Parels van geletterdheid 2009
Goede voorbeelden uit de praktijk
CINOP, ’s-Hertogenbosch, 2009
Colofon Titel: Samenstelling: en redactie: Vormgeving: Bestelnummer: Bestellen via:
Parels van geletterdheid 2009 : Goede voorbeelden uit de praktijk Anja van Kleef, Ieteke Bos en Mirella Verspiek Evert van de Biezen A00538
[email protected]
Uitgave: CINOP, ’s-Hertogenbosch Augustus 2009 © CINOP 2009 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Postbus 1585 5200 BP ’s-Hertogenbosch Tel: 073-6800800 www.cinop.nl
EvdB-A00538_v01/090803
ISBN 978-90-5003-543-9
Voorwoord
Ik zal open kaart spelen: Het bestrijden van
ministerie van Onderwijs, Cultuur en Weten-
laaggeletterdheid is geen eenvoudige opgave.
schap zich samen met werkgevers- en werk-
Het probleem zit diepgeworteld in de maat-
nemersorganisaties en de ministeries Jeugd
schappij, maar is vrijwel onzichtbaar in het
en Gezin en Sociale Zaken en Werkgelegen-
dagelijkse leven. De laaggeletterden zelf zijn
heid in het Convenant Laaggeletterdheid
meesters in het verbergen van hun lees- en
2007-2015 heeft uitgesproken over de voort-
schrijfprobleem. De meesten gaan hier met
gang van het onderwerp na 2010. Blijvende
een bewonderingswaardige creativiteit mee
aandacht en verbreding van draagvlak voor
om. Men is bang om door de mand te vallen
dit onderwerp is noodzakelijk. CINOP zal zich
en om voor minder aangezien te worden. Dat
daarom ook na het Aanvalsplan actief blijven
is niet goed maar wel begrijpelijk. Net zoals
inzetten op het thema laaggeletterdheid.
ik het begrijp dat de omgeving, áls die het opmerkt dat de buurman, collega of werkne-
In de Parels van Geletterdheid 2009 vindt
mer moeite heeft met lezen en/of schrijven,
u beschrijvingen van de aanpak van laag-
er moeite mee heeft om dit te bespreken en
geletterdheid op lokaal, regionaal en landelijk
hulp te bieden. Het blijft dus hard werken om
niveau. De tien als beste beoordeelde projec-
dit maatschappelijke probleem het hoofd te
ten van de Nationale Alfabetiseringsprijzen
bieden. Daar zetten wij ons als CINOP voor
2009 staan erin beschreven, samen met een
in. Dat doen wij al jaren vanuit verschillende
aantal projecten die zijn voortgekomen uit
projecten en programma’s. Op dit moment
één van de uitvoeringspartners van het Aan-
vanuit
Laaggeletterdheid
valsplan. Voor de Nationale Alfabetiserings-
2006-2010: Van A tot Z betrokken, samen
prijzen 2009 zijn maar liefst 73 projecten
met Stichting Lezen & Schrijven en Stichting
ingeschreven om beoordeeld te worden. Een
Expertisecentrum ETV.nl. Ik ben blij dat het
groot aantal, wat laat zien dat de activiteiten
het
Aanvalsplan
in het land rondom de voorkoming en bestrijding van laaggeletterdheid nog steeds toenemen. En dat is uiteindelijk het doel van alle inspanningen vanuit het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-2010: Van A tot Z betrokken, waar de Nationale Alfabetiseringsprijzen deel van uit maken. Werkt u aan een mooi project op het gebied van laaggeletterheid, leg uw kaarten dan op tafel en stuur het initiatief volgend jaar in voor de Nationale Alfabetiseringprijzen 2010. Behalve dat u de eer kunt genieten om met een prijs bekroond te worden, kunnen anderen dan leren van uw ervaringen en aanpak. Zo draagt ook u bij aan een duurzame oplossing voor het vraagstuk laaggeletterdheid. Henny Morshuis Algemeen Directeur CINOP
Inhoudsopgave
LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE VOLWASSENENEDUCATIE • Les-op-maat aan geïsoleerde laaggeletterde vrouwen
3
Stichting Ontmoeting met Buitenlandse vrouwen • Alfabetisering laaggeletterde doven en slechthorenden
9
Zadkine Educatie
LEZEN EN SCHRIJVEN OP DE WERKVLOER • Open Leercentrum
17
Lander werk & participatie
LEESBEVORDERING • Boeken en kranten in eenvoudig Nederlands
25
Uitgeverij Eenvoudig Communiceren • Het begint met lezen Stichting Lezen & Schrijven en Douwe Egberts
31
VOORKOMEN VAN TAALACHTERSTANDEN • Bestrijding Laaggeletterdheid Praktijkonderwijs
37
Expertisecentrum Nederlands • Onzichtbare Taaltaken
45
ROC van Amsterdam
REGIONALE SAMENWERKING • De Leesmeter
53
Biblionet Groningen • Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2007-2011
59
Gemeente Deventer • Leesbevordering in het basisonderwijs
63
Rabobank Foundation en RPCZ
TABOEDOORBREKING EN BEWUSTWORDING • Leesniveau Tool
71
Stichting Accessibility.nl • Lees en Schrijf! Geld en Rekenen
75
Stichting Expertisecentrum ETV.nl • Wie taalt ernaar? Theatergroep LEESMIJ
79
LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE VOLWASSENENEDUCATIE
2
Les-op-maat aan geïsoleerde laaggeletterde vrouwen
Vrijwilligsters geven les aan vrouwen die nog niet aan activiteiten buitenshuis deelnemen
Het is al moeilijk voor laaggeletterden
KORTE BESCHRIJVING
om de stap naar een cursus te zetten,
De Stichting Ontmoeting met Buitenlandse
maar voor vrouwen die nog niet aan acti-
Vrouwen (OBV) bestaat al meer dan der-
viteiten buitenshuis kunnen deelnemen,
tig jaar. De kernactiviteit van de stichting is
is dat nagenoeg onmogelijk. De Stichting
het organiseren van ‘taalontmoetingen’ voor
Ontmoeting met Buitenlandse Vrouwen
allochtone vrouwen die geen of weinig toe-
(OBV) in Den Haag organiseert taalont-
gang hebben tot de Nederlandse maatschap-
moetingen voor geïsoleerde vrouwen. In
pij. Die taalontmoetingen kunnen bestaan uit
deze lessen-op-maat gegeven door vrij-
thuislessen en uit coachingstrajecten buitens-
willigsters worden vrouwen redzamer,
huis. De coachingstrajecten zijn bedoeld voor
zodat ze kunnen gaan deelnemen aan
vrouwen die al wel in staat zijn een activi-
reguliere educatie- en inburgeringstra-
teit buitenshuis te volgen, maar voor wie een
jecten en andere activiteiten buitens-
reguliere cursus nog een stap te ver is. Het
huis.
zijn kleinschalige groepslessen op zeer laagdrempelige locaties in de wijk, zoals de basisschool of het moedercentrum. Zowel de thuislessen als de groepslessen worden door vrijwilligsters (250 op jaarbasis) gegeven. De aanpak en het lesmateriaal zijn op maat en sluiten aan bij de leefwereld van
De ontmoeting centra
al
Stichting Ontmoeting met Buitenlandse Vrouw en
4
de doelgroep.
AANPAK
Voor het bereiken van geïsoleerde laaggelet-
OBV richt zich op vrouwen die niet durven,
terde vrouwen zijn contacten op wijkniveau
kunnen of mogen participeren en meestal
cruciaal: OBV heeft contact met doorverwij-
laag opgeleid zijn: een onzichtbare, geïso-
zers en sleutelfiguren in talloze instanties in
leerde groep. Ze komen nauwelijks uit huis
Den Haag.
door fysieke beperkingen, psychosomatische
Als een vrouw is aangemeld, wordt ze bezocht
klachten, de zorg voor een ziek familielid,
door een vrijwillige wijkcontactvrouw, die een
een groot gezin of door culturele aspecten. In
intakegesprek met haar voert. Als uit het
2008 kreeg OBV lesaanvragen van vrouwen
intakebezoek blijkt dat de vrouw in kwes-
uit 45 verschillende herkomstlanden, maar
tie nog niet naar een reguliere cursus kan,
Turkse en Marokkaanse vrouwen maken de
of naar een coachingstraject buitenshuis van
grootste groep uit.
OBV, komt ze in aanmerking voor taalles op maat, aan huis, gegeven door een vrijwil-
5
ligster. De thuislessen duren lig
gevolgd en wordt zij bij een bezoek aan huis
m maximaal een jaar. Het stre-
actief gestimuleerd activiteiten buitenshuis
ve is dat de kandidate na de ven
te volgen. Ook vrouwen die aanvankelijk niet
th thuisles voldoende redzaam is
doorstromen, krijgen na een half jaar een
o door te stromen naar een om
bezoek om na te gaan of ze alsnog in staat
t traject buitenshuis. In de coa-
zijn tot een vervolgactiviteit. Indien dit het
c chingstrajecten van OBV wor-
geval is, worden ze door OBV hierin verder
den vrouwen in kleine groep-
begeleid.
jes voorbereid op inburgering
6
en participatie in de maat-
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
schappij.
In 2008 heeft OBV 375 lesaanvragen afge-
Een belangrijke succesfactor is de actieve wer-
handeld, aan 113 veelal laaggeletterde vrou-
ving van vrijwilligsters voor talloze functies
wen individueel thuisles gegeven en voor
(van lesgeefster of kinderspeelster
108 vrouwen een coachingstraject
tot lid van de lesmaterialen-
bu buitenshuis verzorgd. Ongeveer 65%
werkgroep) en vervolgens
van de deelneemsters stroomde
het voortdurend investeren
na de OBV-les door naar edu-
in training en begeleiding
ca catieof inburgeringstrajecten,
van de vrijwilligsters.
na deel aan een andere actinam
Verder speelt een actief volg-
vi viteit buitenshuis of bleek vol-
systeem een belangrijke rol
d doende redzaam.
in de aanpak: tot een jaar
D kans op uitval in het verDe
na haar laatste les wordt een
v volgtraject is groot vanwege
vrouw in haar vervolgtrajectt
p persoonlijke omstandigheden;
het volgsysteem, waarin ex-deelneemneemsters nog een jaar lang gevolgd worden, blijkt een belangrijk steuntje in de rug. rk dat in Vanwege het uitgebreide netwerk aan, is OBV de loop van het werk is ontstaan, n belangrijke door de jaren heen bovendien een en, hun famivraagbaak geworden voor vrouwen, lie en instanties als het gaat om de mogelijk-
CONTACT
heden voor Nederlandse les in Den Haag en
Janny Vellekoop
zaken als inburgering en participatie.
Stichting Ontmoeting met Buitenlandse
Met al deze activiteiten draagt OBV actief bij
Vrouwen (OBV)
aan de bestrijding en preventie van laagge-
070-3456005
letterdheid en wordt tegelijkertijd een flinke
[email protected]
impuls gegeven aan de emancipatie en maatschappelijke participatie van een bijzonder moeilijk te bereiken doelgroep. Daarin is de organisatie in meerdere opzichten een voorbeeld: in meer dan veertig gemeenten is inmiddels de OBV werkwijze overgenomen. Ook de professionele manier waarop de vrijwilligersorganisatie geleid wordt, dient in veel gevallen als model.
