PAINTING THE SPACES BETWEEN PEOPLE - WERK VAN MARLENE DUMAS

Expertisecentrum Kunsttheorie www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl .

PAINTING THE SPACES BETWEEN PEOPLE WERK VAN MARLENE DUMAS. "Kunst is niet een kwestie van een onschuldige smaak. Er bestaat geen „neutrale‟ kijk op. Kunst is er, om ons te bevrijden van de dictatuur van onze kultuur. Onze eigen – niet van buiten, maar van binnen. Kunst is er, om ons te herinneren dat alle wetten van wat mooi is en waardevol, door mensen gemaakt worden en dus altijd voor verandering vatbaar zijn.“ Marlene Dumas, 2013.

Empathisch vermogen, verbeeldingsvermogen, onderscheidend vermogen leren ontwikkelen door kunst analyseren en kritisch en creatief (divergent) denken. Vanaf september 2014 zal in het Stedelijk Museum de grote overzichtstentoonstelling 'The Image as Burden' van Marlene Dumas te zien zijn. In deze lessen - waarvan uiteraard een bezoek aan de tentoonstelling deel uit zou moeten maken - worden onderstaande citaten van Dumas over haar "portretten": "It’s about space between people; space between relationships. I don’t actually paint portraits, I paint the spaces between people."[..]"So it is human relationships that interest me as an artist" en "Kunst is niet een kwestie van een onschuldige smaak. Er bestaat geen 'neutrale' kijk op" als uitgangspunt genomen voor het leren analyseren van kunst. In deze portretten valt steeds op hoezeer de genuanceerde wijze van het verbeelden (het 'hoe' van het schilderen door Dumas) de portretten betekenisvol maakt. Voorstelling en vormgeving zijn één onlosmakelijk geheel dat ruimte biedt aan veel verschillende interpretaties, benaderingen, invalshoeken. Leerlingen leren divergent denken door naar het werk te kijken - twee portretten worden steeds naast elkaar beschouwd door twee leerlingen, in dialoog met het werk en met elkaar - en leren na te denken over (aspecten van) menselijke verhoudingen die daarin uitgedrukt worden. Ontwikkeld door

M.T.van de Kamp MA, MSc

Onderwerp

Hedendaagse kunst - Kunst Algemeen, Kunstgeschiedenis/kunstbeschouwing, CKV en/of kunst beeldend.

Tijdsduur

2 of 3 x 50 minuten (1 les werken in duo's; 1 les klassikaal uitwisselen; 1 les naar het museum)

Doelstellingen



Leerlingen kunnen zich inleven in anderen: in andere mensen, gevoelens, meningen of ideeën van anderen, de eigen sociale en/of culturele achtergrond verbinden aan die van anderen.



Leerlingen begrijpen de waarde en betekenis van hedendaagse beeldende kunst zoals het werk van Dumas - voor henzelf en voor de maatschappij.



Leerlingen kunnen hun oordeel en mening uitstellen en kunnen met een open en onbevangen blik naar hedendaagse kunst kijken.

Expertisecentrum Kunsttheorie www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl . 

Leerlingen begrijpen verschillende soorten betekenissen van portretten in de hedendaagse kunst en in de context van de hedendaagse cultuur en maatschappij.



Leerlingen kunnen divergent denken en hun inlevingsvermogen en voorstellingsvermogen inzetten bij het kijken naar kunst.



Leerlingen begrijpen de verschillende soorten overwegingen of beweegredenen van kunstenaars als Dumas om menselijke relaties te verbeelden/portretten te maken.

Leeractiviteiten



Kunst analyseren - sensomotorische vaardigheden: observeren, verschillen en overeenkomsten zien, verbanden zien, gedetailleerde aspecten van vormgeving waarnemen en abstrahering in kunst begrijpen



Kritisch denken - cognitieve vaardigheden: standpunten onderscheiden, vooroordelen herkennen, inductief denken



Creatief denken: Divergent denken - vanuit veel verschillende soorten perspectieven kunnen denken, kijken en luisteren



Affectieve vaardigheden: een open houding; inlevingsvermogen - empathie; betrokkenheid; de waarde van kunst voor zichzelf en voor anderen herkennen en erkennen



Metacognitieve vaardigheden: zelfbewustzijn door introspectie (betekenis en waarde van kunst); reflecteren op de verbanden tussen voorstelling in relatie tot vormgeving en de betekenisvolheid van kunst



Samenwerkend leren: dialogisch leren - aandachtig leren kijken en luisteren, respect hebben voor andere meningen, ideeën, gevoelens over kunst.

