OWASE Pensioenforum 26 juni 2013 3 juli 2013 OWASE
Welkom bij
Pensioenfonds en solidariteit: één voor allen, allen voor één! www.owase.nl
PFO20130626/20130703
2
Programma Pensioenforum De bedoeling van deze bijeenkomst: 1. u kort informeren hoe het pensioenfonds er voor staat 2. u bijpraten over wat de overheid van plan is met de pensioenen 3. met u praten over de keuzes die wij als fonds moeten maken 4. met u praten over de keuzes die ú zou maken 5. u vertellen wat we met de uitkomsten van deze avond gaan doen
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
3
Hoe staat ons fonds er voor?
1
Eind mei 2013
•
vermogen: € 645,8 mln.
•
geen dekkingstekort, wel reservetekort: herstelplan
•
uitvoeringskosten: 0,6% van verplichtingen (gemiddeld t.o.v. andere fondsen)
•
rendement beleggingen 7,3% per jaar (ruim boven rendement spaarrente)
•
maar verplichtingen ook hard gestegen: daling rente en stijging levensverwachting
www.owase.nl
verplichtingen: € 588,1 mln.
PFO20130626/20130703
dekkingsgraad: 109,8%
uiterlijk 2023 geen tekort
4
Hoe staat ons fonds er voor?
2
Eind mei 2013
•
indexaties uit beleggingsrendement: strikt voorwaardelijk, geen recht!
•
indexatieachterstand: actieven totaal 2,67%, pensioengerechtigden totaal 3,04%
•
premie: 30% in 2013 niet voldoende
•
streven naar inhalen indexatieachterstand en ongedaan maken opbouwverlaging
•
maar toekomst nog erg onzeker: nieuwe maatregelen zijn niet uit te sluiten
www.owase.nl
nieuwe opbouw 2013 verlaagd naar 1,65%
PFO20130626/20130703
5
In de grafiek… 1 dekkingstekort
dekkingstekort
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
6
In de grafiek… 2
DNB-correctie van de rekenrente
meer uitkering dan premie
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
7
Hoe gaan we met elkaar in gesprek?
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
8
Even oefenen… Vraag: bent u deelnemer, gewezen deelnemer of pensioengerechtigde? •
Druk op 1/A voor ‘deelnemer’ als u op dit moment in dienst bent bij een OWASEbedrijf, u bent dan een actieve deelnemer aan de pensioenregeling
•
Druk op 2/B voor ‘gewezen deelnemer’ als u nog niet met pensioen bent en als u voorheen wel, maar op dit moment niet meer in dienst bent bij een OWASE-
bedrijf, u bent dan een gewezen deelnemer aan de pensioenregeling (een gewezen deelnemer wordt ook wel ‘slaper’ genoemd) •
Druk op 3/C voor ‘pensioengerechtigde’ als u met pensioen bent
U kunt [nú] drukken! www.owase.nl
PFO20130626/20130703
9
Even over risico’s en zekerheid
1
•
spaarrekening: veel zekerheid, weinig rendement, laag pensioen
•
dus beleggen: pieken en dalen, maar gemiddeld over lange termijn hoger rendement
•
bij beleggen: voortdurend zorgvuldig afwegen risico en rendement
•
zonder risico: geen rendement, geen goed pensioen
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
10
Even over risico’s en zekerheid •
veel zekerheid betekent automatisch een lager pensioen
•
veel risico betekent niet automatisch een hoger pensioen
•
maar wel káns op een hoger pensioen
•
maar ook kans op een láger pensioen
•
lager dan wanneer u voor zekerheid had gekozen
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
2
11
Nog een vraag vooraf… Stelling 1: Voor mijn pensioen liever zo beperkt mogelijke risico’s: een min of
meer vast eindbedrag. Hierbij blijft de indexatie wel een onzekere factor. Stelling 2: Voor mijn pensioen liever wat meer risico’s: geen vast eindbedrag. Hierbij heb ik de kans om een hoger pensioen te ontvangen. Maar
ook de kans op een lager pensioen dan het vaste bedrag van stelling 1. Druk op 1/A voor ‘stelling 1’, ik ben het eens met deze stelling
of Druk op 2/B voor ‘stelling 2’, ik ben het eens met deze stelling U kunt [nú] drukken! www.owase.nl
PFO20130626/20130703
12
Pensioenland moet anders…
1
…volgens de regering: •
langer doorwerken: nu tot 67 jaar, straks nog langer?