7
8
Alfabetisering laaggeletterde doven en slechthorenden
Onderwijs voor laaggeletterde doven: beter functioneren in de horende samenleving
Op de afdeling Educatie van ROC Zadkine
Nederlandse versie. Een dove kan zich dus in
vindt alfabetiseringsonderwijs plaats van
een dovengemeenschap vaak al nauwelijks
een bijzondere aard: een groep laagge-
redden. Wie als dove ook nog laaggeletterd
letterde doven en slechthorenden werkt
is, kan ook in de horende samenleving moei-
er met speciaal materiaal, onder leiding
lijk functioneren.
van speciaal opgeleide docenten en in
Voor laaggeletterde doven en slechthorenden
aanwezigheid van een doventolk. Het
kan een cursus alfabetisering daarom een
gaat om veel meer dan alleen alfabetise-
enorme vergroting van de wereld en een aan-
ring: de cursisten vergroten hun sociale
zienlijke toename van mogelijkheden beteke-
vaardigheden en hun zelfredzaamheid,
nen.
waardoor ze in de horende samenleving
Zadkine Educatie heeft al twaalf jaar erva-
veel beter kunnen functioneren.
ring met deze groep deelnemers, die niet of nauwelijks gealfabetiseerd zijn en weinig of
KORTE BESCHRIJVING
king met de Effatha Guyot Groep (dienstver-
voor autochtone doven is
lening aan slechthorende en communicatief
Nederlands
een
tweede
beperkte volwassenen) en SLO (Nationaal
taal; hun eerste taal is
Expertisecentrum Leerplanontwikkeling) heb-
gebarentaal. Maar ieder
ben de docenten een methode ontwikkeld die
land heeft zijn eigen
ze in alfabetiseringscursussen toepassen. De
gebarentaal en ook
methode richt zich vooral op de vergroting
autochtone doven
van de zelfstandigheid van de deelnemers
gebruiken
10
geen schoolervaring hebben. In samenwer-
Zowel voor allochtone als
niet
door aandacht voor sociale kennis en vaardig-
altijd de officiële
heden. Verder leren deelnemers het vinger-
spellen, eenvoudige gebaren en het lezen en
sist in deze module de letters schrijven. In de
schrijven van eenvoudige teksten.
volgende module wordt een basis aangebo-
Naast de methode is de lesaanpak heel
den van tachtig woorden die essentieel zijn
belangrijk. Er is veel aandacht voor dage-
voor communicatie en waarin alle letters en
lijkse dingen, het nieuws en veranderingen,
tweeklanken zijn verwerkt. Afhankelijk van de
bijvoorbeeld door middel van de Startkrant of
uitkomst van een intaketoets kunnen de eer-
het Netnieuws, omdat het belangrijk is dat de
ste twee modules worden overgeslagen.
cursisten op de hoogte zijn van wat er in de
Deze beide modules worden gevolgd door
wereld speelt. Ook aan sms en e-mail wordt
thematische modules, gericht op verbreding
veel aandacht besteed als belangrijke com-
en verdieping van het Nederlands, commu-
municatiemiddelen voor doven.
nicatie en sociale kennis en vaardigheden. De modules kunnen in een willekeurige
AANPAK
volgorde worden ingezet, al naar
Het aanbod van Zadkine Educatie richt zich
gelang de behoefte van de groep of
op doven en slechthorenden van alle nationa-
de individuele cursist. Het gaat in
liteiten, man of vrouw, ouder dan 18 jaar. Er
deze modules om thema’s als ‘ik’,
wordt in kleine groepen gewerkt met docen-
‘huis’, ‘dag’, ‘eten’, ‘post’, ‘dokter’,
ten die een basiscursus gebarentaal hebben
‘geld’, ‘supermarkt’ of ‘werk’.
gevolgd. Bijzonder daarbij is dat er in elke les een doventolk aanwezig is. In de eerste
WAT HEEFT HET
module wordt het vingerspellen (spellen met
OPGELEVERD?
het handalfabet) aangeleerd, omdat dat voor
De
doven essentieel is voor de overgang naar het
kunnen zich na de cur-
lees- en schrijfproces. Bovendien leert de cur-
sus beter en zelfstandi-
meeste
cursisten
11
ger redden in de samenleving en daar is het
helemaal opbloeien en uiteindelijk uitstromen
in deze aanpak om te doen. Er zijn cursis-
naar betaald werk. Toename in zelfvertrou-
ten die bij instroom bijzonder zwak functio-
wen, maar ook de herkenning die cursisten
neerden, bijvoorbeeld, die tijdens de cursus
bij elkaar vinden, blijken belangrijke winstpunten van deze methode. Met deze gebleken effectiviteit kan de aanpak een grote bijdrage leveren aan de zelfredzaamheid van de doelgroep. Bij voldoende deelnemers zullen er ook op andere plaatsen in de Regio Rijnmond dergelijke alfabetiseringsgroepen kunnen worden gestart, maar net als alle laaggeletterden zijn laaggeletterde doven moeilijk te bereiken. De methode, gebaseerd op jarenlange ervaring,
12
is te koop bij SLO en dus een voorbeeld waarmee andere roc’s hun voordeel kunnen doen. Mogelijk biedt het persoonsgebonden budget vanuit het participatiefonds in de toekomst meer mogelijkheden wat betreft de financiering. CONTACT Lydia van Doeveren en Ellen Pattenier Zadkine Educatie 010-4733377
[email protected] [email protected]
13
14
LEZEN EN SCHRIJVEN OP DE WERKVLOER
15
16
Open Leercentrum
Taalleren dichtbij de werkvloer
Lander helpt arbeidsgehandicapten en
van Lander biedt daarom een flexibel, toe-
langdurig werkzoekenden in de regio
gankelijk en gevarieerd trainingsprogramma
Rivierenland aan aangepast werk en heeft
in een combinatie van werken en leren, een
ook een eigen werkbedrijf – voorheen
combinatie die steeds meer een voorwaarde
bekend als sociale werkplaats – waar
voor een succesvolle door- en uitstroom van
mensen beroepsvaardigheden opdoen en
deze doelgroep blijkt te zijn. Het aanbod is
zich kunnen ontwikkelen in werk. Veel
divers en kent bijvoorbeeld modules voor
medewerkers van dit bedrijf zijn laagop-
goed leren lezen en rekenen, Nederlands op
geleid en laaggeletterd. Daarom is er
de werkvloer en het ontwikkelen van digi-
naast de al bestaande opleidingsmoge-
tale en communicatieve vaardigheden. Vanuit
lijkheden geïnvesteerd in een Open Leer-
het ROC Da Vinci in Dordrecht is een fulltime
centrum (OLC) waar voor deze doelgroep
docent gedetacheerd, met ruime ervaring in
toetsmogelijkheden, taaltraining dichtbij
NT1, NT2 en remedial teaching. Zij is aange-
de werkvloer en de mogelijkheid om indi-
steld als projectmedewerker en zorgt voor de
vidueel te oefenen worden geboden.
ontwikkeling en uitvoering van verschillende programma’s.
KORTE BESCHRIJVING De doelgroep van Lander bestaat uit mede-
AANPAK
werkers in het kader van Sociale Werkvoor-
In vier speciaal ingerichte leslocaties in Gel-
ziening en de Wet Werk en Bijstand (SW en
dermalsen, Tiel en Zaltbommel krijgt het
WWB). Wie daarvan laagopgeleid en laagge-
Open Leercentrum vorm; de leeromgeving is
letterd is, is al snel beperkt in arbeidsontwik-
ingericht met behulp van moderne methodes,
keling en door- en uitstroommogelijkheden
materialen en educatieve spellen.
naar regulier werk. Het Open Leercentrum
18
Een belangrijk deel van het aanbod betreft
portfolio. Daarbij hoort ook huiswerk voor
werknemersvaardigheden. Daarvoor is een
ongeveer één uur per week.
zogenaamde lescarrousel ontwikkeld, waarin
Verder is er een aantal specifieke vaardighe-
deelnemers in wekelijkse bijeenkomsten van
den die in het OLC verworven kunnen wor-
een dagdeel verschillende modules doorlopen
den, voornamelijk op computergebied. In
met thema’s als werkmotivatie, communica-
het OLC kan bovendien op individueel niveau
tie, opkomen voor jezelf en dergelijke. Voor
worden gewerkt, bijvoorbeeld aan huiswerk-
Nederlands en rekenen op de werkvloer is
opdrachten, computervaardigheid of schrifte-
er een cursusaanbod voor zowel allochtone
lijke lespakketten. Daarvoor wordt een aan-
als autochtone deelnemers, op verschillende
meldrooster gehanteerd. Tenslotte bestaat de
niveaus. De inhoud van deze lesprogramma’s
mogelijkheid om in het OLC de Toolkit Onder-
is voornamelijk gebaseerd op veel voorko-
wijs en Arbeidsmarkt (TOA) af te nemen bij
mende taalgebruiksituaties op de werkvloer.
deelnemers die willen weten wat hun niveau
In twee series van vijftien bijeenkomsten van
is, bijvoorbeeld wat betreft Nederlands en
twee uur per week bouwt de cursist aan een
rekenen.
19
Een wereld van verschil Aanpak van laaggeletterdheid in de SW
20
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
TIPS
Sinds de start in september 2008 is het OLC
Het is van belang draagvlak te creëren, ten
van Lander een succes: de belangstelling is
eerste op managementniveau in verband met
ongekend groot en vrijwel alle lessen zitten
goedkeuring van beleid en investering. Ten
vol. Binnen Lander is laaggeletterdheid dan
tweede is het van belang dat werkbegeleiders
ook steeds meer uit de taboesfeer geraakt.
en consulenten goed geïnformeerd zijn over
Wekelijks maken zestig medewerkers, alloch-
de mogelijkheden die er binnen het bedrijf zijn
toon zowel als autochtoon, gebruik van de
voor het ontwikkelen van hun laaggeletterde
NT1- en NT2-lessen en de individuele oefen-
medewerkers. Ten derde moet leren leuk zijn,
mogelijkheden. Een aantal van hen is door-
medewerkers zien van elkaar wat voor posi-
gestroomd naar een AKA- of BBL-opleiding
tieve effecten het volgen van de lessen heeft.
op niveau 1 of 2. Ook hier wordt maatwerk
Hierdoor wordt laaggeletterdheid binnen het
geleverd door docenten die ervaring met de
bedrijf steeds makkelijker bespreekbaar en
doelgroep hebben.
komt het uit de taboesfeer.
Op de werkvloer is geconstateerd dat deze
Verder is het belangrijk om voor de lange ter-
medewerkers de schriftelijke werkinstructies,
mijn te investeren in de kwaliteit van het aan-
veiligheidsinstructies, planborden, urenbrief-
bod. Tot slot moet ervoor gezorgd worden dat
jes en orderbonnen steeds beter zijn gaan
aanbod en organisatie laagdrempelig zijn.
begrijpen. Maar niet alleen de taalbeheersing gaat vooruit, ook het zelfvertrouwen groeit.
