoering gaat relatief snel, omdat de blokken makkelijk te hanteren zijn en snel te verlijmen. Na het uitharden van de blokken, kunnen er sleuven in de wanden worden gefreesd voor de leidingen. Vervolgens kunnen de sleuven worden dichtgesmeerd met roodband o.g. en de wand kan afgewerkt worden met een stuclaag. 11.1.6 Conclusie Gips scoort het hoogst in de MCA. Omdat er stabiliteitswanden worden toegepast zijn gipsblokken geen goede keus. Er is contact opgenomen met het bedrijf Isolava. De adviseur vertelde dat gipsblokken niet dragend uitgevoerd kunnen worden. Ze kunnen ook niet fungeren als stabiliteitswand, vanwege de belastingen op de wand. Daarom is er voor de binnenwanden gekozen voor kalkzandsteen.


12. Materiaalafwerking 12.1. Beleid OBS Het Ruimteschip Op de onderstaande foto is te zien dat er veel tekeningen en werkjes in het klaslokaal hangen. Ook is het druk in het lokaal door meubilair, boeken en elektronische apparaten die in het klaslokaal aanwezig zijn.

46. Klaslokaal bestaande situatie

In een interview met OBS Het Ruimteschip kwam naar voren dat de school hier geen beleid heeft voor het de indeling van het klaslokaal. De leerkrachten mogen zelf bepalen hoe een lokaal wordt ingericht. De school heeft aangegeven dat ze in het nieuwe ontwerp graag werkjes buiten de klaslokalen willen ophangen en dat ze graag een tentoonstellingsruimte willen hebben. Hieronder worden de eisen van de vloer-‐, wand-‐, en plafondafwerking genoemd. Daarna wordt er per ruimte een toelichting gegeven voor een bepaalde keuze.

12.2 Vloerafwerking Verschillende ruimten met verschillende functies zullen een andere vloerafwerking hebben. Er is hiervoor gekozen om de leerlingen met ADHD en ADD meer spanning te geven. Ook verschillende functies binnen een school worden aangegeven door verschillende vloerafwerking. Er wordt structuur aangeboden voor leerlingen. Bijvoorbeeld in een klas leren en werken de kinderen en in de aula zijn de activiteiten bijvoorbeeld overblijven (eten en drinken) en spelen. 12.2.1 Hygiëne Bij vloeren is het belangrijk dat deze makkelijk schoon te maken zijn in verband met hygiëne. Kinderen spelen, lopen en kruipen over de vloeren. Daarom kunnen ook bacteriën worden overgebracht en kan het ziekteverzuim omhoog gaan. 12.2.2 Sterk en slijtvastheid De vloerafwerking moet ook sterk en slijtvast zijn. Kinderen kunnen dingen laten vallen waardoor sommige vloeren snel kunnen beschadigen.

PASSEND ONDERWIJS

59

12.3 Wandafwerking 12.3.1 Akoestiek De verschillende ruimten hebben ronde vormen. In een ruimte wordt door de ronding geluid naar een centraal punt weerkaatst binnen die ruimte. Rockfon is benaderd om dit probleem te bespreken. De technische adviseur raadde aan om de wanden te bekleden met akoestische materiaal. Hij verwachte dat er meer geluid werd opgenomen door de wanden, dan het plafond. Maar hij raadde wel aan om zowel de wanden als het plafond af te werken met akoestische materiaal. 12.3.2 Prikkelarme omgeving Wanden moeten rust uitstralen. Dit kan met verschillende wandafwerkingen. Het is per ruimte en de functie van die ruimte afhankelijk wat de wandafwerking is (zie afwerkstaat en toelichting). Belangrijk is dat er zacht, natuurlijke kleuren worden gebruikt. De gekozen kleur heeft te maken met de functie van de ruimte. 12.3.3 Ventilatie Uit onderzoek van de GGD en TNO is gebleken dat in 80% van de scholen de ventilatie onvoldoende is. Dit houdt in dat de CO2 waarde oploopt gedurende dag en dat vocht en micro-‐organismen zich kunnen ontwikkelen. Dit zorgt voor een ongezond leefklimaat en klachten als: hoofdpijn, vermoeidheid en toename van allergieën. Micro-‐organismen kunnen zich makkelijker hechten aan ruwe oppervlakten, daarom is de keuze gemaakt om de wanden glad af te werken.

12.4 Plafondafwerking 12.4.1 Prikkelarme omgeving Het belangrijk dat het plafond rust uitstraalt. De leerprestaties zullen naar verwachting worden verhoogd door een rustige leeromgeving, omdat kinderen zich beter kunnen concentreren en minder afgeleid worden door de omgeving. Hieronder is een voorbeeld weergegeven van een plafond die druk kan overkomen en een plafond die rustig overkomt. 48. plafond met gladde pleisterlaag 47. systeemplafond


12.4.2 Ventilatie Ook voor het plafond geldt dat er een gladde afwerking wordt toegepast, zodat micro-‐ organismen zich minimaal kunnen hechten aan de oppervlakten.

12.5 Toelichting afwerkstaat 12.5.1 Vloerafwerking Marmoleum De gangen en aula kunnen met materialen worden afgewerkt waarin twee kleuren worden gebruikt. Een van de kleuren kan als looproute naar de klaslokalen worden gebruikt voor de leerlingen met ADHD, ASS en ADD. Door het toepassen van looplijnen wordt er structuur gebracht in het gebouw. Kinderen kunnen met vieze voeten naar binnenlopen of kunnen drinken smeren, daarom moeten de gangen en de aula makkelijk schoon te maken zijn. De eisen die de vloeren moeten hebben zijn: -‐ Sterk -‐ Goed reinigbaar Er is niet gekozen voor een gietvloer of epoxyvloer als afwerking, omdat deze licht weerkaatst door de gladde afwerking en dit storend is voor kinderen met een vorm van autisme. Vloerbedekking en tegels worden al toegepast in andere ruimten van het gebouw. Omdat de verschillende functies binnen de verschillende ruimten worden benadrukt met een andere vloerafwerking worden deze materialen niet toegepast in de aula en gang. Marmoleum is een vloer die aan deze eisen voldoet. Er is ook makkelijk een patroon in te leggen om de looplijnen naar de klaslokalen aan te geven. Tapijt In de afwerkstaat in af te lezen in welke ruimten tapijt wordt gelegd. Er is voor tapijt gekozen omdat tapijt zacht is en sfeer uitstraalt. Maar tapijt heeft nog meer voordelen (Brochure Desso, 2008): -‐ houdt stofdeeltjes vast, dit zorgt voor een beter binnenklimaat. -‐ absorbeert direct geluid en vermindert contactgeluid -‐ geen schittering op de vloeren (behoefte leerlingen met ASS) Het tapijt zal wel regelmatig grondig gereinigd moeten worden.

PASSEND ONDERWIJS

61

Tegels Vooral hygiëne is belangrijke in een toiletruimte of schoonmaakruimte. Als er minder voegen zijn kan er minder vuil achterblijven in de voegen, daarom is er gekozen voor een tegel met een grote afmeting. Gietvloer Omdat de technische ruimte en de overige ruimten bijna niet worden gebruikt en hier geen eisen voor zijn, is er gekozen voor een gietvloer. 12.5.2 Wandafwerking Tegels In het hele schoolgebouw hebben worden de vloeren onderscheiden van de wanden in materiaal en/of kleurafwerking. De wanden van de toiletruimte en doucheruimte zullen daarom ook een andere kleur en afmeting hebben dan de vloertegels. Stuclaag Er is gekozen voor een pleisterlaag met fijne en open structuur. De wanden zijn makkelijk overschilderbaar en kunnen bij eventuele beschadigingen makkelijk worden hersteld. Ook kunnen stofdeeltjes zich niet goed hechten aan de stuclaag. De open structuur van de stuclaag zorgt ervoor dat de achterliggende akoestische plaat het geluid kan absorberen. Glasweefselbehang Voor deze ruimten is er gekozen voor glasweefselbehang om een zakelijke, rustige uitstraling te geven. 12.5.3 Plafondafwerking Akoestische plafond Omdat leerlingen en docenten klachten kunnen ondervinden van teveel direct geluid, wordt in de verblijfsruimten een akoestische plafondplaat toegepast. In de gangen is hier ook voor gekozen, omdat er vaak veel lawaai is op de gang. De aangrenzende verblijfsruimten hebben door de toepassing minder geluidsoverlast omdat de akoestische plaat het geluid absorbeert. Stucwerk In de natte cellen wordt een waterafstotende stuclaag aangebracht. Er is gekozen voor een stuclaag zodat eventuele oneffenheden kunnen worden weggewerkt. Voor de technische ruimte en de overige ruimten zijn geen eisen gesteld. Personen zullen kort in deze ruimte aanwezig zijn, daarom is er gekozen voor een stuclaag. Afwerkstaat in bijlage R. 62 PASSEND ONDERWIJS

