Parels van geletterdheid Goede voorbeelden uit de praktijk

Parels van geletterdheid 2009

Goede voorbeelden uit de praktijk

CINOP, ’s-Hertogenbosch, 2009

Colofon Titel: Samenstelling: en redactie: Vormgeving: Bestelnummer: Bestellen via:

Parels van geletterdheid 2009 : Goede voorbeelden uit de praktijk Anja van Kleef, Ieteke Bos en Mirella Verspiek Evert van de Biezen A00538 [email protected]

Uitgave: CINOP, ’s-Hertogenbosch Augustus 2009 © CINOP 2009 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Postbus 1585 5200 BP ’s-Hertogenbosch Tel: 073-6800800 www.cinop.nl

EvdB-A00538_v01/090803

ISBN 978-90-5003-543-9

Voorwoord

Ik zal open kaart spelen: Het bestrijden van

ministerie van Onderwijs, Cultuur en Weten-

laaggeletterdheid is geen eenvoudige opgave.

schap zich samen met werkgevers- en werk-

Het probleem zit diepgeworteld in de maat-

nemersorganisaties en de ministeries Jeugd

schappij, maar is vrijwel onzichtbaar in het

en Gezin en Sociale Zaken en Werkgelegen-

dagelijkse leven. De laaggeletterden zelf zijn

heid in het Convenant Laaggeletterdheid

meesters in het verbergen van hun lees- en

2007-2015 heeft uitgesproken over de voort-

schrijfprobleem. De meesten gaan hier met

gang van het onderwerp na 2010. Blijvende

een bewonderingswaardige creativiteit mee

aandacht en verbreding van draagvlak voor

om. Men is bang om door de mand te vallen

dit onderwerp is noodzakelijk. CINOP zal zich

en om voor minder aangezien te worden. Dat

daarom ook na het Aanvalsplan actief blijven

is niet goed maar wel begrijpelijk. Net zoals

inzetten op het thema laaggeletterdheid.

ik het begrijp dat de omgeving, áls die het opmerkt dat de buurman, collega of werkne-

In de Parels van Geletterdheid 2009 vindt

mer moeite heeft met lezen en/of schrijven,

u beschrijvingen van de aanpak van laag-

er moeite mee heeft om dit te bespreken en

geletterdheid op lokaal, regionaal en landelijk

hulp te bieden. Het blijft dus hard werken om

niveau. De tien als beste beoordeelde projec-

dit maatschappelijke probleem het hoofd te

ten van de Nationale Alfabetiseringsprijzen

bieden. Daar zetten wij ons als CINOP voor

2009 staan erin beschreven, samen met een

in. Dat doen wij al jaren vanuit verschillende

aantal projecten die zijn voortgekomen uit

projecten en programma’s. Op dit moment

één van de uitvoeringspartners van het Aan-

vanuit

Laaggeletterdheid

valsplan. Voor de Nationale Alfabetiserings-

2006-2010: Van A tot Z betrokken, samen

prijzen 2009 zijn maar liefst 73 projecten

met Stichting Lezen & Schrijven en Stichting

ingeschreven om beoordeeld te worden. Een

Expertisecentrum ETV.nl. Ik ben blij dat het

groot aantal, wat laat zien dat de activiteiten

het

Aanvalsplan

in het land rondom de voorkoming en bestrijding van laaggeletterdheid nog steeds toenemen. En dat is uiteindelijk het doel van alle inspanningen vanuit het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-2010: Van A tot Z betrokken, waar de Nationale Alfabetiseringsprijzen deel van uit maken. Werkt u aan een mooi project op het gebied van laaggeletterheid, leg uw kaarten dan op tafel en stuur het initiatief volgend jaar in voor de Nationale Alfabetiseringprijzen 2010. Behalve dat u de eer kunt genieten om met een prijs bekroond te worden, kunnen anderen dan leren van uw ervaringen en aanpak. Zo draagt ook u bij aan een duurzame oplossing voor het vraagstuk laaggeletterdheid. Henny Morshuis Algemeen Directeur CINOP

Inhoudsopgave

LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE VOLWASSENENEDUCATIE • Les-op-maat aan geïsoleerde laaggeletterde vrouwen

3

Stichting Ontmoeting met Buitenlandse vrouwen • Alfabetisering laaggeletterde doven en slechthorenden

9

Zadkine Educatie

LEZEN EN SCHRIJVEN OP DE WERKVLOER • Open Leercentrum

17

Lander werk & participatie

LEESBEVORDERING • Boeken en kranten in eenvoudig Nederlands

25

Uitgeverij Eenvoudig Communiceren • Het begint met lezen Stichting Lezen & Schrijven en Douwe Egberts

31

VOORKOMEN VAN TAALACHTERSTANDEN • Bestrijding Laaggeletterdheid Praktijkonderwijs

37

Expertisecentrum Nederlands • Onzichtbare Taaltaken

45

ROC van Amsterdam

REGIONALE SAMENWERKING • De Leesmeter

53

Biblionet Groningen • Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2007-2011

59

Gemeente Deventer • Leesbevordering in het basisonderwijs

63

Rabobank Foundation en RPCZ

TABOEDOORBREKING EN BEWUSTWORDING • Leesniveau Tool

71

Stichting Accessibility.nl • Lees en Schrijf! Geld en Rekenen

75

Stichting Expertisecentrum ETV.nl • Wie taalt ernaar? Theatergroep LEESMIJ

79

LEZEN EN SCHRIJVEN IN DE VOLWASSENENEDUCATIE

2

Les-op-maat aan geïsoleerde laaggeletterde vrouwen

Vrijwilligsters geven les aan vrouwen die nog niet aan activiteiten buitenshuis deelnemen

Het is al moeilijk voor laaggeletterden

KORTE BESCHRIJVING

om de stap naar een cursus te zetten,

De Stichting Ontmoeting met Buitenlandse

maar voor vrouwen die nog niet aan acti-

Vrouwen (OBV) bestaat al meer dan der-

viteiten buitenshuis kunnen deelnemen,

tig jaar. De kernactiviteit van de stichting is

is dat nagenoeg onmogelijk. De Stichting

het organiseren van ‘taalontmoetingen’ voor

Ontmoeting met Buitenlandse Vrouwen

allochtone vrouwen die geen of weinig toe-

(OBV) in Den Haag organiseert taalont-

gang hebben tot de Nederlandse maatschap-

moetingen voor geïsoleerde vrouwen. In

pij. Die taalontmoetingen kunnen bestaan uit

deze lessen-op-maat gegeven door vrij-

thuislessen en uit coachingstrajecten buitens-

willigsters worden vrouwen redzamer,

huis. De coachingstrajecten zijn bedoeld voor

zodat ze kunnen gaan deelnemen aan

vrouwen die al wel in staat zijn een activi-

reguliere educatie- en inburgeringstra-

teit buitenshuis te volgen, maar voor wie een

jecten en andere activiteiten buitens-

reguliere cursus nog een stap te ver is. Het

huis.

zijn kleinschalige groepslessen op zeer laagdrempelige locaties in de wijk, zoals de basisschool of het moedercentrum. Zowel de thuislessen als de groepslessen worden door vrijwilligsters (250 op jaarbasis) gegeven. De aanpak en het lesmateriaal zijn op maat en sluiten aan bij de leefwereld van

De ontmoeting centra

al

Stichting Ontmoeting met Buitenlandse Vrouw en

4

de doelgroep.

AANPAK

Voor het bereiken van geïsoleerde laaggelet-

OBV richt zich op vrouwen die niet durven,

terde vrouwen zijn contacten op wijkniveau

kunnen of mogen participeren en meestal

cruciaal: OBV heeft contact met doorverwij-

laag opgeleid zijn: een onzichtbare, geïso-

zers en sleutelfiguren in talloze instanties in

leerde groep. Ze komen nauwelijks uit huis

Den Haag.

door fysieke beperkingen, psychosomatische

Als een vrouw is aangemeld, wordt ze bezocht

klachten, de zorg voor een ziek familielid,

door een vrijwillige wijkcontactvrouw, die een

een groot gezin of door culturele aspecten. In

intakegesprek met haar voert. Als uit het

2008 kreeg OBV lesaanvragen van vrouwen

intakebezoek blijkt dat de vrouw in kwes-

uit 45 verschillende herkomstlanden, maar

tie nog niet naar een reguliere cursus kan,

Turkse en Marokkaanse vrouwen maken de

of naar een coachingstraject buitenshuis van

grootste groep uit.

OBV, komt ze in aanmerking voor taalles op maat, aan huis, gegeven door een vrijwil-

5

ligster. De thuislessen duren lig

gevolgd en wordt zij bij een bezoek aan huis

m maximaal een jaar. Het stre-

actief gestimuleerd activiteiten buitenshuis

ve is dat de kandidate na de ven

te volgen. Ook vrouwen die aanvankelijk niet

th thuisles voldoende redzaam is

doorstromen, krijgen na een half jaar een

o door te stromen naar een om

bezoek om na te gaan of ze alsnog in staat

t traject buitenshuis. In de coa-

zijn tot een vervolgactiviteit. Indien dit het

c chingstrajecten van OBV wor-

geval is, worden ze door OBV hierin verder

den vrouwen in kleine groep-

begeleid.

jes voorbereid op inburgering

6

en participatie in de maat-

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

schappij.

In 2008 heeft OBV 375 lesaanvragen afge-

Een belangrijke succesfactor is de actieve wer-

handeld, aan 113 veelal laaggeletterde vrou-

ving van vrijwilligsters voor talloze functies

wen individueel thuisles gegeven en voor

(van lesgeefster of kinderspeelster

108 vrouwen een coachingstraject

tot lid van de lesmaterialen-

bu buitenshuis verzorgd. Ongeveer 65%

werkgroep) en vervolgens

van de deelneemsters stroomde

het voortdurend investeren

na de OBV-les door naar edu-

in training en begeleiding

ca catieof inburgeringstrajecten,

van de vrijwilligsters.

na deel aan een andere actinam

Verder speelt een actief volg-

vi viteit buitenshuis of bleek vol-

systeem een belangrijke rol

d doende redzaam.

in de aanpak: tot een jaar

D kans op uitval in het verDe

na haar laatste les wordt een

v volgtraject is groot vanwege

vrouw in haar vervolgtrajectt

p persoonlijke omstandigheden;

het volgsysteem, waarin ex-deelneemneemsters nog een jaar lang gevolgd worden, blijkt een belangrijk steuntje in de rug. rk dat in Vanwege het uitgebreide netwerk aan, is OBV de loop van het werk is ontstaan, n belangrijke door de jaren heen bovendien een en, hun famivraagbaak geworden voor vrouwen, lie en instanties als het gaat om de mogelijk-

CONTACT

heden voor Nederlandse les in Den Haag en

Janny Vellekoop

zaken als inburgering en participatie.

Stichting Ontmoeting met Buitenlandse

Met al deze activiteiten draagt OBV actief bij

Vrouwen (OBV)

aan de bestrijding en preventie van laagge-

070-3456005

letterdheid en wordt tegelijkertijd een flinke

[email protected]

impuls gegeven aan de emancipatie en maatschappelijke participatie van een bijzonder moeilijk te bereiken doelgroep. Daarin is de organisatie in meerdere opzichten een voorbeeld: in meer dan veertig gemeenten is inmiddels de OBV werkwijze overgenomen. Ook de professionele manier waarop de vrijwilligersorganisatie geleid wordt, dient in veel gevallen als model.

