Overheden en Maatschappelijk Verantwoord Investeren: een stand van zaken

Overheden en Maatschappelijk Verantwoord Investeren: een stand van zaken Evaluatieverslag van het beheer van openbaar geld volgens sociale, ecologische en ethische criteria

AUTEURS Luc Weyn, wetenschappelijk onderzoeker Bernard Bayot, directeur Alexandra Demoustiez, wetenschappelijk onderzoeker Annika Cayrol, wetenschappelijk onderzoeker

Studie gefinancierd door de Programmatorische Federale Overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling

2/78

Overheden en MVI: een stand van zaken / Evaluatieverslag van het beheer van openbaar geld volgens sociale, ecologische en ethische criteria.

Inhoudstafel 1 Inleiding …................................................................................................................................5 2 Doel van de studie .....................................................................................................................6 3 Methodologie ...............................................................................................................................7 4 Wetgevende context .....................................................................................................................8 4.1 Ordonnantie van 1juni 2006 .......................................................................................................8 4.2 Voorstel van decreet in het Waalse Gewest................................................................................10 5 Stand van zaken................................................................................................................................11 5.1 Op federaal niveau .....................................................................................................................11 5.1.1 Algemeen overzicht ..........................................................................................................11 5.1.2 Kringloopsfonds (KF)...........................................................................................................11 5.1.2.1 Voorstelling initiatief......................................................................................................11 5.1.2.2 Knelpunten en aanbevelingen……...............................................................................15 5.1.3 Nationale Loterij...................................................................................................................16 5.1.3.1 Voorstelling initiatief......................................................................................................16 5.1.3.2 Knelpunten en aanbevelingen......................................................................................17 5.1.4 BIO .....................................................................................................................................19 5.1.4.1 Voorstelling initiatief.....................................................................................................19 5.1.4.2 Knelpunten en aanbevelingen......................................................................................21 5.1.5 Het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE).............................................22 5.1.5.1 Voorstelling initiatief .....................................................................................................22 5.1.5.2 Knelpunten en aanbevelingen......................................................................................24 5.1.6 Privé-initiatief met symbolische waarde: Pensioenfonds van de Senatoren.......................25 5.1.6.1 Voorstelling initiatief.....................................................................................................25 5.1.6.2 Knelpunten en aanbevelingen…..................................................................................26 5.2 Op gewestelijk niveau.................................................................................................................27 5.2.1 Toekomstfonds....................................................................................................................27 5.2.1.1 Voorstelling initiatief......................................................................................................27 5.2.1.2 Knelpunten en aanbevelingen......................................................................................28 5.2.2 Vlaams Zorgfonds...............................................................................................................29 5.2.2.1 Voorstelling initiatief.....................................................................................................29 5.2.2.2 Knelpunten en aanbevelingen......................................................................................30 5.2.3 Spaarfonds van de Vlaamse non-profit / social-profitsector................................................31 5.2.3.1 Voorstelling initiatief......................................................................................................31 5.2.3.2 Knelpunten en aanbevelingen......................................................................................31 5.2.4 ParticipatieMaatschappij Vlaanderen (PMV).......................................................................32 5.2.4.1 Voorstelling initiatief............................................................. ........................................32 5.2.4.2 Knelpunten en aanbevelingen......................................................................................33 5.3 Op provinciaal niveau … ............................................................................................................35 5.3.1 Algemeen overzicht….........................................................................................................35 5.3.2 Initiatieven…........................................................................................................................35 5.3.2.1 Provincie Oost-Vlaanderen…………............................................................................35 5.3.2.2 Provincie Vlaams-Brabant……….................................................................................35 5.4 Op gemeentelijk niveau…............................................................................................................37 5.4.1 Algemeen overzicht…..........................................................................................................37 5.4.2 Gemeenten met initiatieven die SEE-criteria hanteren……….............................................38 5.4.3 Gemeenten die geen initiatieven hebben die SEE-criteria hanteren...................................41 6 Analyse..............................................................................................................................................43 6.1 Waargenomen tendens vanwege de overheidsinstellingen .......................................................43 6.1.1 Analyse federaal niveau.......................................................... .....................................43

3/78

6.1.2 Analyse regionaal niveau.............................................................................................43 6.1.3 Analyse federaal en regionaal samen..........................................................................45 6.1.4 Analyse provinciaal niveau...........................................................................................46 6.1.5 Analyse gemeentelijk niveau........................................................................................47 6.1.5.1 Gemeenten met initiatieven die SEE-criteria hanteren …....................................47 6.1.5.2 Gemeenten die geen initiatieven hebben die SEE-criteria hanteren....................49 6.1.5.3 Algemene conclusies inzake de gemeenten.........................................................51 6.2 Standpunt van de voornaamste Belgische financiële instellingen die financiële producten met SEE-criteria aanbieden.....................................................................................................................................52 6.2.1 Inleiding……..................................................................................................................52 6.2.2 Specifieke wensen inzake de SEE-producten……………….. ......................................52 6.2.3 Knelpunten en motiveringen om met SEE-criteria te investeren...................................53 6.2.4 Initiatieven om meer te investeren in SEE-producten………………..............................54 7 Aanbevelingen............................................................................................................................56 7.1 Algemene aanbevelingen.....................................................................................................56 7.1.1 Betere bekendmaking van het bestaande aanbod....................................................... 56 7.1.2 Praktische gids............................................................................................................. 56 7.1.3 Transparantie van het aanbod..................................................................................... 56 7.1.4 Minimale norm...............................................................................................................57 7.1.5 Inhoud minimale norm vastleggen............................................................................... 57 7.1.6 Juridische duidelijkheid scheppen.................................................................................58 7.1.7 Meer zichtbaarheid (visibiliteit)......................................................................................58 7.1.8 Meer diversiteit in het aanbod..................................................................................... .59 7.1.9 MVI structureel verankeren in het beleid..................................................................... 59 7.2 Aanbevelingen per doelgroep............................................................................................. 60 7.2.1 Voor overheden :......................................................................................................... 60 7.2.2 Voor financiële instellingen.......................................................................................... 60 7.2.3 Voor middenveldorganisaties...................................................................................... 60 8 Referenties.................................................................................................................................61 9 Bijlagen......................................................................................................................................66 9.1 Bijlage 1 – Gespreksschema van de initiatieven.................................................................67 9.2 Bijlage 2 – Vragenlijst voor het provinciale en gemeentelijke niveau..................................68 9.2.1 in het Frans.................................................................................................................68 9.2.2 in het Nederlands........................................................................................................72 9.3 Bijlage 3 – Gespreksschema voor de financiële instellingen .............................................76

4/78

1 Inleiding De voorbije jaren heeft het maatschappelijk verantwoord investeren (MVI) aanzienlijk aan erkenning gewonnen en spelen de Belgische overheden op dit vlak een steeds nadrukkelijkere rol. De federale, gewestelijke en zelfs gemeentelijke overheden hebben initiatieven genomen om bepaalde omstreden investeringsvormen te verbieden of om specifieke instrumenten en mechanismen in te voeren die de ontwikkeling van MVI garanderen. Ook hebben bepaalde overheden maatregelen genomen om zelf het goede voorbeeld te geven. Zo werden overheidsgelden gespaard of belegd in spaar- of beleggingsproducten die MVI-criteria hanteren en moeten financiële opdrachten van bepaalde gewestelijke overheden aan MVI-criteria voldoen. Maar om welke producten en overheden gaat het? Waarom hebben zij gekozen voor SEE-criteria? Wat houdt hen tegen? Hier wordt in deze studie door Netwerk Vlaanderen en Réseau Financement Alternatif verder op ingegaan.

5/78

2 Doel van de studie Deze studie heeft tot doel een zo volledig mogelijke studie uit te voeren waarmee alle bestaande initiatieven op het vlak van het maatschappelijk verantwoord beheren van overheidsgeld kunnen worden geïdentificeerd op alle bestuursniveaus: federaal, gewestelijk, provinciaal, gemeentelijk, parastatale sector (intercommunales, huisvestingsmaatschappijen,…); de studie heeft ook tot doel de reële impact te meten van deze verschillende maatregelen die de overheden toepassen. De studie levert een zo volledig mogelijke diagnose van de bestaande investeringen inzake het maatschappelijk verantwoord beheren van overheidsgeld in België. In het eerste gedeelte wordt een algemeen overzicht van het wettelijk kader en een beschrijving van de stand van zaken gegeven voor alle bestuursniveaus. Vervolgens worden analyses gemaakt op basis van de kwalitatieve en kwantitatieve gegevens van de online-enquête en van de verschillende gevoerde gesprekken om zo de voornaamste adviezen van de openbare besturen naar voren te brengen. In dit gedeelte wordt informatie die door geïnterviewde personen uit financiële instellingen is aangereikt, gebruikt om de eerste gegevens, die door de openbare besturen zijn geleverd, te bevestigen of om daarentegen uiteenlopende standpunten aan te tonen. Tot slot vat het laatste gedeelte de algemene tendensen samen en stelt het een reeks conclusies en aanbevelingen voor die ervoor moeten zorgen dat de openbare besturen de sociale, ecologische en ethische (SEE) criteria meer gebruiken en beter opnemen in hun spaar- en beleggingsbeleid.

6/78

3 Methodologie Deze studie werd gezamenlijk uitgevoerd door twee verenigingen, het Réseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen. Zij behandelt de initiatieven die worden ondernomen voor het investeren en sparen van publieke middelen in financiële producten met SEE-criteria in België. Eerst en vooral hebben wij, wat betreft de federale en gewestelijke bestuursniveaus, een lijst opgesteld van de bestaande initiatieven inzake het beheer van het overheidsgeld met SEE-criteria. Wij hebben contact opgenomen met de verantwoordelijken voor deze initiatieven of met experts ter zake en hebben hen geïnterviewd op basis van een gespreksschema (bijlage 1) om verschillende punten die naar deze praktijken verwijzen te verduidelijken. Voor de provinciale en gemeentelijke niveaus hebben wij vervolgens via enquêtesoftware een online vragenlijst opgesteld (bijlage 2) die zowel in het Frans als in het Nederlands beschikbaar was. Met de Duitstalige gemeenten werd apart contact opgenomen, in het Duits, om de taalgevoeligheid niet in het gedrang te brengen. Zij hebben daarna aan de hand van de Franstalige vragenlijst geantwoord. Deze vragenlijst bestond uit zowel gesloten vragen, die van nut zijn om de antwoorden statistisch te verwerken, als uit open vragen, waarbij de antwoorden op een kwalitatief betere manier kunnen worden uitgedrukt. De doelstelling van de online-enquête was in de eerste plaats na te gaan of de gemeenten middelen beleggen of sparen in financiële producten met SEE-criteria en in de tweede plaats welke soorten van initiatieven hen ertoe zouden kunnen aanzetten meer te investeren in financiële producten met SEE-criteria. Er werden aparte verzendingen uitgevoerd voor de provincies en de gemeenten. De bestemmelingen van deze zending waren de provinciale en gemeentelijke ontvangers, maar – voor de gemeenten - ook de burgemeesters, milieuadviseurs en verantwoordelijken voor duurzame ontwikkeling. Het was de bedoeling een maximum aantal antwoorden te genereren. Deze methode is relatief doeltreffend gebleken, want de resultaten waren bevredigend, met een algemeen antwoordpercentage van rond de 22%. Ter informatie: de enquêtes werden verstuurd op 16 maart en er was twee weken tijd om ze in te vullen. Er werden anticiperende maatregelen genomen om zoveel mogelijk antwoorden binnen te krijgen: bij de vraag om mee te werken aan de enquête zat een door minister P. Magnette ondertekende brief en via email en telefoon werden herinneringen doorgegeven. Zodra de gegevens waren verzameld, werden zij gesorteerd naargelang van hun relevantie en werden zij gecontroleerd om de hoogste kwaliteit van alle resultaten te garanderen. Om tot slot ook over het standpunt van de vakmensen te beschikken, werden de voornaamste Belgische financiële instellingen geïnterviewd die financiële producten met SEE-criteria aanbieden. Dankzij deze gesprekken kon het thema aanvullend belicht worden en konden overeenkomsten en verschillen tussen beide partijen worden opgespoord.

7/78

4 Wetgevende context 4.1 Ordonnantie van 1 juni 200612 Beschrijving Deze ordonnantie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd op 12 mei 2006 aangenomen en uitgevaardigd op 1 juni 2006. Zij legt criteria inzake sociaal verantwoorde investeringen op in de overheidsopdrachten voor financiële diensten van de gewestelijke overheden. Zij voorziet een interessante bepaling inzake overheidsopdrachten. Artikel 2 bepaalt immers dat artikel 18bis van de wet van 24 december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, leveringen en diensten voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt aangevuld met een derde paragraaf, luidend: “paragraaf 3. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de aanbestedende gewestelijke overheden die merendeels gefinancierd of gecontroleerd worden door het Gewest, en de gemeenten moeten in de bestekken van de door hen uitgeschreven overheidsopdrachten voor financiële diensten bepalen dat minstens 10 % van de geïnvesteerde bedragen belegd wordt in beleggingsfondsen, financiële producten of beheersmandaten die beheerd worden volgens een investeringsproces dat niet alleen rekening houdt met financiële criteria, maar met sociale, ethische of milieucriteria, dan wel belegd wordt in maatschappijen of verenigingen zonder winstoogmerk die de basisbeginselen bedoeld in artikel 1, paragraaf 2 van het samenwerkingsakkoord van 4 juli 2000 tussen de federale Staat, het Vlaams Gewest, het Waals Gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Duitstalige Gemeenschap betreffende de sociale economie toepassen. Het investeringsproces vermeldt in hoeverre sociale, ethische of milieucriteria in aanmerking worden genomen bij het beheer. Enerzijds brengt de beherende maatschappij regelmatig bevattelijke verslagen uit over de naleving van de sociale, ethische of milieucriteria en anderzijds voert een onafhankelijke instelling in dat verband regelmatig controle uit.” Deze positieve verplichting om 10% te investeren volgens sociale, ethische of milieucriteria of in de sociale economie gaat gepaard met een verplichting tot transparantie. Artikel 3 bepaalt dat “de regering elk jaar bij het parlement verslag uitbrengt over het door het Gewest gevoerde beleid inzake sociaal verantwoorde investeringen. Dat verslag wordt overgemaakt aan het parlement uiterlijk op 30 juni van het jaar dat op het verslagjaar volgt.” Artikel 4 vult artikel 68 aan van de organieke ordonnantie van 23 februari 2006 houdende de bepalingen die van toepassing zijn op de begroting, de boekhouding en de controle door er volgende paragraaf in op te nemen: “Het Financieel Coördinatiecentrum voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stelt elk jaar een verslag op dat informatie bevat over de mate waarin rekening wordt gehouden met de sociale, ethische en milieuaspecten in het financieel beleid van het Centrum. Dit verslag wordt uiterlijk op 30 juni van het jaar volgend op het dienstjaar overgezonden aan het Personeel.” Tot slot vormt artikel 5 een aanvulling van artikel 96 van de nieuwe gemeentewet door een nieuw lid dat als volgt luidt: “Het verslag bevat bovendien informatie over de mate waarin rekening wordt gehouden met de sociale, ethische en milieuaspecten in het financieel beleid van de gemeente.”