13. Daglicht In een onderzoek door de Heschong Mahone Group (1999) is vastgesteld dat er een verband bestaat tussen de hoeveelheid daglicht en de prestaties van leerlingen. Dit onderzoek werd uitgevoerd onder 21.000 leerlingen en in ruim 2.000 klaslokalen in drie districten in Californie. De resultaten in een de district Capistrano waren het meest nauwkeuriger, omdat hier met meerdere aspecten rekening werd gehouden. Uit het onderzoek in Capistrano is gebleken dat studenten 20% sneller vorderde in wiskundetoetsen en 26% sneller in leestoetsen in een jaar tijd. Studenten met weinig daglicht lieten deze verbetering niet zien. Hetzelfde resultaat kwam naar voren in klaslokalen met grote ramen, respectievelijk 15% in wiskunde en 23% in lezen, dan klaslokalen met kleine ramen. Klaslokalen die een daklicht hadden die ervoor zorgde dat het daglicht verspreid werd binnen de ruimte en waamee de intensiteit van het daglicht kon worden ingesteld waren ook 19%-‐20% verbeterde resultaten. Daklichten waarmee de hoeveelheid daglicht die binnenkomt niet geregeld konden worden hadden een negatieve invloed op de prestaties van de studenten. Verder hadden ramen die geopend konden worden een positief effect op de leerprestaties van de studenten. 7-‐8% van de studenten leerden sneller.10 Verder is het belangrijk dat het licht dat een ruimte binnenkomt niet te fel is, omdat dit heel storend kan zijn voor leerlingen en dan met name voor leerlingen met een vorm van autisme. Het licht weerkaatst worden op materialen die storend kunnen zijn. Denk bijvoorbeeld aan licht dat op een metalen oppervlak valt en weerkaatst als een bundel fel licht. De leerlingen met een vorm van autisme zouden verder van het raam geplaatst kunnen worden om dit te voorkomen of de glas kan aangepast worden. De keuze voor een bepaalde glassoort heeft te maken met twee factoren: de lichttoetredingsfactor (LTA) en de zontoetredingsfactor (ZTA) LTA-‐waarde: Percentage zichtbaar (zon)licht dat van buiten naar binnen door het glas wordt doorgelaten. ZTA-‐waarde: Percentage van de voelbare zonnewarmte-‐energie dat van buiten naar binnen door het glas wordt doorgelaten. Wat verder belangrijk bij de keuze voor een glassoort is de U-‐waarde (W/m².K). Dit is de isolatiewaarde van het glas. De U-‐waarde geeft per seconde, per m2 en per graad Kelvin temperatuurverschil aan hoeveel warmte er door een constructiedeel heen gaat. Hoe lager de U-‐waarde, hoe hoger de isolatiewaarde van het glas. Een raam bestaat uit meerdere constructiedelen, een kozijn en glas. Het kan voorkomen dat de isolatiewaarde van het kozijn lager is dan de isolatiewaarde van het glas. Hierdoor is de kans op condensatie groter en kan het kozijn kouder aanvoelen dan het glas. Daarom is het belangrijk om niet alleen de U-‐waarde van de beglazing mee te nemen, maar van het hele kozijn.11 12 10 bron. www.livingdaylights.com 11 bron: www.ekbouwadvies.nl 12 bron: http://www.arverreglashandel.nl

PASSEND ONDERWIJS

63

Type beglazing

U-‐waarde (W/m2K)

Enkel glas

5,7

Dubbelglas (4-‐6-‐4 mm)

3,3

Dubbelglas (4-‐12-‐4 mm)

3,0

Voorzetraam zonder coating

2,8

Driebladig (4-‐6-‐4-‐6-‐4 mm)

2,4

Voorzetraam met coating

2,0

HR glas

1,6 < U < 2,0 (afhankelijk van fabrikant)

HR + glas

1,2 < U < 1,6 (afhankelijk van fabrikant)

HR + + glas Tabel: U-‐waarde beglazing Type kozijn

U < 1,2 (afhankelijk van fabrikant)

U-‐waarde (W/m2K.)

Hout

2,4

Kunststof

1 < U < 2,0 (afhankelijk van fabrikant)

Aluminium

6,0

Aluminium met koudebrug onderbreking 1,8 < U < 2,7 (afhankelijk van fabrikant) Super isolerende profiel 0,8 Tabel: U-‐waarde kozijn Type glas Ugl Hout of kunststof Metalen kozijn met kozijn met Ufr = thermische 2,4 [W/m2K] onderbreking met Ufr = 3,8 [W/m2K]

Metalen kozijn zonder thermische onderbreking met Ufr = 7,0 [W/m2K]

Dubbel glas

2,8 2,9

3,3

4,1

HR-‐glas

2,0 2,3

2,8

3,6

HR+-‐glas

1,6 2,0

2,5

3,3

HR++-‐glas 1,2 1,8 2,2 3,0 Tabel: U-‐waarde raam Termen uit de NEN: Ugl = U-‐waarde van de beglazing. gl staat voor Glazing Ufr = U-‐waarde van het kozijn. fr staat voor Frame Uw = U-‐waarde van het raam. w staat voor Window Uit bovenstaande tabellen kan geconcludeerd worden dat HR++ glas de hoogste isolatiewaarde heeft en dit gewenst is voor een goed thermisch binnenklimaat. 64 PASSEND ONDERWIJS

Andere voordelen van HR++ glas zijn: • Verminderd verwarmingskosten en vermijd energieverspilling. • Draagt bij tot bescherming van het milieu, vermindering van energieverbruik betekent een vermindering van C02 uitstoot. • Te combineren met zeer veel toepassingsmogelijkheden. (geluidswering, zonwering, brandwering, inbraakveiligheid etc.)

13.1 Toepassing Voor de leerlingen met een vorm van autisme is zonwerende beglazing het meest geschikt, omdat de felle zonnestralen worden tegengehouden. Zonwerende beglazing heeft aan de buitenzijde van het glas een extra coating die het zonlicht tegenhoudt. Door deze coating kan er een hoger percentage voor de LTA worden toegepast. Het percentage ZTA moet zo laag mogelijk om de warmte-‐energie minimaal door te laten. Er is gekozen voor een LTA van minimaal 65% zijn en een ZTA van maximaal 35%. Er is gekozen om HR++ glas toe te passen, Het HR++ glas heeft een maximale U-‐waarde glas van 1,1 W/m2.K. Dit zorgt ervoor dat de warmte in de winter binnen blijft en in de zomer niet voor een groot deel wordt tegengehouden, waardoor het thermische binnenklimaat in een schoolgebouw verbeterd wordt. Houten kozijnen In het ontwerp worden bomen toegepast om de natuur te integreren in het gebouw. Om de natuur nog verder in het gebouw toe te passen gaat de voorkeur uit naar houten kozijnen. Houten kozijnen hebben als nadeel dat ze meer onderhoud nodig hebben dan kunststof kozijnen. Het bedrijf Vilam heeft een lage energiekozijn ontwikkeld die een U-‐waarde heeft van1 en 1,2 W/m2.K. Het kozijnhout is opgebouwd uit een gelamineerde gevingerlast Europees lariks met een thermische 49. Gelamineerd Europees Larikshout onderbreking van Purenit en Polyurethaan hardschuim. Het raamhout heeft dezelfde thermische onderbreking en heeft een U-‐waarde van 1,08 W/m2.K.

50. Thermisch onderbroken kozijn

PASSEND ONDERWIJS

65

Het hout wordt alleen afgewerkt met een laklaag om de structuur van het hout in het zicht te houden. Door het toepassen van deze houten kozijnen geeft dit een ander beeld in de verschillende ruimten binnen het schoolgebouw, dit geeft meer spaninning voor kinderen met ADHD en ADD. In het hoofdstuk leren in de natuur, komt ook naar voren dat hout een positieve werking heeft op de leerprestaties en de ontwikkelingen van verschillende aspecten van leerlingen. Duurzaamheid gelamineerd Europees lariks Bij de verbranding van polyurethaan hardschuim en Purenit komen gassen vrij die hetzelfde zijn als bij de verbranding van natuurproducten zoals hout. Het is wel afhankelijk van de verbrandingsovens en hoe goed het proces wordt beheerst van de verbranding. Polyurthaan hardschuim en Purenit bevatten geen CFK. De producten kunnen in verbinding met hout worden hergebruikt.13

13 bron: http://withagen.paperoutlet.nl/dynamic/media/1/files/Withagen_sandwich_Lariks.pdf 66 PASSEND ONDERWIJS

14. Geluid

Geluid14 kan veel hinder veroorzaken in woningen, maar ook op scholen. Leerlingen worden snel afgeleid en docenten kunnen klachten krijgen zoals vermoeidheid en hoofdpijn. Het bouwbesluit stelt eisen aan de isolatie: • omgevingslawaai zoals verkeers-‐ en industrielawaai; • woongeluiden uit andere woningen en gebouwen; • geluid van installaties buiten de woning; • geluiden uit gemeenschappelijke verkeersruimten

14.1 Frequentie De frequentie geeft het aantal trillingen per seconde aan in Hertz (Hz). Een zuivere toon heeft een frequentie, maar meestal bestaat gelui uit verschillende frequenties. Het maakt daarbij niet uit als het gaat om luchtgeluid of contactgeluid. De spraakfrequentie ligt tussen de 500 en 2000 Hz, een lage pianotoon op 27 Hz en een hoge pianotoon op 4186 Hz. In de bouwakoestiek worden de frequenties in vaste frequentiebanden, de tertsen of octaven verdeeld. Elke octaaf bestaat uit drie tertsbanden. De trillingen in een frequentie binnen een band worden voor een meting bij elkaar opgeteld. De verdeling van de geluidsenergie over de verschillende frequentiebanden wordt het frequentiespectrum van het signaal genoemd. Bij geluidsisolatie wordt over het frequentiespectrum van de geluidsisolatie gesproken. Omdat het omslachtig is om eisen en prestaties als een spectrum te formuleren, is het spectrum omgezet in een getal die wordt gehanteerd in het bouwbesluit, dit zijn: lu;k : de karakteristieke isolatie-‐index voor luchtgeluid in dB lco : de isolatie-‐index voor contactgeluid in dB GA;k : de geluidswering van de uitwendige scheidingsconstructie in dB(A) Ll;A;k : het karakteristiek A-‐gewogen geluidsniveau van installaties in dB (A) Geluid bestaat uit een golfbeweging en een frequentie. Een golf heeft een bepaalde lengte en de frequentie geeft aan hoeveel keer per seconde de golfbeweging plaatsvindt. De geluidssnelheid is de golflengte x frequentie. De geluidssnelheid is de lucht is 340 m/sec. Geluid wordt uitgedrukt in decibel (dB). Hiermee wordt er geen rekening gehouden met de gevoeligheid van het menselijk oor. Hiervoor is een correctie aangebracht, waarmee rekening wordt gehouden hoe luid het geluid het oor binnenkomt. Deze correctie wordt uitgedrukt in dB (A) 14.1.1 Luchtgeluid en contactgeluid Luchtgeluid is geluid dat afkomstig is van een bron die lucht rechtstreek in trilling brengt, bijvoorbeeld stembanden en radio. Luchtgeluid kan worden overgedragen naar een andere ruimte. Als in een ruimte lucht in trilling wordt gebracht, kan de scheidingsconstructie in trilling worden gebracht en vervolgens de lucht in de andere ruimte. 14 bron: http://www.rockwool.nl/bouwfysica/akoestiek/