7

8

Alfabetisering laaggeletterde doven en slechthorenden

Onderwijs voor laaggeletterde doven: beter functioneren in de horende samenleving

Op de afdeling Educatie van ROC Zadkine

Nederlandse versie. Een dove kan zich dus in

vindt alfabetiseringsonderwijs plaats van

een dovengemeenschap vaak al nauwelijks

een bijzondere aard: een groep laagge-

redden. Wie als dove ook nog laaggeletterd

letterde doven en slechthorenden werkt

is, kan ook in de horende samenleving moei-

er met speciaal materiaal, onder leiding

lijk functioneren.

van speciaal opgeleide docenten en in

Voor laaggeletterde doven en slechthorenden

aanwezigheid van een doventolk. Het

kan een cursus alfabetisering daarom een

gaat om veel meer dan alleen alfabetise-

enorme vergroting van de wereld en een aan-

ring: de cursisten vergroten hun sociale

zienlijke toename van mogelijkheden beteke-

vaardigheden en hun zelfredzaamheid,

nen.

waardoor ze in de horende samenleving

Zadkine Educatie heeft al twaalf jaar erva-

veel beter kunnen functioneren.

ring met deze groep deelnemers, die niet of nauwelijks gealfabetiseerd zijn en weinig of

KORTE BESCHRIJVING

king met de Effatha Guyot Groep (dienstver-

voor autochtone doven is

lening aan slechthorende en communicatief

Nederlands

een

tweede

beperkte volwassenen) en SLO (Nationaal

taal; hun eerste taal is

Expertisecentrum Leerplanontwikkeling) heb-

gebarentaal. Maar ieder

ben de docenten een methode ontwikkeld die

land heeft zijn eigen

ze in alfabetiseringscursussen toepassen. De

gebarentaal en ook

methode richt zich vooral op de vergroting

autochtone doven

van de zelfstandigheid van de deelnemers

gebruiken

10

geen schoolervaring hebben. In samenwer-

Zowel voor allochtone als

niet

door aandacht voor sociale kennis en vaardig-

altijd de officiële

heden. Verder leren deelnemers het vinger-

spellen, eenvoudige gebaren en het lezen en

sist in deze module de letters schrijven. In de

schrijven van eenvoudige teksten.

volgende module wordt een basis aangebo-

Naast de methode is de lesaanpak heel

den van tachtig woorden die essentieel zijn

belangrijk. Er is veel aandacht voor dage-

voor communicatie en waarin alle letters en

lijkse dingen, het nieuws en veranderingen,

tweeklanken zijn verwerkt. Afhankelijk van de

bijvoorbeeld door middel van de Startkrant of

uitkomst van een intaketoets kunnen de eer-

het Netnieuws, omdat het belangrijk is dat de

ste twee modules worden overgeslagen.

cursisten op de hoogte zijn van wat er in de

Deze beide modules worden gevolgd door

wereld speelt. Ook aan sms en e-mail wordt

thematische modules, gericht op verbreding

veel aandacht besteed als belangrijke com-

en verdieping van het Nederlands, commu-

municatiemiddelen voor doven.

nicatie en sociale kennis en vaardigheden. De modules kunnen in een willekeurige

AANPAK

volgorde worden ingezet, al naar

Het aanbod van Zadkine Educatie richt zich

gelang de behoefte van de groep of

op doven en slechthorenden van alle nationa-

de individuele cursist. Het gaat in

liteiten, man of vrouw, ouder dan 18 jaar. Er

deze modules om thema’s als ‘ik’,

wordt in kleine groepen gewerkt met docen-

‘huis’, ‘dag’, ‘eten’, ‘post’, ‘dokter’,

ten die een basiscursus gebarentaal hebben

‘geld’, ‘supermarkt’ of ‘werk’.

gevolgd. Bijzonder daarbij is dat er in elke les een doventolk aanwezig is. In de eerste

WAT HEEFT HET

module wordt het vingerspellen (spellen met

OPGELEVERD?

het handalfabet) aangeleerd, omdat dat voor

De

doven essentieel is voor de overgang naar het

kunnen zich na de cur-

lees- en schrijfproces. Bovendien leert de cur-

sus beter en zelfstandi-

meeste

cursisten

11

ger redden in de samenleving en daar is het

helemaal opbloeien en uiteindelijk uitstromen

in deze aanpak om te doen. Er zijn cursis-

naar betaald werk. Toename in zelfvertrou-

ten die bij instroom bijzonder zwak functio-

wen, maar ook de herkenning die cursisten

neerden, bijvoorbeeld, die tijdens de cursus

bij elkaar vinden, blijken belangrijke winstpunten van deze methode. Met deze gebleken effectiviteit kan de aanpak een grote bijdrage leveren aan de zelfredzaamheid van de doelgroep. Bij voldoende deelnemers zullen er ook op andere plaatsen in de Regio Rijnmond dergelijke alfabetiseringsgroepen kunnen worden gestart, maar net als alle laaggeletterden zijn laaggeletterde doven moeilijk te bereiken. De methode, gebaseerd op jarenlange ervaring,

12

is te koop bij SLO en dus een voorbeeld waarmee andere roc’s hun voordeel kunnen doen. Mogelijk biedt het persoonsgebonden budget vanuit het participatiefonds in de toekomst meer mogelijkheden wat betreft de financiering. CONTACT Lydia van Doeveren en Ellen Pattenier Zadkine Educatie 010-4733377 [email protected] [email protected]

13

14

LEZEN EN SCHRIJVEN OP DE WERKVLOER

15

16

Open Leercentrum

Taalleren dichtbij de werkvloer

Lander helpt arbeidsgehandicapten en

van Lander biedt daarom een flexibel, toe-

langdurig werkzoekenden in de regio

gankelijk en gevarieerd trainingsprogramma

Rivierenland aan aangepast werk en heeft

in een combinatie van werken en leren, een

ook een eigen werkbedrijf – voorheen

combinatie die steeds meer een voorwaarde

bekend als sociale werkplaats – waar

voor een succesvolle door- en uitstroom van

mensen beroepsvaardigheden opdoen en

deze doelgroep blijkt te zijn. Het aanbod is

zich kunnen ontwikkelen in werk. Veel

divers en kent bijvoorbeeld modules voor

medewerkers van dit bedrijf zijn laagop-

goed leren lezen en rekenen, Nederlands op

geleid en laaggeletterd. Daarom is er

de werkvloer en het ontwikkelen van digi-

naast de al bestaande opleidingsmoge-

tale en communicatieve vaardigheden. Vanuit

lijkheden geïnvesteerd in een Open Leer-

het ROC Da Vinci in Dordrecht is een fulltime

centrum (OLC) waar voor deze doelgroep

docent gedetacheerd, met ruime ervaring in

toetsmogelijkheden, taaltraining dichtbij

NT1, NT2 en remedial teaching. Zij is aange-

de werkvloer en de mogelijkheid om indi-

steld als projectmedewerker en zorgt voor de

vidueel te oefenen worden geboden.

ontwikkeling en uitvoering van verschillende programma’s.

KORTE BESCHRIJVING De doelgroep van Lander bestaat uit mede-

AANPAK

werkers in het kader van Sociale Werkvoor-

In vier speciaal ingerichte leslocaties in Gel-

ziening en de Wet Werk en Bijstand (SW en

dermalsen, Tiel en Zaltbommel krijgt het

WWB). Wie daarvan laagopgeleid en laagge-

Open Leercentrum vorm; de leeromgeving is

letterd is, is al snel beperkt in arbeidsontwik-

ingericht met behulp van moderne methodes,

keling en door- en uitstroommogelijkheden

materialen en educatieve spellen.

naar regulier werk. Het Open Leercentrum

18

Een belangrijk deel van het aanbod betreft

portfolio. Daarbij hoort ook huiswerk voor

werknemersvaardigheden. Daarvoor is een

ongeveer één uur per week.

zogenaamde lescarrousel ontwikkeld, waarin

Verder is er een aantal specifieke vaardighe-

deelnemers in wekelijkse bijeenkomsten van

den die in het OLC verworven kunnen wor-

een dagdeel verschillende modules doorlopen

den, voornamelijk op computergebied. In

met thema’s als werkmotivatie, communica-

het OLC kan bovendien op individueel niveau

tie, opkomen voor jezelf en dergelijke. Voor

worden gewerkt, bijvoorbeeld aan huiswerk-

Nederlands en rekenen op de werkvloer is

opdrachten, computervaardigheid of schrifte-

er een cursusaanbod voor zowel allochtone

lijke lespakketten. Daarvoor wordt een aan-

als autochtone deelnemers, op verschillende

meldrooster gehanteerd. Tenslotte bestaat de

niveaus. De inhoud van deze lesprogramma’s

mogelijkheid om in het OLC de Toolkit Onder-

is voornamelijk gebaseerd op veel voorko-

wijs en Arbeidsmarkt (TOA) af te nemen bij

mende taalgebruiksituaties op de werkvloer.

deelnemers die willen weten wat hun niveau

In twee series van vijftien bijeenkomsten van

is, bijvoorbeeld wat betreft Nederlands en

twee uur per week bouwt de cursist aan een

rekenen.

19

Een wereld van verschil Aanpak van laaggeletterdheid in de SW

20

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

TIPS

Sinds de start in september 2008 is het OLC

Het is van belang draagvlak te creëren, ten

van Lander een succes: de belangstelling is

eerste op managementniveau in verband met

ongekend groot en vrijwel alle lessen zitten

goedkeuring van beleid en investering. Ten

vol. Binnen Lander is laaggeletterdheid dan

tweede is het van belang dat werkbegeleiders

ook steeds meer uit de taboesfeer geraakt.

en consulenten goed geïnformeerd zijn over

Wekelijks maken zestig medewerkers, alloch-

de mogelijkheden die er binnen het bedrijf zijn

toon zowel als autochtoon, gebruik van de

voor het ontwikkelen van hun laaggeletterde

NT1- en NT2-lessen en de individuele oefen-

medewerkers. Ten derde moet leren leuk zijn,

mogelijkheden. Een aantal van hen is door-

medewerkers zien van elkaar wat voor posi-

gestroomd naar een AKA- of BBL-opleiding

tieve effecten het volgen van de lessen heeft.

op niveau 1 of 2. Ook hier wordt maatwerk

Hierdoor wordt laaggeletterdheid binnen het

geleverd door docenten die ervaring met de

bedrijf steeds makkelijker bespreekbaar en

doelgroep hebben.

komt het uit de taboesfeer.

Op de werkvloer is geconstateerd dat deze

Verder is het belangrijk om voor de lange ter-

medewerkers de schriftelijke werkinstructies,

mijn te investeren in de kwaliteit van het aan-

veiligheidsinstructies, planborden, urenbrief-

bod. Tot slot moet ervoor gezorgd worden dat

jes en orderbonnen steeds beter zijn gaan

aanbod en organisatie laagdrempelig zijn.

begrijpen. Maar niet alleen de taalbeheersing gaat vooruit, ook het zelfvertrouwen groeit.