CONTACT Joke van der Wal Lander werk & participatie 0345-686230
[email protected]
21
22
LEESBEVORDERING
23
24
Boeken en kranten in eenvoudig Nederlands
Uitgeverij Eenvoudig Communiceren
D
Op kn
Al 15 jaar ontwikkelt Uitgeverij Eenvou-
KORTE BESCHRIJVING
dig Communiceren makkelijk te lezen
Leeslicht – Lezen in gewone taal is een boe-
boeken en kranten voor mensen die
kenserie van bekende schrijvers in gewone
moeite hebben met lezen. Onder het
taal. De serie is gestart in september 2007
motto ‘als je plezier hebt in lezen, word
en telt inmiddels 14 delen. Leeslicht heeft
je er vanzelf beter in’ maakt Eenvoudig
als doel bekende boeken ook toegankelijk te
Communiceren publicaties die spannend
maken voor zwakke lezers. Volwassenen die
en eenvoudig te lezen zijn, ook vanwege
moeite hebben met lezen zijn daardoor niet
een heldere structuur en een vormgeving
meer afhankelijk van kinderboeken om te
die het tekstbegrip ondersteunt. Voor-
leren lezen. Leeslicht wordt veel ingezet in
beelden zijn de boekenreeksen Leeslicht
het volwassenenonderwijs. Ter ondersteuning
en Op het werk en één van de kranten
van dat onderwijs is lesmateriaal ontwikkeld.
van de uitgeverij: de Rea-krant.
De lesbrieven zijn gratis te downloaden van
De directeur va
www.eenvoudigcommuniceren.nl. De Rea-krant is speciaal voor werknemers op de werkvloer van SW-bedrijven (sociale werkvoorziening) en biedt naast kort en begrijpelijk nieuws ook artikelen over bijvoorbeeld op tijd komen, hygiëne en omgang met collega’s. In het verlengde van de Rea-krant biedt Eenvoudig Communiceren de boekenserie Op het Werk, waarin onderwerpen zoals pesten en seksuele intimidatie worden uitgediept. De
26
Het is feest bij B Purmerend. Wa bestaat tien jaa met het geven
Terugdoen Projectleider Ja ‘We willen late SW-bedrijf alle terugdoen voo in onze streek we iets leuks Baanstede Ma
Fietse rs
Het is gezond te fietsen. M fietsen zijn m Dat blijkt uit Sommige m graag. Omda werk wonen Of omdat he vaak regent willen daar reclame voo Of dat fiets krijgen. Ze meer mens
R e a-k ra n t
atie W en reïntegr e krant over S De duidelijkst
April 2009
Niet zo gezon d
na pb eu rt cad eau
in We leven niet echt gezond vier Nederland. Eén op de procent mensen rookt. Tien drinkt te van de Nederlanders de helft veel alcohol. En bijna te beweegt van de mensen onderzoek. weinig. Dat blijkt uit geld uit De regering geeft veel id. aan spotjes over gezondhe zich niet Maar mensen gaan beter gedragen.
serie se
soci-
bestaande tekst: korte zinnen van maximaal
a vaardigheden op de ale
tien woorden en bij voorkeur geen bijzinnen,
w werkvloer en geeft tips
metaforen, dubbelzinnigheden enzovoort, is
in begrijpelijke taal. Elk
precisiewerk, waarbij gebalanceerd wordt
b boek
test
tussen de geest van de schrijver en het taal-
o om te controleren of
niveau van de beginnende lezer. De eerste
Lees verder
w werknemers de inhoud
moet óók uit de bewerkte editie spreken en
* Pagina 6 en 7
b begrepen hebben. Voor
de laatste heeft recht op een boeiend ver-
werkbegeleiders is er
haal.
een lesbrief.
Heel andere aandachts-
Foto: Marcel van Kleef
Heftruck
Baanstede in ant het SW-bedrijf ar. Dat vieren ze van een cadeau.
anet Feiken: en zien wat een emaal kan. En iets or de gemeenten k. Daarom hebben bedacht: de
ake-over.’
het cadeau aan de voorzitter
van kinderboerderij
Opknapbeurt wel van Make-overs ken je vast krijgt televisie. Iets of iemand Baanstede dan een opknapbeurt. r aan geeft nu een make-ove f een gemeente. Het SW-bedrij met werkt namelijk samen Noordin n negen gemeente bedachten Holland. Alle negen ze een project voor een de van make-over. De inwoners stemmen gemeenten mochten op het leukste project.
’t Weidje.
Winnaar een Op 19 maart werd bij dstrijd de feestelijke voetbalwe Dat winnaar bekendgemaakt. dion gebeurde in het voetbalsta van FC Volendam. in Weidje ‘t erderij Kinderbo Wormer had de meeste Zij krijgen stemmen gekregen. gaan juni In r. dus de make-ove e medewerkers van Baansted n. de kinderboerderij opknappe
Foto: Stockxpert.com
an Baanstede geeft
gaat beter De Arbeidsinspectie veilig zijn. opletten of heftrucks ongelukken Er gebeuren nu veel komen met heftrucks. Daardoor in het ieder jaar 1700 mensen zelfs vijf ziekenhuis. Er gaan door een mensen per jaar dood heftruck. een met ongeluk gaat ook De Arbeidsinspectie s zich kijken of de chauffeur wel aan de regels houden.
Niet alle heftrucks zijn
ziek s zijn minde r vaak
Special: Samenwerken
*
Pagina 9
Hoe stop je met roken?
*
Pagina 10
Foto: Flickr.com
d om naar je werk Mensen die veel minder vaak ziek. t onderzoek. ensen fietsen niet at ze ver van hun n bijvoorbeeld. et in Nederland t. De onderzoekers rom dat er meer or fietsen komt. ers een beloning hopen dat er dan sen gaan fietsen.
veilig.
Fiets jij ook naar je
Leuke film: 17 Again
behandelt
bevat
een
punten gelden voor de
werk?
l n SW-Journaa en uitgave va Rea-krant is e
AANPAK
serie Op het Werk en de
Toen Eenvoudig Communiceren in 1994 de
bijbehorende Rea-Krant,
Okee-krant uitbracht, groeide deze krant bin-
waarvoor
nen korte tijd uit tot het lijfblad van mensen
werkt met het vakblad
met een verstandelijke beperking in Neder-
voor
land. Al snel bleek dat veel meer Nederlan-
middenkader van de soci-
ders behoefte hadden aan makkelijk leesbare
ale werkvoorziening, het
teksten. Nu, vijftien jaar later, brengt de uit-
SW-Journaal. Er is veel
geverij zes kranten uit en vijftien boekense-
research nodig voor dit
ries, zo’n zeventig boektitels in totaal.
type publicaties: hoe gaat
is
samenge-
management
en
Voor Leeslicht is intensief samengewerkt
het eraan toe in SW-bedrij--
met Stichting Lezen & Schrijven van H.K.H.
n ven in de praktijk? Hoe zijn
Prinses Laurentien. Het vereenvoudigen van
wettelijke procedures vast--
27
gelegd? Hoe schrijf je begrijpelijk over
Ook de Leeslicht-serie is een groot succes:
delicate onderwerpen als seksuele intimi-
sinds de start in 2007 zijn er bijna 25.000
datie en hoe zorg je er bovendien voor dat
exemplaren verkocht. Daarnaast genereert
het inhoudelijk en juridisch correct is? Er
de serie veel publiciteit in de media, zowel in
zijn dan ook talloze gesprekken gevoerd
de pers als op tv. Die publiciteit is maatschap-
met leidinggevenden, vertrouwensperso-
pelijk gezien natuurlijk van groot belang, van-
nen en SW-medewerkers zelf.
wege zijn bijdrage aan de bekendheid van het thema laaggeletterdheid. Maar het belang-
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
rijkste resultaat is dat sommige volwassenen
Inmiddels neemt ongeveer een derde Inm
dankzij Leeslicht voor het eerst een heel boek
va alle SW-bedrijven in Nederland de van
uitlezen in het Nederlands – uitstekend voor
Re Rea-krant af in diverse abonnementen-
het zelfvertrouwen en een stimulans om ver-
aa aantallen. De serie Op het Werk wordt
der te lezen.
ge gebruikt om onderwerpen als pesten en seksuele intimidatie bespreekbaar
CONTACT
te maken op de werkvloer. De erva-
Ralf Beekveldt
rringsverhalen die hierin opgetekend
Uitgeverij Eenvoudig Communiceren
z zijn maken veel los bij de medewer-
020-5206070
k kers. Medewerkers kunnen zelfstan-
[email protected]
dig lezen over problemen die ze ook in hun bedrijf tegenkomen en dat geeft ze meer zelfvertrouwen.
28
Het begint met lezen
Een pakket voor de kinderopvang
Door al op vroege leeftijd plezier in voor-
bewust maken van de omvang en de gevolgen
lezen en boeken te bevorderen, wordt
van laaggeletterdheid en hun rol als doorver-
bijgedragen
leesontwikkeling
wijzer. Een secundair doel is dat de stichting
van jonge kinderen. De kinderopvang is
met het project en het opgebouwde netwerk
een uitstekende plek om aan leesbevor-
van experts structureel meer aandacht wil
deringsactiviteiten te werken. Daarom
genereren voor taalbeleid en leesbevordering
heeft Stichting Lezen & Schrijven samen
in de opleiding tot pedagogisch medewerker
met Douwe Egberts het initiatief geno-
in de kinderopvang.
men voor Het begint met lezen, een pak-
Het pakket bestaat uit een bewaarmap met
ket voor medewerkers in de kinderop-
inhoud; het bevat informatie over laaggelet-
vang.
terdheid, voorleestips en spelopdrachten voor
aan
de
medewerkers van de kinderopvang en oudere KORTE BESCHRIJVING
kinderen (die jongere kinderen kunnen voor-
Het begint met lezen is een startpakket voor
lezen). Daarnaast bevat het informatie over
kinderopvangorganisaties. Het is erop gericht
het belang van lezen en voorlezen voor jonge
op een leuke manier structureel bij te dra-
kinderen en wordt er verwezen naar relevante
gen aan leesbevordering bij kinderen. Daar-
leeseducatie. Het pakket wordt vergezeld door
naast biedt het de medewerkers handvatten
een interactief voorleesverhaal en twee voor-
om laaggeletterdheid bij ouders en collega’s
leesboeken over Beertje Paddington.
bespreekbaar te maken en aan te pakken. Het
30
primaire doel is drieledig: het stimuleren van
AANPAK
lezen en voorlezen, medewerkers en ouders
Het begint met lezen is ontstaan uit de samen-
bewustmaken van het belang van lezen en
werking van Stichting Lezen & Schrijven met
voorlezen en medewerkers in de kinderopvang
Douwe Egberts, sinds 2008 lid van de stich-
v vang. Op 11 maart (de vijftigste v verjaardag van Beertje Paddington) b brachten in elke provincie verschille lende prominente Nederlanders de e eerste exemplaren van het pakket na naar
kinderopvangorganisaties.
Zi Zij lazen kinderen voor en vroege gen aandacht voor de problematiek ro rondom laaggeletterdheid. Na dit feestelijke startmoment konde den
alle
Ne Nederland
kinderopvanglocaties het
startpakket
in
gratis
aan aanvragen. Het werd vraaggestuurd ting. Douwe Egberts steunt de actie financieel. Stichting Lezen
ver verspreid
door
bibliotheken
(via
samenwerking met de Vereniging van
& Schrijven ontwikkelde het startpakket in
Openbare Bibliotheken) en de VoorleesEx-
samenwerking met de Vereniging van Open-
press. Kinderopvangorganisaties konden het
bare Bibliotheken en de VoorleesExpress.
pakket ook gratis aanvragen via een website.
Het officiële startschot van Het begint met
Op deze website, www.hetbegintmetlezen.
lezen werd gegeven op 10 maart 2009 in het
nl, is de inhoud van het pakket ook digitaal
Spoorwegmuseum in Utrecht in aanwezigheid
beschikbaar.
van H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden, staatssecretaris Sharon Dijksma en Ina Brouwer, voorzitter van MOgroep Kinderop-
31
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
financiering om een tweede druk van het pak-
De kracht van het pakket zit in de combina-
ket te kunnen realiseren. Het pakket is door
tie van informatie en praktische tips en het
bibliotheken verspreid om de band met kin-
beschikbaar stellen van materialen. Het sluit
deropvangcentra verder aan te halen.
volgens de ontvangers goed aan bij andere middelen om lezen en voorlezen te stimule-
CONTACT
ren.