PASSEND ONDERWIJS

67

Contactgeluid is van een bron die een constructie in trilling brengt, waardoor de constructie de lucht weer in trilling brengt., bijvoorbeeld een klopboor en dichtslaande deuren. De constructie werkt als klankbord en verhoogt het geluidsniveau van de constructie die in een ruimte binnenkomt. De overdracht van geluid is niet alleen afhankelijk van de scheidingsconstructie, maar ook van de opbouw van de constructie en de aansluitingen tussen de verschillende constructiedelen (kieren en naden) en de technische voorzieningen (doorvoeren en geluidslekken) een belangrijke rol. Bij een grotere massa van de constructie is er een groter geluidsisolatie. Beton, steen en hout hebben een hoge massa die veel geluid tegen houden. Als de constructie een massa kleiner dan 100 kg/m2 heeft kunnen er problemen als coïncidentie optreden. Bij hogere frequenties moet er meer geluidsisolatie worden toegepast. 14.1.2 Coïncidentie Een constructie heeft een eigen frequentiewaarde waarbij de constructie makkelijk in trilling wordt gebracht en het geluid makkelijk door de constructie heen gaat. Dit wordt coïncidentie genoemd. Zware wanden (beton) hebben een lage coincidentiefrequentie (fg) en worden minder snel in trilling gebracht. De frequentie wordt niet door het menselijk oor waargenomen. Onderstaande tabel geeft enkele frequenties van materialen weer. materiaal

fg-d

voorbeeld 1: d (mm)

fg (Hz)

voorbeeld 2: d (mm)

fg (Hz)

staal

12800

1

12800

3

4267

beton

17300

100

173

200

87

kalkzandsteen

21400

100

214

210

100

gipskarton

35500

12,5

2840

15

2367

hout

2500

12

208

22

114

lood

51200

0,5

120400

2

25600

Tabel: Voorbeelden van grensfrequentie voor coïncidentie (fg). fg·d = materiaalconstante d = dikte van de constructie in mm

14.1.3 Spouwresonantie Door een grote massa kan er voldaan worden aan de geluidsisolatie-‐eisen in het bouwbesluit. Ook kan ervoor gekozen worden om een spouw toe te passen. De luchtlaag tussen de twee wanden fungeert als veer. Dit soort constructies wordt het massa-‐veer-‐ massa constructie genoemd. Deze constructies hebben ook hun eigen frequentie (resonantiefrequentie) die de constructie makkelijk in trilling kunnen brengen. De geluidsisolatie van de constructies is beperkt. Daarom wordt een spouw voorzien van geluidsabsorberende materiaal. Dit kan bijvoorbeeld door steenwol toe te passen. De spouwresonantie wordt hiermee ook voor een deel onderdrukt. Lucht wordt vervangen door isolatie, wat de geluidsisolatie ten goede komt. 68 PASSEND ONDERWIJS

14.1.4 Nagalmtijd Nagalm ontstaat in een ruimte als het invallend geluid wordt gereflecteerd en in mindere mate wordt geabsorbeerd. Bij harde oppervlakten (beton en baksteen) wordt geluid weinig geabsorbeerd. De nagalmtijd is, de tijd in seconden die nodig is om het geluidsdrukniveau te laten dalen met 60 dB nadat een geluidsbron uitgeschakeld wordt. Over het algemeen wordt ligt een goede nagalmtijd tussen de 0,4 en 0,6 seconde. Nagalm is afhankelijk van volume, de vorm en het aantal m2 geluidsabsorberende materialen. Hoe groter het oppervlak van geluidsabsorberende materialen, hoe korter de nagalmtijd. Dit betekent dit in een ruimte 50 m2 akoestische materiaal met geluidsabsorptie 0,50 evenveel zal bijdragen als 25m2 akoestische materiaal met geluidsabsorptie 1,00. Dus hoe hoger de geluidsabsorptie van het materiaal, hoe minder geluidsabsorberend materiaal nodig is. Bouwbesluit In de onderstaande tabel staan de eisen voor geluidswering van een onderwijsfunctie. bescherming tegen geluid van buiten bescherming tegen geluid van i nstallaties geluidwering tussen verblijfsruimten van dezelfde gebruiksfunctie beperking van galm geluidwering tussen verblijfsruimten van verschillende gebruiksfunctie isolatie-‐index l uchtgeluid ( l lu:k) isolatie-‐index contactgeluid ( l co) isolatie-‐index l uchtgeluid ( l lu:k) isolatie-‐index contactgeluid ( l co) * voor e en onderwijsfunctie zijn hier geen nadere e isen aan gesteld.

dB(A) ≤ 30 ≤ 30 * *

art. 3.1 art.3.2 art. 3.3 art. 3.4 art. 3.5

van besloten ruimte naar verblijfsgebied (VG) van besloten ruimte naar verblijfsgebied (VG) van besloten ruimte naar besloten ruimte (geen VG) van besloten ruimte naar besloten ruimte (geen VG)

dB ≤ 28

≥ 0 ≥ -‐5 ≥ 0 ≥ -‐5

Toelichting bouwbesluit Art. 3.1 heeft betrekking op bescherming tegen geluid van lucht-, weg-, en verkeerlawaai. Art. 3.2 geldt voor een toilet met waterspoeling, een kraan, een mechanisch ventilatiesysteem, een warmwatertoestel, een installatie voor het verhogen van waterdruk of een lift

14.2 Geluid op school15 Bij de plafondafwerking moet rekening worden gehouden met de akoestiek. Voor goedhorende mensen kunnen bepaalde geluiden soms al hinderlijk zijn, bijvoorbeeld een motorkettingzaag of vrachtverkeer of een deur die hard dichtslaat. Mensen die gevoelig zijn voor geluiden, ook wel hyperacusis genoemd, hebben een lagere tolerantie voor geluiden. Voor deze mensen zijn gewone geluiden vaak niet te verdragen, zoals: lopende kraan, wc die doorgetrokken wordt of het gerammel van de afwas, schreeuwende kinderen enz. Bij sommige mensen doet dit geluid pijn aan de oren. Kinderen met een vorm van autisme kunnen ook last hebben van harde geluiden. Maar ook in een drukke omgeving kunnen deze mensen heel slecht anderen verstaan. Volgens Amerikaanse gegevens is 40% van de mensen met een autistisch aandoening overgevoelig voor harde geluiden. Ook leerkrachten uit klaslokalen met slechte akoestiek zijn vaker ziek thuis dan anderen. Bij kinderen neemt de gehoorschade door lawaai toe.2 Hieronder wordt dit nader toegelicht. 15 bron: www.gezondheid.be 1

PASSEND ONDERWIJS

69

14.2.1 Gehoorschade leraren Uit Duits onderzoek blijkt dat 80% van de leraren zich belast voelt door lawaai in hun werkomgeving. Een studie van het National Center for Educational Statistics heeft onderzocht dat leraren minstens twee dagen missen door vocale vermoeidheid die wordt veroorzaakt door stemverheffing om boven het achtergrondlawaai uit te komen. De Heriot-‐Watt University van Edinburgh stelt dat leraren die lesgeven in een slechte akoestische lokalen vaker ziek thuis zijn dan de leraren die lesgeven met goed akoestiek. 14.2.2 Gehoorschade leerlingen De Gentse professor Vinck heeft in zijn eigen praktijk een stijging van 60% van de gevallen met tinnitus (oorsuizingen) geconstateerd ten opzichte van 10 jaar geleden. Duitse KNO artsen vrezen dat een derde van de jongeren op hun 50e een hoorapparaat zullen dragen. Geluiden boven de 80 dB(A) kunnen blijvende gehoorbeschadiging veroorzaken. Het geluidsniveau van 80 dB(A) wordt bereikt als iemand zich op 1 meter niet langer verstaanbaar is. Op basisscholen zijn achtergrondgeluiden gemeten tot 75 dB.16