CONTACT Joke van der Wal Lander werk & participatie 0345-686230 [email protected]

21

22

LEESBEVORDERING

23

24

Boeken en kranten in eenvoudig Nederlands

Uitgeverij Eenvoudig Communiceren

D

Op kn

Al 15 jaar ontwikkelt Uitgeverij Eenvou-

KORTE BESCHRIJVING

dig Communiceren makkelijk te lezen

Leeslicht – Lezen in gewone taal is een boe-

boeken en kranten voor mensen die

kenserie van bekende schrijvers in gewone

moeite hebben met lezen. Onder het

taal. De serie is gestart in september 2007

motto ‘als je plezier hebt in lezen, word

en telt inmiddels 14 delen. Leeslicht heeft

je er vanzelf beter in’ maakt Eenvoudig

als doel bekende boeken ook toegankelijk te

Communiceren publicaties die spannend

maken voor zwakke lezers. Volwassenen die

en eenvoudig te lezen zijn, ook vanwege

moeite hebben met lezen zijn daardoor niet

een heldere structuur en een vormgeving

meer afhankelijk van kinderboeken om te

die het tekstbegrip ondersteunt. Voor-

leren lezen. Leeslicht wordt veel ingezet in

beelden zijn de boekenreeksen Leeslicht

het volwassenenonderwijs. Ter ondersteuning

en Op het werk en één van de kranten

van dat onderwijs is lesmateriaal ontwikkeld.

van de uitgeverij: de Rea-krant.

De lesbrieven zijn gratis te downloaden van

De directeur va

www.eenvoudigcommuniceren.nl. De Rea-krant is speciaal voor werknemers op de werkvloer van SW-bedrijven (sociale werkvoorziening) en biedt naast kort en begrijpelijk nieuws ook artikelen over bijvoorbeeld op tijd komen, hygiëne en omgang met collega’s. In het verlengde van de Rea-krant biedt Eenvoudig Communiceren de boekenserie Op het Werk, waarin onderwerpen zoals pesten en seksuele intimidatie worden uitgediept. De

26

Het is feest bij B Purmerend. Wa bestaat tien jaa met het geven

Terugdoen Projectleider Ja ‘We willen late SW-bedrijf alle terugdoen voo in onze streek we iets leuks Baanstede Ma

Fietse rs

Het is gezond te fietsen. M fietsen zijn m Dat blijkt uit Sommige m graag. Omda werk wonen Of omdat he vaak regent willen daar reclame voo Of dat fiets krijgen. Ze meer mens

R e a-k ra n t

atie W en reïntegr e krant over S De duidelijkst

April 2009

Niet zo gezon d

na pb eu rt cad eau

in We leven niet echt gezond vier Nederland. Eén op de procent mensen rookt. Tien drinkt te van de Nederlanders de helft veel alcohol. En bijna te beweegt van de mensen onderzoek. weinig. Dat blijkt uit geld uit De regering geeft veel id. aan spotjes over gezondhe zich niet Maar mensen gaan beter gedragen.

serie se

soci-

bestaande tekst: korte zinnen van maximaal

a vaardigheden op de ale

tien woorden en bij voorkeur geen bijzinnen,

w werkvloer en geeft tips

metaforen, dubbelzinnigheden enzovoort, is

in begrijpelijke taal. Elk

precisiewerk, waarbij gebalanceerd wordt

b boek

test

tussen de geest van de schrijver en het taal-

o om te controleren of

niveau van de beginnende lezer. De eerste

Lees verder

w werknemers de inhoud

moet óók uit de bewerkte editie spreken en

* Pagina 6 en 7

b begrepen hebben. Voor

de laatste heeft recht op een boeiend ver-

werkbegeleiders is er

haal.

een lesbrief.

Heel andere aandachts-

Foto: Marcel van Kleef

Heftruck

Baanstede in ant het SW-bedrijf ar. Dat vieren ze van een cadeau.

anet Feiken: en zien wat een emaal kan. En iets or de gemeenten k. Daarom hebben bedacht: de

ake-over.’

het cadeau aan de voorzitter

van kinderboerderij

Opknapbeurt wel van Make-overs ken je vast krijgt televisie. Iets of iemand Baanstede dan een opknapbeurt. r aan geeft nu een make-ove f een gemeente. Het SW-bedrij met werkt namelijk samen Noordin n negen gemeente bedachten Holland. Alle negen ze een project voor een de van make-over. De inwoners stemmen gemeenten mochten op het leukste project.

’t Weidje.

Winnaar een Op 19 maart werd bij dstrijd de feestelijke voetbalwe Dat winnaar bekendgemaakt. dion gebeurde in het voetbalsta van FC Volendam. in Weidje ‘t erderij Kinderbo Wormer had de meeste Zij krijgen stemmen gekregen. gaan juni In r. dus de make-ove e medewerkers van Baansted n. de kinderboerderij opknappe

Foto: Stockxpert.com

an Baanstede geeft

gaat beter De Arbeidsinspectie veilig zijn. opletten of heftrucks ongelukken Er gebeuren nu veel komen met heftrucks. Daardoor in het ieder jaar 1700 mensen zelfs vijf ziekenhuis. Er gaan door een mensen per jaar dood heftruck. een met ongeluk gaat ook De Arbeidsinspectie s zich kijken of de chauffeur wel aan de regels houden.

Niet alle heftrucks zijn

ziek s zijn minde r vaak

Special: Samenwerken

*

Pagina 9

Hoe stop je met roken?

*

Pagina 10

Foto: Flickr.com

d om naar je werk Mensen die veel minder vaak ziek. t onderzoek. ensen fietsen niet at ze ver van hun n bijvoorbeeld. et in Nederland t. De onderzoekers rom dat er meer or fietsen komt. ers een beloning hopen dat er dan sen gaan fietsen.

veilig.

Fiets jij ook naar je

Leuke film: 17 Again

behandelt

bevat

een

punten gelden voor de

werk?

l n SW-Journaa en uitgave va Rea-krant is e

AANPAK

serie Op het Werk en de

Toen Eenvoudig Communiceren in 1994 de

bijbehorende Rea-Krant,

Okee-krant uitbracht, groeide deze krant bin-

waarvoor

nen korte tijd uit tot het lijfblad van mensen

werkt met het vakblad

met een verstandelijke beperking in Neder-

voor

land. Al snel bleek dat veel meer Nederlan-

middenkader van de soci-

ders behoefte hadden aan makkelijk leesbare

ale werkvoorziening, het

teksten. Nu, vijftien jaar later, brengt de uit-

SW-Journaal. Er is veel

geverij zes kranten uit en vijftien boekense-

research nodig voor dit

ries, zo’n zeventig boektitels in totaal.

type publicaties: hoe gaat

is

samenge-

management

en

Voor Leeslicht is intensief samengewerkt

het eraan toe in SW-bedrij--

met Stichting Lezen & Schrijven van H.K.H.

n ven in de praktijk? Hoe zijn

Prinses Laurentien. Het vereenvoudigen van

wettelijke procedures vast--

27

gelegd? Hoe schrijf je begrijpelijk over

Ook de Leeslicht-serie is een groot succes:

delicate onderwerpen als seksuele intimi-

sinds de start in 2007 zijn er bijna 25.000

datie en hoe zorg je er bovendien voor dat

exemplaren verkocht. Daarnaast genereert

het inhoudelijk en juridisch correct is? Er

de serie veel publiciteit in de media, zowel in

zijn dan ook talloze gesprekken gevoerd

de pers als op tv. Die publiciteit is maatschap-

met leidinggevenden, vertrouwensperso-

pelijk gezien natuurlijk van groot belang, van-

nen en SW-medewerkers zelf.

wege zijn bijdrage aan de bekendheid van het thema laaggeletterdheid. Maar het belang-

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

rijkste resultaat is dat sommige volwassenen

Inmiddels neemt ongeveer een derde Inm

dankzij Leeslicht voor het eerst een heel boek

va alle SW-bedrijven in Nederland de van

uitlezen in het Nederlands – uitstekend voor

Re Rea-krant af in diverse abonnementen-

het zelfvertrouwen en een stimulans om ver-

aa aantallen. De serie Op het Werk wordt

der te lezen.

ge gebruikt om onderwerpen als pesten en seksuele intimidatie bespreekbaar

CONTACT

te maken op de werkvloer. De erva-

Ralf Beekveldt

rringsverhalen die hierin opgetekend

Uitgeverij Eenvoudig Communiceren

z zijn maken veel los bij de medewer-

020-5206070

k kers. Medewerkers kunnen zelfstan-

[email protected]

dig lezen over problemen die ze ook in hun bedrijf tegenkomen en dat geeft ze meer zelfvertrouwen.

28

Het begint met lezen

Een pakket voor de kinderopvang

Door al op vroege leeftijd plezier in voor-

bewust maken van de omvang en de gevolgen

lezen en boeken te bevorderen, wordt

van laaggeletterdheid en hun rol als doorver-

bijgedragen

leesontwikkeling

wijzer. Een secundair doel is dat de stichting

van jonge kinderen. De kinderopvang is

met het project en het opgebouwde netwerk

een uitstekende plek om aan leesbevor-

van experts structureel meer aandacht wil

deringsactiviteiten te werken. Daarom

genereren voor taalbeleid en leesbevordering

heeft Stichting Lezen & Schrijven samen

in de opleiding tot pedagogisch medewerker

met Douwe Egberts het initiatief geno-

in de kinderopvang.

men voor Het begint met lezen, een pak-

Het pakket bestaat uit een bewaarmap met

ket voor medewerkers in de kinderop-

inhoud; het bevat informatie over laaggelet-

vang.

terdheid, voorleestips en spelopdrachten voor

aan

de

medewerkers van de kinderopvang en oudere KORTE BESCHRIJVING

kinderen (die jongere kinderen kunnen voor-

Het begint met lezen is een startpakket voor

lezen). Daarnaast bevat het informatie over

kinderopvangorganisaties. Het is erop gericht

het belang van lezen en voorlezen voor jonge

op een leuke manier structureel bij te dra-

kinderen en wordt er verwezen naar relevante

gen aan leesbevordering bij kinderen. Daar-

leeseducatie. Het pakket wordt vergezeld door

naast biedt het de medewerkers handvatten

een interactief voorleesverhaal en twee voor-

om laaggeletterdheid bij ouders en collega’s

leesboeken over Beertje Paddington.

bespreekbaar te maken en aan te pakken. Het

30

primaire doel is drieledig: het stimuleren van

AANPAK

lezen en voorlezen, medewerkers en ouders

Het begint met lezen is ontstaan uit de samen-

bewustmaken van het belang van lezen en

werking van Stichting Lezen & Schrijven met

voorlezen en medewerkers in de kinderopvang

Douwe Egberts, sinds 2008 lid van de stich-

v vang. Op 11 maart (de vijftigste v verjaardag van Beertje Paddington) b brachten in elke provincie verschille lende prominente Nederlanders de e eerste exemplaren van het pakket na naar

kinderopvangorganisaties.

Zi Zij lazen kinderen voor en vroege gen aandacht voor de problematiek ro rondom laaggeletterdheid. Na dit feestelijke startmoment konde den

alle

Ne Nederland

kinderopvanglocaties het

startpakket

in

gratis

aan aanvragen. Het werd vraaggestuurd ting. Douwe Egberts steunt de actie financieel. Stichting Lezen

ver verspreid

door

bibliotheken

(via

samenwerking met de Vereniging van

& Schrijven ontwikkelde het startpakket in

Openbare Bibliotheken) en de VoorleesEx-

samenwerking met de Vereniging van Open-

press. Kinderopvangorganisaties konden het

bare Bibliotheken en de VoorleesExpress.

pakket ook gratis aanvragen via een website.

Het officiële startschot van Het begint met

Op deze website, www.hetbegintmetlezen.

lezen werd gegeven op 10 maart 2009 in het

nl, is de inhoud van het pakket ook digitaal

Spoorwegmuseum in Utrecht in aanwezigheid

beschikbaar.

van H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden, staatssecretaris Sharon Dijksma en Ina Brouwer, voorzitter van MOgroep Kinderop-

31

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

financiering om een tweede druk van het pak-

De kracht van het pakket zit in de combina-

ket te kunnen realiseren. Het pakket is door

tie van informatie en praktische tips en het

bibliotheken verspreid om de band met kin-

beschikbaar stellen van materialen. Het sluit

deropvangcentra verder aan te halen.

volgens de ontvangers goed aan bij andere middelen om lezen en voorlezen te stimule-

CONTACT

ren.