Onderbouwing

Divergent denken is het vermogen om veel, verschillende soorten originele ideeën te genereren. Divergent denken is een belangrijke basis voor creatief denken en problem finding. Leerlingen leren dit vermogen ontwikkelen door zelf te brainstormen, dat kan via het maken van beeldend werk (zelf maken) maar ook door het kijken naar kunst door vanuit meerdere perspectieven en door met anderen uit te wisselen over wat je ziet of denkt bij het kijken naar kunst. De portretten van Dumas en haar visie op kunst maken het heel goed mogelijk om divergent te leren denken over kunst en divergent te leren kijken naar kunst. De portretten zijn subtiel vormgegeven en gelaagd qua betekenissen, dagen de kijker uit vanwege de ambiguïteit in betekenis(sen) en/of voorstelling en de wisselwerking tussen voorstelling en vormgeving. Portretten die qua voorstelling (vanwege de persoon die geportretteerd is) meteen een mening of gevoel oproepen, blijken door gedetailleerd bestuderen van aspecten van de vormgeving juist hele subtiele kanten te vertonen, verschuivingen in de betekenis of in je eigen mening. Vooringenomenheid moet plaats maken voor genuanceerde afwegingen en reflectie over (de eigen ervaringen in) menselijke relaties treden op de voorgrond.

Beginsituatie

Bovenbouw van havo en vwo Kan op elk gewenst moment gehanteerd worden.

Voorbereiden

De docent print de onderstaande pagina's uit.

Instrueren



Wat: Leerlingen gaan in duo's werken. Werkvorm: Zien-denken-verwonderen. De docent legt de twee hoofddoelen (vetgedrukt) uit aan leerlingen en beschrijft de procedure (zie hieronder:)



Hoe: De docent deelt de bladen met de portretten uit aan elk duo.

Expertisecentrum Kunsttheorie www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl . Les 1: inlevingsvermogen, verwondering en gefocuste aandacht bij het kijken 1.

Eerst kiest elke leerling 1 van de 2 portretten op de pagina uit, voor de andere leerling om te bestuderen: ze proberen zich daarbij voor te stellen welk van de portretten de leerling het meest interessant zal vinden. Dat bespreken ze en in dialoog komen ze tot een verdeling, welke leerling welk portret gaat bestuderen.

2.

Daarna gaat iedere leerling individueel minimaal 5 minuten zonder te praten aandachtig en gefocust kijken naar het portret. Als extra aandachtspunt kan de docent aanreiken dat leerlingen in close-up naar de manier van schilderen kunnen kijken

3.

Na 5 minuten noteert elke leerling voor het portret dat hij of zij bestudeerd heeft, wat het eerste opviel aan het portret, wat de leerling al wist over de geportretteerde of de kunstenaar, wat de leerling door het kijken heeft geleerd/gezien of hoe door het kijken iets nieuws aan het werk opgevallen is

4.

Daarna noteert de leerling welke vragen het portret nog oproept (waarover verwondert de leerling zich)

5.

Vervolgens bespreken de duo's hun bevindingen met elkaar. Ze beginnen daarbij met de vragen waarover zij zich verwonderen.

Voorbereidingen voor les 2: 6.

Leerlingen onderzoeken de werken verder, zij zoeken informatie uit meerdere bronnen, checken de kwaliteit van de bronnen en denken na over de kern van wat zij gevonden hebben. Ze bereiden een korte klassikale presentatie voor over de twee portretten voor andere leerlingen waarbij zij menselijke relaties, beeldende kunst, emoties en empathie en ambiguïteit in voorstelling en vormgeving in relatie tot de twee portretten aan bod laten komen. Zij proberen toe te lichten wat de betekenisvolheid van het werk van Dumas is voor henzelf en zij proberen zich in te leven in de geportretteerde en in de overwegingen en afwegingen van de kunstenaar om het portret zo te maken zoals het is.

Les 2: presenteren aan elkaar en dialogisch leren & reflecteren over kunst 7.