Ordonnantie ertoe strekkende criteria inzake sociaal verantwoorde investeringen op te leggen in de overheidsopdrachten voor financiële diensten van de overheid, 12 mei 2006, te raadplegen op http://www.ejustice.just.fgov.be/wet/wet.htm 2 Referenties hieromtrent zijn beschikbaar in hoofdstuk 8. 1

8/78

Chronologisch overzicht 19 januari 2006 -> Verslag inzake voorstel tot ordonnantie ertoe strekkende criteria inzake sociaal verantwoorde investeringen op te leggen in de overheidsopdrachten voor financiële diensten van de overheden door Didier Gosuin, Jacques Simonet, Sfia Bouarfa, Véronique Jamoulle, Yaron Pesztat, Hervé Doyen en Fouad Ahhidar 12 mei 2006 -> Amendementen na het verslag, enig amendement van de regering en aanvullend verslag opgesteld namens de Commissie van Financiën, Begroting, Openbaar Ambt, Externe betrekkingen en Algemene zaken door Anne-Sylvie Mouzon en M. Olivier de Clipelle 26 mei 2008 -> Mondelinge vraag van mevrouw Anne Swaelens over “het verslag van het Financieel Coördinatiecentrum van het Brussel Hoofdstedelijk Gewest (FCCB) betreffende de sociaal verantwoorde investeringen” aan de heer Guy Vanhengel. 15 oktober 2008 -> Vraag van 28 augustus van de heer Didier Gosuin “over de controle op het naleven door de gemeenten van de verplichting om 10 % van hun beleggingsproducten toe te wijzen aan sociaal verantwoorde investeringen” aan de bevoegde minister van Financiën, Begroting, Openbaar ambt en Externe betrekkingen. Mei 2009 -> Vraag van mevrouw Marie-Paule Quix over de “criteria inzake sociaal verantwoorde investeringen in de overheidsopdrachten voor financiële diensten van de overheden” aan de heer Guy Vanhengel.

Geïdentificeerde knelpunten Een groot knelpunt bij de toepassing van deze ordonnantie is de schuldpositie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en van zijn gemeenten. Ondanks “de gemiddelde crediteurstand van 41.236.195€ van het FCCB in 2008 die in mindering komt van de debiteurstand van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, is laatstgenoemde inderdaad nooit in een crediteurpositie geweest op korte termijn”; dit zou verklaren waarom de ordonnantie van 1 juni 2006 niet werd toegepast in 2008, 2007 en 2006 3. Een ander knelpunt is het feit dat er geen enkel wettelijk instrument is ingevoerd om het naleven van de artikels van deze ordonnantie op gewestelijk niveau te controleren. Immers, “de ordonnantie van 14 mei 1998 houdende regeling van het administratief toezicht op de gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorziet geen controle van de beslissingen van dagelijks beheer”4.

Antwoord van minister Guy Vanhengel op schriftelijke vraag nr. 390 van Volksvertegenwoordigster Marie-Paule Quix over de criteria inzake sociaal verantwoorde investeringen in de overheidsopdrachten voor financiële diensten van de overheden. 4 Schriftelijke vraag nr. 1046 van M. Gosuin, Brussels volksvertegenwoordiger, aan minister-president Charles Picqué. 3

9/78

4.2 Voorstel van decreet in het Waalse Gewest 5 Beschrijving Eind 2005 is er een voorstel tot resolutie waarbij aan de regering van het Waalse Gewest wordt gevraagd sociaal verantwoorde normen op te nemen in zijn investeringsbeleid, in het bijzonder:  dat de financiële middelen van het Waalse Gewest evenals de pensioen- en investeringsfondsen die er rechtstreeks of onrechtstreeks door worden gespijsd beter naar sociaal verantwoorde beleggingen zouden moeten worden geleid;  dat de ondernemingen waarin het Waalse Gewest als partner financieel tussenbeide komt een investeringsstrategie zouden aannemen die rekening houdt met ethische, sociale en milieuaspecten;  om de overheidsgaranties die worden toegekend voor zowel in België als in het buitenland gedane investeringen te koppelen aan de voorwaarde dat rekening wordt gehouden met ethische, sociale en milieuaspecten;  om aan een geëigende instelling te vragen jaarlijks over te gaan tot een evaluatie van de integratie van deze sociaal verantwoorde normen in zijn investeringsbeleid6 . Vanaf januari 2006 verandert dit voorstel tot resolutie in een voorstel van decreet dat gelijk is aan datgene dat is goedgekeurd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest7 . Dit voorstel wordt in juni 2006 opnieuw ingediend in een lichtjes andere vorm8 . Drie jaar later brengt de Raad van State een advies uit over dit voorstel waarbij deze verklaart dat het federale niveau de algemene regels inzake overheidsopdrachten moet bepalen. Chronologisch overzicht 7 december 2005 -> Mevrouw J. Kapompole dient een voorstel tot resolutie in 25 januari 2006 -> R. Miller, P.-Y. Jeholet en W. Borsus dienen bij het Waalse parlement een voorstel van decreet in ertoe strekkende criteria inzake sociaal verantwoorde investeringen op te leggen in de overheidsopdrachten voor financiële diensten van de gewestelijke overheden 21 juni 2006 -> een nieuw voorstel dat in dezelfde richting gaat wordt ingediend door R. Miller, J. Kapompolé, M. Dethier-Neumann, J.-P. Procureur, P.-Y. Jeholet en W. Borsus 26 januari 2009 -> advies van de Raad van State. Dit raadgevend orgaan inzake wetgevende en verordenende aangelegenheden is van oordeel dat het voorstel de gewestelijke bevoegdheden overschrijdt, want het is de federale overheid die de algemene regels inzake overheidsopdrachten moet bepalen. Geïdentificeerd knelpunt Een knelpunt voor de goedkeuring van deze verschillende voorstellen is het advies van de Raad van State. Het is nu aan het Waalse parlement om een standpunt in te nemen tegenover dit niet-bindende advies van de Raad van State.

5 6 7 8

Referenties beschikbaar in hoofdstuk 8. 81 (2005-2006), nr. 1 305 (2005-2006), nr. 1. 410 (2005-2006), nr. 1.

10/78

5 Stand van zaken Dit hoofdstuk stelt een stand van zaken op van alle initiatieven rond het sociaal verantwoord beheer van overheidsgeld op het federale, gewestelijke, provinciale en gemeentelijke niveau. Elk initiatief wordt voorgesteld onder de vorm van een steekkaart die een beschrijving geeft van het initiatief op zich en ook van de knelpunten en aanbevelingen die er desgevallend verband mee houden. Alle initiatieven worden op een gelijkaardige manier voorgesteld om een transversale en vergelijkende lezing te vergemakkelijken. Na een volledige beschrijving van het initiatief geven wij een algemeen overzicht van de sociaal verantwoorde beleggingspolitiek van het initiatief (geïnvesteerde bedragen?, onder welke vorm?, in welke MVI-fondsen?, enz). Daarna staan wij stil bij de bespreking van de extrafinanciële criteria die door het initiatief worden gekozen of gehanteerd (types SEE-criteria?) de verstrekte transparantie van het initiatief over zijn investeringen met SEE-criteria (toegankelijkheid van de MVI-informatie?) en tot slot de gehanteerde controles om het MVI-karakter van de investeringen te garanderen (investeringscharter?, producten met keurmerk? Gecertificeerde producten?, externe audit?). 5.1 Op federaal niveau 5.1.1 Algemeen overzicht Op federaal niveau hebben we drie initiatieven geïdentificeerd die SEE-criteria gebruiken bij het beleggen van een deel van hun reserves. Bij wijze van voorbeeld hebben we ook één initiatief opgenomen, m.n. BIO, dat bij zijn hoofdinvesteringen SEE-criteria hanteert, doch dat geen SEE-criteria hanteert voor het beleggen van zijn reserves. Tot slot leek het ons ook nuttig om een particulier initiatief dat SEE-criteria hanteert bij het beleggen van een deel van zijn reserves, met name het pensioenfonds van de senatoren, op te nemen in de studie. De geselecteerde initiatieven worden hieronder meer in detail beschreven. Federaal

Kringloopfonds Nationale Loterij Het Fonds ter Reductie van Globale Energiekost BIO Pensioenfonds van de senatoren

5.1.2 Kringloopsfonds (KF)9 5.1.2.1 Voorstelling initiatief Beschrijving Het Kringloopfonds (KF) werd door de federale overheid opgericht op 13 mei 2003. De opdracht en doelstellingen van het fonds zijn omschreven binnen enerzijds de wettelijke bepalingen en anderzijds de statuten van de vennootschap. Meer specifiek kan het KF deelnemen in het kapitaal of leningen verstrekken ten voordele van organisaties of ondernemingen die tot de sociale economie behoren. 9 Referenties

zijn beschikbaar in hoofdstuk 8.

11/78

Het KF is een coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid en met sociaal oogmerk. Het fonds beschikte eind 2007 over een maatschappelijk kapitaal van 7,2 miljoen euro. Verder beschikte het Fonds over een bedrag van 72,4 miljoen euro, in 2003 gefinancierd via de uitgifte van een obligatielening van 75 miljoen met staatswaarborg met vervaldag 27 juni 2008, en met een rentevoet van 3,125%. Midden 2004 werd tussen de Staat, vertegenwoordigd door de Ministers van Sociale Economie en Duurzame Ontwikkeling, en het Kringloopfonds een beheerscontract afgesloten. In dit beheercontract verzoekt de overheid het fonds om bijzondere gunstvoorwaarden toe te staan voor leningen aan actoren uit de sociale economie, die prioritair acties ondernemen welke de tewerkstelling bevorderen voor specifieke doelgroepen en mits het naleven van de gangbare wettelijke kaders. Met het publiceren van de Programmawet van 8 juni 2008 – publicatie op 16 juni 2008 - werd overgegaan tot een uitdoofscenario voor het Kringloopfonds. Meer bepaald werd beslist dat vanaf 1 januari 2009 de activiteit van het Kringloopfonds zich zal beperken tot het beheer van de kredieten en de deelnemingen die voor die datum verleend zijn of waartoe voor die datum besloten is’.

Beleggingspolitiek algemeen 70% in de sociale en duurzame economie Het Kringloopfonds dient volgens haar statuten tegen het einde van haar derde boekjaar 70% van haar kapitaal te investeren in de sociale en de duurzame economie. Investeren mag in deze ruim geïnterpreteerd worden. Het betreft zowel kredieten, als achtergestelde leningen en participaties. Voor de afbakening van de sociale economie baseert het KF zich op het Samenwerkingsakkoord 2001-2004 tussen de Federale Staat, De Gewesten en de Duitstalige Gemeenschap betreffende de sociale economie en het Samenwerkingsakkoord 2005-2008 betreffende de meerwaardeneconomie. Deze akkoorden omschrijven de sociale economie als: “Sociale economie bedrijven produceren goederen of leveren diensten die op de markt worden aangeboden, waarvoor een prijs wordt betaald en waarvoor een behoefte en cliënteel bestaat. Zij beogen continuïteit, rentabiliteit en duurzame ontwikkeling. Deze initiatieven en bedrijven eerbiedigen de volgende basisprincipes: voorrang van arbeid op kapitaal, beheersautonomie, dienstverlening aan de leden, aan de gemeenschap en aan de stakeholders, democratische besluitvorming, duurzame ontwikkeling met respect voor het leefmilieu.” De federale overheid heeft het Kringloopfonds ook opgedragen om bijzondere aandacht te besteden aan de financiering van arbeidsscheppende activiteiten binnen de sociale economie en meer bepaald het creëren van arbeidsplaatsen voor kansengroepen. Onder kansengroepen verstaat men, de werkzoekenden die bijzondere moeilijkheden ondervinden op het gebied van (her)inschakeling in het arbeidsproces. Het beheerscontract tussen het Kringloopfonds en de federale overheid bepaalt dat voor deze financieringen gunstige intrestvoeten kunnen toegekend worden. In 2005 besliste het KF, mede op verzoek van de Staatssecretaris voor Sociale Economie en Duurzame Ontwikkeling, om een deel van de middelen te besteden aan de financiering van de duurzame economie. De duurzame economie wordt omschreven als een geheel van bedrijven die zich inschakelen in het proces van maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo). Waarbij mvo omschreven wordt als : “Een proces waarbij ondernemingen vrijwillig streven naar verbetering op bedrijfs- en maatschappelijk vlak door op systematische wijze economische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde en coherente manier in de gehele bedrijfsvoering op te nemen, waarbij overleg met stakeholders of belanghebbenden van de onderneming deel uitmaakt van dit proces. 12/78

In een eerste fase voorzag het KF dat ze zouden optreden in de financiering van volgende deelgebieden: • bedrijven die de sociale en duurzame economie verbinden, zoals bvb. wijkgezondheidscentra, • kleine en middelgrote ondernemingen met sociaal karakter die milieugerelateerde doelstellingen behalen: - reductie van CO2-uitstoot, - ontwikkeling, productie en plaatsing van hernieuwbare energiebronnen, - invoering van milieuvriendelijke producten en productieprocessen, • eerlijke handel. Als motivatie wordt meegegeven dat bovenstaande deelsectoren bestaan uit heel wat jonge KMO’s die via de ontwikkelde activiteiten de lokale economie ondersteunen en duurzame jobs ontwikkelen. Het merendeel van de financieringen werd toegestaan aan partners gespecialiseerd in het investeren in initiatieven uit de sociale en duurzame economie. 30% in SRI beleggingen De Raad van Bestuur van het KF heeft beslist om de vrije niet geïnvesteerde middelen in de sociale en duurzame economie maximaal te gaan beleggen in SRI beleggingsproducten. Om dit te realiseren vertrouwt het Kringloopfonds haar geldbeleggingen toe aan enkele banken en vermogensbeheerders, die een deel van het vermogen in opdracht van het KF beleggen in ethisch gescreende fondsen. In 2005 werd aan Dexia Asset Management een mandaat van 10 miljoen euro toegekend om te beleggen in duurzame fondsen. De fondsen zijn samengesteld uit zowel risicovolle, risicoarme als risicoloze activa. Alle activa dragen het MVI label. Om het risico van een dergelijk mandaat te beperken opteerde het Kringloopfonds te werken via het principe Dynamic Portfolio Insurance, een techniek die aangewend wordt om het geïnvesteerde kapitaal te beschermen op eindvervaldag van het mandaat. Eind 2007 was de waarde van de door Dexia beheerde SRI-effecten 10.4 mio Euro. Al deze middelen waren belegd in Dexia Money Market Euro Sustainable. In principe kon ook nog belegd worden in volgende producten : • aandelenfonds: - Dexia Equity L World Welfare I Cap • obligatiefondsen: - Dexia Sustainable Euro Bonds - Dexia Sustainable Euro Short Term Bonds Begin 2006 werd ook aan Fortis Investment een mandaat toegekend om 5 miljoen euro te beleggen in fondsen onder MVI label, opnieuw binnen een mandaat met kapitaalbescherming. Dit mandaat werd begin 2007 opgetrokken tot 10 miljoen euro. Eind 2007 was de waarde van de door Fortis Investment beheerde SRI-effecten 10.3 mio Euro. Ze waren belegd in volgende activa: • aandelenfondsen: - Fortis L Fund Green Future - Fortis L Fund Equity SRI EUROPE - Fortis Future Vision • obligatiefonds: - Fortis L Fund Bond SRI Euro • monetair fonds: - Fortis Money Prime Euro SRI Cap Op 31/12/2007 was de portefeuille samengesteld uit 40% obligaties, 31% liquiditeiten en 29% aandelen. 13/78