Marc Ruis

Alle 2.500 gedrukte exemplaren van het

Stichting Lezen & Schrijven

startpakket Het begint met lezen zijn in het

070-3022660

voorjaar van 2009 aangevraagd en verspreid.

[email protected]

Bibliotheken en kinderopvangcentra hebben het pakket zelfs zo massaal aangevraagd, dat er een aantal aanvragers teleurgesteld moest worden. Zij zijn gewezen op de digitale variant. Daarnaast wordt er gezocht naar extra

32

VOORKOMEN VAN TAALACHTERSTANDEN

33

34

Bestrijding Laaggeletterdheid Praktijkonderwijs

Lesmateriaal voor jongeren van 12 tot 16 jaar in het praktijkonderwijs

Een

groot

deel

van de laaggelet-

Het

terde jongeren is

instelling

te vinden in het

vertaalt naar de onderwijspraktijk om zo het

praktijkonder-

taalonderwijs te verbeteren. In het kader van

wijs. Daar ligt de

het Masterplan Dyslexie heeft het Expertise-

nadruk vooral op

centrum het Interventieprogramma voor het

welzijn en soci-

Praktijkonderwijs ontwikkeld, in samenwer-

ale redzaamheid,

king met een school voor praktijkonderwijs in

maar en

die

Nederlands

wetenschappelijke

is

een

inzichten

een

Almere. Een andere school voor praktijkonderwijs, Symbion in Didam, heeft dit interventie-

spellings-

programma uitgevoerd. Daarnaast werd een

niveau is belangrijk om zelfstandig te kunnen functioneren. Het Expertisecentrum Nederlands heeft daarom een vernieuwend programma ontwikkeld dat diverse trainingen integreert met het gebruik van compenserende software. Praktijkonderwijsschool Symbion ondervond dat door deze lessen het lees- en spellingsniveau van laaggeletterde jon-

36

Expertisecentrum

lees-

ook

voldoende

geren beslist stijgt.

KORTE BESCHRIJVING

gecontroleerde effectstudie uitgevoerd door een vierde partij die bij dit project betrokken was: de onderzoeksinstelling Behavioural Science Instituut van de Radboud Universiteit Nijmegen. Symbion voerde op school dus een integrale aanpak van laaggeletterdheid uit en bovendien een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van die aanpak. Veertig leerlingen van twaalf tot zestien jaar, van wie er tien functioneel analfabeet waren, hebben aan het project deelgenomen. AANPAK Het interventieprogramma bestaat uit 36 sessies van elk 40 minuten, waarbij leerlingen met lees- en spellingproblemen twee keer per week binnen een kleine groep begeleiding krijgen. Het aanbod van leesstrategieën, schrijfstrategieën en spellingstrategieën is daarin met elkaar verweven. De zogenaamde ‘leesvloeiendheidstraining’ neemt een belangrijke plaats in – met ‘vloeiend lezen’ wordt de vaardigheid bedoeld om teksten snel, moeite-

37

loos en met geautomatiseerde leestechniek te

rijk: 95% van de leerlingen vond de interven-

lezen. Bovendien wordt computerondersteu-

tiesessies plezierig en meer dan de helft is het

ning geboden, zoals het compenserende soft-

lezen leuker gaan vinden. Het typen van ver-

wareprogramma Sprint Plus en het woordleer-

halen op de computer was een groot succes.

programma Overhoor. Binnen de interventie

Het lesmateriaal blijkt dus geschikt voor

is ook ruimte ingebouwd voor sociaal-emotio-

gebruik in de praktijk en effectief (evidence

nele begeleiding volgens de principes van het

based!), waarmee voor andere scholen voor

oplossingsgericht werken.

praktijkonderwijs waardevolle handvatten ter

De helft van de geselecteerde veertig leer-

beschikking zijn gekomen om laaggeletterd-

lingen kreeg dit programma aangeboden, de

heid op een bewezen werkzame manier aan

andere helft vormde een controlegroep, die

te pakken.

reguliere remedial teaching kreeg. WAT HEEFT HET OPGELEVERD? Het onderzoek laat zien dat het lees- en spellingsniveau van de deelnemende leerlingen is verbeterd in vergelijking met de controlegroep. Vooral de leerlingengroep met functioneel analfabetisme (een AVI-leesniveau van 0 tot 3) is relatief veel vooruitgegaan. Het loont blijkbaar om laaggeletterdheid in het praktijkonderwijs aan te pakken. Leerlingen hebben bovendien meer zelfvertrouwen en motivatie door hun succeservaringen. Niet onbelang-

38

TIPS

CONTACT

• Houd het herhaald lezen leuk door andere

Esther Steenbeek–Planting

leesmanieren te introduceren: koorlezen,

en Maud van Druenen

rijmspelletjes,

Expertisecentrum Nederlands

opzoeken

van

woorden,

meteen verder lezen als de begeleider

024-3615624

stopt enzovoort.

[email protected]

• Bij

het

programma

kan

ook

gebruik

gemaakt worden van teksten die leerlingen bij praktijkvakken moeten lezen. • Het programma maakt gebruik van ‘duolezen’. Dat vraagt, zeker in het begin, de nodige sturing. De ervaring is dat de leerlingen na een tijdje gewend zijn dat een medeleerling corrigeert; ze gaan het duolezen dan juist als iets heel prettigs ervaren. • Maak samen met de leerlingen een schrijfopdracht die functioneel is zoals een receptenboek of een detectiveroman. De leerlingen vinden dit geweldig en zijn erg trots op hun zelfgeschreven boek.

39

40

Onzichtbare Taaltaken

Een film over taal in de mbo-stage

Mbo-studenten

moeten

tegenwoordig

KORTE BESCHRIJVING

aan het eind van hun opleiding aanto-

Taken als ‘uitleggen wat je aan het doen bent’,

nen dat ze de taaltaken in hun beroep

‘samenwerken met collega’s’, ‘communice-

op het vereiste niveau kunnen uitvoeren.

ren met klanten’, worden niet door iedereen

Welk niveau dat is,

als taaltaken gezien.

stu-

Toch worden ze pas

denten en docen-

concreet door mid-

ten wel duidelijk

del van de taal. Als

gemaakt, maar om

docenten

welke

dit

wordt

voor

taaltaken

de

zien

dat

taken

zijn

het precies gaat, is

waarop ze hun stu-

niet voor iedereen

denten moeten voor-

eenvoudig vast te

bereiden, kunnen ze

stellen. De taalta-

aan de slag om daar

ken zijn voor velen nog onzichtbaar en

‘onderwijs van te maken’. In de film Onzicht-

als taaltaken voor docenten onzichtbaar

bare Taaltaken laten Christa Beckers en

zijn, kunnen ze hun studenten niet hel-

Annelies Kappers met hun collega’s van het

pen zich erop voor te bereiden.

ROC van Amsterdam zien hoe je daarbij te

Daarom is er op het ROC van Amster-

werk zou kunnen gaan, zowel voor Neder-

dam een film gemaakt om docenten en

lands als voor moderne vreemde talen (MVT).

studenten te inspireren om op zoek te

De film toont studenten in verschillende

gaan naar de onzichtbare taaltaken in

beroepssituaties: in een apotheek, in een

het beroep.

garage, bij Vluchtelingenwerk en in een hotel. Telkens wordt hetzelfde stramien gevolgd:

42

eerst een scene in de praktijk, met een student aan het werk of een leidinggevende die vertelt wat er van de stagiaires wordt verwacht. Vervolgens een beeld van docenten (taal- en vakdocenten) die de taaltaak analyseren: wat moet de stagiaire precies doen en kunnen? Wat is daar moeilijk aan? In een derde fase bereiden docenten een les voor op basis van de beroepssituatie, bijvoorbeeld met gebruik van het Raamwerk Nederlands of MVT om te bepalen wat het taalniveau vraagt. Tenslotte bekijken leerlingen de beroepssitu-

een goede uitvoering aan moet voldoen, doen

atie; ze ontwikkelen met elkaar criteria waar

rollenspelen en geven elkaar feedback aan de hand van de criteria. AANPAK Als beleidsmedewerkers voor de talen waren Christa Beckers en Annelies Kappers (Firma Taal) verantwoordelijk voor de professionalisering van docenten Nederlands en MVT op het roc. Zij hadden behoefte aan scholingsmateriaal en discussiestof bij de begeleiding van deze taaldocenten. Maar ook aan niet-taaldocenten hadden ze een boodschap;

43

PREMIÈRE

die realiseren zich vaak niet hoeveel van

ONZICHTBARE TAALTAKEN

samenhangt. Hetzelfde geldt overigens vaak

VAKDOCENTEN EN PRAKTIJK BEGELEIDERS

EDUCATIEVE DOCUMENTAIRE VOOR HET MBO WOENSDAG 4 MAART 2009 14.00 – 17.00 UUR FELIX MERITIS KEIZERSGRACHT 324, AMSTERDAM

TAALCOACHES, OPLEIDINGS MANAGERS EN DIRECTEUREN

de beroepsvaardigheid met taalvaardigheid voor het management, dat taalcoaches en docenten toch moet faciliteren. De Firma Taal koos voor de vorm van een educatieve documentaire en ging in zee met programmamaker Maarten van de Burg van Script Factory om in een film van 30 minuten

ÓÓK VOOR DE LERARENOPLEIDING!!

een aantal inspirerende voorbeelden te laten zien. Een en ander werd gefinancierd door het roc zelf als hoofdsponsor, met financiële

DOCENTEN NEDERLANDS EN MODERNE VREEMDE TALEN

DE FILM LAAT ZIEN: LEERLINGEN EN TAAL OP STAGEPLEK EN SCHOOL. HOE ÁLLE DOCENTEN TAALONTWIKKELING KUNNEN BEGELEIDEN. HOE MANAGERS EN TAALCOACHES DAT KUNNEN ORGANISEREN PROGRAMMA: OPENING DOOR STAATSSECRETARIS VAN BIJSTERVELDT ‘ONZICHTBARE TAALTAKEN’. DE FILM. TOELICHTING VAN DE MAKERS DE TAALONTWIKKELING VAN AHMED MARCOUCH PRESENTATIES VAN FILMFRAGMENTEN ALS SCHOLINGSINSTRUMENT.

bijdragen van CINOP vanuit het Aanvalsplan Laaggeletterdheid en de Hogeschool Utrecht. Van de 33 uur geschoten materiaal bleef een aantrekkelijk, informatief en soms hilarisch half uur over in de vorm van de film Onzichtbare Taaltaken. De rest van het materiaal is bestemd voor ontsluiting op specifieke didactische thema’s op een aparte, openbare website die voorjaar 2010 zal worden gelanceerd.