14.3 Conclusie Uit onderzoek is gebleken dat er 40% van de kinderen met een vorm van autisme overgevoelig is voor harde geluiden. Luchtgeluid en contactgeluid kunnen beperkt worden door scheidingswanden toe te passen, waarbij coïncidentie minimaal optreedt. Door isolatie toe te passen in een spouw wordt de constructie minder in trilling gebracht, waardoor het geluid in een ruimte beperkt wordt. Dit geldt ook voor scheidingswanden tussen verblijfsruimten, bijvoorbeeld twee leslokalen die naast elkaar zijn gelegen. Met voldoende massa van een constructie wordt trilling in de constructie ook beperkt en kan het geluid ook gereduceerd worden. In een klaslokaal kan een leraar hinder ondervinden door geluiden van buiten of door geluiden in het lokaal. Deze hinder kunnen klachten veroorzaken zoals vermoeidheid of ziekte. Leraren moeten door harde geluiden vaak hun stem verheffen. In de lokalen wordt daarom extra maatregelen getroffen, zodat leraren zich verstaanbaar kunnen maken geluiden worden geabsorbeerd, waardoor de kinderen die overgevoelig zijn voor harde geluiden minder hinder ondervinden. Geluid kan in een ruimte met ronde vormen teruggekaatst worden naar een punt binnen die ruimte. Daardoor kan het geluid op die plek harder zijn dan ergens anders in de ruimte. Om dit probleem te voorkomen is Rockfon benaderd voor een oplossing. De technische adviseur stelde voor om de wanden te bekleden met akoestische plaatmateriaal. Hij verwacht dat de wanden meer geluid opnemen dan het plafond. Toch raadde hij aan om zowel het plafond als de wanden akoestische te bekleden. 16 bron: www.gezondescholen.eu. 70 PASSEND ONDERWIJS

15. Ventilatie Ventilatie of luchtverversing is het afvoeren van vervuilde lucht en het toevoeren van zuivere lucht. Vervuilde lucht kan bestaan uit een hoge concentratie CO2, vocht, en verontreinigingen (fijn stof, geurstoffen, ziektekiemen, allergenen en andere verontreinigingen). De kwaliteit van de binnenlucht op scholen hangt af van: 1. Bronnen van verontreiniging in de klas • Aanwezige personen (leerkrachten en leerlingen - Productie van kooldioxide (CO2) en waterdamp bij ademhaling - Productie van zweet en geurstoffen - Verspreiding van vocht en geurstoffen uit natte kleding e.d. - Verspreiding van micro-‐organismen (virussen en bacteriën) en allergenen - Verspreiding van fijn stof • In de school aanwezige bronnen van vervuiling - Verspreiding van (semi-‐) vluchtige stoffen door bouw-‐, afwerking-‐, inrichtings-‐ , en lesmaterialen - Verspreiding van allergenen door planten en bloemen - Verspreiding van micro-‐organismen (schimmels en bacteriën) of delen daarvan o.a. door vochtproblemen. 2. Afvoer van verontreinigingen. Deze is vooral afhankelijke van bouwtechnische kenmerken en gebruik van het gebouw • Aanwezigheid van voldoende en bruikbare ventilatievoorzieningen en het gebruik daarvan • Reinigbaarheid van materialen en voldoende schoonmaak 3. De kwaliteit van de buitenlucht • Locatie van de school met eventuele bronnen van verontreiniging in de directe omgeving van de school, zoals bedrijven en verkeer. De kwaliteit van de binnenlucht kan verbeterd worden door de bronnen aan te pakken en/of ventilatie. Door ventilatie wordt de vervuilde binnenlucht afgevoerd en vervangen door de schonere buitenlucht. Wanneer er onvoldoende ventilatie in een ruimte is, hopen de verontreinigingen zich op. Door de hoge bezettingsgraad op scholen, zijn de leerlingen en de leerkrachten meestal zelf de grootste bronnen van verontreiniging. Een slechte kwaliteit van de binnenlucht kan invloed hebben op de gezondheid. Gezondheidseffecten die kunnen ontstaan zijn: 1. Gezondheidsklachten - Hoofdpijn, vermoeidheid en sufheid - Slijmvliesirritatie van ogen en bovenste luchtwegen - Astma en allergische reacties 2. Infectieziekten 3. Geurhinder

PASSEND ONDERWIJS

71

Uit onderzoek van TNO en GGD is gebleken dat een slechte ventilatie ook negatieve invloed heeft op de leerprestaties en aanleiding geeft tot een verhoogd ziekteverzuim.

15.1 Ventilatienorm CO2

CO2 zit in de lucht. Het is wel afhankelijk van de plaats hoe hoog de CO2 waarde in de lucht is. In een stad met veel verkeer is de CO2 waarde hoger dan een dorpje met weinig verkeer. Dit gehaltes kunnen variëren van 300 ppm (parts per million) tot 500 ppm. De wettelijke norm voor ventilatie in een gebouw is 1000 ppm. Het is afhankelijk van de plaats en tijd wanneer deze waarde wordt bereikt. Ook mensen produceren CO2. Mensen ademen zuurstof (O2) in en het lichaam zet dit om in kooldioxide (CO2) wat wordt uitgeademd. Hoe hoger de CO2 waarde in een ruimte door onvoldoende ventilatie, des te groter is de kans op lichamelijke klachten. Daarom is een zo laag mogelijk haalbare ∆CO2 waarde gewenst. (∆CO2 = CO2 binnen – CO2 buiten). In het onderzoek naar ventilatie door de GGD (F.Duijm, 2006) staat als aanbeveling voor ∆CO2 <250 ppm. Voor een volwassen zitten persoon is de CO2 productie 20 l/uur = 0,02 m3/h. Iemand in beweging produceert ongeveer het dubbele. Dit geldt voor een volwassene, voor kinderen is deze productie lager. Tijdens rekenen, taal, handenarbeid en tekenen produceert een kind in leeftijd 8 -‐11 jaar ongeveer 9-‐12 l/uur = 0,1 m3/h.

15.2 Vocht In Nederland hebben veel woningen last van vochtproblemen. Dit kom deels omdat het grondwater vrij dicht onder het maaiveld staat in bepaalde delen van het land. En het klimaat in Nederland wordt sterk beïnvloed door de nabijheid van de zee, waardoor het bijna het gehele jaar vrij vochtig kan blijven. Problemen die ontstaan door vocht in een woning zijn o.a.: zichtbare vochtplekken, schimmelgroei en een muffe lucht.

15.3 Ventilatiesystemen Ventilatiesystemen kunnen worden onderverdeeld in: • natuurlijke ventilatie • natuurlijke ventilatie met mechanische aanvoer • natuurlijke ventilatie met mechanische afvoer • mechanische aanvoer en afvoer 15.3.1 Natuurlijke ventilatie Bij natuurlijke ventilatie is er sprak van lucht die tot stand komt door verschillen in winddruk en temperatuur tussen binnen en buiten. Toe-‐ en afvoer vinden plaats via (regelbare) ventilatievoorzieningen in de gevels, overstroomvoorzieningen in de binnenwanden en (verticale) afvoerkanalen. 72 PASSEND ONDERWIJS

Voordelen van natuurlijke ventilatie zijn: - Gebruikers kunnen zelf de ventilatie in een ruimte regelen - De ventilatiestroom die gehaald kan worden, is vaak groter dan vereist, waardoor het systeem goed kan functioneren Nadelen van natuurlijke ventilatie zijn: - Het systeem is sterk afhankelijk van het gebruik, de bruikbaarheid en de effectiviteit van de ventilatievoorziening - Natuurlijke ventilatie is afhankelijk van de weersomstandigheden. De luchtstroom wordt bepaald door de winddruk, de plaats van de ventilatiekanalen en uitmondingen ten opzichte van de windrichting en door het verschil tussen binnen-‐ en buitentemperatuur. Wanneer de buitentemperatuur laag is en de binnentemperatuur normaal, is het moeilijk om zonder tocht te ventileren. Daarom worden bij sommige scholen zelfregulerende natuurlijke toevoerroosters toegepast, die sluiten bij meer wind. - Hinderlijke omgevingslawaai 15.3.2 Mechanische ventilatie in combinatie met natuurlijke ventilatie 1. Mechanische toevoer en natuurlijke afvoer van lucht Hierbij wordt via een kanalensysteem mechanisch lucht in een ruimte gebracht en zorgen afvoeropeningen in de gevels en/of verticale ventilatiekanalen voor de natuurlijke afvoer. Met dit systeem ontstaan er overdruk in de ruimte. Dit wordt ook bijna niet toegepast, maar kan nuttig zijn bij ernstige buitenlucht-‐ of bodemverontreiniging. In een dergelijke geval kan er bijvoorbeeld selectief lucht worden aangevoerd via de schone zijde van het gebouw. 2. Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer van lucht Regelbare ventilatievoorzieningen in gevels, zoals ramen en roosters zorgen voor de toevoer van de lucht. De afvoer vindt plaats door een afzuiging die mechanisch wordt aangedreven. De mechanische afvoer moet regelbaar zijn. Als de toevoer verandert, moet de afvoer ook worden aangepast. 3. Gebalanceerde ventilatie: mechanische toe-‐ en afvoer van lucht Lucht wordt via een kanalensysteem mechanisch toegevoerd in een ruimte en mechanisch uit dezelfde of een aangrenzende ruimte afgevoerd. Bij sommige systemen vindt warmte-‐uitwisseling plaats tussen de ingeblazen buitenlucht en de afgevoerde binnenlucht. Daardoor wordt het warmteverlies in de winter beperkt gehouden. Een nadeel is dat de ruimte inde zomer langzaam afkoelt, tenzij de mogelijkheid bestaat om de luchtstroom buiten de warmtewisselaar om te leiden. 4. Hybridesysteem Dit is een combinatie van natuurlijke en mechanische ventilatie. Als natuurlijke ventilatie niet voldoende werkt wordt mechanische ventilatie ingeschakeld. Als door de mechanische ventilatie een ruimte wordt verwarmt is er sprake van luchtverwarming. Als dit systeem ook kan koelen is er sprake van airconditioning.