In 2007 besliste het Kringloopfonds de liquiditeiten niet langer te beleggen via een klassieke beleggingsrekening, maar ook hier voor een ethisch gescreend alternatief te kiezen. De middelen werden voortaan belegd via een duurzaam geldmarktfonds bij KBC : KBC Institutional Cash YearEnd KAP. In de balans opgenomen onder ‘SRI geldmarktfondsen KBC’ en wel voor een bedrag van 4.2 miljoen euro. Eind 2007 stond tweederde van het beschikbare vermogen (samengesteld uit het eigen vermogen + de obligatieleningen) uit in ethisch gescreende beleggingen of in kredieten en participaties toegekend aan de sector van de sociale en duurzame economie. Op een balanstotaal van 78.4 miljoen was 26.2 miljoen belegd in financiële effecten uit de sector van de sociale en duurzame economie en 24.9 miljoen in fondsen die SEE-criteria hanteren. De andere middelen werden volgens het jaarverslag geplaatst in beleggingsproducenten die geen ethisch label dragen, of werden aangewend als liquide middelen. Het jaarverslag meldt dat deze liquide middelen o.a. aangehouden worden voor de goedgekeurde financieringsvragen die nog niet of nog niet volledig zijn opgenomen. Samenvattend overzicht SEE-beleggingen Totaal bedrag met SEE-criteria belegd (in mio euro)

% vermogen

51.1

65,2%

Type product Financiering van partners binnen de sociale en duurzame Economie Beleggingen in fondsen met SEE-criteria

Bedrag (in mio euro)

Financiële instelling Fortis KBC Dexia

Bedrag (in mio Euro)

26,20 24.9

10,30 4,20 10,40

Bespreking gehanteerde SEE-criteria Voor de investeringen in de duurzame en sociale economie zijn de investeringscriteria nader omschreven. Voor wat de ethische beleggingen betreft kiest het bestuur van het KF voor producten die voorkomen op de lijsten van Beama. Tenzij voor de money market SRI-fondsen, daar is ook mogelijk dat gekozen wordt voor producten die door de aanbieders als duurzame of MVI-varianten aangeduid worden. Positieve criteria : ja Voor alle SEE-beleggingen worden positieve criteria gehanteerd. De in het kader van de ethische beleggingen gekozen fondsen (op sommige money market fondsen na) selecteren hun effecten op basis van positieve criteria. Ze selecteren op basis van het best-in-class principe. Ze selecteren deze initiatieven en bedrijven die in hun sector het best scoren op een reeks sociale, ecologische en ethische indicatoren. Ook de omschrijving van de ‘sociale en duurzame economie’ is in positieve termen gesteld. Negatieve criteria : ja De gebruikte obligatie en aandelenfondsen hanteren uitsluitingscriteria. De aard en de inhoud er van verschilt. Doch allen sluiten ze bedrijven betrokken bij de wapenindustrie op één of andere manier uit.

14/78

Solidariteitsaspect : ja Daar gekozen wordt om te investeren in de sociale economie, is hier sprake van een investeringsvorm die een solidariteitsaspect in zich draagt. Verstrekte transparantie SEE Criteria : ja Een beschrijving van wat onder sociale en duurzame economie verstaan werd is te vinden in het jaarverslag. De door de fondsen gehanteerde SEE-criteria zijn deels terug te vinden op de websites van de fondsbeheerders. Portefeuille : ja, deels Alle projecten uit de sociale en solidaire economie die door het KF zijn gesteund; worden bij naam genoemd in het jaarverslag. Het jaarverslag maakt evenwel geen onderscheid per jaartal, noch geeft het de geïnvesteerde bedragen per initiatief. De gebruikte obligatie- en aandelenfondsen die SEE-criteria hanteren worden opgenomen in het jaarverslag. Gehanteerde controle De directeur controleert en rapporteert aan het bestuur of de duurzame beleggingskeuzes van het bestuur gerespecteerd werden.

5.1.2.2 Knelpunten en aanbevelingen Waarom heeft u voor SEE-criteria gekozen ? Er is door het bestuur gekozen vanuit overtuiging. Een overtuiging die ook direct aansluit bij de maatschappelijke doelstellingen van het KF. Welke knelpunten heeft u ervaren bij het opzetten en/of uitbouwen van uw ethische beleggingen? Beleggen met SEE-criteria is, als je dat degelijk wil doen inhoudelijk, een zeer gespecialiseerde materie. Het duurt een tijd vooraleer je zicht krijgt op de mogelijkheden en beperkingen. En ook al doe je je best dan nog is het niet makkelijk om zicht te krijgen op de verschillen in het aanbod en om daar dan, ook inhoudelijk, een verantwoorde keuze in te maken. We waren van plan om advies te vragen aan een onafhankelijke ngo. Een ander knelpunt is dat onze investeringen in de sociale en duurzame economie ons 2% opbrengen. Te weinig dus om onze obligatiehouders mee te vergoeden. De 30% niet in de duurzame en sociale economie geïnvesteerde bedragen dienden dat gat te dempen. Vandaar dat het bestuur besloten heeft om niet alles, maar wel ‘zo veel mogelijk’ te beleggen met sociale en ecologische criteria. Welke initiatieven zou de overheid kunnen nemen om openbare besturen aan te zetten om meer en beter aan SEE-sparen of beleggen te doen ? Ze zou het ons alvast makkelijker gemaakt hebben indien ze zou duidelijk gemaakt hebben wat volgens haar MVI is en/of indien ze duidelijk gemaakt zou hebben met welke niet-financiële criteria fondsen verbonden aan openbare diensten best rekening houden. Welke initiatieven zouden financiële instellingen kunnen nemen ? We mogen op dat vlak zeker niet klagen. Daar we over een groot te beleggen vermogen beschikken was men bereid om naar onze wensen te luisteren en indien nodig producten op maar te ontwikkelen. Dexia verdient terzake zeker een eervolle vermelding. 15/78

5.1.3 Nationale Loterij 10

5.1.3.1 Voorstelling initiatief Beschrijving Sedert 16 juli 2002 is de Nationale Loterij een NV van publiek recht. De Nationale Loterij valt onder de bevoegdheid van de federale overheid en meer specifiek de minister van financiën. De federale overheid heeft de Nationale Loterij ermee belast om, in het algemeen belang en volgens handelsmethodes, openbare loterijen, kansspelen, weddenschappen en wedstrijden te organiseren. Daarnaast dient de Nationale Loterij het grote publiek duidelijk te informeren omtrent de reële winst die elk type product dat wordt voorgesteld, kan opleveren. Ze dient voorlichtingscampagnes op te zetten omtrent de risico’s die verbonden zijn aan gokverslaving op economisch, sociaal en psychologisch vlak. Alsook samen met de bevoegde overheden en de diverse op het terrein actieve verenigingen een actief en gecoördineerd preventie- en opvangbeleid inzake gokverslaving uit te stippelen. De winst van de Nationale Loterij wordt bestemd voor de financiering van programma's voor hulpverlening aan de ontwikkelingslanden en voor doeleinden van openbaar nut. Een gedeelte van de winst komt toe aan de gemeenschappen en de gewesten. Sinds 1994 is de Nationale Loterij een monopolierente verschuldigd aan de staatsbegroting.

Beleggingspolitiek algemeen Op een balanstotaal van 448 mio staat eind 2007 396 mio uit in vlottende activa. Het financieel verslag 2007 noteert dat de beleggingen sinds maart 2005, op uitdrukkelijk verzoek van de (toenmalige) minister van overheidsbedrijven, getoetst worden door Ethibel/Stock at Stake. Het verslag verklaart dat het de bedoeling is dat het thesauriebeheer nog enkel gericht wordt op bedrijven die, net als de Nationale Loterij, hun maatschappelijke verantwoordelijkheid ernstig nemen. Dat betekent volgens het financieel verslag , dat de beleggingen op geen enkele wijze verbonden mogen zijn aan bedrijven of landen die betrokken zijn bij onder meer de productie van wapens, kinderarbeid of niet-verplichte proeven op dieren. De voornoemde criteria worden toegepast voor de commercial paper beleggingen, alsook voor de gestructureerde producten. Samenvattend overzicht SEE-beleggingen (op 31/03/2009): Totaal bedrag met SEE-criteria belegd (in mio euro)

% vermogen

229.5 Type product Commercial paper (Vigeo gescreend) Gestructureerde deposito’s (gedeeltelijk sustainable)


Financiële instelling Fortis KBC Dexia ING Dexia Deutsche Bank

Bedrag (in mio Euro)

10 Referenties

196.5 33

15 80.5 15 58 61 31.8

zijn beschikbaar in hoofdstuk 8.

16/78

Bespreking gehanteerde SEE-criteria Positieve criteria : neen In de persmedeling die aan het hanteren van de SEE-criteria vooraf ging werd meegedeeld dat het de bedoeling was dat op termijn een Ethibel-label gehaald zal worden. Dit impliceert dat ook positieve criteria in rekening gebracht dienen te worden. De samenwerking met Forum Ethibel11 / Vigeo zal binnenkort hernieuwd worden. In dat kader kunnen bijkomende criteria opgenomen worden. Negatieve criteria :Ja. Met name de productie van wapens, kinderarbeid of niet-verplichte proeven op dieren. Nationale Loterij staat open voor suggesties in het kader van de heronderhandeling van de lopende overeenkomst met Forum Ethibel. Respect voor internationale normen zou hier een mogelijke uitbreiding kunnen zijn. Nationale Loterij overweegt om ook financiële instellingen aan een bijzondere screening te onderwerpen. Nationale Loterij wacht terzake voorstellen af van Vigeo. Solidariteitsaspect : neen. Verstrekte transparantie SEE Criteria : ja. Erg beknopt in het jaarverslag. Portefeuille : ja, intern. De portefeuille wordt voorgelegd aan het bestuur. Gehanteerde controle Voor de gestructureerde producten moet geïnvesteerd worden in een mandje van bedrijven uit het Ethibel-register. Bedrijven in wiens commercial paper de Nationale Loterij belegt worden aangedragen door de financieel verantwoordelijke. Vigeo onderzoekt stuk voor stuk of ze voldoen aan de gangbare criteria. Overwogen wordt om dezelfde werkwijze te hanteren voor korte-termijn effecten van lokale overheden en/of aan overheden verbonden diensten. Effecten van het Brussels Gewest bijvoorbeeld.

5.1.3.2 Knelpunten en aanbevelingen Waarom heeft u voor SEE-criteria gekozen ? In eerste instantie vanwege het wettelijk kader. Maar Nationale Loterij is daar niet ontevreden over. Men overweegt zelfs een uitbreiding. Welke knelpunten heeft u ervaren bij het opzetten en/of uitbouwen van uw ethische beleggingen? Het gebrek aan SRI money-market varianten op de markt. En als ze er zijn, zijn ze niet actief aangeboden en/of voldoen ze niet aan de benodigde ratings. Tripple A is niet nodig, maar dubbel A zeer welkom. Zou u een groter bedrag willen sparen of beleggen in financiële producten met SEEcriteria? Ja, zo er degelijke SRI-money market varianten zouden zijn. Nationale Loterij overweegt ook om voor beleggingen in staatsverbonden initiatieven, SEE-criteria te hanteren. Forum Ethibel is een onafhankelijk bureau gespecialiseerd in het labelen en certificeren van ethische en duurzame beleggingen. Bij een certificering onderzoekt Forum Ethibel of de betrokken instantie of het betrokken product zijn eigen SEE-criteria ook waarmaakt. Bij een labeling onderzoekt Forum Ethibel of het bureau of het product de criteria van het label van Forum Etibel effectief realiseert. 11

17/78

Welke initiatieven zouden genomen kunnen worden opdat u een groter bedrag zou sparen of beleggen in financiële producten die SEE-criteria gebruiken? Betere bekendmaking van het bestaande aanbod. Welke initiatieven zouden financiële instellingen kunnen nemen? Aangepaste money market producten (goed rendement en relatief weinig risico) op de markt brengen.

18/78

5.1.4 BIO12

5.1.4.1 Voorstelling initiatief Beschrijving De Belgische Investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden, afgekort BIO, werd opgericht in december 2001 en financiert KMO’s en micro-ondernemingen in ontwikkelingslanden. BIO is een naamloze vennootschap die is opgericht binnen een publiek-privaat partnerschap tussen de Belgische regering (Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking) en de Belgische Maatschappij voor Internationale Investering. Zij hebben elk 50% van het totale kapitaal in handen dat 5 miljoen euro bedraagt. De regering draagt jaarlijks bij tot haar financiële middelen. Haar opdracht bestaat erin “de uitbouw van een sterke privésector te bevorderen in de ontwikkelingslanden en/of opkomende landen om hen in staat te stellen toegang te krijgen tot een duurzame ontwikkeling en sociale welvaart en aldus de armoede te verminderen. Zij investeert rechtstreeks in projecten van de privésector en levert zo een structurele bijdrage tot de sociaaleconomische groei van de landen in kwestie.”13 Om deze opdracht uit te voeren houdt BIO rekening met het financiële rendement maar ook met sociale, ethische en milieucriteria. Haar ongebonden investeringsbeleid14 is gericht op de microfinanciering via intermediaire financiële instellingen, microfinancieringsinstellingen en rechtstreeks in de KMO’s. Alle gefinancierde projecten moeten financieel leefbaar zijn, ze moeten ook “een duurzame impact genereren op de ontwikkeling van het land in kwestie”15. BIO kent eveneens subsidies toe in het kader van haalbaarheidsstudies of van technische bijstand, en zij kent ook garanties toe. BIO beoogt de 109 zogenaamde “minst ontwikkelde” landen16, “landen met een laag inkomen” en “landen met een gemiddeld inkomen, lagere schijf” op de lijst die is opgesteld door het Comité voor Ontwikkelingshulp van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), maar meer in het bijzonder de partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking en de minst onderwikkelde landen. Alle sectoren kunnen worden gefinancierd, behalve deze die vermeld staan op de exclusielijst van de Internationale Financieringsmaatschappij17. Er wordt een specifieke inspanning geleverd voor de banksector, leasingbedrijven, investeringsfondsen, microfinancieringsinstellingen, agroindustrie, veeteelt, toegang tot water en infrastructuur. Beleggingspolitiek algemeen Eind 2007 zat er een uitstaand bedrag van € 87,182 miljoen in de portefeuille. Volgens BIO wordt 100% van de fondsen belegd volgens sociale, ethische of milieucriteria in de verschillende gefinancierde projecten. Deze verklaring blijft redelijk vaag want deze criteria worden niet duidelijk beschreven. De liquide middelen en reserves worden niet belegd in financiële producten met SEE-criteria. Deze middelen worden geïnvesteerd in spaar- en/of termijnrekeningen bij KBC, Dexia en ING voor een risicoloos beheer, maar eveneens zonder SEE-criteria. Referenties hieromtrent zijn beschikbaar in hoofdstuk 8. Informatie beschikbaar op http://www.b-i-o.be. 14 Ongebonden wil zeggen niet gebonden aan de betrokkenheid van een andere Belgische partner van welke aard ook (ondernemingen, banken,…). 15 Onder ontwikkeling verstaan wij de economische, ecologische en sociale ontwikkeling, hoewel de economische ontwikkeling de overhand lijkt te hebben. 16 Beschikbaar op internet: http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/liste%20APD%202008-2010.pdf 17 Beschikbaar op internet: http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/IFC%20Exlusion%20list.pdf 12 13

19/78

Samenvattend overzicht SEE-beleggingen (eind 2008): Op 31 december 2008 bedroeg het uitstaande bedrag van de portefeuille 120 miljoen € en er werd grotendeels geïnvesteerd in de agro-industrie, gezondheid en onderwijs, de indistriële sector en de informatietechnologieën. Totaal bedrag met SEE-criteria belegd (in mio euro)

120.378

% vermogen

100%

Regio Afrika Azië Latijns-Amerika Multiregionaal


Verdeling van de portefeuille per categorie van landen Minst ontwikkelde landen Landen met een laag inkomen Landen met een gemiddeld inkomen, lagere schijf


32.929 24.237 23.538 39.389

25.078 39.389 55.911

Wat betreft de impact op de ontwikkeling konden wij de resultaten van 2008 niet vastkrijgen, dus stellen wij deze van 2007 voor. Zo hebben de 14 nieuwe investeringen in 2007 positieve gevolgen teweeggebracht in de zeven kernpunten (bijdrage in de regeringsfondsen, wisselkoersen, technologieoverdracht, structurele gevolgen, infrastructuur, milieunormen, sociale gevolgen)18 die worden gemeten door de rating tool GPR19. Bespreking gehanteerde SEE-criteria BIO beschrijft de SEE-criteria niet in detail, maar geeft een eerder algemene beschrijving. Wat betreft positieve criteria vermeldt BIO “enkele fundamentele ontwikkelingsindicatoren zoals de sociale impact (ontwikkelen van duurzame werkgelegenheid, naleven van sociale voorschriften), de economische impact (rentabiliteit van het project en het doen ontstaan van fiscale inkomsten, impact op de sector, ontwikkelen van de kapitaalmarkt, enz.), de milieu-impact en de impact op het vlak van governance (verantwoord beheer).” Bovendien gebruikt BIO als negatieve criteria een exclusielijst van de Internationale Financieringsmaatschappij van de Wereldbank. Deze lijst verbiedt investeringen in een groot aantal activiteiten zoals onder meer kinderarbeid, de tabaks- en alcoholindustrie, kansspelen, radioactief materiaal20. BIO gebruikt geen solidaire SEE-criteria.