•
minder pensioen opbouwen: of doorwerken, of geen fiscale faciliteiten
•
hogere risicoreserves: risico’s uitsluiten door nu alvast buffers te vormen, voordat geïndexeerd kan worden
•
minder zekerheid: geen garanties, deelnemers dienen regelmatig te checken of hun pensioen voldoende is
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
13
Pensioenland moet anders…
2
dat komt door: •
vergrijzing: steeds minder mensen aan het werk, meer mensen met pensioen
•
stijging levensverwachting: te weinig premie betaald voor de extra pensioenjaren
•
crisismaatregelen te laat: opeens waren forse kortingen in 1x noodzakelijk
daarom nu kiezen: tussen een ‘zeker’ pensioen of een ‘flexibel’ pensioen
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
14
Zeker of flexibel?
3
Nominale pensioenregeling:
Reële pensioenregeling:
•
meer zekerheid
•
meer flexibiliteit
•
60% redelijk zeker, maar ook
•
100% flexibel, maar ook
40% onzeker (indexatie)
www.owase.nl
100% onzeker
PFO20130626/20130703
15
Zeker of flexibel? Zeker: opbouw exclusief inflatiecorrectie
www.owase.nl
Flexibel: opbouw inclusief inflatiecorrectie
PFO20130626/20130703
16
Hoe zit dat met indexaties?
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
17
Korten ineens of geleidelijk? Bij ‘zekerheid’: korten ineens
www.owase.nl
Bij ‘flexibiliteit’: geleidelijk korten
PFO20130626/20130703
18
Zeker of flexibel? ongeveer
Nominale pensioenregeling
Reële pensioenregeling
Kans op korten
lager
hoger
Gemiddelde omvang korting
hoger
lager
Kans op indexeren
gelijk
gelijk
Gemiddelde omvang indexatie
gelijk
gelijk
Gemiddelde omvang indexatie na aanpassing beleggingsbeleid
lager
hoger
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
19
Een voorbeeld: korting 10%
ineens
Per maand
Deelnemer 1
Deelnemer 2
Pensioen
€
750
€ 1.750
AOW
€
750
€
750
AOW partner
€
750
€
750
Inkomen
€ 2.250
€ 3.250
Korting pensioen met 10%, bijvoorbeeld bij een nominale pensioenregeling (NB. de korting is dus blijvend, totdat reparatie mogelijk is)
Verschil Korting in % inkomen
www.owase.nl
€
75 3,3%
PFO20130626/20130703
€
175 5,4%
20
Een voorbeeld: korting 1%
10 jaar lang
Per maand
Deelnemer 1
Deelnemer 2
Pensioen
€
750
€ 1.750
AOW (totaal)
€ 1.500
€ 1.500
Inkomen
€ 2.250
€ 3.250
Korting pensioen 10 jaar lang elk jaar met 1%, bijvoorbeeld bij een reële pensioenregeling (NB. dus korting op korting op korting) 1e jaar
10e jaar
1e jaar
10e jaar
Verschil
€
€
€
€
Korting in % inkomen:
0,4%
www.owase.nl
8
72 3,2%
PFO20130626/20130703
18
0,6%
167 5,1%
21
Levensverwachting… Indexatie
1. Opgebouwde aanspraken duurder: mechanisme 2. Nieuwe opbouw: hogere premie/lagere opbouw
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
Bij stijging levensverwachting wordt pensioen bijv. 1 jaar langer uitgekeerd 22
…aanpassingsmechanisme Lagere indexatie...
...of korting pensioenuitkering
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
23
Reële regeling en beleggings RAM: rendementsaanpassingsmechanisme
rendement
zonder demping
Positief scenario
Negatief scenario
verwacht rendement
5,5%
5,5%
verwachte indexatieverlening
2%
2%
rekenrente
3,5%
3,5%
dekkingsgraad t=0
100%
100%
gerealiseerd rendement
10%
-2%
reguliere indexatie
2%
2%
additioneel overrendement
4,5%
-7,5%
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
24
Reële regeling, voorbeelden
RAM en LAM
RAM en LAM met demping van 10 jaar Jaar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
effect aanpassing levensverwachting
0
-10
0
0
0
0
-10
0
0
0
10
-20
5
10
10
-20
etc.
indexatie
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
LAM
0
-1
-1
-1
-1
-1
-2
-2
-2
-2
RAM 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
-2
-2
-2
-2
-2
-2
-2
-2
-2
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
RAM 6
-2
-2
-2
-2
-2
RAM 7
etc.
‘overrendement’
RAM 2 RAM 3 RAM 4 RAM 5
totale aanpassing www.owase.nl
3
0
0,5
etc.