De presentatie bestaat uit een aantal reflectieve vragen die door het werk opgeroepen worden en waarover de leerlingen een dialoog voeren met andere leerlingen met als doel meer inzicht te ontwikkelen in de waarde en betekenis van hedendaagse kunst voor henzelf en voor de maatschappij.



Waarom: Leerlingen leren hun kennis en hun inlevingsvermogen ontwikkelen door naar kunst te kijken. Leren een genuanceerde mening vormen over kunst door heel aandachtig te kijken en zich open te stellen voor wat zij zien en hun oordeel uit te stellen. Zij leren in dialoog te gaan met het kunstwerk en in dialoog te gaan met andere leerlingen.

Uitvoeren

De docent heeft zich voorbereid door zelf aandachtig naar de portretten van Dumas te kijken en voor zichzelf een aantal essentiële vragen te formuleren die van belang zijn in relatie tot het werk van Dumas, de visie op kunst die uit haar werk spreekt, de visie op portretten in de hedendaagse kunst, de geportretteerde personen en hun achtergronden, de ontwikkeling in het werk van Dumas en haar teksten zoals te vinden in catalogi en op websites. Het doel is niet de enige juiste visie of mening over het werk te geven, maar juist om recht te doen aan de meest relevante aspecten van haar werk en haar kunstenaarschap.


Nabespreken



Wat: Bespreken wat leerlingen volgens zichzelf geleerd hebben van deze opdracht.



Hoe: Leerlingen via een reflectieve vraag laten nadenken hierover. Een geschikte vorm is het learner-report of een korte reflectieve vraag zoals Perkins aangeeft: I used to think……but now I know…… (Ik dacht altijd dat……maar nu heb ik ondervonden dat:…………). Nadat leerlingen dit opgeschreven hebben, de antwoorden klassikaal bespreken.



Waarom: Op deze manier leren leerlingen opnieuw vanuit verschillende perspectieven en overwegingen na te denken over wat zij van kunst kunnen 'leren' (breed - niet alleen cognitief, maar ook affectief, sensomotorisch, creatief, metacognitief en sociaal) voor zichzelf.

Evaluatie

Criteria proces: 

Leerlingen zijn alert op elkaars vooroordelen en proberen zich in te leven in andere perspectieven



Leerlingen proberen zichzelf open te stellen voor andere meningen, gevoelens en ideeën



Leerlingen laten een creatieve en onderzoekende houding zien tijdens de opdracht



Leerlingen doen actief mee, zijn gefocust en zijn gericht op een echte dialoog met kunst en met andere leerlingen

Criteria product: 

De presentatie van leerlingen laat goede, inhoudelijke vragen zien waaruit blijkt dat leerlingen werkelijk nagedacht hebben en goed en zorgvuldig gekeken hebben naar het werk. Zij laten zien dat zij vooraf onderzoek hebben verricht en dat zij via hun presentatie een inbreng geven in de les die voor andere leerlingen een meerwaarde kan zijn.

Vervolg

Eventueel kunnen andere werken van Dumas of van andere kunstenaars besproken worden.

Varianten

Ook kunnen portretten een leidraad voor een lessenreeks zijn. Daarbij kunnen historische portretten of zelfportretten gekozen worden, maar ook hedendaagse portretten (bijvoorbeeld fotoportretten van Rineke Dijkstra, Anton Corbijn). Ook kunnen inspiratiebronnen van Dumas betrokken worden bij het kijken naar haar werk. Inspiratiebronnen zijn te vinden in de catalogi van haar werk.

Werkmateriaal

Uitgeprinte bladen met 2 portretten, elk blad 2 x printen in kleur. Daarnaast zouden de portretten ook voor de presentatie beschikbaar moeten zijn in les 2.