GPR Ex-ante analysis of BIO commitments 2007, 2007, p.6-7, http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/BIO_GPR_Report_2007.pdf Geschaftspolitishes Projectrating: GPR © werd ontwikkeld door de Deutsche Entwicklungsgesellschaft. GPR is een tool die de impact van BIO analyseert op het vlak van ontwikkeling. Deze rating tool wordt eveneens gebruikt in andere instellingen zoals BIO in Europa. 20 De volledige lijst is beschikbaar op internet : http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/IFC%20Exlusion%20list.pdf 18 19

20/78

Verstrekte transparantie Op de website van BIO21, in haar jaarverslag22 en in haar jaarlijks verslag “GPR Ex-ante analysis of BIO Commitments”23 staat alle informatie verzameld over BIO op werkingsvlak. Gehanteerde controle Het investeringsbeleid van BIO wordt op drie niveaus gecontroleerd. Volgens de informatie op de website wordt dit beleid eveneens beheerd door een Investeringscharter dat criteria vastlegt inzake geografische doelgroepen, financieringsinstrumenten en impact op de ontwikkeling. Volgens de hr. Alain de Muyter, financieel verantwoordelijke, is dit investeringscharter - dat bij de oprichting van BIO werd geïntroduceerd - evenwel niet meer actueel. De gebruikte criteria worden nu nader omschreven in het verslag “GPR Ex-ante analysis of BIO commitments”. De eerste controle gebeurt door de Raad van Bestuur (RvB) die een “strenge interne controle uitoefent op basis van een regelmatige rapportering, die waakt over de uitvoering van het mandaat van BIO en die de eindbeslissing neemt voor elk investeringsproject”. De tweede controle wordt uitgeoefend door het Investeringscomité dat zijn advies geeft op het vlak van investeringsbeslissingen, dat de ontvankelijkheid van de projecten goedkeurt, dat de deal flow analyseert en opvolgt en dat de financiële situatie opvolgt. De derde controle is een externe controle en betreft de fondsen die door de Belgische Staat aan BIO zijn toevertrouwd. Twee regeringscommissarissen controleren de resultaten, het Rekenhof voert elk jaar een financiële audit uit en controleert of de middelen correct worden aangewend, de boekhouding van BIO wordt jaarlijks gecontroleerd door een externe auditeur en een Bijzonder Evaluator evalueert BIO op een driejaarlijkse basis. Sinds 2007 gebruikt BIO bovendien een nieuwe tool om haar investeringsprojecten te evalueren, meer bepaald haar impact op het vlak van ontwikkeling en de strategische rol van BIO. Dat gebeurde eerder ook al, maar op een minder systematische manier. Deze tool hanteert evaluatiecriteria die de projecten en investeringen met elkaar vergelijken (6 categorieën gaande van “zeer goed” tot “ontoereikend”). Deze methode wordt bij elk project gedurende heel het investeringsproces toegepast, gaande van de identificatie en de structuering van de investering tot aan het verwijderen uit de portefeuille.

5.1.4.2 Knelpunten en aanbevelingen Op deze vragen hebben wij geen antwoord gekregen.

21 www.b-i-o.be 22 http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/BIO-AR2007_complete_NL.pdf 23 http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/BIO_GPR_Report_2007.pdf

21/78

5.1.5 Het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE)24 5.1.5.1 Voorstelling initiatief Beschrijving Het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE) is een NV van publiek recht en een dochtermaatschappij van de Federale Investerings- en Participatiemaatschappij. Het fonds werd opgericht via een Koninklijk Besluit van 9 maart 2006. Het maatschappelijk doel van het FRGE wordt statutair omschreven als “de studie en de verwezenlijking van projecten door tussenbeide te komen in de financiering van structurele maatregelen om reducties van de globale energiekost in particuliere woningen te bevorderen voor de doelgroep van de meest behoeftigen en het verstrekken van goedkope leningen voor structurele maatregelen om reducties van de globale energiekost in woningen bezet door privé-personen en dienstig als hoofdverblijfplaats te bevorderen”. De programmawet van 27 december 2005 voorziet in een maximale schuldpositie van 100 miljoen Euro. Een schuldpositie die volgens artikel 182 van de programmawet van 27 april 2007 kan uitgebreid worden. De schuldpositie kan worden ingevuld door het ophalen van obligaties met staatswaarborg en fiscaal voordeel. Dit kapitaal moet – als een rollend fonds – dienen voor de energiebesparende investeringen in woningen (max. 10 000 Euro per woning). Het oorspronkelijk financieel plan voorziet in een benutting gespreid over 5 jaar, d.w.z. ongeveer 20 miljoen per jaar. Voorzien was dat in België minstens 2 000 woningen per jaar worden bediend, zowel via goedkope leningen voor iedereen als via begeleide investeringen bij de sociaal zwaksten in onze samenleving. Er zal worden verwacht dat elke lokale entiteit jaarlijks middelen besteedt voor een 100 à 200-tal woningen. Het maatschappelijk kapitaal bedraagt twee miljoen vijfhonderdduizend euro (2.500.000 €), vertegenwoordigd door tweeduizend vijfhonderd (2.500) aandelen zonder aanduiding van de nominale waarde. Het maatschappelijk kapitaal is volledig ingetekend door de Federale Investeringsmaatschappij (nu genoemd de Federale Investerings- en Participatiemaatschappij). Op 15 januari 2007 werd een prospectus uitgegeven met betrekking tot de uitgifte van 50.000.000 EUR nominatieve obligaties, terugbetaalbaar op 16 februari 2012. De uitgifte is gedekt via een staatswaarborg voor de kapitaalsaflossing en voor de rente van 3,92 %. De obligatie biedt ook een belastingvermindering aan natuurlijke personen. De belastingvermindering bedraagt 5% van het ingeschreven bedrag met een maximum van 270 euro per belastingplichtige voor zover onderworpen aan de Belgische personenbelasting. Beleggingspolitiek algemeen Het Fonds verstrekt goedkope leningen, bestemd voor structurele energiebesparende maatregelen, aan particulieren. Dit gebeurt via lokale entiteiten (LE) die zijn aangeduid door steden en gemeenten in overleg met het OCMW. Een lokale entiteit heeft jaarlijks een kredietlijn van het FRGE die is gebaseerd op het aantal te renoveren woningen op jaarbasis. Daarbij wordt uitgegaan van het maximum bedrag dat een lening mag bedragen, met name 10.000 euro, zodat de jaarlijkse kredietlijn overeenkomt met het aantal te renoveren woningen, vermenigvuldigd met 10.000. Het FRGE leent de middelen aan de LE aan een interestvoet van 2%. De interestvoet die de LE hanteert naar particulieren toe, mag niet hoger liggen. De lening bedraagt maximaal 10.000 EUR en heeft een maximale looptijd van 5 jaar. 24 Referenties

zijn beschikbaar in hoofdstuk 8. 22/78

Indien de lening verstrekt wordt aan een behoeftige, dient de LE op te treden als lokale ESCO, dwz: er wordt voorzien in een volledige trajectbegeleiding (OCMW wordt betrokken, financiële draagkracht van gezin wordt afgetoetst aan kosten / baten van de investering, aannemer wordt gecont(r)acteerd, werken worden geprefinancierd en de terugbetaling gebeurt op basis van wat uitgespaard wordt op de energiefactuur. Indien de lening wordt verstrekt aan een “gewone” particulier, betreft het een lening gelijkaardig aan gewoon consumentenkrediet (hiervoor worden modelcontracten voorzien vanuit FRGE). De sociaal zwaksten vormen voor het Fonds een bijzondere doelgroep van particulieren. Het FRGE kan onder strikte voorwaarden een niet terugbetaling aanvaarden vanwege de particulier naar de LE, en daardoor van de LE naar het FRGE. De stad stelt zich echter borg voor de LE ten belope van de overige 95%. Voorjaar 2009 participeren volgende lokale entiteiten: •Oostende : AG EOS •Lier, Putte, Berlaar, St-Amands, Duffel : IGEMO •Antwerpen : Recyclant vzw •Gent : Vzw REGent •Charleroi : OCMW Charleroi •Ze hebben trekkingsrechten opgebouwd tot 15.5 miljoen Euro. Bespreking gehanteerde SEE-criteria bij beleggingen Art 31 § 3 van de programmawet van 27 december 2005 bepaalt dat het deel van de middelen dat niet aangewend wordt voor het financieren van structurele maatregelen om de globale energiekost in woningen te verminderen, wordt belegd als een goede huisvader en op een correcte nietspeculatieve manier. Het FRGE is op zoek gegaan naar ethische en duurzame alternatieven. Uiteindelijk heeft men gekozen voor Ethias, omwille van het ‘ethisch/sociaal profiel’ van de bank. Eind 2007 stond 53 van de 56 miljoen balanstotaal op een termijnrekening van Ethias Bank. Verstrekte transparantie De neergelegde toelichting bij de jaarrekening geeft een detail van de bankrekeningen. Gehanteerde controle Het toezicht op de financiële toestand, de jaarrekeningen en de regelmatigheid van de transacties die in de jaarrekeningen moeten worden opgenomen, wordt toevertrouwd aan één of meer commissarissen benoemd door de algemene vergadering onder de leden van het Instituut der Bedrijfsrevisoren. Het “Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost” staat onder het toezicht van de ministers van leefmilieu, duurzame ontwikkeling, energie en maatschappelijke integratie, onverminderd de bevoegdheden van de minister van financiën en de minister bevoegd voor de federale investeringsmaatschappij in de materies die hen betreffen. Dit toezicht wordt uitgevoerd door een regeringscommissaris die op de naleving van de wet, de statuten en het beheerscontract toeziet.

23/78

De regeringscommissaris zal vóór 31 maart van elk jaar een rapport opmaken ten behoeve van de federale regering waarin hij verslag uitbrengt over de aanwending en de verdeling van de middelen van het Fonds ter reductie van de globale energiekost in het afgelopen kalenderjaar, waarbij in het bijzonder aandacht wordt besteed aan de vraag van het publiek naar dergelijke structurele maatregelen met het oog op het bevorderen van reducties van de globale energiekost en naar de verstrekking van goedkope leningen alsook aan de kwaliteit van de projecten die aan het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost zijn voorgelegd. 5.1.5.2 Knelpunten en aanbevelingen

Waarom heeft u voor SEE-criteria gekozen ? De combinatie van financieel en maatschappelijk rendement. Welke knelpunten heeft u ervaren bij het opzetten en/of uitbouwen van uw ethische beleggingen? Het waarmaken van de combinatie ‘veilig beleggen’ en ‘rendementsvol beleggen’. We plaatsen onze gelden aan 2% bij lokale entiteiten. Tegelijkertijd dienen we aan onze obligatiehouders 3.92% te betalen. Het is onze betrachting om via onze beleggingen een deel van dit verlies goed te maken. Tegelijkertijd wilden we voorzichtig sparen en beleggen. Beleggen in aandelen was uit den boze en formules met kapitaalgarantie boden een laag rendement. We kozen uiteindelijk voor een termijnrekening bij een bank met een ethisch profiel. Welke initiatieven zou de overheid kunnen nemen om openbare besturen aan te zetten om meer en beter aan SEE-sparen of beleggen te doen ? We hebben met diverse aanbieders van duurzame spaar- en beleggingsproducten contact gehad. Allen beweren ze duurzame producten aan te bieden. Maar als niet deskundige in de materie is het moeilijk, zo niet onmogelijk, om het kaf van het koren te scheiden. Handig zou zijn mocht de overheid een aantal minimum-criteria vastleggen. De overheid zou bepaalde producten als geschikt voor het beleggen van overheidsgeld kunnen certificeren. Zo zouden we beter weten waar ons aan te houden. Het zou ook zorgen voor éénduidige betrouwbare info vanwege een niet commercieel betrokken partij. Welke initiatieven zouden financiële instellingen kunnen nemen? Door grote transparantie aan de dag te leggen : over de gehanteerde criteria, de gedane investeringen, de gehanteerde onderzoeksmethoden, de rendementen en de kosten, .. Tevens door consequent te zijn en door externe verificatie toe te passen. Andere op- of aanmerkingen : De overheid zou ook een overheidswaarborg kunnen verlenen ingeval van groene investeringen.