VOOR DEELNAME AANMELDEN BIJ [email protected]

tt O ONZIC HTBA RE

TAALTAKEN

44

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

door hun docenten komen ze erachter dat dat

Een duidelijke onderliggende boodschap van

samenhangt met een tekort aan taalvaardig-

de film: het gaat er niet alleen om dat de d’s

heid: beroepsvaardigheden en taalvaardig-

en de t’s nu eenmaal moeten kloppen, maar

heden vormen één geheel en zijn van elkaar

ook om het feit dat taalontwikkeling in je

afhankelijk. Vanwege de direct aanwijsbare

vak je een positie geeft; wie meer taal ont-

noodzaak is hen gauw duidelijk wat ze nog

wikkelt, heeft meer kansen. De film maakt

moeten en kunnen leren en zijn ze bijzonder

zichtbaar dat met de getoonde aanpak ook

gemotiveerd om dat te doen.

de leerlingen zelf van die boodschap door-

De rest van het materiaal gaat niet verloren:

drongen raken. De leerling-automonteur en

op een openbare website zal het volgend jaar

de horecastagiaire, bijvoorbeeld, ondervin-

als extra scholingsmateriaal worden gepubli-

den in de film dat ze tekortschieten in hun

ceerd voor taaldocenten (bewustwording van

beroepscompetenties. Dankzij de begeleiding

onzichtbare taaltaken, herkennen en beoor-

45

delen van taalniveaus) en niet-taaldocenten (taalactiverende didactiek, kennis van taalvaardigheidseisen in het beroep). Voorlopig is de film Onzichtbare Taaltaken alleen verkrijgbaar in combinatie met een scholing voor docenten en/of managers. CONTACT Annelies Kappers ROC van Amsterdam 020-5791343 [email protected]

46

REGIONALE SAMENWERKING

47

48

De Leesmeter

Van lezen ga je groeien

Wat

het

voorkomen

van

taalachter-

KORTE BESCHRIJVING

standen betreft, geldt ‘vroeg beginnen

De Leesmeter is ontwikkeld in het kader van

loont’. Al in het consultatiebureau zijn

het Oost-Groningse project SpraakMakend

er waardevolle kansen om met ouders in

(gefinancierd door het ministerie van OCW),

gesprek te komen over taal en het belang

dat is gericht op het terugdringen van taal-

van boekjes. Met De Leesmeter kan dat

achterstand bij heel jonge kinderen. De oor-

op een ontspannen manier: de stevige

sprong ligt in Brilon in Duitsland, waar Die

kunststoffen leesmeter in het consul-

Leselatte al een aantal jaren een succes is.

tatiebureau maakt het mogelijk, bij het

De Leesmeter is een variant op de groeimeter

meten van jonge kinderen, om op een

en haakt aan bij het regelmatig meten van

natuurlijke manier verband te leggen

kinderen bij de deurpost, waarbij ouders de

met lezen: ‘van lezen ga je groeien’.

groei merken met een streepje. Pauline Oud, bekend kinderboekenillustrator, heeft speciaal voor De Leesmeter vrolijke illustraties gemaakt, die er samen met een aantal tips over voorlezen en taal een kleurig en toegankelijk product van maken. Alle gezinnen met kinderen in de leeftijd tot zes jaar in de negen deelnemende gemeenten van SpraakMakend krijgen De Leesmeter uitgereikt. Dat gebeurt via consultatiebureau, peuterspeelzaal of kinderdagverblijf, als aanleiding om ouders te informeren over het belang van lezen. De GGD werkt in dit project

50

7BO
MF[FO
HB
KF


HSPFJFO

samen met de ontwikkelaars van De Leesme-

om over taal te spreken. Ook daar-

ter: Biblionet Groningen, de netwerkorgani-

bij worden er geschikte boekjes als

satie van alle Groningse bibliotheken. Ook de

voorbeeld getoond. Later wordt dit

bibliotheken organiseren activiteiten rond De

nog eens gedaan.

Leesmeter.

Als kinderen vanuit peuterspeelzaal

Het totale pakket van het project omvat

of school de bibliotheek bezoeken,

behalve De Leesmeter een grote hoeveelheid

wordt De Leesmeter ook daar op een

materiaal in de vorm van folders, handleidin-

speelse manier onder de aandacht

gen, kleurplaten, boekenleggers en een kof-

gebracht. De boekenkoffertjes wor-

fertje met voorbeeldboekjes.

den uitgeleend of getoond als voorlichting aan ouders of verzorgers.

AANPAK

Om deze brede aanpak uit te voeren

Tijdens het zesde consult op het consultatie-

zijn

bureau, als het kind ongeveer zeven maan-

bij regioteams van consultatiebu-

den oud is, worden ouders al gewezen op het

reaumedewerkers en in bibliothe-

belang van taalontwikkeling en de rol van

ken. Ook leidsters in kinderopvang,

lezen daarin. Er worden voorbeeldboekjes

peuterspeelzalen en primair onder-

getoond en de ouders ontvangen een waar-

wijs hebben uitleg en tips gekre-

debon voor een slab met de tekst leesvoer, af

gen om creatief te werken met De

te halen in de bibliotheek, waar het kind gra-

Leesmeter. Inmiddels zijn er ook

tis lid kan worden. Tijdens het tiende consult,

goedlopende proeven met ouder-

als het kind ongeveer 18 maanden oud is,

bijeenkomsten rond De Leesmeter,

wordt De Leesmeter ingezet: het meten langs

speciaal ontwikkeld voor ouders van

De Leesmeter wordt een ontspannen moment

baby’s tot twee jaar en voor ouders

voorlichtingsrondes

verzorgd

SSS HAAOIAPAN JH

51

*MMVTUSBUJF
1BVMJOF
0VE

van kinderen van twee tot zes. De bijenkom-

ring en de resulterende deskundigheidsbe-

sten worden in de bibliotheek gehouden voor

vordering hebben ook in de bibliotheken de

groepen van ongeveer twaalf ouders.

aandacht voor taalachterstanden bij kinderen aanzienlijk vergroot. De samenwerking tussen

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

Biblionet en de GGD is geïntensiveerd en leidt

Bij de start van het project is een groot aan-

tot meer activiteiten van bibliotheken met de

tal leesmeters uitgereikt via peuterzalen,

lokale consultatiebureaus.

kinderdagverblijven en scholen. In de daar-

Al met al is zo in Oost-Groningen met de ver-

opvolgende vijf maanden zijn in de groot-

spreiding van een papieren leesmeter een

scheepse actie in totaal ongeveer

breed offensief ingezet. Het project heeft

4. 4.500 papieren leesmeters (voor

behoorlijk wat publiciteit gekregen in de

ou ouders) uitgereikt, naast de onge-

regio, zowel in kranten en tijdschriften als bij

ve veer 300 kunststoffen exemplaren

de regionale zenders en ook in de komende

vo voor

biblio-

jaren zal via affiches en pers de aandacht op

th theken, peuterspeelzalen en der-

consultatiebureaus,

De Leesmeter worden gevestigd. Een speci-

g gelijke. Zelfs in gemeentehuizen

ale website, www.leesmeter.nl, is in ontwik-

e wachtruimtes van huisartsen en

keling.

e logopedisten kwam een leesen m meter te hangen.

CONTACT

V Vanuit

Cornelia van Horn

de

consultatiebureaus

w wordt 99% van de doelgroep

Biblionet Groningen

b bereikt, dus ook gezinnen waar

050-3650108

t taalachterstanden

[email protected]

dreigen

te

ontstaan. De gerichte advise-

52

Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2007-2011

De gemeente Deventer werkt aan resultaat

De gemeente Deventer sluit met het

Vanuit dat standpunt is er in Deventer een

Aanvalsplan

2007-

Lokaal Aanvalsplan geformuleerd, met als

2011 aan op het landelijke aanvalsplan;

Laaggeletterdheid

doel om door lokale samenwerking collectieve

er worden resultaten benoemd voor alle

acties te ondernemen op het gebied van de

ambities die in het landelijke plan zijn

zes ambities van het landelijke Aanvalsplan.

geformuleerd. De gemeente neemt daar-

De

bij de regie en werkt met allerlei partijen

bereiken, door middel van intensivering van

uit het veld samen aan een veelheid van

bestaande communicatiemiddelen en metho-

projecten. Daarbij wordt gebruikgemaakt

den, maar ook door de inzet van nieuwe mid-

van de expertise die elke partij kenmerkt.

delen. Daar wil men zoveel mogelijk de ‘geza-

Om snel en doeltreffende te werk te kun-

menlijke kracht’ van Deventer voor benutten.

nen gaan, gaat men zoveel mogelijk uit

Het uiteindelijke doel is het terugdringen van

van bestaande kennis en materialen. Een

laaggeletterdheid in Deventer, waardoor par-

groot aantal initiatieven wordt op deze

ticipatie en zelfredzaamheid worden bevor-

manier gebundeld tot een gemeenschap-

derd.

pelijk geheel.

Voor dit doel zijn alle doelstellingen en acti-

gemeente

wil

laaggeletterden

beter

viteiten uit het lokale aanvalsplan vertaald KORTE BESCHRIJVING

in een concreet uitvoeringsplan, dat tevens

De gemeente Deventer gaat ervan uit dat de

dient om de voortgang te bewaken.

aanpak van laaggeletterdheid landelijk kan

54

worden gecoördineerd, gestimuleerd en gefa-

AANPAK

ciliteerd, maar dat het lokale niveau belang-

Naar aanleiding van een Startnotitie Aanpak

rijker is: de daadwerkelijke strijd tegen laag-

Laaggeletterdheid organiseerde de gemeente

geletterdheid moet dáár worden gevoerd.

Deventer op 12 april 2007 een expertmeeting.

Laaggeletterdheid

Eerste digitale nieu wsbrief laaggeletterdheid

Die bijeenkomst was voor een groot aantal

n academie, het maken

instellingen en organisaties het beginpunt van

van afspraken overr

een nieuw bewustzijn ten aanzien van laag-

doorverwijzen

geletterdheid en de mogelijkheden daar iets

cursusaanbieders,

aan te doen. Bij organisaties als consultatie-

het

bureaus, werkgevers, bibliotheken en vele

van te trainen sig-

anderen tot en met de lokale omroep, bleek

naleerders, het ver-

een grote bereidheid om er onder regie van

spreiden van voor-

de gemeente de schouders onder te zetten.

lichtingsmateriaal

Als onderdeel van een overeenkomst die de

enzovoort.

gemeente met ROC Aventus sloot, werd ver-

De wethouder voor

volgens het Lokaal Aanvalsplan 2007-2011

Samenlevingsop-

gepresenteerd, met meetbare doelstellingen

bouw is bestuurlijk

en resultaten: voor elk van de zes ambities

verantwoordelijk, de programma-

was een reeks van bestaande en nieuwe acti-

onderdeelmanager Educatie, inburge-

viteiten opgesteld.

ring en integratie is verantwoordelijk

De regierol van de gemeente houdt in dat de

voor laaggeletterdheid en daarmee de

gemeente optreedt als aanspreekpunt voor

ambtelijk verantwoordelijke in het pro-

alle partijen, als aanjager van alle concrete

ject.

naarr

inventariseren

Dit is de eerste digitale nieuwsbrief laaggel etterdheid. De nieuwsb zich, beroepsmatig rief is voor iederee of als belangstellende n die , bezighoudt met in Deventer. Het doel de aanpak van laaggel is te informeren over etterdheid die aanpak. Wat gebeurt Welke successen zijn er allemaal in Devente er te vieren? Wat kan nog beter als r? letterdheid? We hopen het gaat om de aanpak op deze wijze een van laaggeinformatief en inspirer end platform te starten . In deze nieuwsbrief vindt u informatie over de • Lees voor een volgende onderwerpen: gezonder leven!; • Week van de Alfabeti • Voortgang uitvoeri ng Aanvalsplan Laaggesering in september. letterdheid; • Aanpak laaggele tterdheid bij Sallcon Het is de bedoeling Werktalent; dat deze nieuwsbrief twee maal per jaar • Signaleringstrai uitkomt. De eerstvo ning van ROC Aventus l; gende nieuwsbrief verschijnt in najaar