PASSEND ONDERWIJS

73

Voordelen van mechanische ventilatie - Mechanische ventilatie is minder afhankelijk van weersomstandigheden dan natuurlijke ventilatie. Dit systeem is ook bijna constant. De natuurlijke afvoer in systeem A en de natuurlijke toevoer in systeem B blijven wel mede afhankelijk van de winddruk en temperatuur. - Systemen met mechanische toevoer bieden de mogelijkheden om lucht aan te zuigen vanaf de relatief schone zijde (bijvoorbeeld bij een locatie langs een drukke weg). Dit geldt ook geluid. Nadelen van mechanische ventilatie - De ontwerpeisen t.a.v. de capaciteit van het systeem zijn te laag - Het systeem is gevoelig voor fouten in aanleg, inregeling en gebrekkig onderhoud - Systemen waarin water(damp) zich bevindt, zoals koelsecties, kunnen een gunstig klimaat creëren voor micro-‐organismen. Dit kan tot gevolg hebben dat door de ongezonde lucht, mensen ziek kunnen worden. Dit kan voorkomen worden door goed onderhoud van het systeem. - Het systeem kan zorgen voor geluidsoverlast - Bij kleinere installaties, zonder luchtbevochtiging, kan schimmelgroei in de kanalen ontstaan.


15.4 Keuze ventilatiesysteem 15.4.1 CO2 detectiesysteem Omdat er een nieuw ontwerp voor de school OBS Het Ruimteschip is ontwerpen, wordt er ook een ventilatiesysteem toegepast die het meest optimaal is en voldoet aan de aanbevolen normen. Om te zorgen dat de ∆CO2 gehalte niet boven de 250 ppm stijgt wordt een CO2 detectiesysteem geïnstalleerd. Het kan voorkomen dat door verkeerde inregeling of aanleggen van de installaties de CO2 waarde toch boven de norm komt. Ook is het mogelijk dat door slijtage de installaties niet voldoende werken. Het detectiesysteem zorgt ervoor dat er altijd een gezonde luchtkwaliteit in de ruimten aanwezig zijn. Verder zorgt het detectiesysteem ervoor dat er niet wordt geventileerd in ruimten waar geen personen aanwezig zijn, zoals spreekkamers. Als er geen verhoogde CO2 concentratie wordt gemeten in de ruimte, zal de ventilator de lucht ook niet afvoeren. Dit zorgt voor energiebesparing op de school. 15.4.2 Aanvoer Bij de zelfregulerende roosters wordt er natuurlijke geventileerd. Het nadeel van de zelfregulerende roosters is dat ze sluiten bij een hoge windsnelheid, daardoor wordt er niet meer geventileerd in een ruimte. Waardoor de temperatuur, vochtgehalte en CO2 kan oplopen in een ruimte en een slecht binnenklimaat ontstaat. Daarom moeten een systeem worden toegepast die altijd zorgt voor aanvoer van verse lucht en tocht voorkomt in een ruimte. Daarom wordt er gekozen voor een hybride systeem. Die zowel natuurlijke als mechanische de toevoer van lucht regelt. De zelfregulerende roosters worden akoestische uitgevoerd, waardoor er minimale geluidsbelasting in een lokaal aanwezig is en kinderen minder snel worden afgeleid. 15.4.3 Afvoer De afvoer wordt mechanisch geregeld via een centraal apparaat die is afgestemd op de hoeveelheid personen in een ruimte en de CO2 detectiesysteem.

PASSEND ONDERWIJS

75

16. Brandveiligheid Voor de uitwerking van de brandveiligheid is het stappenplan utiliteitsbouw (bijlage S) van adviesbureau Nieman gehanteerd. Niet alle stappen zijn beschreven, omdat sommige stappen niet van toepassing zijn. Hieronder zijn worden de minimale eisen genoemd voor brandveiligheid die staan in het bouwbesluit voor een onderwijsfunctie.

16.1 Brandcompartimenten Brandcompartimenten • Een besloten ruimte ligt in een brandcompartiment. Dit geldt niet voor een toiletruimte, een badruimte, een meterruimte en een opstelplaats voor een verbrandingstoestel niet gelegen in een stookruimte als bedoeld in artikel 4.88, vierde lid, en een liftschacht die wat betreft de klasse van de brandvoortplanting en de mate van rookproductie voldoet aan de eisen van een brand-‐ en rookvrije vluchtroute. Omvang • Een brandcompartimentering heeft een maximale gebruiksoppervlakte van 1000 m2. Technische ruimte • Een technische ruimte groter dan 50 m2 is een brandcompartiment. Opslag brandgevaarlijke stoffen • Een ruimte voor de opslag van bij ministeriële regeling aangegeven brandbare, brandbevorderende of bij brand gevaar opleverende stoffen, is een brandcompartiment. Stookruimte • Art 4.88 vierde lid; Een ruimte waarin een of meer opstelplaatsen voor verbrandingstoestellen liggen met een totale nominale belasting van meer dan 130 kW, is een stookruimte. Overige • Een ruimte waardoor een brand-‐ en rookvrije vluchtroute voert, behoort niet tot een brandcompartiment. 76 PASSEND ONDERWIJS

16.2 Rookcompartimenten Indeling • Een brandcompartiment is ingedeeld in een of meer rookcompartimenten. Maximale toelaatbare loopafstanden vanuit een punt in verblijfsgebieden en verblijfsruimten • De loopafstand tussen een punt in een verblijfsgebied en een toegang van het rookcompartiment waarin het verblijfsgebied ligt, is niet groter dan 30 meter. Bij het bepalen van de loopafstand wordt een constructie-‐onderdeel, niet zijnde een bouwconstructie, dat in het verblijfsgebied ligt, buiten beschouwing gelaten en wordt de loopafstand die in het verblijfsgebied ligt, met 1,5 vermenigvuldigd. • De loopafstand tussen een punt in een verblijfsruimte en een toegang van het rookcompartiment waarin de verblijfsruimte ligt, is niet groter dan 30 meter. Maximale oppervlakte in geval van slechts een uitgang (art 2.148 lid 2) • Een rookcompartiment heeft een of meer toegangen, met een minimum van twee indien de gebruiksoppervlakte van het rookcompartiment groter is 300 m2. Maximale hoogteverschil binnen een rookcompartiment • Het hoogteverschil tussen de vloer van een verblijfsgebied en een vloer ter plaatse van een toegang waarop het verblijfsgebied is aangewezen, van het rookcompartiment waarin het verblijfsgebied ligt, is niet groter dan 4 m. Vluchten uit verblijfsruimte (art. 2.148 lid 3,4,5,7) • De getalwaarde van de breedte van de totale vrije doorgang in mm van de toegangen van een rookcompartiment, is ten minste de getalwaarde van de op die toegangen aangewezen gebruiksoppervlakte van dat rookcompartiment in m², vermenigvuldigd met de in tabel 2.145.2 aangegeven waarde, met een minimum van 0,85 m voor elke toegang. (getalwaarde …..) • Een deur van een toegang van een rookcompartiment draait bij het openen niet tegen de vluchtrichting in, indien de op die toegang aangewezen gebruiksoppervlakte van dat rookcompartiment groter is dan de 75 m2. Een nooddeur kan geen schuifdeur zijn. • Een deur van een toegang van een rookcompartiment draait bij het openen niet tegen de vluchtrichting in, indien de deur van een toegang van een in dat compartiment gelegen verblijfsgebied of verblijfsruimte niet indraait tegen de vluchtrichting als bedoeld in artikel 2.146, negende lid. Een nooddeur kan geen schuifdeur zijn. • Art 2.146 lid 9 De deur van een toegang van een verblijfsgebied of een verblijfsruimte draait bij het openen niet tegen de vluchtrichting in, indien de op die toegang aangewezen vloeroppervlakte van dat verblijfsgebied of van die verblijfsruimte groter is dan 50 m2. Een nooddeur kan geen schuifdeur zijn. • Indien volgens het tweede lid twee toegangen zijn vereist, is de afstand tussen een punt van de ene toegang en een punt van de andere toegang ten minste 5 m.

PASSEND ONDERWIJS

77

Een toegang als bedoeld in het tiende lid: a. is een toegang van het rookcompartiment waarin die ruimte ligt, b. is een toegang waarbij een route begint die niet door een verblijfsruimte, een toiletruimte, een badruimte of een technische ruimte naar een toegang van het rookcompartiment voert, of c. is een toegang van een andere verblijfsruimte, indien die verblijfsruimte ten minste twee toegangen heeft als bedoeld in onderdeel a of onderdeel b van dit lid.

16.3 Controle vluchten uit rookcompartiment en bepalen plaats en aantal vluchtroutes Rookvrije vluchtroutes • Ter plaatse van een toegang van een rookcompartiment beginnen ten minste twee rookvrije vluchtroutes die behalve bij de toegang nergens samenvallen. • In afwijking van het eerste lid, kan worden volstaan met één vluchtroute, indien het rookcompartiment meer dan een toegang heeft en ten minste twee van de ter plaatse van die toegangen beginnende vluchtroutes nergens samenvallen. • Delen van de twee vluchtroutes als bedoeld in het eerste en tweede lid, kunnen voorzover deze in een veiligheidstrappenhuis liggen, samenvallen. • In afwijking van het eerste lid, kunnen de eerste gedeelten van de twee vluchtroutes samenvallen, indien deze gedeelten een brand-‐ en rookvrije vluchtroute zijn en de totale gebruiksoppervlakte aan rookcompartiment die is aangewezen op deze gedeelten, niet groter is dan 300 m2 • Onverminderd het zesde lid, kunnen de eerste gedeelten van de twee vluchtroutes uitsluitend samenvallen over een lengte die niet groter is dan 15 meter. Bij het bepalen van de lengte worden gedeelten die in een veiligheidstrappenhuis liggen buiten beschouwing gelaten. Veiligheidstrappenhuis • Een vluchttrappenhuis waarbinnen een hoogteverschil van meer dan 8 m kan worden overbrugd, voldoet aan de voorschriften die van toepassing zijn op een ruimte waardoor een brand-‐ en rookvrije vluchtroute voert.