24/78

5.1.6 Privé-initiatief met symbolische waarde: Pensioenfonds van de Senatoren 25

5.1.6.1 Voorstelling initiatief Beschrijving Het Pensioenfonds van de Senatoren bestaat sinds 1937. Het wordt binnen de Senaat beheerd door een vereniging zonder winstoogmerk waarvan de senatoren de leden zijn. Dit Pensioenfonds wordt gefinancierd door de bijdragen van de senatoren en door een deel van de senaatsbegroting. Het is dus een privé-initiatief met evenwel een symbolische strekking aangezien het door senatoren is ingevoerd. Daarom vonden wij het nuttig dit fonds te vermelden binnen deze studie, ondanks het feit dat het privaat van aard is. Onder impuls van de hr. Josy Dubié beslist de raad van bestuur in 1999 om een deel van deze portefeuille te investeren in sociaal verantwoorde investeringen. In 2004 wordt dit gedeelte opgetrokken tot 30%. De portefeuille omvat aandelen en obligaties. Drie verschillende beheerders houden zich bezig met het volledige vermogen. Beleggingspolitiek algemeen Over het geheel genomen heeft een politieke beslissing ervoor gezorgd dat 30% van de portefeuille moet worden belegd in “sociaal verantwoorde investeringen”, maar er worden geen nauwkeurigere SEE-criteria gekozen door het Pensioenfonds zelf. Dit fonds draagt het MVI-onderzoek over aan het interne MVIdepartement van de fondsenbeheerder waarop het fonds een beroep doet. Percentage SEE-beleggingen: 30% Samenvattend overzicht SEE-beleggingen (eind 2008): Totaal bedrag met SEE-criteria belegd (in mio euro)

48.187 Financiële instellingen en type product Fortis L Fund Strategy Stability SRI Europe Fortis L Fund Bond SRI Euro KBC Institutional Fund Ethical Euro Equities KBC Institutional Fund Ethical Euro Bonds ING L Invest Sustainable Growth

% vermogen

30% Bedrag (in mio euro)

13.761 5.915 11.861 16.650

Bespreking gehanteerde SEE-criteria Dit hangt af van de gebruikte fondsen. Geen globaal beleid inzake de gehanteerde SEE-criteria. Verstrekte transparantie De jaarrekeningen van het Pensioenfonds van de Senatoren kunnen worden geraadpleegd op de website van de Nationale Bank. Is de beschrijving van de door het Pensioenfonds van de Senatoren gehanteerde SEE-criteria beschikbaar voor het publiek? Neen, want er is geen algemeen beleid inzake SEE-criteria. Zijn de effecten van de portefeuille beschikbaar voor het publiek? Neen, het gaat om uitvoerende mandaten.

25

Referenties hieromtrent zijn beschikbaar in hoofdstuk 8.

25/78

Gehanteerde controle Bepaalde effecten dragen het Forum Ethibel-label. De waaier aan investeringen die mogelijk is met het Ethibel-label26 is evenwel bijzonder beperkt; vooral wanneer men bedenkt dat men ook rekening moet houden met de BEL 20, wordt de waaier aan investeringen wel bijzonder klein. De firma Guevar and Co SPRL is de commissaris accountantcontroleur waarvan het mandaat voor 2008 werd verlengd.

5.1.6.2 Knelpunten en aanbevelingen Waarom heeft u voor SEE-criteria gekozen? De beslissing om sociaal verantwoord te investeren werd genomen onder impuls van de hr. Josy Dubié en zeer zeker uit overtuiging. De eerste beslissing werd genomen in 1999, toen de economie het relatief goed deed, dus was het mogelijk om het investeringsbeleid te veranderen – al waren de resultaten van de portefeuille uit deze periode goed. Het MVI-beheer blijkt gelijkaardig te zijn aan het traditionele financiële beheer. Als gevolg van de huidige beurscrisis is de waarde van de portefeuille “aandelen” aanzienlijk gedaald, maar de “ethische” fondsen hebben even goed standgehouden als de andere.

Welke knelpunten heeft u ervaren bij het opzetten en/of uitbouwen van uw ethische beleggingen? Deze verandering in het investeringsbeleid is veeleer gunstig verlopen. Er waren enkele opmerkingen vanwege de beheerders, maar de idee werd redelijk vlot aanvaard. Het gaat telkens om beleidsbeslissingen die verbonden zijn aan een objectieve evaluatie van de risico’s en van de vergoeding van de verschillende investeringsopties.

Zou u een groter bedrag willen sparen of beleggen in financiële producten met SEEcriteria? Door de financiële crisis wordt er meer gesproken over zekerheid en het minste risico voor de investeringen dan over investeringen met SEE-criteria.

Europees label uitgereikt door de vzw Forum Ethibel dat de ethische aard van een financieel product garandeert. Het wordt uitsluitend toegekend aan financiële producten die investeren in aandelen en/of obligaties van de Staat en van ondernemingen die vermeld worden in het investeringsregister van Ethibel. 26

26/78

5.2 Op gewestelijk niveau Terwijl de wettelijke context meer doorgedreven of actief lijkt in het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, komen alle initiatieven op gewestelijk niveau vreemd genoeg allemaal uit het Vlaamse Gewest. Gewestelijk

Vlaanderen - Toekomstfonds Vlaanderen – Vlaams Zorgfonds Vlaanderen - Spaarfonds van de Vlaamse non-profit / social-profitsector Vlaanderen - ParticipatieMaatschappij Vlaanderen

5.2.1 Toekomstfonds27

5.2.1.1 Voorstelling initiatief Beschrijving Het Vlaams Toekomstfonds werd opgericht na een besluit van de Vlaamse Regering op 14 december 2007. Het Vlaams Toekomstfonds is opgericht als IVA (Intern Verzelfstandigd Agentschap) met rechtspersoonlijkheid. Volgens de website van de overheid wil het fonds functioneren als een element van het macrobudgettaire beleid om zodoende bij te dragen tot een gezonde budgettaire toestand voor Vlaanderen op middellange en lange termijn. Volgens de website van de het ministerie van begroting is het de bedoeling om met het Fonds een intertemporele neutraliteit tot stand te brengen in het budgettair beleid, en zo de mogelijkheid om op langere termijn een constante groei in de uitgaven te kunnen aanhouden, los van eventuele economische hoog- of laagconjunctuur. Eénvoudig uitgedrukt is het een spaarpotje, aan te leggen in goede economische tijden om tekorten in slechte economische tijden op te vangen. De gereserveerde middelen worden effectief gestort in het fonds, en daar ook belegd. Daardoor komen de opbrengsten van de beleggingen volledig toe aan het Toekomstfonds. De leiding van het Vlaams Toekomstfonds is in handen van het hoofd van het departement Financiën en Begroting. Hij is belast met de werking en vertegenwoordiging van het fonds. Het Toekomstfonds beschikt niet over eigen werknemers. Beleggingspolitiek algemeen In december 2006, dus nog voor de feitelijke oprichting van het fonds, nam het Vlaamse Parlement een voorstel van resolutie aan “betreffende een duurzame beleggingsstrategie voor de middelen van het Toekomstfonds”. In deze resolutie vraagt de Vlaamse Regering aan het fonds om : (1) criteria vast te leggen waaraan de duurzame beleggingsstrategie moet voldoen, met aandacht voor de volgende beleggingsaspecten: a) een passief mandaat waarbij de aan- en verkooptransacties zo veel mogelijk beperkt worden; b) een defensieve beleggingsstrategie, met nadruk op obligaties; c) een segmentering binnen de beleggingsportefeuille (waarbij maximum 20 procent wordt belegd in aandelen en tussen de 15 en 20 procent in vastgoed); 27 Referenties

zijn beschikkaar in hoofdstuk 8. 27/78

d) specifieke criteria inzake de duurzaamheid van de bedrijven die duiden op een maatschappelijke betrokkenheid; (2) de middelen in het Toekomstfonds volgens een duurzame strategie te beleggen; (3) de overeenstemming tussen de vooraf uitgetekende strategie en de effectieve beleggingen te toetsen. De praktijk op einde 2008 is dat gedurende 2008 het fonds om en bij de 500 mio Euro geïnvesteerd heeft in aandelen van Dexia. Aandelen die op het einde van het jaar nog 161.6 mio waard waren. Daarnaast was er einde 2008 nog 5 mio geplaatst in overheidsobligaties.

5.2.1.2 Knelpunten en aanbevelingen We ontvingen geen antwoorden op onze vragen over de knelpunten. We ontvingen ook geen aanbevelingen.

28/78

5.2.2 Vlaams Zorgfonds28

5.2.2.1 Voorstelling initiatief Beschrijving Het Vlaams Zorgfonds werd in het leven geroepen door de Vlaamse regering. Het werd opgericht om in de nabije toekomst het hoofd te kunnen bieden aan de stijging van de niet-medische kosten die voortvloeien uit de vergrijzing van de bevolking. Het decreet betreffende het Vlaams Zorgfonds van 7 mei 2004 omschrijft de missie van het fonds als “het voeren van een actief beleid met het oog op het verzekeren van de betaalbaarheid voor de huidige en de toekomstige generatie van de niet-medische hulp- en dienstverlening die gegeven wordt aan personen die getroffen zijn door een langdurig ernstig verminderd zelfzorgvermogen”. Wie veel zorg nodig heeft, kan een beroep doen op de Vlaamse zorgverzekering. Kosten die niet door de ziekteverzekering (RIZIV) terugbetaald worden, worden vergoed door de zorgverzekering. Zowel wie thuis verzorgd wordt; als wie in rusthuis verblijft, kan een maandelijkse vergoeding bekomen. Het Vlaams Zorgfonds is een IVA met rechtspersoonlijkheid die instaat voor het beheer van deze zorgverzekering. De kerntaak van het Vlaams Zorgfonds omvat de huidige en toekomstige financiering van de tenlastenemingen toegekend op basis van de Vlaamse zorgverzekering. Het fonds erkent, subsidieert en controleert de zorgkassen en ze beheert tevens de reserves die met het oog op de vergrijzing aangelegd worden. Het systeem wordt gedragen door een combinatie van individuele bijdragen van burgers en bijdragen van de Vlaamse overheid. De bijdragen van de burgers (of extra eenmalige financiële injecties van de overheid). worden gebruikt voor de uitbetaling van de maandelijkse vergoedingen. De 'dotaties' van de Vlaamse overheid worden voor het grootste deel in een reservefonds gestort. Deze middelen worden opzij gezet voor 2010 en later, wanneer de vergrijzing en zorgbehoevendheid nog zullen toenemen. Beleggingspolitiek algemeen In een persmededeling van einde 2002 stelde de Vlaamse Regering dat ze een voorbeeldrol wou vervullen en vanaf 1 januari 2003 de gelden uit het reservefonds veilig en duurzaam zou gaan beleggen. Dezelfde persmededeling stelt dat “gekozen wordt voor een mix van obligaties (350 miljoen euro) en aandelen (vanaf 1 april 2003 38 miljoen euro) uit het zogeheten Ethibel-universum”. Voorzien werd tevens dat ook de dotaties voor 2003 en 2004 (39.268.000 euro) duurzaam belegd zouden worden in aandelen uit het Ethibel-universum. Daartoe diende Ethibel zijn universum wel uit te breiden met grote marktkapitalisaties en zijn universum meer evenwichtig te spreiden tussen de sectoren. Het jaarverslag van 2007 maakt een onderscheid tussen het thesauriebeleid en het vermogensbeheer. Het thesauriebeleid is erop gericht om voldoende liquiditeiten ter beschikking te hebben om de uitgaande kasstromen te kunnen dekken. De hiertoe benodigde middelen worden geplaatst op zicht- en termijnrekeningen. Hiervoor zijn geen SEE-criteria van toepassing. Eind 2007 stond er 97 mio op zicht- en termijnrekeningen. Het vermogensbeheer staat in voor het aanleggen en beheren van een reservefonds dat bestemd is voor de financiering op middellange termijn van de uitgaven van de zorgverzekering. In juli 2006 besliste de Vlaamse Regering dat de reserves minstens voor 70% in obligaties en max 20% in aandelen en 10% in vastgoed belegd mogen worden. 28

Referenties zijn beschikbaar in hoofdstuk 8.

29/78

KBC AM beheerde in 2007 de obligatiesportefeuille. De obligaties worden belegd in efffecten van de lidstaten van Europese Unie. Deze lidstaten worden verder niet op SEE-criteria gescreend. Indien dat wel zou gebeuren riskeert men immers dat men in bepaalde situaties als regionale overheid niet in effecten van de Belgische overheid zou mogen investeren. Een politiek onwerkbare situatie, aldus het fonds. Eind 2007 was de marktwaarde van de obligatieportefeuille 494 mio Euro. Dexia AM beheerde in 2007 de aandelenportefeuille. Hun referentie-index is de Europese Ethibel Sustainability Excellence Index. De aandelen van deze index worden vermenigvuldigd met een bepaalde sectormultiplicator om de sectoriële spreiding dichter bij de Europese MSCI aan te sluiten. Daar ook belegd wordt in landen die geen deel uitmaken van de Euro-zone werd beslist om het wisselrisico in te dekken. Eind 2007 bedroeg de aandelenportefeuille 153 mio Euro. Op een balanstotaal van 778 mio werd dus 20 % met SEE-criteria belegd. Ook het beheer van de aandelenportefeuille werd in 2009 overgedragen aan KBC. Samenvattend overzicht SEE beleggingen (op 31/12/2007) Totaal bedrag met SEE-criteria belegd (in mio euro)

% vermogen

153

20%

Type product Aandelen uit de Ethibel Sustainability Excellence Index


Financiële instelling Dexia AM


153

153

Bespreking gehanteerde SEE-criteria Positieve criteria : ja Negatieve criteria : ja Solidariteitsaspect : neen. Voor meer info over de gehanteerde criteria verwijzen we naar de Ethibel website29. Verstrekte transparantie SEE Criteria : ja, op website Ethibel Portefeuille : ja, deels Het toegestane SEE-gescreende universum is beschikbaar op de website van Ethibel. De effectief gedane beleggingen zijn niet bekend. Gehanteerde controle Nergens wordt toegelicht of en hoe nagegaan wordt of effectief in effecten uit de Ethibel index geïnvesteerd wordt. 5.2.2.2 Knelpunten en aanbevelingen Het Vlaams Zorgfonds kon niemand ter beschikking stellen voor een interview. Men stelde te verdrinken in het werk.