PFO20130626/20130703
25
Keuzes maken… We zullen moeten kiezen… …welke keuze zou u maken: Zeker of flexibel? En als het niet goed gaat… …gaat het hoe dan ook pijn doen: Hoe wilt u de pijn voor uzelf verdelen?
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
26
Deel 2 Forumdiscussie Uw mening over pensioen
In gesprek met u over risico’s en zekerheden • in deel 1 hebben wij u inzicht gegeven in de financiële ontwikkelingen bij Pensioenfonds OWASE en de ontwikkelingen in de pensioensector • in deel 2 willen wij met u in gesprek over de risico’s en zekerheden van pensioen • doel is om inzicht te krijgen in uw risicobereidheid
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
28
Nog even een korte herhaling…
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
29
Vraag 1.
Vertrouwt u erop dat ons Pensioenfonds opkomt voor uw belangen?
1/A
Ja
2/B
Nee
3/C
Geen mening
U kunt [nú] drukken!
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
30
Vraag 2.
Als er financiële tegenvallers moeten worden verdeeld, vind ik dat…
1/A
…iedereen moet inleveren
2/B
…de gepensioneerden niet in hoeven te leveren en de werkenden wel
3/C
…de werkenden niet in hoeven te leveren en de gepensioneerden wel
U kunt [nú] drukken! www.owase.nl
PFO20130626/20130703
31
Vraag 3.
Als er financiële meevallers moeten worden verdeeld, vind ik dat…
1/A
…iedereen iets extra’s moet krijgen
2/B
…de gepensioneerden iets extra’s moeten krijgen en de werkenden niet
3/C
…de werkenden iets extra’s moeten krijgen en de gepensioneerden niet
U kunt [nú] drukken! www.owase.nl
PFO20130626/20130703
32
Vraag 4.
Onder het nieuwe pensioenstelsel kan door jongeren minder pensioen opgebouwd worden, terwijl zij wel moeten bijdragen aan de hoge premie van nu van 30%. Jongeren krijgen uiteindelijk dus veel minder pensioen terug voor het door hen ingelegde geld dan de huidige pensioengerechtigden en de oudere actieven.
1/A
Ik zou het heel normaal vinden als er bij het overgaan naar de nieuwe pensioenregeling een solidariteitsbijdrage gevraagd wordt van de pensioengerechtigden en eventueel de oudere actieven om de jongeren enigszins tegemoet te komen.
2/B
Ik kan er niets aan doen dat de overheid de opbouw van pensioen beperkt, hoe jammer ik dat ook vind voor de jongeren. Dit mag echter niet ten koste gaan van onze huidige aanspraken.
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
33
Vraag 5.
Als het erom gaat hoeveel risico ik loop voor mijn pensioen, dan wil ik het liefst dat mijn pensioenfonds…
1/A
…dat voor mij bepaalt. Ik wil me er niet in hoeven verdiepen
2/B
…mijn mening en die van anderen vraagt en het vervolgens voor iedereen bepaalt
3/C
…mij zelf het risico laat bepalen
U kunt [nú] drukken! www.owase.nl
PFO20130626/20130703
34
Vraag 6.
Stel uw salaris is € 1.750,- netto per maand. U bepaalt zelf de mate van zekerheid van uw pensioen. De pensioenleeftijd is bij elke keuze hetzelfde. Alleen de hoogte van het inkomen verschilt. De eerste keuze kent geen onzekerheid en de vierde de meeste onzekerheid. Wat zou u kiezen? Keuze 1/A
Keuze 2/B
Keuze 3/C
Keuze 4/D
Uitkering als het tegenzit
€ 1.300
€ 1.150
€ 1.000
€
Verwachte uitkering
€ 1.300
€ 1.400
€ 1.475
€ 1.575
Uitkering als het meezit
€ 1.300
€ 1.625
€ 1.900
€ 2.175
825
De kans dat u ongeveer de middelste van deze drie pensioenuitkeringen ontvangt (“verwachte uitkering”) is het grootst, nl. 95%. Er is een kleine kans van 2,5% dat u het laagste pensioeninkomen ontvangt ("als het tegenzit"). De kans dat u het hoogste pensioeninkomen ontvangt ("als het meezit") is ook 2,5%. www.owase.nl
PFO20130626/20130703
35
Vraag 7.
Stel, de beleggingen brengen de komende vijf jaar te weinig op waardoor uw pensioen lager uitkomt, dan…
1/A
…ga ik extra sparen
2/B
…werk ik langer door
3/C
…accepteer ik een lager pensioen
U kunt [nú] drukken!