2009. Heeft u informa tie voor die nieuwsbrief, dan kunt u die sturen aan de project-

leiders laaggeletterdhe id bij de gemeente, Willy Kogelman (wjm.ko gelman@deventer. nl of 0570 - 693295 ) of Ingrid Kramer ([email protected] of 0570 - 693435). Ik wens u veel leesplez ier en veel succes

bij de aanpak van laaggeletterdheid in Deventer! We streven er per slot van rekenin g naar dat heel Devente r leest en schrijft! Jos Fleskes, Wethou der

Voortgang Devente r aanpak laaggeletterdheid

Een jaar na de vaststelling van het uitvoeringspla n laaggeletterdheid aanpak van laaggeletterdh begint de Deventer eid vorm te krijgen: de eerste resultaten samenwerking met worden zichtbaar. verschillende partijen De in Deventer, zoals Bibliotheek, blijkt ROC Aventus en de vruchtbaar. Openbare

Gerichte aanpak in

Deventer

Gesteund door al deze landelijke initiatieven en het door de Deventer venter gemeenteraad vastgestelde Aanvalsplan Laaggeletterdheid richt ook Alfabetiseringsprijs ngsprijs 2009 Deventer haar pijlen op het bewustmaken Vanuit het bedrijfsleven van plaatselijke heeft Sallcon werkgevers als het Werktalent zich het gaat om laaggeletterd afgelopen jaar erg personeel. Werkgevers actief getoond in de bestrijding van laagzijn vaak niet op de hoogte van de aanzienlijke geletterdheid. Inmiddels zijn ongeveer aantallen laaggeletterden en medewerkers Onlangs 30 mocht zijn daarom tot nu één van devan Sallcon gestart met werknemers toegeeft eenWerktalent weinig actief in een cursus of training Het project van Sallcon medewerkers een op het gebied van aanpak het boek op de herkanwerkvloer. taal. geletterdheid te verbergen sing om op wereld van Met deze inspanning‘Een een praktische wijze verschil’ in ontvangst nemen loopt Sallcon werd het taboe te leren landelijk rond analfabetisme lezen en schrijven uit handen gezien voorop als van prinses voor gebruik in werkdoorbroken. Inmiddels Laurentien -het gaat om de en Werkgevers die te beseft de werkleiding privésituatie. zitter vanaanpak van laaggeletterdh voorde Stichting maken Het project sluit ook dat hun bijdrage eid binnen de Lezen & Schrijven. aan krijgen bij het met veranderingen sociale van groot belang is. aanvalsplan ‘Een wereld vaneid laaggeletterdh van werkvoorzienin productieproce verschil’ laat deg.aanpak Leren lezen en schrijssen van de ven is een belangrijke gemeente(denk van laaggeletterdh bijvoorbeeld aan automatisering Deventer eid zien binnen 10 en wordt in nauwe stap in de ontwikke) ling sadienen De Deventer aanpak organisaties van de medewerker, van de Sociale Werkvoorvan laaggeletterdh menwerking metbasisvaardighe ROC Aventus den in de scholing niet alleen op het eid van personeel mee uitgevoerd. kanSociale rekenen op bijval. ziening. g. De te nemen. In bepaalde werk maar zeker ook in privésituaties. Organisaties Werkvoorzieni in Deng telt risicobranches zijn Taboedoorb ongeveer zijn eerventer positief over de manier 16.000 rekend werknemers vaak werknemers waarop verplicht om bepaalde de gemeente de regie die veel moeite hebben Meer weten? met lezen en neemt in de aanpakDankzij een succesvolle certificaten te wervingscampa gne behalen. van laaggeletterdh schrijven. Sinds de start van werden Informatie Laaggeletterden zijn 40 deelnemers over de Alfabetisering de uitvoering van eid. De gemeente aangemeld voor vaak niet va het Deen de in staat deze cursussen venter en Sallcon aanvalsplan laaggeletterdh Alfabetisering. Binnen Sallcon publicatie ‘Een wereld zijn eletterdheid Het succes is vooral Werktalent is mettesucces af te eid 2007-2011 van verschil’ is te 200 ditdaarom jaar eenvoorgedragen voor de Alfabetiserings is aan de hand van verklarenronden. project Alfabetisering verkrijgen bij Eline door taboedoorbrek n het uitvoeringsplan uitvoerings Derks, Teammanager voor medewerkers prijs 2009. De ing bij begevoordracht is ingediend een groot aantal projecten van de Sociale WerkShop Sallcon ociale rojecten en activiteiten Werkvoorzienin door ROC Aventusleiders op de werkplek. Door hen Werktalent, telefoonactiv Van maandag geven De en wordt ondersteundg gestart. gestart. Zo zijn door gemeente Deventer inzicht te de meest or het ROC inmiddels wil met het oog op nummer: 0570 - 679500. door de Openbare7 tot eninmet zondaggebruikte inmid smoezen 13 laagBibliotheek en Carinova. september 2009 vindt deze problemen circa 10 signaleerderstr erstrainingen de Week van de voorwaarden scheppen ainingen gegeven ge Alfabetisering plaats. voor een gerichte aan professionals. Deze trainingen worden De Week van de aanpak van de probleAlfabetisering matiek in het lokale Doelstelling: 60% gemiddeld met een minder laaggeletterde wordt dit jaar voor bedrijfsleven. Deze 7,9 gewaardeerd. gewaardeer de n vijfde keer georganiseerd aanpak loopt ‘Structurele Aanpak van bewustwording Laaggeletterdh . Laaggeletterden motiheid is eeneid vatie om het onderwerp 2007-2015’ is een In Bathmen en Keizerslanden verborgen convenant tussen erslanden zijn Makkelijk probleem met twee aan te pakken tot M verankering van scholingsinitiat werkgevers, werknemers kanten. Aan de ene Lezen Pleinen (MLP) ingericht door de bien de overheid in kant laaggeletterde ieven in lokaal gevestigden bliotheek. Meer MLP’s die er niet Stichting Deventerde van de Arbeid.zelf telt 9000 laagge ’s zijn in voorbereiding. laaggeletDit convenant over durven te praten, en bedrijven. voorb eleetwerd terden, zowel ondertekend door aan de andere kant hun omgeving wel autochtonen de ministeries n die Mensen die niet kunnen het moeilijk vindt Door dit te doen van De gemeente heeft lezen en schrijven Jeugd als allochtonen. Gezin, onen. geeft om hen haar aar bijstandsbesch ROC& Aventus de gemeente zijn gevoeliger voor bijstandsb hierover aan te ernstige ntu Cultuur usOnderwijs, ziektes zoals ik-heeft Wetenschap Avent spreken. Het&thema een extra impuls kingen omgezet naar van de gemeente enDeSociale aan het lokale werk- reuma, vetzucht, ondervoeding, diabetes Laten we A-2 taalniveau, Zaken & Werkgetaalnivea zodat De open kaartmellitus, ehoge bloeddruk of spelen staat daarom gelegenheidsbe ze door laaggeletterden venter delegenheid. longaandoeningen. Namens de sociale leid opdracht pdracht gekreg dat gericht is op de centraal tijdens de en beter te begrijpen gekregen Verschillende onderzoeken gen partners b hebben dit uitgewezen. Week van de Alfabetisering optimale ontwikkeling tekenden zijn. Voor teams binnen laaggeletterde voorzitters rden “Hier speelt een verhoogd n ende en de gemeente van werknemers. analfa analfavan VNO-NCW 2009. gemeen is een agezondheidsris en ico.” Ook worden werknemers FNV. schrijfwijzer beschikbaar. beten in de gemeente op te aar. In de aanbesteop deze manier te aan Laten we open kaart ondersteund bij het ding van de Wmo is sporen en op p les goed spelen laaggeletterdh te krijgen aggeletterdh krijgen. door lees- enDat zegt functioneren n. dheid meein,diabetesverplee Guusje Neijens, schrijfprobleme het behouden van, genomen als een van doelstelling Om deze De mensen van nsen kunne en het gkundige en preventieadvide gunningscriteri gunni unningsc seur. en het convenant is het n te bespreken en er wat “Wiedoorstromen niet kan lezen en schrijven a. traceren,aantal te kunnen aan te doen. naar (ander) geven heeft daar op alle venlaaggeletterde ROC Aventus Aventtus n in de beroeps- Van de baas op het werkwerk. van. terreinen last Dus tot ook op het gebied de docent bevolking De gemeente heeft signaleringscu van de persoonlijke 0800 0 80 in Nederland 0op0school cursussen 023en 44 rsussen mett een aantal de buurman. met 60% gezondheid. Stapels aan papier blijven onbegrepen n ntal ambas44 Iederte brengen van 420.000 een kanterug sadeurs laaggeletterdh Meer liggen. Sorteren op hulpverleners, een rol weten? s, instanties en eid uit Apeldoorn prioriteit en onderwerp naar maximaal spelen in het voorkomen is vaak een probleem. Apel en scholen. s c h hole ol o e n . en 168.000 in 2015. De een onderzoekje gedaan Daarvoor (extra) hulp verminderen van laaggeletterdh Bent u geïnteresseerd Stichting van de aanvragen valt niet n naar in meer inforn de bewegeid. voor de patiënt b mee en wordt als zeer pijnlijk Arbeid wijzering van Publiekszaken matie over laaggeletterd “We geven wil cao-partijen motiveren cursussen rsussen ervaren. Zeker als aken de gemeente van 1 of al geruime personeel? Of ggem of 2 dagdelen”, om daggde de patiënt dellen””, vertelt d Activiteiten laaggeletterde werknemers Deventer. Hieruit blijkt wilt u meer informatie tijd onder behandeling Marietje Verdaasdonk-N is. Dan pas aangeven in Deventer Naus aus - accou dat buiten een accountmanag kunt lezenover unttmanageerr te dit artikel, dat je niet e paar en schrijven, RO ROC Ostimuleren Cde Aventus. Naast totWe suggesties de loketten kan wel eens een negatieve dan kunt u contact hetleren zijn gratis. “Deactiviteiten volgen landelijke cursussen opnemen van an de gemeente hoevan men mensen uitwerking hebwillen we ben op gem met nfunctiegerelate erde Willy de relatie anook alfab abe eten met kunnen opleidingen en dit sen analfabeten de hulpverlener. Ook voor de doelgroep een Kogelman, telefoonnumme hoe het probleem brede herkennen, aanpak eem bespreekbaar via goed toegankelijk betekent in cao-afspraken bespreekb Deventer. toegankelil zijn. r: 0570 deze extra vorm baaar kan Samenvan afhankelijkheid en de ka worden word den gemaakt nog meer inbreuk inzet verschillende vervolgens van O&O fondsen nmet en wat ze693295, of via e-mail: op de individuele vrijheid.” kunnen organisaties nnen doen om gaan we acm laaggeletterden laag aaaggondersteunen. geelet leettterd den organiseren tiviteiten naar school te krijgen. wjm.kogelman@ De cursussen voor deventer.nl. oor analfabeten en aandacht analfab betten en vragenLaaggeletter en laaggeletterden laavoor aggel dheid achterhalen letterden dit worden eveneens thema. zijn ookmoment gratis enstaan Op dit ns door onss gegeven.” Toegankelijke en persoonlijke gegevenvolgende de Toega .” gez activiteiten gepland: gezondheidszor ondheidszorgg is een e kernwaarde van onze maatschappij. Voor patiënten die • Opening op 8 september Ambassadeu problemen hebben urs rs door de enwww schrijven, met lezen jven, deventer is de kans echter nl groot dat er misverstanden bibliotheek van het Verder leidt ROC Aventus misv NL Plein in de cenex ex-analfabeten bij het maken van x-aanaalfaabet ontstaan abbeeten trale ab op totbibliotheek. op afspraken en het gebruik • Themabijeenko ambassa ambassadeur. mbassadeur. Deze sadeurs gaan soms mst over laaggeletterdNL Pleinambasms mee naa van medicijnen. Het naar is een grote van het grootste belang ar ddee ttra ar trainingen rainin ningeopvallend is dus n en na Heeft naar kleurrijke heid door zo bijeenkomsten over u nog activiteiten laaggeletterdheid. mogelijk hetsnel project te achterhalen d. Verdaasdonk-Na acEen gepland staan tentoonstelling ter Verdaa Rechtop. erdaasddonkvan een laaggeletterde of er sprake k--Nauus: s: ““De geletterde Dondersteuning e ambassadeurs zijn is in die week? patiënt. project met waarde. Zij vertellen Dit kan Of wilt u advies over vanbespreekbaar als motto grote met een test(je). Voorwaarde van het le hoe belan len ‘meedoen’. be anngrrijijijkk hhet belangrijk is natuurlijk well dat hoe et iissmaken oom m te leren u laaggeletterdheid • Start van de behandelaar hier lezen en schrijven.” van laaggeletterdh die week onder de he heel eid. Naast Immers, laaggeletterdhede bedrijvenaanpa k indiscreet De- mee omgaat. aandacht kunt brengen? venterrdheid taalleermethoden Meer weten? om id is voor de patiënt patiwerknemers zijn er lees- en Bel of mail dan een belangrijke stressfactor in het dagelijkse laaggeletterde met Willy Kogelman te werven.leven luisterboeken voor leven. ven. Voor meer informatie (0570 - 693295 matie laaggeletterden. De tie neemt u contact op met Marietje of wjm.kogelman@ • Met posters, folders, afdeling Naus, accountmanag EducatieVerdaasdonkdeventer.nl) of van ROC Aventus is Aanpassen nager artikelen e.d. er ROC Aventus, telefoonnumm telefoon informatie en educatie Ingrid Kramer (0570 laaggeletterdh hierbij betrokken. of via e-mail: m.verdaasdonk er: 06 46 72 76 03, eid onder de aandacht - 693435 of erdaasdonk@a Neijens: “Voor deze @aventus.nl. ventus.nl. ventus.nl [email protected]). groep is het van groot brengen. belang de informatie educatie over gezondheid en aan te passen. De behandeling kans van slagen hebben.” zal dan meer