29

http://www.ethibel.org/index_n.html

30/78

5.2.3 Spaarfonds van de Vlaamse non-profit / social-profitsector30 5.2.3.1 Voorstelling initiatief Beschrijving De vereniging “Spaarfonds van de Vlaamse non-profit/social-profitsector” (afgekort : “het Spaarfonds”) is een vereniging zonder winstoogmerk. Het Spaarfonds heeft als doel de start voor te bereiden en te realiseren van een pensioenstelsel / pensioenfonds / paritaire voorzorgsinstelling "aanvullend pensioen" voor de Vlaamse non-profit/social-profitsector. Ze zal dit doen in uitvoering van het Vlaams Akkoord voor de non-profit/social profitsector van 6 juni 2005. De vzw is opgezet door de sociale partners (vakbonden en werkgeversorganisaties) van de betrokken paritaire comités. Voorzien wordt dat ten vroegste in 2010 uitbetalingen gedaan zullen worden. Het Vlaamse Akkoord stelt dat het kapitaal dat zich vanaf 31/12/2010 in het sectoraal spaarfonds bevindt, nooit minder dan 0,6 % van de totale loonmassa (exclusief premies, overloon, vakantiegeld en patronale lasten) van de betrokken groep van het lopende jaar zal bedragen. De Vlaamse Regering engageert zich om van 2006 tot 2010 jaarlijks telkens 1,977 miljoen (geïndexeerd) (0,423 van de 2,4 miljoen is voor de openbare sector) ter beschikking te stellen voor de financiering van deze tweede pensioenpijler. Het spaarfonds zal de gestorte bijdragen beheren tot 2010 en dan overdragen aan het (nog op te richten) pensioenvehikel. Beleggingspolitiek algemeen Het Spaarfonds dient volgens de beheersovereenkomst “het beschikbare budget te beheren als een goed huisvader en op een ethisch verantwoorde manier”. Daartoe moet het Spaarfonds interne richtlijnen opstellen met betrekking tot diversificatie, evenwichtige spreiding van de portefeuille en een veilig beleggingskader. Wat betreft het aspect “ethisch verantwoord beheer” heeft de Raad van Bestuur reeds in 2006 beslist om géén eigen criteria uit te werken, maar samen te werken met Forum Ethibel vzw en in de mate van het mogelijke maximaal af te stemmen op het Ethibel Label. M.b.t. 2007 heeft de Raad van Bestuur deze eerder genomen beslissing gehandhaafd. In afwachting zijn de gelden bij Triodos Bank geplaatst. Gehanteerde controle De Vlaamse Gemeenschap heeft een afgevaardigde aangesteld die als waarnemer zonder stemrecht op alle vergaderingen wordt uitgenodigd en volledige informatie heeft met betrekking tot de werkings- en financiële documenten van het Spaarfonds. De afgevaardigde van de Vlaamse Gemeenschap moet toezien op de naleving van deze beheersovereenkomst. Alle beslissingen van Spaarfonds vzw die invloed kunnen hebben op de uitvoering van deze beheersovereenkomst, worden door de afgevaardigde van de Vlaamse Gemeenschap meegedeeld aan de Vlaamse Regering. Het toezicht op de naleving en de uitvoering van deze overeenkomst en op het beheer en de aanwending van de bijdragen van de Vlaamse Gemeenschap gebeurt op basis van een jaarverslag over het voorbije werkingsjaar. Dit jaarverslag wordt jaarlijks meegedeeld aan de Vlaamse Regering. Dit jaarverslag moet een inhoudelijk verslag bevatten over de mate waarin tijdens het voorbije werkingsjaar de bijdragen van de Vlaamse Gemeenschap werden beheerd en aangewend. 5.2.3.2 Knelpunten en aanbevelingen Geen. Het Spaarfonds voelt zich te jong in de materie om terzake commentaar te geven.

30

Referenties zijn beschikbaar in hoofdstuk 8.

31/78

5.2.4 ParticipatieMaatschappij Vlaanderen (PMV)31 5.2.4.1 Voorstelling initiatief Beschrijving PMV is een NV van publiek recht met het Vlaams Gewest als enige aandeelhouder. Het bestuur is samengesteld uit 50% onafhankelijken en 50% personen met politieke bindingen. PMV mag om haar opdrachten te vervullen schulden aangaan. Deze schulden komen niet ten laste van de begroting van het gewest. PMV is een investeringsmaatschappij die ermee belast is stuwkracht te geven aan projecten die belangrijk zijn voor de toekomst van Vlaanderen. Ze kan dit doen als ondernemer en als facilitator. Ze kan zelf ondernemen wanneer de overheid een actieve rol kan en wil vervullen in de markt, wanneer private initiatieven achterwege blijven terwijl een economische problematiek vraagt om een structurele oplossing en wanneer er een redelijk evenwicht is tussen maatschappelijk en financieel rendement. Ze kan faciliteren door op te treden als kapitaalverschaffer wanneer private kapitaalverschaffers drempelvrees hebben. Ze kan dit doen in verschillende fasen van de ontwikkeling van nieuwe economische initiatieven. In de praktijk beheert PMV onder meer diverse investeringsfondsen ter ondersteuning van de Vlaamse KMO-sector waaronder ARKimedes, Vinnof, Fonds Vlaanderen International. PMV beheert ook investeringsfondsen die investeren in not for profit organisaties : Cultuur Invest, School Invest, Social Invest, … PMV verstrekt ook waarborgen bij bankleningen. PMV heeft ook een unit voor duurzame ontwikkeling. Deze investeert o.m. in klimaatfondsen en schone technologie. Beleggingspolitiek algemeen Enkele jaren geleden besliste het bestuur van PMV om 10% van haar reserves duurzaam te beleggen. Volgens onze gesprekspartners zou het momenteel gaan om ongeveer 20 mio. Het thesaurie-comitee en de door hen aangestelde vermogensbeheerders staan in voor de realisatie. Ze brengen van hun activiteiten verslag uit aan het bestuur. De door hen gebruikte SEEcriteria worden publiek niet vrijgegeven. Het bestuur heeft een deskundige derde de opdracht gegeven om hun volledige beleggingsportefeuille op zijn duurzaamheidskwaliteiten te screenen en om daarover advies uit te brengen. Bespreking gehanteerde SEE-criteria Positieve criteria : onbekend. Negatieve criteria : ja. ‘No sex’ en ‘no pistols’ zijn twee van de uitsluitingscriteria die gehanteerd worden. Het volledige lijstje en hun operationalisering wordt evenwel niet bekendgemaakt.

31

Referenties zijn beschikbaar in hoofdstuk 8

32/78

Verstrekte transparantie Noch de portefeuille, noch de gehanteerde criteria worden bekend gemaakt. Het jaarverslag maakt zelfs geen melding van het feit dat men SEE-criteria gebruikt voor een deel van zijn reserves.

Gehanteerde controle Interne controle door thesaurie-comitee en bestuur.

5.2.4.2 Knelpunten en aanbevelingen Waarom heeft u voor SEE-criteria gekozen ? De keuze werd gemaakt vanuit een duidelijke ideologische overtuiging bij een meerderheid van het bestuur.

Welke knelpunten heeft u ervaren bij het opzetten en/of uitbouwen van uw ethische beleggingen? In het begin speelde wel de vraag of duurzaam beleggen wel genoeg opbrengt. Maar alles evolueert. Intussen is afdoende bewezen dat er zowat geen verschil is in opbrengsten tussen klassiek en duurzaam beleggen. Intussen zijn we er wel ook achter dat sommige banken alles ethisch maken. We denken dat we onze keuzes moeten verfijnen. Vandaar de vraag aan een externe deskundige om onze portefeuille te screenen.

Zou u een groter bedrag willen sparen of beleggen in financiële producten met SEEcriteria? Zo deze keuze de risico’s niet te zeer verhoogd en niet te zeer drukt op de rendementen, waarom dan niet?

Welke initiatieven zou de overheid kunnen nemen om openbare besturen aan te zetten om meer en beter aan SEE-sparen of beleggen te doen ? De overheid zou een andere rol moeten opnemen als investeerder. Ze zou als investeerder zaken moeten realiseren die economische activiteiten faciliteren, maar die door individuele bedrijven niet gerealiseerd kunnen worden. In eerste instantie denkt PMV hierbij aan grote infrastructuurwerken, investeringen in vastgoed en investeringen in groene energieproductie. Dat gaat evenwel niet van vandaag op morgen, maar vraagt planning en aanpak op lange termijn. Maar eens die plannen en engagementen er zouden zijn, zal er ook geld voor gevonden kunnen worden. Geld van privé-partners. Maar ook geld van openbare besturen. Want waarom zouden ook openbare besturen niet beleggen in vastgoed-initiatieven mede opgezet door de gemeenschap? Waarom zouden openbare besturen niet mee investeren in groene technologie? Dit is ons inziens trouwens de weg voor de toekomst. Banken schrikken alsmaar meer terug van risico’s. Iemand anders zal het dus moeten doen. De overheid alleen zal het niet kunnen. Maar samen met institutionele investeerders, o.m. ook pensioenfondsen, moeten hier zaken te realiseren zijn.

33/78

Welke initiatieven zouden financiële instellingen kunnen nemen? Het lijkt niet aan ons om te zeggen wat financiële instellingen beter wel of niet zouden moeten doen. Tenzij misschien .. het ware niet slecht mochten ze zelf wat meer bereid zijn om risico’s te nemen. Bij Cultuurinvest bijvoorbeeld participeren ze via een obligatielening. Hierdoor nemen wij zowat alle risico’s. De risico’s zouden beter verdeeld moeten worden.

34/78

5.3 Op provinciaal niveau 5.3.1 Algemeen overzicht Uit de online-enquête die in maart-april 2009 werd gehouden (cf hierboven) bleek dat twee van de tien Belgische provincies (Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant) SEE-criteria hanteren voor een deel van hun spaar- of beleggingsgeld. Waals-Brabant denkt dat dit later het geval zal zijn. Luxemburg hanteert er geen want heeft naar eigen zeggen geen te beleggen vermogen, maar werkt met kredietopeningen en voorschotten op vaste termijn. Zes provincies hebben niet geantwoord ondanks verscheidene oproepen. Figuur 1: Provincies die SEE-criteria hanteren Hantering van SEE-criteria – Provincies Provincie Waals-Brabant Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Luxemburg Namen Henegouwen Antwerpen Limburg West-Vlaanderen Luik

Antwoord Later Ja Ja Neen Geen antwoord Geen antwoord Geen antwoord Geen antwoord Geen antwoord Geen antwoord

Bron: Steekproef uitgevoerd door het Réseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen (maart-april 2009)

5.3.2 Initiatieven 32 5.3.2.1 Provincie Oost-Vlaanderen De provincie Oost-Vlaanderen verklaart minder dan 5% van haar vermogen te investeren in een termijnrekening bij Triodos Bank, namelijk een bedrag van 281.172€. De hoofdreden waarom de provincie Oost-Vlaanderen volgens SEE-criteria investeert is de combinatie van financieel rendement en maatschappelijke overwegingen. 5.3.2.2 Provincie Vlaams-Brabant De provincie Vlaams-Brabant meldt tussen 10 en 30% van haar vermogen te investeren in twee soorten van financiële producten met SEE-criteria: een spaarrekening en pensioensparen. Zij verduidelijkt de geïnvesteerde bedragen niet maar vermeldt wel de volgende financiële instellingen: Dexia Asset Management, Ethias en Triodos Bank. Bij het uitwerken van de SEE-criteria werden enkele knelpunten ervaren. De provincie Vlaams-Brabant vermeldt het probleem om de brede waaier aan MVI te begrijpen doordat de gehanteerde criteria zo divers zijn en doordat het onderzoek dat de SEE-criteria kiest ofwel intern of in onderaanneming kan worden uitgevoerd. Zoveel parameters maken een goede keuze inzake een financieel product met SEEcriteria er niet gemakkelijk op.

32

Referenties hieromtrent zijn beschikbaar in hoofdstuk 8.

35/78

De voornaamste redenen waarom Vlaams-Brabant in MVI investeert bestaan uit: (1) de combinatie van het financiële en maatschappelijke rendement, (2) de adviezen van hun financiële instellingen en (3) het lobbyen van bepaalde politieke partijen. De provincie Vlaams-Brabant stelt verscheidene initiatieven voor om openbare besturen ertoe aan te sporen meer en met meer kennis van zaken te investeren in financiële producten met SEE-criteria. De provincie vraagt een grotere transparantie en eenvormigheid in de MVI-producten. Ook van de overheid vraagt men een grotere transparantie. Ze dient het goede voorbeeld te geven. De federale Staat zou een standpunt moeten innemen over specifieke SEE-criteria bij hun budgetopmaak. Deze informatie zou duidelijk beschikbaar moeten zijn voor iedereen.

36/78

5.4 Op gemeentelijk niveau

5.4.1 Algemeen overzicht Van de 589 gemeenten die werden gecontacteerd hebben er 135, ofwel 23%, geantwoord. 38 van hen hebben initiatieven die SEE-criteria hanteren, 9 denken dat dit later het geval zal zijn, 88 hanteren ze niet om uiteenlopende redenen en de 454 overige gemeenten hebben niet geantwoord, ondanks herhaalde oproepen. Figuur 2: Gemeenten die SEE-criteria hanteren – per gewest Antwoorden Ja Neen Later Geen antwoord

135 / 589 38 88 9 454 Gewest BHG VG WG

Hantering SEE-criteria Ja Neen Later Ja Neen Later Ja Neen Later

Totaal

Totaal 4 2 2 28 65 5 6 21 2

135

42,11% 31,82% 11,07%

22,92%

Hantering van SEE-criteria - gemeente


Wij zien dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het beste antwoordpercentage heeft, gevolgd door het Vlaamse Gewest en tot slot het Waalse Gewest.

37/78

5.4.2 Gemeenten met initiatieven die SEE-criteria hanteren Tabel 3 hieronder vermeldt per gewest de gemeenten die initiatieven met SEE-criteria hebben. Het Vlaamse Gewest komt als grote overwinnaar naar voren in deze ranking met 28 gemeenten die SEEbeleggingen doen, tegenover 6 in het Waalse Gewest en 4 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze steekproef is vanzelfsprekend afhankelijk van het aantal ontvangen antwoorden. Wij kunnen er dus tendensen uit afleiden maar we kunnen er geenszins een volledige gewestelijke kaart mee opstellen van initiatieven die SEE-criteria hanteren bij het beheer van overheidsgeld. Figuur 3: Namen van de gemeenten de SEE-criteria hanteren, opgesplitst per gewest

Hantering SEE-criteria Ja

Gewest BHG

VG

WG

Plaatsnaam Oudergem Evere Vorst Koekelberg Bekkevoort Blankenberge Boechout Brugge Dendermonde Diepenbeek Dilbeek Geel Genk Gent Halle Hamme Izegem Maasmechelen Aiseau-Presles Braine l'Alleud Dour Eupen Gembloux Nivelles

Mechelen Nazareth Oostkamp Oud-Turnhout Sint-Katelijne-Waver Sint-Martens-Latem Sint-Truiden Ternat Waregem Wetteren Wevelgem Wijnegem Zemst Zwalm


Hoe groot is het percentage van het vermogen dat met SEE-criteria belegd wordt? (cfr figuur 4). 14 van de 38 gemeenten vermelden dat het gaat om minder dan 5%. Daarna volgt 9 keer tussen 10 en 30% en tot slot 6 keer tussen 5 en 10%. De andere antwoorden, zoals meer dan 50% of tussen 30 en 50%, komen veel minder vaak voor. Tot slot hebben bepaalde gemeenten het percentage niet verduidelijkt door het antwoord blanco te laten of door aan te geven dat dit “zeer variabel” was naargelang van de beschikbare financiën. De resultaten worden, per gewest, weergegeven in onderstaande tabel.