16.4 Controle inrichting van vluchtroutes Een niet-‐besloten ruimte waardoor een rookvrije vluchtroute voert, heeft een voorziening voor de afvoer van rook met een component voor toevoer van verse lucht en een component voor afvoer van rook, met een zodanige capaciteit dat die ruimte tijdens brand gedurende langere tijd kan worden gebruikt voor het uitvoeren van reddingswerkzaamheden en bluswerkzaamheden. 78 PASSEND ONDERWIJS

Breedte en hoogte deuren en gangen • Een rookvrije vluchtroute heeft een vrije doorgang met een breedte die niet kleiner is dan 0,85 m en een hoogte van ten minste 2,3 m. De breedte geldt niet voor een verkeersroute voorzover deze over een trap voert. • Een verkeersroute die begint bij een toegang als bedoeld in artikel 4.11, heeft over de volle lengte een vrije doorgang met een breedte van ten minste 0,85 m en een hoogte van ten minste 2,3 meter. De breedte geldt niet voor een verkeersroute voor zover deze over een trap voert. Draairichting van deuren • Een deur die in de rookvrije vluchtroute ligt, draait bij het openen niet tegen de vluchtrichting in, indien de totale op die deur aangewezen gebruiksoppervlakte aan rookcompartiment, groter is dan 75 m2. Een nooddeur kan geen schuifdeur zijn. • Indien een deur van een toegang van een rookcompartiment niet tegen de vluchtrichting indraait, als bedoeld in artikel 2.148, vierde lid, draait geen enkele deur die in een rookvrije vluchtroute van dat rookcompartiment ligt, bij het openen tegen de vluchtrichting in. Een nooddeur kan geen schuifdeur zijn. Opvang-‐ en doorstroomcapaciteit trappenhuis • Een ruimte waardoor een rookvrije vluchtroute voert, heeft een opvangcapaciteit en een doorstroomcapaciteit, die voldoen aan de bij ministeriële regeling gegeven voorschriften. Ook bouwwerken die geen gebouw zijn moeten zodanig zijn ingericht dat zij vluchtroutes hebben met voldoende capaciteit voor het snel en veilig kunnen vluchten. De capaciteit moet zijn afgestemd op het aantal personen dat naar verwachting doorgaans aanwezig is. Bepalend hierbij zijn de doorstroomintensiteit en de loopsnelheid. Wat betreft de doorstroomintensiteit mag men uitgaan van de volgende rekenregels: -‐ per 55 cm breedte van een deur of vluchtroute: 50 personen per minuut; -‐ per trap die voldoet aan kolom A van tabel 2.28: 25 personen per minuut, en -‐ per trap die voldoet aan kolom B van tabel 2.28: 50 personen per minuut. Wat de loopsnelheid betreft, mag in de regel zijn uitgegaan van 50 m per minuut. Voor voetbalstadions gelden andere dan de hiervoor genoemde rekenregels. Indien er voor dergelijke stadions is uitgegaan van de norm 'Brandbeveiliging voetbalstadions' (Inspectie voor het Brandweerwezen, januari 1988), mag men aannemen dat deze accommodaties voldoende veilig zijn met het oog op het vluchten. Voor het bereiken van een veilige plaats geldt als algemeen uitgangspunt dat de gebruikers van het bouwwerk in twee richtingen moeten kunnen vluchten om het aansluitende terrein te bereiken. • De loopafstand tussen een toegang van een rookcompartiment en ten minste een toegang van een vluchttrappenhuis is niet groter dan 30 m.

PASSEND ONDERWIJS

79

16.5 Vaststellen prestatie eisen tussen ruimten Weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag (WBDBO) (Afd. 2.13 art 2.106) • De volgens NEN 6068 bepaalde weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag van een brandcompartiment naar een ander brandcompartiment, een besloten ruimte waardoor een van rook en van brand gevrijwaarde vluchtroute voert, en een niet besloten veiligheidstrappenhuis is niet lager dan 60 minuten. • Het derde lid geldt niet voor een brandcompartiment bestemd voor de opslag van bij ministeriële regeling aangegeven brandbare, brandbevorderende of bij brand gevaar opleverende stoffen. Rookwerendheid • De volgens NEN 6075 bepaalde weerstand tegen rookdoorgang van een rookcompartiment naar een besloten ruimte in het brandcompartiment is niet lager dan 30 minuten. Zelfsluitende deuren • In een inwendige scheidingsconstructie van een brandcompartiment waarvoor een eis voor de weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag geldt, bevindt zich geen ander beweegbaar constructie-‐onderdeel dan een zelfsluitende deur. • In een inwendige scheidingsconstructie van een rookcompartiment waarvoor een weerstand tegen rookdoorgang geldt, bevindt zich geen beweegbaar constructie-‐ onderdeel anders dan een zelfsluitend constructie-‐onderdeel.

16.6 Brandwerendheid met betrekking tot bezwijken Hoofddraagconstructie • Een uiterste grenstoestand van een bouwconstructie waarvan het bezwijken leidt tot het onbruikbaar worden van een rookvrije vluchtroute, wordt gedurende 30 minuten niet overschreden bij de volgens NEN 6702 bepaalde bijzondere belastingscombinaties die kunnen optreden bij brand. • Onverminderd het eerste lid, wordt een uiterste grenstoestand van de hoofddraagconstructie van een gebruiksfunctie waarvan een vloer van een verblijfsgebied hoger ligt dan 5 m boven het meetniveau, gedurende 90 minuten niet overschreden bij de volgens NEN 6702 bepaalde bijzondere belastingscombinaties die kunnen optreden bij brand. • In afwijking van het vierde en vijfde lid, wordt de tijdsduur van de brandwerendheid met 30 minuten verlaagd, indien de volgens NEN 6090 bepaalde permanente vuurbelasting van het bouwwerk waarvan de hoofddraagconstructie deel uitmaakt niet groter is dan 500 MJ/m². 80 PASSEND ONDERWIJS

Constructies die rookvrije routes dragen • De volgens NEN 6068 bepaalde weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag tussen rookvrije vluchtroutes bedraagt ten minste 30 minuten. Dit geldt niet voor een samenvallend gedeelde en aan het begin van twee rookvrije vluchtroutes als bedoeld in de artikelen 2.156, eerste lid en 2.157, eerste lid. • Een inwendige scheidingsconstructie tussen twee rookvrije vluchtroutes bevat geen ander beweegbaar constructie-‐onderdeel dan een zelfsluitende deur.

16.7 Gedrag van materialen Brandvoortplantingsklasse (art. 2.91) • Een constructie-‐onderdeel heeft aan een zijde die niet grenst aan de buitenlucht, een volgens NEN 6065 bepaalde bijdrage tot brandvoortplanting, die voldoet aan de klasse die voor die zijde is aangegeven in tabel 2.91. Tabel 2.91 Klasse binnenzijde grenzend aan Brand en rookvrije vluchtroute 2 rookvrije vluchtroute 4 overig 4 • Een constructie-‐onderdeel niet zijnde een deur, een raam, een kozijn of een daarmee gelijk te stellen constructie-‐onderdeel, heeft aan een zijde die grenst aan de buitenlucht, een volgens NEN 6065 bepaalde bijdrage tot brandvoortplanting, die voldoet aan de klasse die voor die zijde is aangegeven in tabel 2.91. Een deur, een raam, een kozijn of een daarmee gelijk te stellen constructie-‐onderdeel voldoet aan klasse 4. • Een gedeelte van een constructie-‐onderdeel dat hoger ligt dan 13 m boven het meetniveau, heeft aan een zijde die grenst aan de buitenlucht, een volgens NEN 6065 bepaalde bijdrage tot brandvoortplanting, die voldoet aan klasse 2. • Een constructie-‐onderdeel van een bouwwerk waarvan een vloer van een verblijfsgebied hoger ligt dan 5 m boven het meetniveau, heeft aan een zijde die grenst aan de buitenlucht, vanaf het aansluitende terrein tot een hoogte van ten minste 2,5 m daarboven, een volgens NEN 6065 bepaalde bijdrage tot brandvoortplanting, die voldoet aan klasse 1. Tabel 2.91 buitenzijde grenzend aan Brand en rookvrije vluchtroute rookvrije vluchtroute overig

Klasse 2 4 4

PASSEND ONDERWIJS

81

•

De artikelen 2.92 en artikel 2.93 gelden niet voor de bovenzijde van:

a. b. c. d.

een vloer, een hellingbaan, een trap en een dak.