Marc Ruis
Alle 2.500 gedrukte exemplaren van het
Stichting Lezen & Schrijven
startpakket Het begint met lezen zijn in het
070-3022660
voorjaar van 2009 aangevraagd en verspreid.
[email protected]
Bibliotheken en kinderopvangcentra hebben het pakket zelfs zo massaal aangevraagd, dat er een aantal aanvragers teleurgesteld moest worden. Zij zijn gewezen op de digitale variant. Daarnaast wordt er gezocht naar extra
32
VOORKOMEN VAN TAALACHTERSTANDEN
33
34
Bestrijding Laaggeletterdheid Praktijkonderwijs
Lesmateriaal voor jongeren van 12 tot 16 jaar in het praktijkonderwijs
Een
groot
deel
van de laaggelet-
Het
terde jongeren is
instelling
te vinden in het
vertaalt naar de onderwijspraktijk om zo het
praktijkonder-
taalonderwijs te verbeteren. In het kader van
wijs. Daar ligt de
het Masterplan Dyslexie heeft het Expertise-
nadruk vooral op
centrum het Interventieprogramma voor het
welzijn en soci-
Praktijkonderwijs ontwikkeld, in samenwer-
ale redzaamheid,
king met een school voor praktijkonderwijs in
maar en
die
Nederlands
wetenschappelijke
is
een
inzichten
een
Almere. Een andere school voor praktijkonderwijs, Symbion in Didam, heeft dit interventie-
spellings-
programma uitgevoerd. Daarnaast werd een
niveau is belangrijk om zelfstandig te kunnen functioneren. Het Expertisecentrum Nederlands heeft daarom een vernieuwend programma ontwikkeld dat diverse trainingen integreert met het gebruik van compenserende software. Praktijkonderwijsschool Symbion ondervond dat door deze lessen het lees- en spellingsniveau van laaggeletterde jon-
36
Expertisecentrum
lees-
ook
voldoende
geren beslist stijgt.
KORTE BESCHRIJVING
gecontroleerde effectstudie uitgevoerd door een vierde partij die bij dit project betrokken was: de onderzoeksinstelling Behavioural Science Instituut van de Radboud Universiteit Nijmegen. Symbion voerde op school dus een integrale aanpak van laaggeletterdheid uit en bovendien een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van die aanpak. Veertig leerlingen van twaalf tot zestien jaar, van wie er tien functioneel analfabeet waren, hebben aan het project deelgenomen. AANPAK Het interventieprogramma bestaat uit 36 sessies van elk 40 minuten, waarbij leerlingen met lees- en spellingproblemen twee keer per week binnen een kleine groep begeleiding krijgen. Het aanbod van leesstrategieën, schrijfstrategieën en spellingstrategieën is daarin met elkaar verweven. De zogenaamde ‘leesvloeiendheidstraining’ neemt een belangrijke plaats in – met ‘vloeiend lezen’ wordt de vaardigheid bedoeld om teksten snel, moeite-
37
loos en met geautomatiseerde leestechniek te
rijk: 95% van de leerlingen vond de interven-
lezen. Bovendien wordt computerondersteu-
tiesessies plezierig en meer dan de helft is het
ning geboden, zoals het compenserende soft-
lezen leuker gaan vinden. Het typen van ver-
wareprogramma Sprint Plus en het woordleer-
halen op de computer was een groot succes.
programma Overhoor. Binnen de interventie
Het lesmateriaal blijkt dus geschikt voor
is ook ruimte ingebouwd voor sociaal-emotio-
gebruik in de praktijk en effectief (evidence
nele begeleiding volgens de principes van het
based!), waarmee voor andere scholen voor
oplossingsgericht werken.
praktijkonderwijs waardevolle handvatten ter
De helft van de geselecteerde veertig leer-
beschikking zijn gekomen om laaggeletterd-
lingen kreeg dit programma aangeboden, de
heid op een bewezen werkzame manier aan
andere helft vormde een controlegroep, die
te pakken.
reguliere remedial teaching kreeg. WAT HEEFT HET OPGELEVERD? Het onderzoek laat zien dat het lees- en spellingsniveau van de deelnemende leerlingen is verbeterd in vergelijking met de controlegroep. Vooral de leerlingengroep met functioneel analfabetisme (een AVI-leesniveau van 0 tot 3) is relatief veel vooruitgegaan. Het loont blijkbaar om laaggeletterdheid in het praktijkonderwijs aan te pakken. Leerlingen hebben bovendien meer zelfvertrouwen en motivatie door hun succeservaringen. Niet onbelang-
38
TIPS
CONTACT
• Houd het herhaald lezen leuk door andere
Esther Steenbeek–Planting
leesmanieren te introduceren: koorlezen,
en Maud van Druenen
rijmspelletjes,
Expertisecentrum Nederlands
opzoeken
van
woorden,
meteen verder lezen als de begeleider
024-3615624
stopt enzovoort.
[email protected]
• Bij
het
programma
kan
ook
gebruik
gemaakt worden van teksten die leerlingen bij praktijkvakken moeten lezen. • Het programma maakt gebruik van ‘duolezen’. Dat vraagt, zeker in het begin, de nodige sturing. De ervaring is dat de leerlingen na een tijdje gewend zijn dat een medeleerling corrigeert; ze gaan het duolezen dan juist als iets heel prettigs ervaren. • Maak samen met de leerlingen een schrijfopdracht die functioneel is zoals een receptenboek of een detectiveroman. De leerlingen vinden dit geweldig en zijn erg trots op hun zelfgeschreven boek.
39
40
Onzichtbare Taaltaken
Een film over taal in de mbo-stage
Mbo-studenten
moeten
tegenwoordig
KORTE BESCHRIJVING
aan het eind van hun opleiding aanto-
Taken als ‘uitleggen wat je aan het doen bent’,
nen dat ze de taaltaken in hun beroep
‘samenwerken met collega’s’, ‘communice-
op het vereiste niveau kunnen uitvoeren.
ren met klanten’, worden niet door iedereen
Welk niveau dat is,
als taaltaken gezien.
stu-
Toch worden ze pas
denten en docen-
concreet door mid-
ten wel duidelijk
del van de taal. Als
gemaakt, maar om
docenten
welke
dit
wordt
voor
taaltaken
de
zien
dat
taken
zijn
het precies gaat, is
waarop ze hun stu-
niet voor iedereen
denten moeten voor-
eenvoudig vast te
bereiden, kunnen ze
stellen. De taalta-
aan de slag om daar
ken zijn voor velen nog onzichtbaar en
‘onderwijs van te maken’. In de film Onzicht-
als taaltaken voor docenten onzichtbaar
bare Taaltaken laten Christa Beckers en
zijn, kunnen ze hun studenten niet hel-
Annelies Kappers met hun collega’s van het
pen zich erop voor te bereiden.
ROC van Amsterdam zien hoe je daarbij te
Daarom is er op het ROC van Amster-
werk zou kunnen gaan, zowel voor Neder-
dam een film gemaakt om docenten en
lands als voor moderne vreemde talen (MVT).
studenten te inspireren om op zoek te
De film toont studenten in verschillende
gaan naar de onzichtbare taaltaken in
beroepssituaties: in een apotheek, in een
het beroep.
garage, bij Vluchtelingenwerk en in een hotel. Telkens wordt hetzelfde stramien gevolgd:
42
eerst een scene in de praktijk, met een student aan het werk of een leidinggevende die vertelt wat er van de stagiaires wordt verwacht. Vervolgens een beeld van docenten (taal- en vakdocenten) die de taaltaak analyseren: wat moet de stagiaire precies doen en kunnen? Wat is daar moeilijk aan? In een derde fase bereiden docenten een les voor op basis van de beroepssituatie, bijvoorbeeld met gebruik van het Raamwerk Nederlands of MVT om te bepalen wat het taalniveau vraagt. Tenslotte bekijken leerlingen de beroepssitu-
een goede uitvoering aan moet voldoen, doen
atie; ze ontwikkelen met elkaar criteria waar
rollenspelen en geven elkaar feedback aan de hand van de criteria. AANPAK Als beleidsmedewerkers voor de talen waren Christa Beckers en Annelies Kappers (Firma Taal) verantwoordelijk voor de professionalisering van docenten Nederlands en MVT op het roc. Zij hadden behoefte aan scholingsmateriaal en discussiestof bij de begeleiding van deze taaldocenten. Maar ook aan niet-taaldocenten hadden ze een boodschap;
43
PREMIÈRE
die realiseren zich vaak niet hoeveel van
ONZICHTBARE TAALTAKEN
samenhangt. Hetzelfde geldt overigens vaak
VAKDOCENTEN EN PRAKTIJK BEGELEIDERS
EDUCATIEVE DOCUMENTAIRE VOOR HET MBO WOENSDAG 4 MAART 2009 14.00 – 17.00 UUR FELIX MERITIS KEIZERSGRACHT 324, AMSTERDAM
TAALCOACHES, OPLEIDINGS MANAGERS EN DIRECTEUREN
de beroepsvaardigheid met taalvaardigheid voor het management, dat taalcoaches en docenten toch moet faciliteren. De Firma Taal koos voor de vorm van een educatieve documentaire en ging in zee met programmamaker Maarten van de Burg van Script Factory om in een film van 30 minuten
ÓÓK VOOR DE LERARENOPLEIDING!!
een aantal inspirerende voorbeelden te laten zien. Een en ander werd gefinancierd door het roc zelf als hoofdsponsor, met financiële
DOCENTEN NEDERLANDS EN MODERNE VREEMDE TALEN
DE FILM LAAT ZIEN: LEERLINGEN EN TAAL OP STAGEPLEK EN SCHOOL. HOE ÁLLE DOCENTEN TAALONTWIKKELING KUNNEN BEGELEIDEN. HOE MANAGERS EN TAALCOACHES DAT KUNNEN ORGANISEREN PROGRAMMA: OPENING DOOR STAATSSECRETARIS VAN BIJSTERVELDT ‘ONZICHTBARE TAALTAKEN’. DE FILM. TOELICHTING VAN DE MAKERS DE TAALONTWIKKELING VAN AHMED MARCOUCH PRESENTATIES VAN FILMFRAGMENTEN ALS SCHOLINGSINSTRUMENT.
bijdragen van CINOP vanuit het Aanvalsplan Laaggeletterdheid en de Hogeschool Utrecht. Van de 33 uur geschoten materiaal bleef een aantrekkelijk, informatief en soms hilarisch half uur over in de vorm van de film Onzichtbare Taaltaken. De rest van het materiaal is bestemd voor ontsluiting op specifieke didactische thema’s op een aparte, openbare website die voorjaar 2010 zal worden gelanceerd.