38/78

Figuur 4: Percentage van het vermogen in SEE-beleggingen voor de “MVI-gemeenten”33, opgesplitst per gewest Gewest BHG VG

WG

% SEE-beheer 5-10% (leeg) <5% 5-10% 10-30% 30-50% (blanco ) <5% 10-30% >50% Zeer variabel (blanco )

Totaal

Totaal 1 3 13 5 8 1 1 1 1 1 1 2 38


Om een algemeen overzicht te geven, hernemen we in onderstaande samenvattende tabel (figuur 5) per gewest de namen van de gemeenten en hun initiatieven. Op basis van de tijdens de enquête door bepaalde “MVI-gemeenten” bekend gemaakte cijfers investeren de gemeenten de dato mei 2009 een totaalbedrag van ongeveer 39 miljoen euro in financiële producten met SEE-criteria. Het representatieve karakter van dit bedrag is evenwel relatief, gezien het percentage van gemeenten dat niet heeft geantwoord (>75%). De bedragen die de gemeenten investeren in de verschillende financiële producten met SEE-criteria variëren ruim bekeken tussen 6.000€ en 100.000€ voor de kleinste gemeenten en 1.000.000€ en 6.000.000€ voor de grootste gemeenten. De SEE-investeringen zijn grotendeels verdeeld over beleggingsfondsen (een gemiddelde van 2.050.000€) en spaarrekeningen (een gemiddelde van 197.000€). De financiële instellingen waarop de gemeenten een beroep doen zijn (in dalende volgorde van frequentie) de Triodos Bank, Dexia, Fortis, KBC, Ethias en ING. In termen van financiële producten stellen wij dezelfde volgorde vast. De spaar- en termijnrekeningen van Triodos Bank kennen dus verreweg het meeste succes. Zo zijn 22 van de 47 financiële producten waarop de 38 gemeenten met SEE-initiatieven hebben ingetekend immers de spaarproducten van de Triodos Bank. Eén gemeente, met name Genk, gebruikt de Krekelspaarrekening van Fortis Bank. Daarna zijn het de investeringsfondsen van Dexia die het populairst zijn. Het betreft voornamelijk money market fondsen gericht op institutionele beleggers. Vervolgens vermelden vier gemeenten het investeringsfonds van Fortis genaamd “Fortis Money Prime Euro SRI”. De drie vernoemde KBC-fondsen komen van dezelfde gemeente, namelijk Oud-Turnhout en het betreft obligatiefondsen. De financiële producten van Ethias die worden vernoemd zijn de “Global 21 Ethical”, een groepsverzekeringsproduct van het type Tak 21, voor de gemeente Evere en “Ethias Ethical Life Fund”, een beleggingsfonds van Tak 23, voor de gemeente Geel. Tot slot heeft de gemeente Diepenbeek geïnvesteerd in een ethisch fonds van de ING-groep.

Voor een vlottere lectuur: onder “MVI-gemeenten” verstaan wij deze die initiatieven hebben die financiële producten met SEEcriteria gebruiken. 33

39/78

Figuur 5: Samenvattende tabel Gewest BHG

VG

RW

Plaatsnaam Oudergem Evere

% SEE-beheer

Naam

Instelling

Bedrag

5-10%

Termijnrekening en spaarrekening Global 21 Ethical

Triodos Ethias

100.000,00 € 10% van het pensioenfonds

Vorst Jette Koekelberg Bekkevoort Blankenberge Boechout Brugge Dendermonde Diepenbeek Dilbeek Geel Genk

10-30%

Gent

5-10%

Halle Hamme Izegem

<5% 10-30% 10-30%

Maasmechelen Mechelen Nazareth Oostkamp Oud-Turnhout

10-30% <5% 30-50% <5% 10-30%

Sint-Katelijne-Waver Sint-Martens-Latem Sint-Truiden Ternat Waregem

10-30% <5% 5-10% 5-10% <5%

Wetteren Wevelgem Wijnegem Zemst Zwalm

<5% <5% 5-10% <5% 10-30%

Aiseau-Presles Braine l'Alleud Dour Eupen Gembloux

zeer variabel <5% 10-30% (blanco ) >50%

Nivelles Rochefort

<5%

5-10% <5% 10-30% <5% <5% 10-30% <5% <5% (blanco )

Dexia Ethias Global 21 Termijnrekening Termijnrekening Dexia Money Market Euro Sustainable Spaarrekening Spaarrekening 1 Y Barrier note on an ethical index Dexia Money Market Euro Sustainable Ethias Ethical Life Fund Termijnrekening Krekelspaarrekening Termijnrekening Dexia Fund Sustainable equities Europe Dexia specialised Index Equities EUR Spaarrekening Termijnrekening Fortis Money Prime Euro SRI Termijnrekening Fortis Money Prime Euro SRI Termijnrekening Termijnrekening Spaarrekening KBC equiplus head start sustainable 3 KBC equisafe sustainable 1 KBC institutional funds Ethical euro Bonds Fortis Money Prime Euro SRI FIM short term Spaarrekening Spaarrekening ethische fondsen Termijnrekening Spaarrekening Termijnrekening Spaarrekening Fortis Money Prime EUR SRI KBC Upper Grade Dexia Money Market Euro Sustainable Dexia Money Market Euro Sustainable Pensioenfonds Termijnrekening Dexia Money Market Euro Sustainable Spaarrekening

Triodos Triodos Dexia Triodos Triodos ING Dexia Ethias Triodos Fortis Triodos Dexia Dexia Triodos

300.000,00 € 100.000,00 € 550.000,00 € 302.604,78 € 75.000,00 € 1.500.000,00 € 3.000.000,00 € 6.000,00 € 20.185,00 € 21.285,00 € 500.000,00 € 1.800.000,00 € 6.000.000,00 € 100.000,00 €

Triodos Dexia Fortis Triodos Fortis Triodos Triodos Triodos KBC KBC KBC Fortis Fortis Triodos Triodos Triodos Dexia Triodos Triodos Triodos Triodos Fortis KBC Dexia Dexia Dexia Dexia Triodos Dexia Triodos

247.500,00 € 2.000.000,00 € 2.100.000,00 € 92.140,40 € 1.000.000,00 € 150.000,00 € 190.000,00 € 80.000,00 € 220.000,00 € 900.000,00 € 1.080.000,00 € 500.000,00 € 3.000.000,00 €

TOTAAL

39.109.288 €

Bron : Steekproef uitgevoerd door het Réseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen (maart-april 2009)

40/78

125.000,00 € 600.000,00 € 500.000,00 € 250.000,00 € 196.601,30 € 264.000,00 € 160.000,00 € 500.000,00 € 600.000,00 € 1.749.072,86 € 3.004.898,83 € 200.000,00 € 5.000.000,00 € 25.000,00 €

Voorgaande lijst is niet geheel volledig. We hebben weet van andere gemeenten, parastatale instellingen of intercommunales die ook in SEE-producten investeren. Zij zijn evenwel niet in voorgaande lijst opgenomen daar ze de enquête niet beantwoord hebben. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de gemeenten Rixensart, Ottignies-Louvain-la-Neuve en Ecaussines die hun interesse voor het thema kenbaar maakten op de samenvattende stand van zaken 2008 van de campagne “ça passe ma commune”, voor het hoofdstuk “Ethisch en solidair financieren”. Ander voorbeeld: volgens de gemeente Namen34 heeft zijn OCMW de bankinstelling die hun pensioenfonds beheert de opdracht gegeven “MVI-beleggingen” uit te voeren voor een gedeelte van hun vermogen.

5.4.3 Gemeenten die geen initiatieven hebben die SEE-criteria hanteren Zoals hierboven vermeld, hebben in totaal 97 gemeenten die de enquête hebben beantwoord geen initiatieven die SEE-criteria hanteren. De enquête legde zich er vervolgens op toe te weten te komen waarom dat zo is (figuur 6). De drie voornaamste redenen die worden aangehaald zijn respectievelijk het feit dat zij het aanbod aan SEE-producten niet kennen (24%), dat de door de aanbieders geleverde informatie onvoldoende is (21%) en de vrees dat het rendement lager zou zijn dan bij een klassieke investering (20%). Het feit dat de gemeente geen geld heeft om te beleggen lijkt eveneens een niet onbelangrijke reden te zijn (10%). Het feit dat het aanbod niet aangepast is aan de financiële behoeften van de gemeenten wordt minder vaak vernoemd (7%), en dat geldt ook voor de desinteresse tegenover de SEE-criteria (6%). Er worden nog verschillende andere redenen aangehaald zoals het slecht gekozen moment (financiële crisis), het feit dat het algemene beleid van de fondsenbeheerder reeds rekening houdt met bepaalde SEE-criteria (verwijzing naar de Dexia-bank door de gesprekspartner), het wantrouwen tegenover ethische financiële producten, het feit dat de gemeenten niet mogen investeren in risicokapitalen, de SEEcriteria zijn niet prioritair, er wordt uitsluitend geïnvesteerd in thesauriefondsen, het feit dat de na te leven wetgeving bij financiële overheidsopdrachten niet verwijst naar deze criteria en er weinig gemeentelijke autonomie wordt uitgeoefend aangezien de besluitvormers bang zijn om deze wetgeving te overtreden...

34

Informatie verstrekt door JS Detry van het ‘Département de Gestion Financière’ van de gemeente Namen.

41/78

Figuur 6: Aangehaalde redenen om niet volgens SEE-criteria te investeren – “niet-MVI”-gemeenten

Aangehaalde redenen om geen SEE-beleggingen uit te voeren


Om de mogelijkheid te taxeren dat dergelijke criteria zullen worden toegepast, probeerde de enquête te weten te komen of het thema in de nabije toekomst op de agenda staat. Op de vraag “Acht u het waarschijnlijk dat u in de komende 5 jaar SEE-criteria zal hanteren?” zeggen 53% van de ondervraagde gemeenten niet te weten of in de komende vijf jaar SEE-criteria zullen worden gehanteerd. Een kwart van de respondenten denkt ‘ja’ (met of zonder voorwaarden), 12% denkt ‘neen’ en 9% gaf geen antwoord. Figuur 7: Waarschijnlijkheid van toekomstige MVI-investeringen – “niet-MVI”-gemeenten

Acht u het waarschijnlijk dat u in de komende 5 jaar SEE-criteria zal hanteren?


In het volgende hoofdstuk behandelen wij de analyse die wij uit alle tijdens deze enquête verzamelde antwoorden kunnen opstellen. 42/78

6 Analyse 6.1 Waargenomen tendens vanwege de overheidsinstellingen 6.1.1 Analyse federaal niveau Op federaal niveau identificeerden we een viertal initiatieven die bij het beleggen van hun reserves SEE-criteria in rekening brengen. Drie van de vier zijn initiatieven met een expliciete sociale of ecologische opdracht. Het vierde initiatief betreft het pensioenfonds van de senatoren dat ook een deel van zijn reserves met SEE-criteria belegt. De vier belegden de volgende reserves volgens SEE-criteria : •Kringloopfonds (KF) : 21.8 mio (31/12/2007) •Nationale Loterij : 230 mio (op 31/03/2009) •Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE) : 53 mio (31/12/2007) •Pensioenfonds senaat = 48 mio (eind 2008) De Nationale Loterij en het pensioenfonds beleggen een vooraf afgebakend deel van hun reserves volgens SEE-criteria. Het pensioenfonds belegt 30% van zijn middelen en de Nationale Loterij zijn commercial papers en het merendeel van zijn gestructureerde deposito’s met SEE-criteria. KF en FGRE beleggen zowat al hun reserves volgens SEE-criteria. Bij drie van de vier initiatieven leidde de keuze voor SEE-criteria tot het investeren van een deel van de reserves in beleggingsfondsen. Voor het merendeel money-market fondsen. Eén initiatief koos voor een spaarvariant met SEE-criteria. Ook de wijze waarop de SEE-criteria bepaald worden verschilt. Bij de Nationale Loterij is dat bepaald door de regering. Bij het KF, het pensioenfonds van de senaat en het FGRE is de keuze gemaakt door het bestuur van het fonds. Ook BIO werd opgenomen in het rapport. Bij wijze van voorbeeld van een andere praktijk. BIO investeert duidelijk vanuit sociale doelstellingen, doch geeft vreemd genoeg bij het beleggen van zijn reserves geen blijk van het hanteren van SEE-criteria. Meerdere overheidsfondsen verkeren in deze situatie. Ze zouden bijkomend in kaart gebracht moeten worden en als eerste benadert om hun beleggingspolitiek te wijzigen. Zowel bij de Nationale Loterij als BIO definiëerden SEE investeringscriteria. De concrete criteria verschillen evenwel. Bij de Nationale Loterij betreft het de productie van wapens, kinderarbeid en niet-verplichte proeven op dieren. Bij BIO gaat het onder meer om kinderarbeid, alcohol, kansspelen, radioactief materiaal, .. BIO hanteert ook nog een aantal algemeen geformuleerde positieve criteria. Het KF hanteerde geen specifieke SEE-criteria. Ze kozen voor producten die voorkomen op de lijst van BEAMA. Om voor te komen op deze lijst moeten geen specifieke SEE-criteria in rekening gebracht worden. Wel moet aan een aantal vormelijke voorwaarden voldaan worden. Ook het FGRE en het pensioenfonds van de senaat beschikken niet over een concrete operatonale omschrijving van de SEE-criteria die ze hanteren.

43/78

6.1.2 Analyse regionaal niveau Op regionaal niveau identificeerden we vier initiatieven die een deel van hun reserves of liquiditeiten wensen te sparen of beleggen met SEE-criteria. Het betreft het Toekomstfonds, het Spaarfonds, het Vlaams Zorgfonds en de Participatie Maatschappij Vlaanderen. Bij alle initiatieven is het Vlaams Gewest betrokken. In drie van de vier gevallen is de keuze voor SEE-criteria genomen door de regionale overheid. Bij PMV betreft het een beslissing van het bestuur. De inhoud en reikwijdte van de diverse beslissingen is evenwel erg verschillend. Bij het Vlaams Zorgfonds is het publiek gemaakt beleid het meest concreet. Bij hen luidt de beslissing dat gelden uit het reservefonds veilig en duurzaam belegd moeten worden. Meer bepaald de aandelenportefeuille (eind 2007: 153 mio) wordt belegd in aandelen uit het Ethibeluniversum. PMV koos er voor om 10% van zijn reserves, ongeveer een 20 mio, duurzaam te beleggen. Welke criteria daarbij gebruikt worden, wordt momenteel niet publiek gemaakt. Het Spaarfonds van de Vlaamse non-profit/social-profitsector dient volgens de beheersovereenkomst het beschikbare budget te beheren als een goede huisvader en op een ethisch verantwoorde manier. Daartoe moet het Spaarfonds interne richtlijnen opstellen. In de praktijk worden de reserves van het Spaarfonds momenteel voor het overgrote deel bij Triodos Bank geplaatst. Met betrekking tot het Toekomstfonds heeft de Vlaamse Regering een resolutie gestemd die aan het fonds vraagt om zijn middelen volgens een duurzame strategie te beleggen en om daartoe o.m. ‘specifieke criteria inzake de duurzaamheid van de bedrijven die duiden op een maatschappelijke betrokkenheid’ vast te leggen. Of dit effectief gebeurd is, is onduidelijk. Vast staat wel dat de middelen van het fonds intussen bijna integraal geïnvesteerd zijn in aandelen van Dexia.

44/78

6.1.3 Analyse federaal en regionaal samen Opmerkelijk is dat de meeste onderzochte initiatieven er zeer moeilijk toe komen om zelf SEE-criteria vast te leggen en/of een eigen SEE-beleid uit te werken. In de praktijk valt het beleid samen met de producten die men gekozen heeft. Meestal is er geen SEE-raamkader ontwikkeld waaraan de gekozen producten getoetst worden. Uit de door ons gevoerde gesprekken werd ook duidelijk dat de betrokken initiatieven niet met een SEE-verlanglijstje naar de diverse productaanbieders gestapt zijn. De werkwijze is meestal omgekeerd. De productaanbieders stellen voor wat ze te bieden hebben en daar wordt dan uit gekozen. Een aantal gesprekspartners gaven ook aan dat van hen niet verwacht mag worden dat ze voldoende background hebben om effectief duurzame financiële producten en windowdressingproducten van mekaar te onderscheiden. Meerdere respondenten en geïnterviewden gaven aan dat het handig zou zijn mocht de overheid zelf het kaf van het koren scheiden, mocht de overheid zelf duidelijk aangeven welke spaar- en beleggingsvormen in aanmerking komen voor het beleggen van belastinggelden. Opmerkelijk is toch ook dat er relatief weinig gepubliceerd wordt over de toepassing van de SEEcriteria. Ook de informatie in de jaarverslagen hierover is erg karig. Tot slot nog dit. In geen van de gesprekken die we voerden werd aangehaald dat het rendement van duurzame spaar- en beleggingsvarianten een struikelblok vormt.