•

Een vloer, een hellingbaan of een trap heeft aan de bovenzijde een volgens NEN 1775 bepaalde bijdrage tot brandvoortplanting, die voldoet aan de klasse die is aangegeven in tabel 2.91. Tabel 2.91 bovenzijde grenzen aan Brand en rookvrije vluchtroute rookvrije vluchtroute overig

Klasse T1 T3 T3

Op ten hoogste 5 % van de totale oppervlakte van de constructie-‐onderdelen van elke afzonderlijke ruimte, waarvoor volgens de artikelen 2.92 tot en met 2.94 een eis geldt, is de eis niet van toepassing. Rookdichtheid (art 2.126) • Een constructie-‐onderdeel heeft aan een zijde die grenst aan de binnenlucht, een volgens NEN 6066 bepaalde rookdichtheid van ten hoogste 10 m-‐1. • Indien een constructie-‐onderdeel aan een zijde die grenst aan de binnenlucht in een besloten ruimte waardoor een brand-‐ en rookvrije vluchtroute voert, een volgens NEN 6065 bepaalde bijdrage tot brandvoortplanting heeft die voldoet aan klasse 2, maar niet aan klasse 1, heeft dat constructie-‐onderdeel aan die zijde, in afwijking van het eerste lid, een rookproductie met een volgens NEN 6066bepaalde rookdichtheid van ten hoogste 2,2 m-‐1. • Indien een constructie-‐onderdeel aan een zijde die grenst aan de binnenlucht in een besloten ruimte waardoor een brand-‐ en rookvrije vluchtroute voert, een volgens NEN 6065 bepaalde bijdrage tot brandvoortplanting heeft die voldoet aan klasse 1, heeft dat constructie-‐onderdeel aan die zijde, in afwijking van het eerste lid, een rookproductie met een volgens NEN 6066 bepaalde rookdichtheid van ten hoogste 5,4 m-‐1. Artikel 2.126, tweede tot en met elfde, dertiende en veertiende lid, geldt niet voor de bovenzijde van: • • •

een vloer, een hellingbaan en een trap.


Op ten hoogste 5% van de totale oppervlakte van de constructie-‐onderdelen van elke afzonderlijke ruimte waarvoor volgens artikel 2.126 een eis geldt, is die eis niet van toepassing. Onbrandbaarheid (afd 2.11) Art. 2.82 stookplaats Materiaal, toegepast ter plaatse van of in de nabijheid van een stookplaats van een gebruiksfunctie is, bepaald volgens NEN 6064, onbrandbaar, indien: a. ter plaatse van of in de nabijheid van die stookplaats een intensiteit van de warmtestraling kan optreden, die, bepaald volgens NEN 6061, groter is dan 2 kW/m², of b. in het materiaal een temperatuur kan optreden, die, bepaald volgens NEN 6061, hoger is dan 363 K. Art 2.83 schacht, koker en kanaal Materiaal toegepast aan de binnenzijde van een schacht, een koker of een kanaal met een inwendige doorsnede groter dan 0,015 m² en grenzend aan meer dan een brandcompartiment, is, bepaald volgens NEN 6064, onbrandbaar over een dikte van ten minste 0,01 m, gemeten loodrecht op de binnenzijde. Dit geldt niet indien de schacht, de koker of het kanaal ligt in en uitsluitend is bestemd voor een of meer boven elkaar gelegen toiletruimten of badruimten. Art. 2.84 rookafvoer Lid 1. Een voorziening voor de afvoer van rook is, bepaald volgens NEN 6062, brandveilig. Lid 2. Materiaal waaruit een voorziening voor de afvoer van rook is samengesteld, is, bepaald volgens NEN 6064, onbrandbaar. Dit geldt uitsluitend indien in dat materiaal een temperatuur, bepaald volgensNEN 6062, kan optreden van meer dan 363 K. Lid 3. De horizontale afstand tussen de uitmonding van een voorziening voor de afvoer van rook van een op vaste brandstof gestookt toestel en een brandgevaarlijk dak van een ander bouwwerk is ten minste 15 m. Permanente vuurbelasting veiligheidstrappenhuis (afd 2.18, art 2.170) • Het product van de volgens NEN 6090 bepaalde permanente vuurbelasting en de netto-‐vloeroppervlakte van een veiligheidstrappenhuis is per bouwlaag ten hoogste 3.500 MJ. Vliegvuurbestendige dakbedekking (art 2.85) Lid 1. Een dak van een bouwwerk waarin de gebruiksfunctie ligt is, bepaald volgens NEN 6063, niet brandgevaarlijk.

PASSEND ONDERWIJS

83

Lid 2. Het eerste lid geldt niet, indien het bouwwerk waarin een gebruiksfunctie ligt: a. geen vloer van een verblijfsgebied heeft, die hoger ligt dan 5 m boven het meetniveau, en b. geen brandgevaarlijk dak heeft op een horizontale afstand van de perceelsgrens van minder dan 15 m; indien het perceel waarop het bouwwerk ligt, grenst aan een openbare weg, openbaar water of openbaar groen, wordt de afstand aangehouden tot het hart van die weg, dat water of dat groen.

16.8 Brandveiligheidsinstallatie Brandslanghaspels (Afd. 2.21) • Een gebruiksfunctie heeft ten minste een al dan niet gemeenschappelijke brandslanghaspel. • Het aantal brandslanghaspels is zodanig dat de loopafstand tussen een brandslanghaspel en elk punt van de vloer van een gebruiksfunctie niet groter is dan de lengte van de brandslang, vermeerderd met 5 m. Dit geldt niet voor de vloer van een niet in een verblijfsgebied gelegen ruimte, die vanaf de toegang van de gebruiksfunctie niet door besloten ruimten kan worden bereikt. • Een brandslanghaspel als bedoeld in artikel 2.191, tweede en derde lid: a. is aangesloten op een voorziening voor drinkwater als bedoeld in artikel 3.120, en b. ligt niet in een vluchttrappenhuis. •

Een brandslanghaspel als bedoeld in artikel 2.191, tweede en derde lid, heeft een slang met:

a. een lengte van niet meer dan 30 m en b. een statische druk van niet minder dan 100 kPa en een capaciteit van 1,3 m³/h, bij gelijktijdig gebruik van twee brandslanghaspels aangesloten op dezelfde voorziening voor drinkwater. Droge blusleidingen (Afd 2.21) • Een gebruiksfunctie met een verblijfsgebied waarvan de vloer hoger ligt dan 20 m boven het meetniveau, heeft ten minste een al dan niet gemeenschappelijke droge blusleiding. • Het aantal droge blusleidingen is zodanig dat de loopafstand tussen een brandslangaansluiting van een droge blusleiding en een toegang van een op die aansluiting aangewezen rookcompartiment niet groter is dan 35 m. • Een droge blusleiding als bedoeld in artikel 2.191, eerste lid, voldoet aan NEN 1594. 84 PASSEND ONDERWIJS

Brandweerliften (niet van toepassing) (Afd2.20) • Een gebruiksfunctie waarin een vloer van een verblijfsgebied voor het verblijven van mensen hoger ligt dan 20 m boven het meetniveau, heeft een al dan niet gemeenschappelijke brandweerlift. Noodverlichting (Afd. 2.8) • Een verlichtingsinstallatie van een verblijfsruimte met een vloeroppervlakte die groter is dan de 150 m2, is aangesloten op een voorziening voor noodstroom als bedoeld in artikel 2.47, tweede lid. • Een verlichtingsinstallatie van een besloten ruimte waardoor een rookvrije vluchtroute voert, als bedoeld in artikel 2.57, tweede lid, is aangesloten op een voorziening voor noodstroom als bedoeld in artikel 2.47, tweede lid. • Een besloten ruimte waardoor een rookvrije vluchtroute voert, heeft een verlichtingsinstallatie die een verlichtingssterkte van ten minste 10 lux kan geven op een vloer, een trap en een hellingbaan waarover die rookvrije vluchtroute voert, over een breedte als bedoeld in artikel 2.167 en over een breedte die is bestemd voor opvang en doorstroming als bedoeld in artikel 2.173. • Een verlichtingsinstallatie die is aangesloten op een voorziening voor noodstroom, als bedoeld in artikel 2.59, geeft gedurende de periode als bedoeld in artikel 2.49, derde lid, een verlichtingssterkte van ten minste 1 lux. De verlichtingssterkte wordt gemeten op het in artikel 2.57 bedoelde oppervlak. Art. 2.47 lid 2 Een gebruiksfunctie heeft een voorziening voor noodstroom, indien de verlichtingsinstallatie volgens artikel 2.59, moet zijn aangesloten op een voorziening voor noodstroom. Art. 2.49 lid 3 Een voorziening voor noodstroom als bedoeld in artikel 2.47, tweede lid, geeft binnen 15 seconden na het uitvallen van de voorziening voor elektriciteit, voldoende stroom om de betrokken verlichtingsinstallatie gedurende ten minste 60 minuten te laten werken. Art 2.57 lid 1 Een verblijfsruimte heeft een verlichtingsinstallatie die de vloer van de verblijfsruimte kan verlichten met een verlichtingssterkte van ten minste de 10 lux. Brandmeldinstallaties In de Regeling Brandmeldinstallaties vindt u de eisen voor brandmeldinstallaties duidelijk aangegeven, maar ook wat er van betrokken partijen wordt verwacht. De eisende partij, vaak de brandweer of een verzekeringsmaatschappij, legt vooraf de uitgangspunten in een Programma van Eisen (PVE) vast.