VOOR DEELNAME AANMELDEN BIJ
[email protected]
tt O ONZIC HTBA RE
TAALTAKEN
44
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
door hun docenten komen ze erachter dat dat
Een duidelijke onderliggende boodschap van
samenhangt met een tekort aan taalvaardig-
de film: het gaat er niet alleen om dat de d’s
heid: beroepsvaardigheden en taalvaardig-
en de t’s nu eenmaal moeten kloppen, maar
heden vormen één geheel en zijn van elkaar
ook om het feit dat taalontwikkeling in je
afhankelijk. Vanwege de direct aanwijsbare
vak je een positie geeft; wie meer taal ont-
noodzaak is hen gauw duidelijk wat ze nog
wikkelt, heeft meer kansen. De film maakt
moeten en kunnen leren en zijn ze bijzonder
zichtbaar dat met de getoonde aanpak ook
gemotiveerd om dat te doen.
de leerlingen zelf van die boodschap door-
De rest van het materiaal gaat niet verloren:
drongen raken. De leerling-automonteur en
op een openbare website zal het volgend jaar
de horecastagiaire, bijvoorbeeld, ondervin-
als extra scholingsmateriaal worden gepubli-
den in de film dat ze tekortschieten in hun
ceerd voor taaldocenten (bewustwording van
beroepscompetenties. Dankzij de begeleiding
onzichtbare taaltaken, herkennen en beoor-
45
delen van taalniveaus) en niet-taaldocenten (taalactiverende didactiek, kennis van taalvaardigheidseisen in het beroep). Voorlopig is de film Onzichtbare Taaltaken alleen verkrijgbaar in combinatie met een scholing voor docenten en/of managers. CONTACT Annelies Kappers ROC van Amsterdam 020-5791343
[email protected]
46
REGIONALE SAMENWERKING
47
48
De Leesmeter
Van lezen ga je groeien
Wat
het
voorkomen
van
taalachter-
KORTE BESCHRIJVING
standen betreft, geldt ‘vroeg beginnen
De Leesmeter is ontwikkeld in het kader van
loont’. Al in het consultatiebureau zijn
het Oost-Groningse project SpraakMakend
er waardevolle kansen om met ouders in
(gefinancierd door het ministerie van OCW),
gesprek te komen over taal en het belang
dat is gericht op het terugdringen van taal-
van boekjes. Met De Leesmeter kan dat
achterstand bij heel jonge kinderen. De oor-
op een ontspannen manier: de stevige
sprong ligt in Brilon in Duitsland, waar Die
kunststoffen leesmeter in het consul-
Leselatte al een aantal jaren een succes is.
tatiebureau maakt het mogelijk, bij het
De Leesmeter is een variant op de groeimeter
meten van jonge kinderen, om op een
en haakt aan bij het regelmatig meten van
natuurlijke manier verband te leggen
kinderen bij de deurpost, waarbij ouders de
met lezen: ‘van lezen ga je groeien’.
groei merken met een streepje. Pauline Oud, bekend kinderboekenillustrator, heeft speciaal voor De Leesmeter vrolijke illustraties gemaakt, die er samen met een aantal tips over voorlezen en taal een kleurig en toegankelijk product van maken. Alle gezinnen met kinderen in de leeftijd tot zes jaar in de negen deelnemende gemeenten van SpraakMakend krijgen De Leesmeter uitgereikt. Dat gebeurt via consultatiebureau, peuterspeelzaal of kinderdagverblijf, als aanleiding om ouders te informeren over het belang van lezen. De GGD werkt in dit project
50
7BOMF[FOHBKF
HSPFJFO
samen met de ontwikkelaars van De Leesme-
om over taal te spreken. Ook daar-
ter: Biblionet Groningen, de netwerkorgani-
bij worden er geschikte boekjes als
satie van alle Groningse bibliotheken. Ook de
voorbeeld getoond. Later wordt dit
bibliotheken organiseren activiteiten rond De
nog eens gedaan.
Leesmeter.
Als kinderen vanuit peuterspeelzaal
Het totale pakket van het project omvat
of school de bibliotheek bezoeken,
behalve De Leesmeter een grote hoeveelheid
wordt De Leesmeter ook daar op een
materiaal in de vorm van folders, handleidin-
speelse manier onder de aandacht
gen, kleurplaten, boekenleggers en een kof-
gebracht. De boekenkoffertjes wor-
fertje met voorbeeldboekjes.
den uitgeleend of getoond als voorlichting aan ouders of verzorgers.
AANPAK
Om deze brede aanpak uit te voeren
Tijdens het zesde consult op het consultatie-
zijn
bureau, als het kind ongeveer zeven maan-
bij regioteams van consultatiebu-
den oud is, worden ouders al gewezen op het
reaumedewerkers en in bibliothe-
belang van taalontwikkeling en de rol van
ken. Ook leidsters in kinderopvang,
lezen daarin. Er worden voorbeeldboekjes
peuterspeelzalen en primair onder-
getoond en de ouders ontvangen een waar-
wijs hebben uitleg en tips gekre-
debon voor een slab met de tekst leesvoer, af
gen om creatief te werken met De
te halen in de bibliotheek, waar het kind gra-
Leesmeter. Inmiddels zijn er ook
tis lid kan worden. Tijdens het tiende consult,
goedlopende proeven met ouder-
als het kind ongeveer 18 maanden oud is,
bijeenkomsten rond De Leesmeter,
wordt De Leesmeter ingezet: het meten langs
speciaal ontwikkeld voor ouders van
De Leesmeter wordt een ontspannen moment
baby’s tot twee jaar en voor ouders
voorlichtingsrondes
verzorgd
SSS HAAOIAPAN JH
51
*MMVTUSBUJF1BVMJOF0VE
van kinderen van twee tot zes. De bijenkom-
ring en de resulterende deskundigheidsbe-
sten worden in de bibliotheek gehouden voor
vordering hebben ook in de bibliotheken de
groepen van ongeveer twaalf ouders.
aandacht voor taalachterstanden bij kinderen aanzienlijk vergroot. De samenwerking tussen
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
Biblionet en de GGD is geïntensiveerd en leidt
Bij de start van het project is een groot aan-
tot meer activiteiten van bibliotheken met de
tal leesmeters uitgereikt via peuterzalen,
lokale consultatiebureaus.
kinderdagverblijven en scholen. In de daar-
Al met al is zo in Oost-Groningen met de ver-
opvolgende vijf maanden zijn in de groot-
spreiding van een papieren leesmeter een
scheepse actie in totaal ongeveer
breed offensief ingezet. Het project heeft
4. 4.500 papieren leesmeters (voor
behoorlijk wat publiciteit gekregen in de
ou ouders) uitgereikt, naast de onge-
regio, zowel in kranten en tijdschriften als bij
ve veer 300 kunststoffen exemplaren
de regionale zenders en ook in de komende
vo voor
biblio-
jaren zal via affiches en pers de aandacht op
th theken, peuterspeelzalen en der-
consultatiebureaus,
De Leesmeter worden gevestigd. Een speci-
g gelijke. Zelfs in gemeentehuizen
ale website, www.leesmeter.nl, is in ontwik-
e wachtruimtes van huisartsen en
keling.
e logopedisten kwam een leesen m meter te hangen.
CONTACT
V Vanuit
Cornelia van Horn
de
consultatiebureaus
w wordt 99% van de doelgroep
Biblionet Groningen
b bereikt, dus ook gezinnen waar
050-3650108
t taalachterstanden
[email protected]
dreigen
te
ontstaan. De gerichte advise-
52
Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2007-2011
De gemeente Deventer werkt aan resultaat
De gemeente Deventer sluit met het
Vanuit dat standpunt is er in Deventer een
Aanvalsplan
2007-
Lokaal Aanvalsplan geformuleerd, met als
2011 aan op het landelijke aanvalsplan;
Laaggeletterdheid
doel om door lokale samenwerking collectieve
er worden resultaten benoemd voor alle
acties te ondernemen op het gebied van de
ambities die in het landelijke plan zijn
zes ambities van het landelijke Aanvalsplan.
geformuleerd. De gemeente neemt daar-
De
bij de regie en werkt met allerlei partijen
bereiken, door middel van intensivering van
uit het veld samen aan een veelheid van
bestaande communicatiemiddelen en metho-
projecten. Daarbij wordt gebruikgemaakt
den, maar ook door de inzet van nieuwe mid-
van de expertise die elke partij kenmerkt.
delen. Daar wil men zoveel mogelijk de ‘geza-
Om snel en doeltreffende te werk te kun-
menlijke kracht’ van Deventer voor benutten.
nen gaan, gaat men zoveel mogelijk uit
Het uiteindelijke doel is het terugdringen van
van bestaande kennis en materialen. Een
laaggeletterdheid in Deventer, waardoor par-
groot aantal initiatieven wordt op deze
ticipatie en zelfredzaamheid worden bevor-
manier gebundeld tot een gemeenschap-
derd.
pelijk geheel.
Voor dit doel zijn alle doelstellingen en acti-
gemeente
wil
laaggeletterden
beter
viteiten uit het lokale aanvalsplan vertaald KORTE BESCHRIJVING
in een concreet uitvoeringsplan, dat tevens
De gemeente Deventer gaat ervan uit dat de
dient om de voortgang te bewaken.
aanpak van laaggeletterdheid landelijk kan
54
worden gecoördineerd, gestimuleerd en gefa-
AANPAK
ciliteerd, maar dat het lokale niveau belang-
Naar aanleiding van een Startnotitie Aanpak
rijker is: de daadwerkelijke strijd tegen laag-
Laaggeletterdheid organiseerde de gemeente
geletterdheid moet dáár worden gevoerd.
Deventer op 12 april 2007 een expertmeeting.
Laaggeletterdheid
Eerste digitale nieu wsbrief laaggeletterdheid
Die bijeenkomst was voor een groot aantal
n academie, het maken
instellingen en organisaties het beginpunt van
van afspraken overr
een nieuw bewustzijn ten aanzien van laag-
doorverwijzen
geletterdheid en de mogelijkheden daar iets
cursusaanbieders,
aan te doen. Bij organisaties als consultatie-
het
bureaus, werkgevers, bibliotheken en vele
van te trainen sig-
anderen tot en met de lokale omroep, bleek
naleerders, het ver-
een grote bereidheid om er onder regie van
spreiden van voor-
de gemeente de schouders onder te zetten.
lichtingsmateriaal
Als onderdeel van een overeenkomst die de
enzovoort.
gemeente met ROC Aventus sloot, werd ver-
De wethouder voor
volgens het Lokaal Aanvalsplan 2007-2011
Samenlevingsop-
gepresenteerd, met meetbare doelstellingen
bouw is bestuurlijk
en resultaten: voor elk van de zes ambities
verantwoordelijk, de programma-
was een reeks van bestaande en nieuwe acti-
onderdeelmanager Educatie, inburge-
viteiten opgesteld.
ring en integratie is verantwoordelijk
De regierol van de gemeente houdt in dat de
voor laaggeletterdheid en daarmee de
gemeente optreedt als aanspreekpunt voor
ambtelijk verantwoordelijke in het pro-
alle partijen, als aanjager van alle concrete
ject.