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
36
Vraag 8.
Als de pensioenen verlaagd moeten worden, dan wil ik dat…
1/A
…het pensioenfonds dit in één keer doet
2/B
…het pensioenfonds dit verspreidt over meerdere jaren
U kunt [nú] drukken!
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
37
Vraag 9.
Eindstelling…
1/A
Voor mijn pensioen liever zo beperkt mogelijke risico’s: een min of meer vast eindbedrag. Hierbij blijft de indexatie wel een onzekere factor.
2/B
Voor mijn pensioen liever wat meer risico’s: geen vast eindbedrag. Hierbij heb ik de kans om een hoger pensioen te ontvangen. Maar ook de kans op een lager pensioen dan het vaste bedrag van stelling 1.
U kunt [nú] drukken!
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
38
Hoe verder? •
Pensioenfonds OWASE werkt op basis van de discussie van vanavond een verslag uit
•
U kunt dit verslag op termijn terugvinden op de OWASE-website
•
De vragen en opmerkingen die u hebt geuit neemt het bestuur mee in de afwegingen om tot een besluit te komen voor de toekomst van het pensioenfonds
•
Daarnaast wil het pensioenfonds in gesprek met een kleine afvaardiging van deelnemers en pensioengerechtigden
•
Dit zal gebeuren in de vorm van een panelsessie. Het pensioenfonds nodigt hiervoor een aantal deelnemers uit www.owase.nl
PFO20130626/20130703
39
Afsluiting Heeft u nog vragen of opmerkingen?
Dank voor uw komst!
Wel thuis
www.owase.nl
PFO20130626/20130703
40
Bijlage voorbeeld 1: korting 10% Per maand
Alleenstaande
Eenverdiener
ineens
Alleenstaande
Eenverdiener
Pensioen
€
750
€
750
€ 1.750
€ 1.750
AOW
€ 1.000
€
750
€ 1.000
€
750
-
€
750
-
€
750
€ 2.250
€ 2.750
€ 3.250
€
675
€ 1.575
€ 1.575
AOW partner Inkomen
€ 1.750
Korting pensioen met 10% Pensioen
€
AOW (totaal)
€ 1.000
€ 1.500
€ 1.000
€ 1.500
Inkomen na korting
€ 1.675
€ 2.175
€ 2.575
€ 3.075
Verschil
€
€
€
€
Korting % inkomen:
675
75 4,3%
Pensioen partner meewegen:
75
175
3,3%
6,4%
Tweeverdiener
-
5,4%
Tweeverdiener
Pensioen partner
€
Gezinsinkomen
€ 2.750
€ 3.750
Gezinsinkomen na korting
€ 2.675
€ 3.575
2,7%
4,7%
Korting % gezinsinkomen:
www.owase.nl
500
175
PFO20130626/20130703
€
500
41
Bijlage voorbeeld 2: korting 1% Per maand
Alleenstaande 750
10 jaar lang
Eenverdiener
Alleenstaande
Eenverdiener
€
750
€ 1.750
€ 1.750
Pensioen
€
AOW (totaal)
€ 1.000
€ 1.500
€ 1.000
€ 1.500
Inkomen
€ 1.750
€ 2.250
€ 2.750
€ 3.250
Korting pensioen 10 jaar lang elk jaar met 1% (NB. dus korting op korting op korting) 1e jaar
10e jaar
1e jaar
1e jaar
10e jaar
1e jaar
10e jaar
742
678
€ 1.732
1.583
€ 1.732
1.583
Pensioen
€
742
678
AOW (ongeïndexeerd)
€ 1.000
1.000
€ 1.500
1.500
€ 1.000
1.000
€ 1.500
1.500
Inkomen na korting
€ 1.742
1.678
€ 2.242
2.178
€ 2.732
2.583
€ 3.232
3.083
Verschil
€
Korting % inkomen:
8 0,5%
72
€
10e jaar
€
4,1%
8 0,4%
72 3,2%
Pensioen partner meewegen:
Tweeverdiener
Pensioen partner
€
Gezinsinkomen
€ 2.750
Gezinsinkomen na korting
€ 2.742
Korting % gezinsinkomen:
www.owase.nl
500
0,3%
€
18
167
0,7%
6,1%
-
€
18
167
0,6%
5,1%
Tweeverdiener €
500
€ 3.750 2.678 2,6%
PFO20130626/20130703
€ 3.732 0,5%
3.583 4,5%
42