PASSEND ONDERWIJS

85

Uitgangspunt voor alle partijen vormt de norm NEN 2535 "Brandveiligheid van gebouwen; Brandmeldinstallaties; Systeem-‐ en kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijen". Brandmeldinstallaties die wettelijk verplicht doorgemeld moeten zijn naar de alarmcentrale van de brandweer (op basis van het Gebruiksbesluit) dienen gecertificeerd te zijn. Voldoet de brandmeldinstallatie aan het Programma van Eisen dan krijgt de eigenaar of gebruiker van het gebouw een certificaat, als bewijs van oplevering volgens de afspraken. Ontruimingsinstallaties De ontruimingsalarminstallatie geeft iedereen in het gebouw instructies over hoe zij op een veilige manier het pand kunnen verlaten. Dit kan op verschillende manieren: • luid alarm door een toonsignaal (de zogenaamde ‘slow-‐whoop’) • stil alarm. Vaak gebruikt om paniek te voorkomen; er wordt alarm gegeven door een toonsignaal via piepers, een DECT systeem of een communicatiesysteem aan bijvoorbeeld het personeel in een verzorgingshuis • gesproken woord alarm. Een voorgeprogrammeerde stem geeft instructies, eventueel in meerdere talen. Dit wordt gebruikt bij complexe situaties, zoals op een vliegveld waar veel ruimtes en mensen zijn De belangrijkste normen voor ontruimingsalarminstallaties zijn: • NEN 2575 installatievoorschriften voor de aanleg van ontruimingsalarminstallaties • NEN 2654 voorschriften voor het beheer, de controle en het onderhoud van brandmeldinstallaties en ontruimingsalarminstallaties Vluchtroute aanduiding Vluchtrouteaanduiding moet voldoen aan de eisen gesteld in de NEN 6088 en de NEN-‐EN 1838. Als de netspanning geheel of gedeeltelijk wegvalt, moet de noodverlichting binnen 15 seconden ingeschakeld zijn en tenminste één uur, op de vereiste sterkte, blijven branden. Transparantverlichting (groene bordjes bij deuren) moet altijd branden als er personen in het gebouw aanwezig zijn. In ruimten waar geen nood-‐ of transparantverlichting verplicht is, kunt u volstaan met een vluchtwegaanduiding in de vorm van een sticker. De transparantverlichting en vluchtwegaanduidingen mogen niet aan het zicht worden onttrokken door bijvoorbeeld versiering of gordijnen. Voor de kleuren, luminantie (de hoeveelheid licht, die door een oppervlak wordt uitgestraald of weerkaatst), de luminantieverhoudingen en de maximale kijkafstand gelden de eisen uit NEN-‐EN 1838. De luminantie van elk deel van de veiligheidskleur van de vluchtrouteaanduiding moet minimaal 2 cd/m2 bedragen in alle relevante kijkrichtingen. Dit kunt u bereiken met in-‐ of externe verlichting en / of noodverlichting. Vluchtrouteaanduidingen hoeven dan ook niet persé inwendig verlichte armaturen te zijn. Veelal kunt u volstaan met het aanbrengen van pictogramstickers, zonodig door externe verlichting aangelicht. In ruimten waarin op grond van het Bouwbesluit een eis voor 86 PASSEND ONDERWIJS

noodverlichting geldt en waarin het gebruikelijk is de normale verlichting te dimmen of uit te schakelen (theaters, bioscopen e.d.) zal het wel noodzakelijk zijn om de vluchtrouteaanduidingen als intern verlichte aanduidingen uit te voeren. Rook en warmteafvoerinstallatie (RWA) Een rook-‐ en warmteafvoerinstallatie (RWA) kan meerdere doelen hebben. Bijvoorbeeld om vluchtroutes langer veilig te houden of om de kans te verkleinen dat de constructie van een gebouw bezwijkt. Ook kan het ertoe bijdragen dat de brandweer een (betere) binnenaanval kan uitvoeren en dat rook-‐ en brandschade beperkt blijft. Afhankelijk van het doel, gelden er verschillende criteria voor de toelaatbare temperatuur, de zichtlengte in de rook en de rookvrije hoogte onder een rooklaag. Een RWA bestaat uit een natuurlijk of mechanisch luchtafvoersysteem en een luchttoevoersysteem. Deze worden geactiveerd door een brandmeldinstallatie. Afhankelijk van de situatie zijn er één of meerdere, al dan niet bedienbare, rookschermen nodig. Het is uiteraard noodzakelijk dat al deze componenten naadloos op elkaar aansluiten. De belangrijkste normen die van toepassing zijn op het gebied van rookbeheersingssystemen zijn: NEN 2535 Brandmeldinstallaties; Systeem en kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnen NEN 6092 Eisen en bepalingsmethode voor overdrukinstallaties in trappenhuizen NEN 6093 Beoordelingsmethode van RWA-‐installaties NEN 6098 Rookbeheersing voor mechanisch geventileerde parkeergarages NPR 6095-‐1 Richtlijn voor het ontwerpen en installeren van RWA-‐installaties NPR 6095-‐2 Richtlijn voor het ontwerpen en installeren van overdrukinstallaties Sprinklerinstallatie Een sprinklerinstallatie is een prima middel om een beginnende brand te beheersen of te blussen. De installatie bestaat uit waterleidingen met daarop gemonteerd sproeikoppen (sprinklers). De sprinklers hebben een smeltzekering die bij een bepaalde temperatuur stuk springt, zodat ze direct automatisch worden geopend. Hierdoor wordt meteen bluswater rondom en op de brandhaard gesproeid. Zodra een sprinkler water gaat sproeien, stroomt er water aan het begin van het leidingnet, waardoor een alarmklep of stromingsschakelaar detecteert dat er ergens brand is. Vervolgens treedt de brandmeldcentrale in het gebouw in werking.

PASSEND ONDERWIJS

87


17. Conclusie Er is onderzoek gedaan naar kinderen met een indicatie. Deze indicaties hebben symptomen waarbij de fysieke omgeving van invloed kan zijn voor de prestaties van leerlingen op een school. De belangrijkste aspecten voor een schoolgebouw zijn rust en structuur die aanwezig moeten zijn. De natuur heeft een positieve invloed op kinderen net als voldoende daglicht. De hoofdvraag voor dit onderzoek was: Op welke wijze kan een bouwkundig en architectonisch duurzaam ontwerp aansluiten bij de fysieke behoeften van leerlingen in het passend onderwijs? Het antwoord hierop is uitgewerkt voor basisschool OBS Het Ruimteschip. Er is een gekozen voor een nieuw ontwerp die is uitgewerkt tot voorlopig niveau. De keuze voor de vorm is gebaseerd op natuurlijke vormen en de natuur is door de materiaalkeuze, houten kozijnen en de bomen geplaatst langs de buitengevel, geïntegreerd in het gebouw. Verder is er rekening gehouden met structuur door de lagere groepen op de begane grond te plaatsen en de hoger groepen op de verdieping. Ook de directie, administratie, docentenkamer e.d. zijn bij elkaar geplaatst voor overzicht. De rust komt vooral terug in de keuze voor materiaalafwerking en te zorgen voor een minimale geluidsoverlast voor kinderen en docenten. Daarom is er gekozen voor neutrale, en zachte kleuren en worden er akoestische materialen toegepast op de wanden en plafonds om de geluidsbelasting te reduceren. Gezondheid komt terug in de keuze voor het ventilatiesysteem. Er is gekozen voor een hybride systeem met CO2 detectie. Dit systeem voorkomt klachten en allergieën, omdat er te allen tijde verse lucht wordt aangevoerd en afgevoerd. De minimale eisen met betrekking tot brandveiligheid zijn uitgezocht. Deze eisen zijn voor een deel getoetst aan het voorlopig ontwerp en toegepast in het ontwerp. Bijvoorbeeld de opening van deuren met de vluchtinrichting mee voor klaslokalen. Als kinderen zich prettig en veilig voelen op school, kunnen ze zich beter concentreren en leren. Een gebouw heeft invloed op de beleving van de omgeving van een kind. Een kind kan zich in een bepaalde ruimte angstig of onzeker voelen. Door de natuur te integreren in een gebouw, structuur en rust aan te bieden kan een kind met extra zorgbehoefte zich positief ontwikkelen op een school.

PASSEND ONDERWIJS

89


Literatuurlijst Boeken Rodriquez, R. (2005), Wat is ADHD, Stuiterend door het leven, p. 9-‐14 Rodriquez, R. (2005), De verschijnselen, Stuiterend door het leven, p. 17, 18, 20 Rodriquez, R. (2005), Oorzaken en risicofactoren, Stuiterend door het leven, p.21 Rodriquez, R. (2005), Andere aandoeningen bij ADHD, Stuiterend door het leven, p. 37, 39, 40, 42 Visser, e., van Asten, R., Walstra, S., Pelsser, K., van Erp, K. (2002) Leerlingen met aandachtsstoornissen of hyperactiviteit (ADHD), Een school voor iedereen, p. 29-‐32 Visser, e., van Asten, R., Walstra, S., Pelsser, K., van Erp, K. (2002), leerlingen met psychiatrische of gedragsstoornissen, Een school voor iedereen, p. 32-‐33 Sterkteleer 1 toegepast mechanica ir. E.O.E. Rotterdam 1994 Leven met uw autistische kind, Lorna Wang, London, 1996 Toetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra GGD Nederland, 2006 GGD Richtlijnen, beoordelen van ventilatie in scholen GGD Richtlijnen Ventilatie scholen, 2006 TNO rapport Het effect van ventilatie op de cognitieve prestaties van leerlingen op een basisschool Delft, januari 2007 Onderzoeksplan FM Architecten Passende huisvesting voor passend onderwijs Groningen, 10 juli 2009 Beter leren in een gezonde school drs. L. Haans en ir. A.C. Boerstra, BBA Boerstra Binnenmilieu Advies Scholenbouwwaaier – onderzoekslab 12 Gebruikerservaringen in nieuwe schoolgebouwen

PASSEND ONDERWIJS

91

Internet -

http://nl.wikipedia.org/wiki/Adhd www.nieuwetijdskind.com www.steunpuntadhd.nl http://www.addonline.nl/hulpverlening/diagnose.html http://www.sadd.nl/2011/kenmerken.htm http://gedragsproblemen-‐kinderen.info/Diagnostiek_ADD.htm http://allesoveradd.blogspot.com/2007/09/behandeling-‐van-‐add-‐attention-‐ deficit.html http://www.desso.com/DessoDocuments/BusinessCarpets/Brochures/Education %20Brochure%20NL%20090908.pdf) www.bouwwereld.nl


Passend onderwijs. De fysieke omgeving van het kind Rudi Baars Groepsnummer: Ruimteschip

Recommend Documents