naarr
inventariseren
Dit is de eerste digitale nieuwsbrief laaggel etterdheid. De nieuwsb zich, beroepsmatig rief is voor iederee of als belangstellende n die , bezighoudt met in Deventer. Het doel de aanpak van laaggel is te informeren over etterdheid die aanpak. Wat gebeurt Welke successen zijn er allemaal in Devente er te vieren? Wat kan nog beter als r? letterdheid? We hopen het gaat om de aanpak op deze wijze een van laaggeinformatief en inspirer end platform te starten . In deze nieuwsbrief vindt u informatie over de • Lees voor een volgende onderwerpen: gezonder leven!; • Week van de Alfabeti • Voortgang uitvoeri ng Aanvalsplan Laaggesering in september. letterdheid; • Aanpak laaggele tterdheid bij Sallcon Het is de bedoeling Werktalent; dat deze nieuwsbrief twee maal per jaar • Signaleringstrai uitkomt. De eerstvo ning van ROC Aventus l; gende nieuwsbrief verschijnt in najaar
2009. Heeft u informa tie voor die nieuwsbrief, dan kunt u die sturen aan de project-
leiders laaggeletterdhe id bij de gemeente, Willy Kogelman (wjm.ko gelman@deventer. nl of 0570 - 693295 ) of Ingrid Kramer (
[email protected] of 0570 - 693435). Ik wens u veel leesplez ier en veel succes
bij de aanpak van laaggeletterdheid in Deventer! We streven er per slot van rekenin g naar dat heel Devente r leest en schrijft! Jos Fleskes, Wethou der
Voortgang Devente r aanpak laaggeletterdheid
Een jaar na de vaststelling van het uitvoeringspla n laaggeletterdheid aanpak van laaggeletterdh begint de Deventer eid vorm te krijgen: de eerste resultaten samenwerking met worden zichtbaar. verschillende partijen De in Deventer, zoals Bibliotheek, blijkt ROC Aventus en de vruchtbaar. Openbare
Gerichte aanpak in
Deventer
Gesteund door al deze landelijke initiatieven en het door de Deventer venter gemeenteraad vastgestelde Aanvalsplan Laaggeletterdheid richt ook Alfabetiseringsprijs ngsprijs 2009 Deventer haar pijlen op het bewustmaken Vanuit het bedrijfsleven van plaatselijke heeft Sallcon werkgevers als het Werktalent zich het gaat om laaggeletterd afgelopen jaar erg personeel. Werkgevers actief getoond in de bestrijding van laagzijn vaak niet op de hoogte van de aanzienlijke geletterdheid. Inmiddels zijn ongeveer aantallen laaggeletterden en medewerkers Onlangs 30 mocht zijn daarom tot nu één van devan Sallcon gestart met werknemers toegeeft eenWerktalent weinig actief in een cursus of training Het project van Sallcon medewerkers een op het gebied van aanpak het boek op de herkanwerkvloer. taal. geletterdheid te verbergen sing om op wereld van Met deze inspanning‘Een een praktische wijze verschil’ in ontvangst nemen loopt Sallcon werd het taboe te leren landelijk rond analfabetisme lezen en schrijven uit handen gezien voorop als van prinses voor gebruik in werkdoorbroken. Inmiddels Laurentien -het gaat om de en Werkgevers die te beseft de werkleiding privésituatie. zitter vanaanpak van laaggeletterdh voorde Stichting maken Het project sluit ook dat hun bijdrage eid binnen de Lezen & Schrijven. aan krijgen bij het met veranderingen sociale van groot belang is. aanvalsplan ‘Een wereld vaneid laaggeletterdh van werkvoorzienin productieproce verschil’ laat deg.aanpak Leren lezen en schrijssen van de ven is een belangrijke gemeente(denk van laaggeletterdh bijvoorbeeld aan automatisering Deventer eid zien binnen 10 en wordt in nauwe stap in de ontwikke) ling sadienen De Deventer aanpak organisaties van de medewerker, van de Sociale Werkvoorvan laaggeletterdh menwerking metbasisvaardighe ROC Aventus den in de scholing niet alleen op het eid van personeel mee uitgevoerd. kanSociale rekenen op bijval. ziening. g. De te nemen. In bepaalde werk maar zeker ook in privésituaties. Organisaties Werkvoorzieni in Deng telt risicobranches zijn Taboedoorb ongeveer zijn eerventer positief over de manier 16.000 rekend werknemers vaak werknemers waarop verplicht om bepaalde de gemeente de regie die veel moeite hebben Meer weten? met lezen en neemt in de aanpakDankzij een succesvolle certificaten te wervingscampa gne behalen. van laaggeletterdh schrijven. Sinds de start van werden Informatie Laaggeletterden zijn 40 deelnemers over de Alfabetisering de uitvoering van eid. De gemeente aangemeld voor vaak niet va het Deen de in staat deze cursussen venter en Sallcon aanvalsplan laaggeletterdh Alfabetisering. Binnen Sallcon publicatie ‘Een wereld zijn eletterdheid Het succes is vooral Werktalent is mettesucces af te eid 2007-2011 van verschil’ is te 200 ditdaarom jaar eenvoorgedragen voor de Alfabetiserings is aan de hand van verklarenronden. project Alfabetisering verkrijgen bij Eline door taboedoorbrek n het uitvoeringsplan uitvoerings Derks, Teammanager voor medewerkers prijs 2009. De ing bij begevoordracht is ingediend een groot aantal projecten van de Sociale WerkShop Sallcon ociale rojecten en activiteiten Werkvoorzienin door ROC Aventusleiders op de werkplek. Door hen Werktalent, telefoonactiv Van maandag geven De en wordt ondersteundg gestart. gestart. Zo zijn door gemeente Deventer inzicht te de meest or het ROC inmiddels wil met het oog op nummer: 0570 - 679500. door de Openbare7 tot eninmet zondaggebruikte inmid smoezen 13 laagBibliotheek en Carinova. september 2009 vindt deze problemen circa 10 signaleerderstr erstrainingen de Week van de voorwaarden scheppen ainingen gegeven ge Alfabetisering plaats. voor een gerichte aan professionals. Deze trainingen worden De Week van de aanpak van de probleAlfabetisering matiek in het lokale Doelstelling: 60% gemiddeld met een minder laaggeletterde wordt dit jaar voor bedrijfsleven. Deze 7,9 gewaardeerd. gewaardeer de n vijfde keer georganiseerd aanpak loopt ‘Structurele Aanpak van bewustwording Laaggeletterdh . Laaggeletterden motiheid is eeneid vatie om het onderwerp 2007-2015’ is een In Bathmen en Keizerslanden verborgen convenant tussen erslanden zijn Makkelijk probleem met twee aan te pakken tot M verankering van scholingsinitiat werkgevers, werknemers kanten. Aan de ene Lezen Pleinen (MLP) ingericht door de bien de overheid in kant laaggeletterde ieven in lokaal gevestigden bliotheek. Meer MLP’s die er niet Stichting Deventerde van de Arbeid.zelf telt 9000 laagge ’s zijn in voorbereiding. laaggeletDit convenant over durven te praten, en bedrijven. voorb eleetwerd terden, zowel ondertekend door aan de andere kant hun omgeving wel autochtonen de ministeries n die Mensen die niet kunnen het moeilijk vindt Door dit te doen van De gemeente heeft lezen en schrijven Jeugd als allochtonen. Gezin, onen. geeft om hen haar aar bijstandsbesch ROC& Aventus de gemeente zijn gevoeliger voor bijstandsb hierover aan te ernstige ntu Cultuur usOnderwijs, ziektes zoals ik-heeft Wetenschap Avent spreken. Het&thema een extra impuls kingen omgezet naar van de gemeente enDeSociale aan het lokale werk- reuma, vetzucht, ondervoeding, diabetes Laten we A-2 taalniveau, Zaken & Werkgetaalnivea zodat De open kaartmellitus, ehoge bloeddruk of spelen staat daarom gelegenheidsbe ze door laaggeletterden venter delegenheid. longaandoeningen. Namens de sociale leid opdracht pdracht gekreg dat gericht is op de centraal tijdens de en beter te begrijpen gekregen Verschillende onderzoeken gen partners b hebben dit uitgewezen. Week van de Alfabetisering optimale ontwikkeling tekenden zijn. Voor teams binnen laaggeletterde voorzitters rden “Hier speelt een verhoogd n ende en de gemeente van werknemers. analfa analfavan VNO-NCW 2009. gemeen is een agezondheidsris en ico.” Ook worden werknemers FNV. schrijfwijzer beschikbaar. beten in de gemeente op te aar. In de aanbesteop deze manier te aan Laten we open kaart ondersteund bij het ding van de Wmo is sporen en op p les goed spelen laaggeletterdh te krijgen aggeletterdh krijgen. door lees- enDat zegt functioneren n. dheid meein,diabetesverplee Guusje Neijens, schrijfprobleme het behouden van, genomen als een van doelstelling Om deze De mensen van nsen kunne en het gkundige en preventieadvide gunningscriteri gunni unningsc seur. en het convenant is het n te bespreken en er wat “Wiedoorstromen niet kan lezen en schrijven a. traceren,aantal te kunnen aan te doen. naar (ander) geven heeft daar op alle venlaaggeletterde ROC Aventus Aventtus n in de beroeps- Van de baas op het werkwerk. van. terreinen last Dus tot ook op het gebied de docent bevolking De gemeente heeft signaleringscu van de persoonlijke 0800 0 80 in Nederland 0op0school cursussen 023en 44 rsussen mett een aantal de buurman. met 60% gezondheid. Stapels aan papier blijven onbegrepen n ntal ambas44 Iederte brengen van 420.000 een kanterug sadeurs laaggeletterdh Meer liggen. Sorteren op hulpverleners, een rol weten? s, instanties en eid uit Apeldoorn prioriteit en onderwerp naar maximaal spelen in het voorkomen is vaak een probleem. Apel en scholen. s c h hole ol o e n . en 168.000 in 2015. De een onderzoekje gedaan Daarvoor (extra) hulp verminderen van laaggeletterdh Bent u geïnteresseerd Stichting van de aanvragen valt niet n naar in meer inforn de bewegeid. voor de patiënt b mee en wordt als zeer pijnlijk Arbeid wijzering van Publiekszaken matie over laaggeletterd “We geven wil cao-partijen motiveren cursussen rsussen ervaren. Zeker als aken de gemeente van 1 of al geruime personeel? Of ggem of 2 dagdelen”, om daggde de patiënt dellen””, vertelt d Activiteiten laaggeletterde werknemers Deventer. Hieruit blijkt wilt u meer informatie tijd onder behandeling Marietje Verdaasdonk-N is. Dan pas aangeven in Deventer Naus aus - accou dat buiten een accountmanag kunt lezenover unttmanageerr te dit artikel, dat je niet e paar en schrijven, RO ROC Ostimuleren Cde Aventus. Naast totWe suggesties de loketten kan wel eens een negatieve dan kunt u contact hetleren zijn gratis. “Deactiviteiten volgen landelijke cursussen opnemen van an de gemeente hoevan men mensen uitwerking hebwillen we ben op gem met nfunctiegerelate erde Willy de relatie anook alfab abe eten met kunnen opleidingen en dit sen analfabeten de hulpverlener. Ook voor de doelgroep een Kogelman, telefoonnumme hoe het probleem brede herkennen, aanpak eem bespreekbaar via goed toegankelijk betekent in cao-afspraken bespreekb Deventer. toegankelil zijn. r: 0570 deze extra vorm baaar kan Samenvan afhankelijkheid en de ka worden word den gemaakt nog meer inbreuk inzet verschillende vervolgens van O&O fondsen nmet en wat ze693295, of via e-mail: op de individuele vrijheid.” kunnen organisaties nnen doen om gaan we acm laaggeletterden laag aaaggondersteunen. geelet leettterd den organiseren tiviteiten naar school te krijgen. wjm.kogelman@ De cursussen voor deventer.nl. oor analfabeten en aandacht analfab betten en vragenLaaggeletter en laaggeletterden laavoor aggel dheid achterhalen letterden dit worden eveneens thema. zijn ookmoment gratis enstaan Op dit ns door onss gegeven.” Toegankelijke en persoonlijke gegevenvolgende de Toega .” gez activiteiten gepland: gezondheidszor ondheidszorgg is een e kernwaarde van onze maatschappij. Voor patiënten die • Opening op 8 september Ambassadeu problemen hebben urs rs door de enwww schrijven, met lezen jven, deventer is de kans echter nl groot dat er misverstanden bibliotheek van het Verder leidt ROC Aventus misv NL Plein in de cenex ex-analfabeten bij het maken van x-aanaalfaabet ontstaan abbeeten trale ab op totbibliotheek. op afspraken en het gebruik • Themabijeenko ambassa ambassadeur. mbassadeur. Deze sadeurs gaan soms mst over laaggeletterdNL Pleinambasms mee naa van medicijnen. Het naar is een grote van het grootste belang ar ddee ttra ar trainingen rainin ningeopvallend is dus n en na Heeft naar kleurrijke heid door zo bijeenkomsten over u nog activiteiten laaggeletterdheid. mogelijk hetsnel project te achterhalen d. Verdaasdonk-Na acEen gepland staan tentoonstelling ter Verdaa Rechtop. erdaasddonkvan een laaggeletterde of er sprake k--Nauus: s: ““De geletterde Dondersteuning e ambassadeurs zijn is in die week? patiënt. project met waarde. Zij vertellen Dit kan Of wilt u advies over vanbespreekbaar als motto grote met een test(je). Voorwaarde van het le hoe belan len ‘meedoen’. be anngrrijijijkk hhet belangrijk is natuurlijk well dat hoe et iissmaken oom m te leren u laaggeletterdheid • Start van de behandelaar hier lezen en schrijven.” van laaggeletterdh die week onder de he heel eid. Naast Immers, laaggeletterdhede bedrijvenaanpa k indiscreet De- mee omgaat. aandacht kunt brengen? venterrdheid taalleermethoden Meer weten? om id is voor de patiënt patiwerknemers zijn er lees- en Bel of mail dan een belangrijke stressfactor in het dagelijkse laaggeletterde met Willy Kogelman te werven.leven luisterboeken voor leven. ven. Voor meer informatie (0570 - 693295 matie laaggeletterden. De tie neemt u contact op met Marietje of wjm.kogelman@ • Met posters, folders, afdeling Naus, accountmanag EducatieVerdaasdonkdeventer.nl) of van ROC Aventus is Aanpassen nager artikelen e.d. er ROC Aventus, telefoonnumm telefoon informatie en educatie Ingrid Kramer (0570 laaggeletterdh hierbij betrokken. of via e-mail: m.verdaasdonk er: 06 46 72 76 03, eid onder de aandacht - 693435 of erdaasdonk@a Neijens: “Voor deze @aventus.nl. ventus.nl. ventus.nl
[email protected]). groep is het van groot brengen. belang de informatie educatie over gezondheid en aan te passen. De behandeling kans van slagen hebben.” zal dan meer
Aanpak laaggelette rdheid bij Sallcon Werktalent
Week van de alfab etisering
Signa naleri lering ngs gsscursu cursuss Lezen voor www laagg ggele elette ttte terrd rdheid d.deve heid nter.nl gezonder een leven! Kent K ent u iemand d die ie moeite heeft met lezen en e n schrijven?