Aanpak laaggelette rdheid bij Sallcon Werktalent

Week van de alfab etisering

Signa naleri lering ngs gsscursu cursuss Lezen voor www laagg ggele elette ttte terrd rdheid d.deve heid nter.nl gezonder een leven! Kent K ent u iemand d die ie moeite heeft met lezen en e n schrijven?

Interessante links

Wilt u meer weten

over laaggeletterdh eid? Op de volgende

www.alfabetisering.nl

www dev t

websites vindt u interessante

informatie.

: informatie over het

herkennen van laaggeletterdh www.leesenschrijf.nl eid : portaal voor ambassadeurs www.basisvaardigheden van laaggeletterdh eid en professionals .nl : informatie voor professionals www.lees-en-schrijf.nu : informatie voor mensen www.netwerkdeventer.n die willen leren lezen en schrijven ing.com : actuele stand van zaken over uitvoering www.lezenenschrijven.n Aanvalsplan l : website van de Stichting

Lezen en Schrijven

activiteiten, als opsteller van een concreet uitvoeringsplan en als uitvoerder van een aantal

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

activiteiten uit het plan. Bij die laatste rol valt

Omdat de doelgroep laaggeletterden moeilijk

bijvoorbeeld te denken aan het organiseren

bereikbaar is, betreft het in deze aanpak in

van conferenties, het opzetten van een buurt-

veel gevallen projecten van de lange adem.

55

Toch beginnen de resultaten nu zichtbaar te worden. Een greep uit het grote aantal activiteiten: de signaleerderstrainingen, door ROC Aventus voor 180 personen verzorgd, beginnen te leiden tot meer aanmeldingen voor taalcursussen. Bovendien helpen die cursussen om het onderwerp bespreekbaar te maken. Vanuit Sallcon Werktalent, een grote werkgever in Deventer, volgen inmiddels ongeveer dertig medewerkers een taalcursus bij ROC Aventus. Allochtonen kunnen snel met een cursus starten sinds de gemeente en het roc daarvoor een constructie hebben ontwikkeld. In september 2009 start de opleiding van acht ambassadeurs laaggeletterdheid. Kortom: in Deventer wordt er constructief samengewerkt onder regie van de gemeente en dat leidt tot draagvlak en resultaat. CONTACT Ingrid Kramer Gemeente Deventer 0570-693435 [email protected]

56

Leesbevordering in het basisonderwijs

Een samenwerkingsverband in Zeeland en Goeree-Overflakkee

270 basisscholen vormen de doelgroep

een samenwerkingsovereenkomst geslo-

van een leesbevorderingsproject in Zee-

ten tussen het Zeeuws Aanvalsplan Laag-

land en Goeree-Overflakkee. Ze worden

geletterdheid, de Rabobank, de Zeeuwse

in de gelegenheid gesteld om gedurende

Bibliotheek en RPCZ, de leverancier van

drie schooljaren vier maal per jaar boe-

Intrss Vrbrdnd Lzn.

ken te lenen die zijn toegesneden op

58

het leesniveau en de interesses van hun

KORTE BESCHRIJVING

leerlingen. Vervolgens wordt er op de

De methode Intrss Vrbrdnd Lzn is door RPCZ

deelnemende scholen gewerkt aan woor-

uit Amerika naar Nederland gehaald, omdat

denschat, achtergrondkennis, leesvaar-

de onderwijswetenschapper Robert Marzano

digheid en leesplezier met behulp van de

de aanpak aanbeveelt op basis van zijn onder-

methode Intrss Vrbrdnd Lzn (Interesse

zoek. De eerste stap in de methode bestaat

Verbredend Lezen). Voor dit project is er

uit een inventarisatie door de leerlingen van

onderwerpen waarover ze graag wat meer zouden willen weten. Vervolgens wordt bij die interesse passend leesmateriaal gezocht. Zo’n twee of drie keer per week mogen de leerlingen samen met hun leerkracht twintig minuten ongestoord lezen. In een vierde stap maken ze een korte neerslag van hun bevindingen, waarna ze uiteindelijk hun ervaringen met elkaar uitwisselen. De Zeeuwse Aanpak Laaggeletterdheid (uitvoerder van het provinciale aanvalsplan) zag in deze methode een mogelijkheid om zijn doelen te realiseren: een duurzame, preventieve aanpak van laaggeletterdheid, gericht op basisschoolleerlingen. Rabobank Foundation en de regionale Rabobanken maakten het project gezamenlijk financieel haalbaar. Het

project

dat

uiteindelijk in het kader van dit streven tot stand kwam, omvatte voor elke

59

Rabobank,

werd

er snel en enthousiast

een

werkgroep

geformeerd, bestaande uit vertegenwoordigers van de projectgroep Zeeuwse Aanpak Laaggeletterddeelnemende

heid, Rabobank Foundation en diverse regi-

school een lespak-

onale vestigingen van de Rabobank. Nadat

ket ‘Laaggeletterdheid’, het voorlezen van het

deze werkgroep een keuze had gemaakt voor

boekje Geheim (Hijltje Vink) door medewer-

de methode voor leesbevordering, werden

kers van de Rabobank en de gelegenheid om

ook de Zeeuwse Bibliotheek en de leverancier

drie jaar lang te werken met Intrss Vrbrdnd

van de methode als partners bij het project

Lzn en daarbij vier keer per jaar een op maat

betrokken.

gesneden boekcollectie te kunnen lenen bij de

Op 6 oktober ging in aanwezigheid van H.K.H.

Zeeuwse Bibliotheek.

Prinses Laurentien der Nederlanden, Minister Plasterk en Staatssecretaris van Bijsterveldt

60

AANPAK

de Zeeuwse Aanpak Laaggeletterdheid offici-

Begin 2008 nam de projectleider van de

eel van start, waarbij uitvoerig bij het project

Zeeuwse Aanpak Laaggeletterdheid het initi-

werd stilgestaan. Naar aanleiding hiervan,

atief om de Rabobank te benaderen voor een

maar ook na de ondertekening van de samen-

brede Zeeuwse activiteit. Via Rabobank Foun-

werkingsovereenkomst op 23 januari 2009,

dation, het maatschappelijke fonds van de

was er ruime aandacht in de lokale media.

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

CONTACT

Al in een vroeg stadium van het project is er

Roelie van Stempvoort

een dvd gemaakt, waarin de benadering van

Rabobank Foundation

leesbevordering in het basisonderwijs uiteen-

030-2164289

gezet wordt. Deze dvd is al bij diverse gele-

[email protected]

genheden vertoond en bereikte zo een groot publiek. Na het sluiten van de samenwerkingsovereenkomst zijn er in maart 2009 op vier plaatsen in de regio informatiebijeenkomsten voor scholen georganiseerd. Tijdens die bijeenkomsten kwamen vertegenwoordigers van ruim 150 basisscholen bij elkaar. Tachtig basisscholen meldden zich aan voor het project, waarmee ze zich minimaal drie jaar lang verbinden aan deze benadering van hun leesonderwijs. In de week van de Alfabetisering 2009 en de weken erna zullen de meeste deelnemende scholen starten met Interesse Verbredend Lezen.

61

62

TABOEDOORBREKING EN BEWUSTWORDING

63

64

Leesniveau Tool

Een gratis hulpmiddel om de leesbaarheid van een tekst vast te stellen

Uit onderzoek blijkt dat het niveau van

tie die bijvoorbeeld op overheidssites wordt

aangeboden

ligt

aangeboden, is voor laaggeletterden weinig

dan het leesniveau van de gemiddelde

teksten

vaak

hoger

tot niet toegankelijk. Weliswaar wordt er al

Nederlander. Het is blijkbaar moeilijk

veel gedaan aan het hertalen van informatie,

voor redacteuren en schrijvers om hun

maar daarvoor moet worden betaald en het is

teksten goed aan te laten sluiten bij

vrij omslachtig. Een instrument dat snel infor-

het niveau van hun publiek. Met de gra-

matie geeft over het niveau van een tekst kan

tis Accessibility Leesniveau Tool is het

bij het schrijven al in de goede richting stu-

mogelijk om de technische leesbaarheid

ren. De Leesniveau Tool is zo’n instrument,

van een tekst vast te stellen. Verschil-

gratis en online, waarmee bij een kort stuk

lende organisaties, waaronder gemeen-

tekst onmiddellijk een indicatie van het nodige

tes, maken al gebruik van het instrument

leesniveau kan worden gegeven.

om de leesbaarheid van hun teksten te

Omdat ook de inhoud en de structuur van een

controleren.

tekst van belang zijn voor de leesbaarheid, kan het instrument het nodige leesniveau niet

KORTE BESCHRIJVING

precies aangeven en blijft het bij een indicatie,

Omdat veel teksten te moeilijk geschreven

maar dat kan bij het schrijven al voldoende

zijn, is communicatie in veel gevallen niet

zijn om te voorspellen of de boodschap bij de

effectief. De piek van het gemiddelde lees-

doelgroep zal overkomen.