BRONTEKSTEN: "Grappig, dat wanneer je mensen schildert, men vanzelfsprekend denkt dat je van mensen houdt. Dat is helemaal niet zo. Bij ons thuis hing zo‟n Mad magazine-achtige uitspraak:” I love mankind, it‟s people I can‟t stand.” Maar goed – wij kunnen niet zonder elkaar. We zijn verplicht om ons tot elkaar te verhouden. Koste wat kost." "Kunst is niet een kwestie van een onschuldige smaak. Er bestaat geen „neutrale‟ kijk op. Kunst is er, om ons te bevrijden van de dictatuur van onze kultuur. Onze eigen – niet van buiten, maar van binnen. Kunst is er, om ons te herinneren dat alle wetten van wat mooi is en waardevol, door mensen gemaakt worden en dus altijd voor verandering vatbaar zijn.“ "Ook wil ik nogmaals benadrukken dat in de kunst er niet een top bestaat, zoals een berg waarop je gaat zitten en dan tevreden kunt neerkijken. Jij kunt niet de top eren, als jij de basis niet waardeert! De grootste vijand van een kunstenaar, dat is zichzelf. Het mooie van kunst is dat het je leert, om van de vrijheid van een ander te kunnen genieten. Maar het moeilijkste is, dat je dus weet, dat het eigenlijk altijd anders kan. Van Gogh schreef ooit – „Ik maak kunst, om iets terug te geven aan het leven‟" Marlene Dumas. (2012). Speech bij het in ontvangst nemen van de Vermeerprijs.

The Artist and Her Models: Snapshots of Marlene Dumas’ World “In a sense I have often used emotional and personal things in my life. But used a different form, so I made a series of different film stars that were crying. It‟s a combination of distancing yourself and being emotional.” The end of a relationship proved another personal source for her work. “I wanted to be like the movies. I thought how can you paint the end of a relationship because movies do it… It‟s about space between people; space between relationships. I don‟t actually paint portraits, I paint the spaces between people.” […] “If I see something beautiful in nature, I don‟t have the desire to capture it. I find that beautiful nature always makes me melancholy and sad. The hugeness of everything is wonderful but I don‟t know what I want to do with that. So it is human relationships that interest me as an artist.” By Natalie Büchin. http://yabangee.com/2012/06

Expertisecentrum Kunsttheorie www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl . Man Kind (or here's to those who inspired me) This is not the times for The Family of Man‟s smiles. We travel in disguise, so how would you know friend from foe? The devil is back, as two-faced and as polarizing as ever. Who‟s side you are on depends on where you‟re from. But for those of us like Edward Said the tension between the first names and last determines what comes to pass. Here is to the popular culture of image suppliers, the embedded journalists, the media managers, the hotel warriors and the airport artists. Here‟s to portraiture, more or less, used by politicians, martyrs, murderers the military…be my guest Here‟s to the skull of Charlotte Corday who assassinated Marat, quite calmly they say and faced the guillotine without rage at 24 years of age. Here‟s to the posters that Ad van Denderen photographed in the region of the West Bank. Here‟s to the Israeli soldiers who refuse to fight in the occupied territories. Here‟s to Amos Oz who spoke about the fact that the Jews and the Arabs are both former victims of the same oppressor. This makes their conflict harder not easier. They have both been humiliated, discriminated and persecuted by European Civilization. Here‟s to the guys that took a trip from Birmingham to Pakistan, and then to Afganistan, but met the USA, and ended up in Gauntanamo bay. Here‟s to the Here‟s to the Here‟s to the Here‟s to the and destiny.

actors of Shouf Shouf Habibi. boys in the streets of Amsterdam. difference between forgetting and forgiving. distinctions between, freedom, fate

Here‟s to where we start and where we go from there. Here‟s to the fact that life is round and what comes around stays around and for better or worse we are part of the same kind. Marlene Dumas, Amsterdam, September 2006.


Marlene Dumas. Amy blue. 2011.

Marlene Dumas. Naomi. 1995.


Marlene Dumas. Moshekwa. 2006.

Marlene Dumas. Martha Sigmund's wife. 1984


Marlene Dumas. 'Genetiese heimwee', 1984

Marlene Dumas. 'Osama'. 2012.


Marlene Dumas. 'Die Baba', 1985

Marlene Dumas. „Man Kind‟ , 2006


Marlene Dumas. Blindfolded. 2002.

Marlene Dumas. Broken White. 2006.


Marlene Dumas. My Ouma. 1984.

Marlene Dumas. Helena. 1992.


Marlene Dumas. The Long Goodbye. 2008

Marlene Dumas: For Whom the Bell Tolls, 2008


Marlene Dumas. Het Kwaad is banaal. 1984.

Marlene Dumas. Self Portrait at Noon. 2008.



Marlene Dumas. Stress. 1995.

Marlene Dumas. The Passion.

PAINTING THE SPACES BETWEEN PEOPLE - WERK VAN MARLENE DUMAS

Recommend Documents