Interessante links
Wilt u meer weten
over laaggeletterdh eid? Op de volgende
www.alfabetisering.nl
www dev t
websites vindt u interessante
informatie.
: informatie over het
herkennen van laaggeletterdh www.leesenschrijf.nl eid : portaal voor ambassadeurs www.basisvaardigheden van laaggeletterdh eid en professionals .nl : informatie voor professionals www.lees-en-schrijf.nu : informatie voor mensen www.netwerkdeventer.n die willen leren lezen en schrijven ing.com : actuele stand van zaken over uitvoering www.lezenenschrijven.n Aanvalsplan l : website van de Stichting
Lezen en Schrijven
activiteiten, als opsteller van een concreet uitvoeringsplan en als uitvoerder van een aantal
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
activiteiten uit het plan. Bij die laatste rol valt
Omdat de doelgroep laaggeletterden moeilijk
bijvoorbeeld te denken aan het organiseren
bereikbaar is, betreft het in deze aanpak in
van conferenties, het opzetten van een buurt-
veel gevallen projecten van de lange adem.
55
Toch beginnen de resultaten nu zichtbaar te worden. Een greep uit het grote aantal activiteiten: de signaleerderstrainingen, door ROC Aventus voor 180 personen verzorgd, beginnen te leiden tot meer aanmeldingen voor taalcursussen. Bovendien helpen die cursussen om het onderwerp bespreekbaar te maken. Vanuit Sallcon Werktalent, een grote werkgever in Deventer, volgen inmiddels ongeveer dertig medewerkers een taalcursus bij ROC Aventus. Allochtonen kunnen snel met een cursus starten sinds de gemeente en het roc daarvoor een constructie hebben ontwikkeld. In september 2009 start de opleiding van acht ambassadeurs laaggeletterdheid. Kortom: in Deventer wordt er constructief samengewerkt onder regie van de gemeente en dat leidt tot draagvlak en resultaat. CONTACT Ingrid Kramer Gemeente Deventer 0570-693435
[email protected]
56
Leesbevordering in het basisonderwijs
Een samenwerkingsverband in Zeeland en Goeree-Overflakkee
270 basisscholen vormen de doelgroep
een samenwerkingsovereenkomst geslo-
van een leesbevorderingsproject in Zee-
ten tussen het Zeeuws Aanvalsplan Laag-
land en Goeree-Overflakkee. Ze worden
geletterdheid, de Rabobank, de Zeeuwse
in de gelegenheid gesteld om gedurende
Bibliotheek en RPCZ, de leverancier van
drie schooljaren vier maal per jaar boe-
Intrss Vrbrdnd Lzn.
ken te lenen die zijn toegesneden op
58
het leesniveau en de interesses van hun
KORTE BESCHRIJVING
leerlingen. Vervolgens wordt er op de
De methode Intrss Vrbrdnd Lzn is door RPCZ
deelnemende scholen gewerkt aan woor-
uit Amerika naar Nederland gehaald, omdat
denschat, achtergrondkennis, leesvaar-
de onderwijswetenschapper Robert Marzano
digheid en leesplezier met behulp van de
de aanpak aanbeveelt op basis van zijn onder-
methode Intrss Vrbrdnd Lzn (Interesse
zoek. De eerste stap in de methode bestaat
Verbredend Lezen). Voor dit project is er
uit een inventarisatie door de leerlingen van
onderwerpen waarover ze graag wat meer zouden willen weten. Vervolgens wordt bij die interesse passend leesmateriaal gezocht. Zo’n twee of drie keer per week mogen de leerlingen samen met hun leerkracht twintig minuten ongestoord lezen. In een vierde stap maken ze een korte neerslag van hun bevindingen, waarna ze uiteindelijk hun ervaringen met elkaar uitwisselen. De Zeeuwse Aanpak Laaggeletterdheid (uitvoerder van het provinciale aanvalsplan) zag in deze methode een mogelijkheid om zijn doelen te realiseren: een duurzame, preventieve aanpak van laaggeletterdheid, gericht op basisschoolleerlingen. Rabobank Foundation en de regionale Rabobanken maakten het project gezamenlijk financieel haalbaar. Het
project
dat
uiteindelijk in het kader van dit streven tot stand kwam, omvatte voor elke
59
Rabobank,
werd
er snel en enthousiast
een
werkgroep
geformeerd, bestaande uit vertegenwoordigers van de projectgroep Zeeuwse Aanpak Laaggeletterddeelnemende
heid, Rabobank Foundation en diverse regi-
school een lespak-
onale vestigingen van de Rabobank. Nadat
ket ‘Laaggeletterdheid’, het voorlezen van het
deze werkgroep een keuze had gemaakt voor
boekje Geheim (Hijltje Vink) door medewer-
de methode voor leesbevordering, werden
kers van de Rabobank en de gelegenheid om
ook de Zeeuwse Bibliotheek en de leverancier
drie jaar lang te werken met Intrss Vrbrdnd
van de methode als partners bij het project
Lzn en daarbij vier keer per jaar een op maat
betrokken.
gesneden boekcollectie te kunnen lenen bij de
Op 6 oktober ging in aanwezigheid van H.K.H.
Zeeuwse Bibliotheek.
Prinses Laurentien der Nederlanden, Minister Plasterk en Staatssecretaris van Bijsterveldt
60
AANPAK
de Zeeuwse Aanpak Laaggeletterdheid offici-
Begin 2008 nam de projectleider van de
eel van start, waarbij uitvoerig bij het project
Zeeuwse Aanpak Laaggeletterdheid het initi-
werd stilgestaan. Naar aanleiding hiervan,
atief om de Rabobank te benaderen voor een
maar ook na de ondertekening van de samen-
brede Zeeuwse activiteit. Via Rabobank Foun-
werkingsovereenkomst op 23 januari 2009,
dation, het maatschappelijke fonds van de
was er ruime aandacht in de lokale media.
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
CONTACT
Al in een vroeg stadium van het project is er
Roelie van Stempvoort
een dvd gemaakt, waarin de benadering van
Rabobank Foundation
leesbevordering in het basisonderwijs uiteen-
030-2164289
gezet wordt. Deze dvd is al bij diverse gele-
[email protected]
genheden vertoond en bereikte zo een groot publiek. Na het sluiten van de samenwerkingsovereenkomst zijn er in maart 2009 op vier plaatsen in de regio informatiebijeenkomsten voor scholen georganiseerd. Tijdens die bijeenkomsten kwamen vertegenwoordigers van ruim 150 basisscholen bij elkaar. Tachtig basisscholen meldden zich aan voor het project, waarmee ze zich minimaal drie jaar lang verbinden aan deze benadering van hun leesonderwijs. In de week van de Alfabetisering 2009 en de weken erna zullen de meeste deelnemende scholen starten met Interesse Verbredend Lezen.
61
62
TABOEDOORBREKING EN BEWUSTWORDING
63
64
Leesniveau Tool
Een gratis hulpmiddel om de leesbaarheid van een tekst vast te stellen
Uit onderzoek blijkt dat het niveau van
tie die bijvoorbeeld op overheidssites wordt
aangeboden
ligt
aangeboden, is voor laaggeletterden weinig
dan het leesniveau van de gemiddelde
teksten
vaak
hoger
tot niet toegankelijk. Weliswaar wordt er al
Nederlander. Het is blijkbaar moeilijk
veel gedaan aan het hertalen van informatie,
voor redacteuren en schrijvers om hun
maar daarvoor moet worden betaald en het is
teksten goed aan te laten sluiten bij
vrij omslachtig. Een instrument dat snel infor-
het niveau van hun publiek. Met de gra-
matie geeft over het niveau van een tekst kan
tis Accessibility Leesniveau Tool is het
bij het schrijven al in de goede richting stu-
mogelijk om de technische leesbaarheid
ren. De Leesniveau Tool is zo’n instrument,
van een tekst vast te stellen. Verschil-
gratis en online, waarmee bij een kort stuk
lende organisaties, waaronder gemeen-
tekst onmiddellijk een indicatie van het nodige
tes, maken al gebruik van het instrument
leesniveau kan worden gegeven.
om de leesbaarheid van hun teksten te
Omdat ook de inhoud en de structuur van een
controleren.
tekst van belang zijn voor de leesbaarheid, kan het instrument het nodige leesniveau niet
KORTE BESCHRIJVING
precies aangeven en blijft het bij een indicatie,
Omdat veel teksten te moeilijk geschreven
maar dat kan bij het schrijven al voldoende
zijn, is communicatie in veel gevallen niet
zijn om te voorspellen of de boodschap bij de
effectief. De piek van het gemiddelde lees-
doelgroep zal overkomen.