niveau in Nederland ligt op niveau B1 van

66

het Europees Referentiekader (40%), terwijl

AANPAK

het niveau waarop teksten meestal worden

De Leesniveau Tool is ontwikkeld door de

aangeboden rond C1 ligt (75%); dat is twee

stichting Accessibility, een expertisecentrum

niveaus hoger. Een groot deel van de informa-

voor toegankelijkheid en maatschappelijk ver-

Accessibility Lee www.accessibility. nl/in

sniveau Toetstool

ternet/tools/leesn

iveau_tool/

De Accessibility Leesniveau Tool is een instrument op basis van een dat, ingevoerde tekst, een indicatie geeft van het niveau van de technische leesba arheid van een tekst. Buiten de technische leesba arheid zijn ook de inhoud van de tekst, de structuur van de tekst en het ontwerp van de tekst van belang voor de totale leesbaarheid. Deze punten zijn echte r niet met alleen dit instrument vast te stellen. De tool geeft dan ook geen enkele garan tie over het precie ze leesniveau, maar moet puur indicatief gebruikt worden!

antwoord ondernemen op p t, het gebied van internet, e software en elektronische

g gever van makkelijk te llezen boeken en kranten v voor mensen die moeite

e Diverse

h hebben met lezen. Het

d teksten zijn geanalyseerd

p project kon worden uit-

toepassingen.

en op basis daarvan zijn de

parameters

Stap 1: Sta 1 tekst invo inv eren ere

opge-

ge gevoerd door financiering va van het Revalidatiefonds,

steld waarmee de com-

da dat projecten initieert en

plexiteit van een tekst

fin nanciert op het gebied

kan

worden

va van revalidatie, preventie,

bepaald.

ma maatschappelijke

Daarbij is de lengte van

pat patie en zelfredzaamheid.

woorden en zinnen een aangrijpingspunt, maar

Stap 2: resultaa t

ook wordt ieder woord

WAT HEEFT HET WA

vergeleken

OPG OPGELEVERD?

met

partici-

een

database van veel voor-

Nadat het instrument was Nad

komende en eenvoudige woorden. Bovendien

ontwikkeld, is het met diverse referentie-

wordt geanalyseerd welke functie de woorden

testen getest. Daarmee werd vastgesteld dat

in de tekst hebben: hoe meer zelfstandige

er na toepassing een bruikbare indicatie uit-

naamwoorden een tekst bevat, bijvoorbeeld,

rolt voor teksten van uiteenlopende aard en

hoe lager het niveau waarop hij zal worden

lengte. Met andere woorden: het instrument

ingeschat.

is een bruikbaar middel voor redacteuren en

De stichting heeft bij de ontwikkeling samen-

schrijvers om hun teksten beter te laten aan-

gewerkt met Eenvoudig Communiceren, uit-

sluiten bij het niveau van hun publiek.

67

De Leesniveau Tool is vervolgens gepubliceerd op www.accessibility.nl, samen met informatie over taalniveaus en een aantal relevante links. Meteen na publicatie werd hij al tot wel vijftig keer per dag gebruikt voor het controleren van de leesbaarheid van teksten, onder andere door de gemeente Amersfoort. CONTACT Martijn Frazer Stichting Accessibility 030-2398259 [email protected]

68

Lees en Schrijf! Geld en Rekenen

Inzicht en oefening in rekenen

69

Na de series Lees en Schrijf! en Lees en

te maken van de oefenwebsite en het gratis

Schrijf! Taal op je werk brengt Stichting

werkboek. Elk programma bevat tips en trucs

Expertisecentrum ETV.nl dit jaar Lees &

om meer grip te krijgen op de financiën, een

Schrijf! Geld en Rekenen uit. Dit multi-

rekenonderdeel en een spelelement.

mediapakket is gericht op laagopgeleide

Verder is er de website www.leesenschrijf.nl,

volwassenen die moeite hebben met

waar de bezoekers de televisie-afleveringen

rekenen.

nog eens kunnen terugkijken. Daarnaast vinden ze er uitgebreidere filmpjes die dieper

KORTE BESCHRIJVING

ingaan op de rekenhandelingen en honder-

Lees en Schrijf! Geld en Rekenen is een multi-

den oefeningen om het geleerde in praktijk

mediapakket: laagopgeleide volwassenen die

te brengen. Zo zijn er sommen om te oefenen

moeite hebben met rekenen wordt praktisch

met optellen, aftrekken, vermenigvuldigen,

oefenmateriaal

delen en procenten.

en inzicht in geld-

Tenslotte is er het werkboek, aansluitend bij

kwesties

geboden

het televisie- en internetmateriaal. Het werk-

verschillende

boek kan ook los gebruikt worden en bevat

via

media. Korte

twee extra hoofdstukken. televisie-

afleveringen

70

van

AANPAK

zes à acht minu-

Met het pakket kunnen de gebruikers aan de

ten

regionale

slag met thema’s als ‘contant betalen’, ‘beta-

zenders bij ETV.nl

len via internet’, ‘betalen in termijnen’, ‘kor-

enthousiasmeren

ting’, ‘sparen’ en ‘inkomsten en uitgaven’.

kijkers om gebruik

De twee extra hoofdstukken in het werkboek

op

betreffen de zakrekenbetreffe

bij de eerdere series is Ella Bohnenn daar-

machine en het hoofdstuk

voor ingeschakeld bij Lees en Schrijf! Geld

‘Hoe zat het ook alweer?’ over de

en Rekenen. Emmia educatieve multimedia

staartdeling en optellen en aftrekken onder

heeft de site verder uitgebreid en AT5 heeft

elkaar.

het beeldmateriaal voor zowel televisie als internet ontwikkeld.

WAT HEEFT HET OPGELEVERD? ELEVERD? Stichting Expertisecentrum um ETV.nl is één van de uitvoerders van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-2010: ‘Van A tot Z betrokken’ van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In dat kader heeft ETV. es en Schrijf! en Lees nl eerder al de series Lees k uitgebracht. Het en Schrijf! Taal op je werk aantal bestellingen van het werkboek Lees en Schrijf! zijn boven verwachting (75.000) en ook de website is drukbezocht (54.000 mensen ingelogd). Uit kwalitatief onderzoek blijkt verder dat mensen meer zelfvertrouwen en dat hun lees- en krijgen en zelf beoordelen beterd. schrijfvaardigheid is verbeterd. Deze goede ervaringen met Lees en Schrijf! eleiding van inhoudehebben geleerd dat begeleiding oot belang is. Net als lijk deskundigen van groot

71 71

Het werkboek is via de Bellijn (0800-023 44 44) te bestellen, gratis, behalve voor organisaties en bij meer dan drie exemplaren. De uitzendtijden zijn per regio te vinden op www.etv.nl. Individuele laagopgeleiden hebben zo dus gratis de beschikking over toegankelijk materiaal waarmee ze praktisch hun rekenvaardigheden oefenen en door inzicht in geldkwesties meer grip op hun financiële leven ontwikkelen. CONTACT Ben Vaske Stichting Expertisecentrum ETV.nl 010-2666969 [email protected]

72

Wie taalt ernaar?

Theater als methode om over laaggeletterdheid te praten

De

theatergroep

LEESMIJ

heeft

drie

KORTE BESCHRIJVING

anal-

Een groep jonge mensen uit Wageningen

fabetisme. Eén daarvan richt zich op

houdt zich als theatergroep LEESMIJ bezig met

laaggeletterden zelf: hoe overwin je de

de problematiek rond laaggeletterdheid. In

schaamte om naar een roc te stappen? In

de voorstellingen van LEESMIJ worden taboes

de tweede ligt de aandacht bij de omge-

doorbroken en zoekt de groep samen met het

ving van laaggeletterden: hoe signaleer

publiek naar oplossingen. Dat gaat verder dan

je laaggeletterdheid en hoe spreek je

praten; de groep noemt het ‘inspringtheater’,

iemand erop aan? De derde voorstel-

omdat het publiek wordt uitgenodigd in het

ling maakt leerkrachten bewust van het

stuk ‘in te springen’. Nadat een stuk in zijn

feit dat de oorzaak van taalachterstand

geheel gespeeld is, volgt een gesprek met

bij leerlingen vaak ook thuis ligt: ouders

het publiek rond vragen als ‘Wat had ik er

hebben zelf moeite met lezen en schrij-

aan kunnen doen?’ en ‘Hoe zou ik het aan-

ven en zijn niet in staat hun kinderen te

pakken?’. In een tweede versie van het stuk

helpen. Hoe spreek je als leerkracht een

kan er ingesprongen worden: ‘Stop! Het moet

ouder aan?

anders!’. Iedereen is welkom om een rol over

voorstellingen

ontwikkeld

rond

te nemen om te laten zien hoe het wel moet. Zo worden geopperde alternatieven uitgeprobeerd en wordt er geoefend om ze in de praktijk toe te kunnen passen. AANPAK LEESMIJ bestaat nu twee jaar en in die tijd is er met verschillende partijen samengewerkt.

74

De stukken zijn ontstaan in samenwerking met docenten van roc’s, met cursisten van lees- en schrijfgroepen en met ambassadeurs laaggeletterdheid (ex-laaggeletterden die zich inzetten voor taboedoorbreking en werving van laaggeletterden). Het derde stuk, gericht op leerkrachten, is ontwikkeld in nauwe samenwerking met leerkrachten van basisscholen en met het project Taalkr8!

eenlopende plekken laaggeletterdheid onder

Bij de voorstellingen worden verschillende

de aandacht. “We hebben nu het idee dat

partijen bij elkaar gebracht. Zo kunnen

deze inspanningen hun vruchten beginnen af

gemeenten, roc’s, doorverwijzers, ambassa-

te werpen, omdat men inziet dat de methode

deurs en anderen aan de hand van het stuk

wel doeltreffend is.”

gezamenlijk reflecteren op manieren om de geschetste problematiek op te lossen.

WAT HEEFT HET OPGELEVERD?

Toen de groep werd opgericht, bleek het onmo-

De resultaten kunnen het best worden weer-

gelijk om subsidie te krijgen: “Theater werd

gegeven door het publiek:

niet als geloofwaardige methode gezien om

“Het toneelstuk was helemaal tof en leuk en

deze thematiek aan te pakken,” zegt een van

zeer verduidelijkend. Nu snap ik de smoesjes

de leden, “We kregen het idee dat de fondsen

heel goed die ze verzon.”

die we aanschreven zich niet bewust waren

“Toen we in de zaal in Den Bosch waren, heb-

van de ernst van de situatie omtrent laag-

ben ze een toneelstuk opgevoerd. Dat heeft

geletterdheid in Nederland.” Zonder subsidie

erg veel indruk op mij gemaakt.”

zijn ze toch begonnen en brachten ze op uit-

75

Ook professionals reageren enthousiast: “Herkenbare

situaties,

precies

“Ik weet nu beter wat ik kan doen: zorgen dat goed

getimed.”

een ouder zich thuis voelt om het probleem te bespreken.”

“Met het stuk raakt LEESMIJ precies de juiste snaar, om vervolgens het gesprek met de

CONTACT

leerkrachten in de juiste richting te sturen.”

Natalia Eernstman

Leerkrachten zeggen:

Stichting LEESMIJ

“Ik ben nu zeker alerter.”

06-49131555

“Ik kan de signalen dat iemand laaggeletterd

[email protected]

zou kunnen zijn nu beter herkennen.”

76