niveau in Nederland ligt op niveau B1 van
66
het Europees Referentiekader (40%), terwijl
AANPAK
het niveau waarop teksten meestal worden
De Leesniveau Tool is ontwikkeld door de
aangeboden rond C1 ligt (75%); dat is twee
stichting Accessibility, een expertisecentrum
niveaus hoger. Een groot deel van de informa-
voor toegankelijkheid en maatschappelijk ver-
Accessibility Lee www.accessibility. nl/in
sniveau Toetstool
ternet/tools/leesn
iveau_tool/
De Accessibility Leesniveau Tool is een instrument op basis van een dat, ingevoerde tekst, een indicatie geeft van het niveau van de technische leesba arheid van een tekst. Buiten de technische leesba arheid zijn ook de inhoud van de tekst, de structuur van de tekst en het ontwerp van de tekst van belang voor de totale leesbaarheid. Deze punten zijn echte r niet met alleen dit instrument vast te stellen. De tool geeft dan ook geen enkele garan tie over het precie ze leesniveau, maar moet puur indicatief gebruikt worden!
antwoord ondernemen op p t, het gebied van internet, e software en elektronische
g gever van makkelijk te llezen boeken en kranten v voor mensen die moeite
e Diverse
h hebben met lezen. Het
d teksten zijn geanalyseerd
p project kon worden uit-
toepassingen.
en op basis daarvan zijn de
parameters
Stap 1: Sta 1 tekst invo inv eren ere
opge-
ge gevoerd door financiering va van het Revalidatiefonds,
steld waarmee de com-
da dat projecten initieert en
plexiteit van een tekst
fin nanciert op het gebied
kan
worden
va van revalidatie, preventie,
bepaald.
ma maatschappelijke
Daarbij is de lengte van
pat patie en zelfredzaamheid.
woorden en zinnen een aangrijpingspunt, maar
Stap 2: resultaa t
ook wordt ieder woord
WAT HEEFT HET WA
vergeleken
OPG OPGELEVERD?
met
partici-
een
database van veel voor-
Nadat het instrument was Nad
komende en eenvoudige woorden. Bovendien
ontwikkeld, is het met diverse referentie-
wordt geanalyseerd welke functie de woorden
testen getest. Daarmee werd vastgesteld dat
in de tekst hebben: hoe meer zelfstandige
er na toepassing een bruikbare indicatie uit-
naamwoorden een tekst bevat, bijvoorbeeld,
rolt voor teksten van uiteenlopende aard en
hoe lager het niveau waarop hij zal worden
lengte. Met andere woorden: het instrument
ingeschat.
is een bruikbaar middel voor redacteuren en
De stichting heeft bij de ontwikkeling samen-
schrijvers om hun teksten beter te laten aan-
gewerkt met Eenvoudig Communiceren, uit-
sluiten bij het niveau van hun publiek.
67
De Leesniveau Tool is vervolgens gepubliceerd op www.accessibility.nl, samen met informatie over taalniveaus en een aantal relevante links. Meteen na publicatie werd hij al tot wel vijftig keer per dag gebruikt voor het controleren van de leesbaarheid van teksten, onder andere door de gemeente Amersfoort. CONTACT Martijn Frazer Stichting Accessibility 030-2398259
[email protected]
68
Lees en Schrijf! Geld en Rekenen
Inzicht en oefening in rekenen
69
Na de series Lees en Schrijf! en Lees en
te maken van de oefenwebsite en het gratis
Schrijf! Taal op je werk brengt Stichting
werkboek. Elk programma bevat tips en trucs
Expertisecentrum ETV.nl dit jaar Lees &
om meer grip te krijgen op de financiën, een
Schrijf! Geld en Rekenen uit. Dit multi-
rekenonderdeel en een spelelement.
mediapakket is gericht op laagopgeleide
Verder is er de website www.leesenschrijf.nl,
volwassenen die moeite hebben met
waar de bezoekers de televisie-afleveringen
rekenen.
nog eens kunnen terugkijken. Daarnaast vinden ze er uitgebreidere filmpjes die dieper
KORTE BESCHRIJVING
ingaan op de rekenhandelingen en honder-
Lees en Schrijf! Geld en Rekenen is een multi-
den oefeningen om het geleerde in praktijk
mediapakket: laagopgeleide volwassenen die
te brengen. Zo zijn er sommen om te oefenen
moeite hebben met rekenen wordt praktisch
met optellen, aftrekken, vermenigvuldigen,
oefenmateriaal
delen en procenten.
en inzicht in geld-
Tenslotte is er het werkboek, aansluitend bij
kwesties
geboden
het televisie- en internetmateriaal. Het werk-
verschillende
boek kan ook los gebruikt worden en bevat
via
media. Korte
twee extra hoofdstukken. televisie-
afleveringen
70
van
AANPAK
zes à acht minu-
Met het pakket kunnen de gebruikers aan de
ten
regionale
slag met thema’s als ‘contant betalen’, ‘beta-
zenders bij ETV.nl
len via internet’, ‘betalen in termijnen’, ‘kor-
enthousiasmeren
ting’, ‘sparen’ en ‘inkomsten en uitgaven’.
kijkers om gebruik
De twee extra hoofdstukken in het werkboek
op
betreffen de zakrekenbetreffe
bij de eerdere series is Ella Bohnenn daar-
machine en het hoofdstuk
voor ingeschakeld bij Lees en Schrijf! Geld
‘Hoe zat het ook alweer?’ over de
en Rekenen. Emmia educatieve multimedia
staartdeling en optellen en aftrekken onder
heeft de site verder uitgebreid en AT5 heeft
elkaar.
het beeldmateriaal voor zowel televisie als internet ontwikkeld.
WAT HEEFT HET OPGELEVERD? ELEVERD? Stichting Expertisecentrum um ETV.nl is één van de uitvoerders van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-2010: ‘Van A tot Z betrokken’ van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In dat kader heeft ETV. es en Schrijf! en Lees nl eerder al de series Lees k uitgebracht. Het en Schrijf! Taal op je werk aantal bestellingen van het werkboek Lees en Schrijf! zijn boven verwachting (75.000) en ook de website is drukbezocht (54.000 mensen ingelogd). Uit kwalitatief onderzoek blijkt verder dat mensen meer zelfvertrouwen en dat hun lees- en krijgen en zelf beoordelen beterd. schrijfvaardigheid is verbeterd. Deze goede ervaringen met Lees en Schrijf! eleiding van inhoudehebben geleerd dat begeleiding oot belang is. Net als lijk deskundigen van groot
71 71
Het werkboek is via de Bellijn (0800-023 44 44) te bestellen, gratis, behalve voor organisaties en bij meer dan drie exemplaren. De uitzendtijden zijn per regio te vinden op www.etv.nl. Individuele laagopgeleiden hebben zo dus gratis de beschikking over toegankelijk materiaal waarmee ze praktisch hun rekenvaardigheden oefenen en door inzicht in geldkwesties meer grip op hun financiële leven ontwikkelen. CONTACT Ben Vaske Stichting Expertisecentrum ETV.nl 010-2666969
[email protected]
72
Wie taalt ernaar?
Theater als methode om over laaggeletterdheid te praten
De
theatergroep
LEESMIJ
heeft
drie
KORTE BESCHRIJVING
anal-
Een groep jonge mensen uit Wageningen
fabetisme. Eén daarvan richt zich op
houdt zich als theatergroep LEESMIJ bezig met
laaggeletterden zelf: hoe overwin je de
de problematiek rond laaggeletterdheid. In
schaamte om naar een roc te stappen? In
de voorstellingen van LEESMIJ worden taboes
de tweede ligt de aandacht bij de omge-
doorbroken en zoekt de groep samen met het
ving van laaggeletterden: hoe signaleer
publiek naar oplossingen. Dat gaat verder dan
je laaggeletterdheid en hoe spreek je
praten; de groep noemt het ‘inspringtheater’,
iemand erop aan? De derde voorstel-
omdat het publiek wordt uitgenodigd in het
ling maakt leerkrachten bewust van het
stuk ‘in te springen’. Nadat een stuk in zijn
feit dat de oorzaak van taalachterstand
geheel gespeeld is, volgt een gesprek met
bij leerlingen vaak ook thuis ligt: ouders
het publiek rond vragen als ‘Wat had ik er
hebben zelf moeite met lezen en schrij-
aan kunnen doen?’ en ‘Hoe zou ik het aan-
ven en zijn niet in staat hun kinderen te
pakken?’. In een tweede versie van het stuk
helpen. Hoe spreek je als leerkracht een
kan er ingesprongen worden: ‘Stop! Het moet
ouder aan?
anders!’. Iedereen is welkom om een rol over
voorstellingen
ontwikkeld
rond
te nemen om te laten zien hoe het wel moet. Zo worden geopperde alternatieven uitgeprobeerd en wordt er geoefend om ze in de praktijk toe te kunnen passen. AANPAK LEESMIJ bestaat nu twee jaar en in die tijd is er met verschillende partijen samengewerkt.
74
De stukken zijn ontstaan in samenwerking met docenten van roc’s, met cursisten van lees- en schrijfgroepen en met ambassadeurs laaggeletterdheid (ex-laaggeletterden die zich inzetten voor taboedoorbreking en werving van laaggeletterden). Het derde stuk, gericht op leerkrachten, is ontwikkeld in nauwe samenwerking met leerkrachten van basisscholen en met het project Taalkr8!
eenlopende plekken laaggeletterdheid onder
Bij de voorstellingen worden verschillende
de aandacht. “We hebben nu het idee dat
partijen bij elkaar gebracht. Zo kunnen
deze inspanningen hun vruchten beginnen af
gemeenten, roc’s, doorverwijzers, ambassa-
te werpen, omdat men inziet dat de methode
deurs en anderen aan de hand van het stuk
wel doeltreffend is.”
gezamenlijk reflecteren op manieren om de geschetste problematiek op te lossen.
WAT HEEFT HET OPGELEVERD?
Toen de groep werd opgericht, bleek het onmo-
De resultaten kunnen het best worden weer-
gelijk om subsidie te krijgen: “Theater werd
gegeven door het publiek:
niet als geloofwaardige methode gezien om
“Het toneelstuk was helemaal tof en leuk en
deze thematiek aan te pakken,” zegt een van
zeer verduidelijkend. Nu snap ik de smoesjes
de leden, “We kregen het idee dat de fondsen
heel goed die ze verzon.”
die we aanschreven zich niet bewust waren
“Toen we in de zaal in Den Bosch waren, heb-
van de ernst van de situatie omtrent laag-
ben ze een toneelstuk opgevoerd. Dat heeft
geletterdheid in Nederland.” Zonder subsidie
erg veel indruk op mij gemaakt.”
zijn ze toch begonnen en brachten ze op uit-
75
Ook professionals reageren enthousiast: “Herkenbare
situaties,
precies
“Ik weet nu beter wat ik kan doen: zorgen dat goed
getimed.”
een ouder zich thuis voelt om het probleem te bespreken.”
“Met het stuk raakt LEESMIJ precies de juiste snaar, om vervolgens het gesprek met de
CONTACT
leerkrachten in de juiste richting te sturen.”
Natalia Eernstman
Leerkrachten zeggen:
Stichting LEESMIJ
“Ik ben nu zeker alerter.”
06-49131555
“Ik kan de signalen dat iemand laaggeletterd
[email protected]
zou kunnen zijn nu beter herkennen.”
76