45/78

6.1.4 Analyse provinciaal niveau Het is moeilijk om op basis van een beperkt sample van tien provincies en van slechts vier antwoorden algemene conclusies te trekken. Het lijkt erop dat de Vlaamse provincies actiever zijn dan de Franstalige provincies. Wellicht is de gezamenlijke impact van de sensibiliseringscampagnes van de politieke partijen Agalev en Spirit35, van de campagne van Netwerk Vlaanderen en van de informatiecampagne van de bank Triodos in het Nederlandstalige taalgebied daar niet vreemd aan. Over de redenen om niet met SEE-criteria te investeren werden weinig opmerkingen verzameld. Het ziet er evenwel naar uit dat de onwetendheid over het aanbod aan SEE-producten de voornaamste reden is. Als initiatieven om het aantal SEE-beleggingen te verhogen worden twee suggesties naar voren geschoven: enerzijds komen tot een “consensus over de objectiviteit en relevantie” van financiële producten met SEE-criteria en anderzijds informatie verwerven via informatieve campagnes. De transparantie wordt eveneens vernoemd als zijnde een noodzaak om zijn vermogen in SEE-beleggingen te plaatsen.

"Ethisch beleggen door het gemeentebestuur", "lokale en regionale financiële en fiscale instrumenten voor een ecologisch duurzame ontwikkeling", campagnes van 11.11.11 – Tobin taks. De Agalev-campagne bestond uit een voorstel om een gedeelte van de gemeentereserves ethisch te beheren. Over het algemeen wordt de beslissing om ethisch te investeren genomen door een ad hoc werkgroep in elke gemeente (onder wie de gemeenteontvanger) als gevolg van een voorstel tot resolutie vanwege een of meerdere gemeenteadviseurs. 35

46/78

6.1.5 Analyse gemeentelijk niveau

6.1.5.1 Gemeenten met initiatieven die SEE-criteria hanteren Om een visueel idee te hebben van de verspreiding van de gemeenten die SEE-criteria hanteren, hebben wij de gemeenten die initiatieven hebben die SEE-criteria hanteren op een landkaart gemarkeerd. Figuur 8: Kartografie van de MVI-gemeenten

Bron: Kaart tot stand gebracht op basis van de steekproef uitgevoerd door het Réseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen (maart-april 2009)

Dankzij de enquête kwamen twee hoofdredenen naar voren inzake de hantering van SEE-criteria door de gemeenten: ze doen dat eerst en vooral uit overtuiging (in 41% van de gevallen) en ten tweede door de combinatie van financieel en maatschappelijk rendement (38%). Het feit dat hun financiële gesprekspartner hen heeft voorgesteld SEE-producten te gebruiken is eveneens een aangehaalde reden (8%). Ook al wordt deze reden weinig vernoemd, toch lijkt ons het antwoord “als voorbeeldfunctie” zeer interessant. Dit toont het verantwoordelijkheidsgevoel van de gemeenten tegenover hun burgers aan. Het ziet ernaar uit dat de gemeenten met SEE-beleggingen overtuigd zijn van de juistheid van hun investeringen, maar ook van hun financieel en maatschappelijk rendement.

47/78

Figuur 9: Aangehaalde redenen om SEE-criteria te hanteren – MVI-gemeenten

Redenen om SEE-criteria te hanteren

Bron : Steekproef uitgevoerd door het Réseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen (maart-april 2009)

Op de vraag “Zou u een groter bedrag willen sparen of beleggen in financiële producten met SEEcriteria?” geeft een aanzienlijk gedeelte van de gemeenten een enthousiast antwoord (36% van de antwoorden). Bovendien omvat het gedeelte “andere” ook vijf voorwaardelijke opmerkingen bij een bevestigend antwoord onder voorbehoud van een correcte rentabiliteit, soepelheid en garantie van producten met SEE-criteria. Toch blijft een deel van de respondenten twijfelen (21%) en slechts een klein gedeelte geeft een negatief antwoord (9%).

Figuur 10: De wil om meer te sparen of te beleggen in financiële producten met SEE-criteria – MVI-gemeenten

Zou u een groter bedrag willen sparen of beleggen in financiële producten met SEE-criteria?


48/78

Wat betreft de initiatieven die moeten worden genomen om de openbare besturen ertoe aan te sporen grotere bedragen te sparen en te beleggen in SEE-producten, kunnen de open antwoorden in zes soorten van eisen ondergebracht worden. De eerste is van financiële aard: de gemeenten bevestigen dat zij meer zouden kunnen investeren in SEE-producten indien deze een voldoende en gegarandeerd rendement zouden hebben (7 keer vernoemd op 22 ontvangen antwoorden)36. De tweede betreft de noodzaak aan een aanbod dat aan de behoeften is aangepast (5/22). Op de derde plaats is er sprake van de nood aan relevante informatie over het thema (4/22). Vervolgens wordt een initiatief van politieke aard vermeld, met name de noodzaak om de mandatarissen te sensibiliseren of te overtuigen (3/22). Op de vijfde plaats komt het thema van de feitelijke financiën van de gemeente, waarbij sommige vermelden dat zij geen middelen hebben om te kunnen investeren (2/22). Tot slot wordt de idee naar voren geschoven om een fiscale stimulans te geven om meer te investeren in SEE-producten (1/22). Voor de initiatieven uitgaande van de regering kunnen de voorstellen gebundeld worden in vijf kernideeën. Eerst en vooral wordt in bijna de helft van de antwoorden voorgesteld een wettelijk kader in te voeren dat de te volgen SEE-criteria bepaalt en een percentage van het vermogen dat volgens deze criteria moet worden geïnvesteerd (10/23). Vervolgens opperen verscheidene gemeenten de oplossing van een fiscale stimulans voor de investeringen in SEE-producten (4/23). Een derde initiatief betreft de financiële middelen van de gemeenten: deze vragen aanvullende inkomsten (2/23) of een kapitaalsgarantie door het gemeentefonds (2/23) of ook een rendementsgarantie (1/23). Op de vierde plaats komt de noodzaak aan relevante informatie en aan sensibilisering (2/23). Tot slot wordt ook hier de idee aangehaald dat de overheden in het algemeen het voorbeeld moeten geven (1/23). Samengevat betreffen de door de gemeenten voorgestelde initiatieven drie grote eisengroepen: een gunstiger wettelijk kader, een productaanbod dat meer is aangepast aan hun behoeften en een betere informering, sensibilisering en promotie van financiële producten met SEE-criteria.

6.1.5.2 Gemeenten die geen initiatieven hebben die SEE-criteria hanteren De algemene initiatieven die de gemeenten voorstellen om hun vermogen te sparen of te beleggen in SEE-producten zijn een goede afspiegeling van de omschrijving van de redenen waarom de andere gemeenten dit niet doen. Zo onderscheidt de enquête zes goed vertegenwoordigde antwoordgroepen en een andere interessante opmerking. De noodzaak aan duidelijke en nauwkeurige informatie over SEE-producten wordt verreweg het vaakst vernoemd en lijkt een voorwaarde te zijn opdat de gemeenten de stap zouden zetten (31/73). Tweede cruciale element: het rendement garanderen (15/73). Dit verzoek zou aan de financiële instellingen kunnen worden gericht. Ten derde moet het aanbod aan SEE-producten aangepast zijn aan de behoeften van de gemeenten, dit wil zeggen dat zij soepelheid en flexibiliteit moeten bieden op het vlak van garantie, rendement, mogelijkheid tot intrekking, veiligheid, enz. (10/73)

36

Wij geven de antwoordcijfers hierna in afgekorte vorm weer “7/22”.

49/78

Ook de noodzaak aan een wettelijk kader dat een kwaliteitsnorm bepaalt voor SEE-producten en dat de openbare besturen ertoe verplicht een percentage in dergelijke producten te investeren wordt naar voren gebracht (7/73). Vervolgens zijn er bepaalde gemeenten die werkelijk kleine begrotingen hebben en die dus grotere financieringen vragen zodat zij op het einde van het jaar een overschot zouden hebben (en geen schulden) dat zij eventueel in SEE-producten zouden kunnen investeren (5/73). Tot slot vermelden enkele respondenten de noodzaak om de mandatarissen meer te sensibiliseren rond dit thema (4/73). Een gemeente stelt een uitwisseling van goede praktijken voor tussen verschillende gemeenten. Dit voorstel uitvoeren zou inderdaad een heilzaam effect kunnen hebben, want er zou rekening worden gehouden met de realiteit op het terrein en het zou ook kunnen helpen om een meer overkoepelend informatieprogramma uit te werken, bestemd voor de mandatarissen en de verantwoordelijken voor het vermogen (1/73). Wat betreft de initiatieven die meer in het bijzonder door de regering zouden kunnen worden genomen, worden zes soorten van antwoorden voorgesteld. Opnieuw wijzen de respondenten op de noodzaak aan informatie, een tekortkoming die door een regeringsinitiatief zou kunnen worden verholpen (15/39). Dan volgt de noodzaak om het wettelijk kader te organiseren om beleggen en sparen in SEE-producten te stimuleren (6/39). Ten derde is er - als maatregel die door de regering kan worden genomen - de fiscale of economische stimulans waarbij openbare besturen die in SEE-producten investeren een voordeel zouden krijgen (5/39). Op de vierde en vijfde plaats worden maatregelen voorgesteld waarbij de regering de financiële instellingen ofwel betere voorwaarden voor SEE-producten zou opleggen (4/39), of waarbij zij hen ertoe zou verplichten SEE-criteria te hanteren voor de producten die aan openbare besturen worden aangeboden (3/39). Ook de noodzaak om de besluitvormers te sensibiliseren voor dit thema wordt vermeld (3/39), evenals de mogelijkheid om eventuele verliezen te compenseren indien het rendement van de SEE-producten lager zou zijn dan dat van de traditionele producten (2/39). Wij merken op dat een gemeente meent dat de regering niet tussenbeide moet komen en dat enkel de wet van vraag en aanbod het al dan niet beleggen in SEE-producten in goede banen moet leiden (1/39). Daarnaast werden nog enkele andere interessante opmerkingen gemaakt. Zo investeren bepaalde gemeenten in schatkistcertificaten en zij beschouwen dit als “niet onethische” beleggingen. Er lijkt ook een verborgen overtuiging te zijn dat het noodzakelijk is om beleggingen op lange termijn te doen voor SEEproducten. Dit toont aan dat de spaarproducten met SEE-criteria niet (goed) gekend zijn. Tot slot is er een duidelijke behoefte om de risico’s van gemeentelijke investeringen tot een minimum te beperken; deze behoefte valt enerzijds te verklaren door de verantwoordelijkheid tegenover de belastingbetalers en anderzijds door de verliezen die de financiële crisis heeft veroorzaakt.

50/78

6.1.5.3 Algemene conclusies inzake de gemeenten De door de gemeenten voorgestelde initiatieven stemmen grotendeels overeen met het feit of zij al dan niet sparen of beleggen in financiële producten met SEE-criteria. De relevante voorstellen die het vaakst weerkeren zijn de volgende: −betere, vlot toegankelijke en begrijpelijke informatie die de mogelijkheden van financiële producten met SEE-criteria uitlegt −een aanbod aan financiële producten met SEE-criteria dat past bij hun behoeften op het vlak van beleggingsduur (vaak op korte, zelfs zeer korte termijn), kapitaal-, rente- en risicogarantie en de mogelijkheid tot intrekking −een wettelijk kader dat twee hoofdtaken zou hebben: een norm vastleggen inzake de financiële producten met SEE-criteria om greenwashing te vermijden en een percentage van het vermogen opleggen dat in dergelijke producten moet worden geïnvesteerd. Voor de volledigheid moeten wij het nog even hebben over de vragen die niet werden geanalyseerd. Enerzijds hebben de gevraagde inlichtingen over het type van gehanteerde criteria (positief, negatief of solidair), het openbaar maken van de informatie en de controle weinig antwoorden opgeleverd en zij hebben aangetoond dat er verwarring heerste omtrent de gevraagde informatie. Terwijl wij wilden te weten komen of de openbare besturen nauwkeurige bestekken over deze thema’s hebben, gaven zij ons de door hun financiële instellingen gebruikte methodes als antwoord. Wij hebben die antwoorden bijgevolg niet gebruikt. Anderzijds lijkt – bij de specifieke vragen aan de gemeenten – het feit dat men “een gemeente voor Birma” 37 is of een gemeente met een “Mayor for Peace”38 geenszins een invloed te hebben op het algemene investeringsbeleid van de gemeente. Wij achten het gepast hier te vermelden dat de beweging Intal39 probeert de gemeenten op te roepen om zich tegen de investeringen van Dexia in Israël te verzetten. Dit zal misschien hun volgende beleggingen beïnvloeden... Tot slot is de grote meerderheid van de antwoorden op de vraag “Past het hanteren van SEE-criteria volgens u binnen de realisatie van Agenda 21?” “weet niet”, blanco en zes keer “neen”. De vier “ja”antwoorden geven algemene uitleg over duurzame ontwikkeling en microkrediet.

Gemeenten die de democraten in Birma ondersteunen. Meer informatie (in het Frans) op: http://www.birmanie.net/07_actions_0602.php of via www.netwerkvlaanderen.be 38 Mayors for Peace is een ngo met een adviserend statuut met als opdracht het internationale publiek te sensibiliseren over de noodzaak om kernwapens af te schaffen en om bij te dragen tot het verwezenlijken van echte en duurzame vrede in de wereld. Meer informatie op http://www.mayorsforpeace.org/english/outlines/objective.html. 39 Online petitie “Israël koloniseert - Dexia financiert" beschikbaar op internet: http://www.intal.be/nl/article/line-petitie-van-de-dexia-campagne-gelanceerd 37

51/78

6.2 Standpunt van de voornaamste Belgische financiële instellingen die financiële producten met SEE-criteria aanbieden 40 6.2.1 Inleiding Om ook een ander standpunt te hebben dan enkel dat van de openbare besturen hebben wij de vijf voornaamste Belgische financiële instellingen geïnterviewd over hun relaties met de verschillende diensten binnen de overheden. Zij werden geraadpleegd op basis van een reeks vragen (bijlage 3). Omdat wat zij meedeelden gevoelige informatie betreft, hebben wij ons ertoe verbonden de uitspraken van de geïnterviewden niet uitdrukkelijk weer te geven. Wij zullen dus per thema een synthese van de informatie geven. De ondervraagde financiële instellingen hebben te maken met alle overheidsniveaus, van gemeenten tot intercommunales, via de provincies, de gewesten en het federale niveau. Wat betreft het soort van financieel product met SEE-criteria zoeken de openbare besturen beleggingen of spaarplannen op korte termijn, met rendements- en risicogaranties. In bepaalde gevallen worden financiële producten op langere termijn aanbevolen, bijvoorbeeld voor de pensioenfondsen. 6.2.2 Specifieke wensen inzake de SEE-producten Volgens de ondervraagde financiële instellingen stellen zij in de eerste plaats vast dat weinig aanvragen voor SEE-producten uitgaan van de openbare besturen zelf en dat deze weinig verschil vertonen tussen de verschillende diensten of overheidsniveaus. Eén financiële instelling benadrukte het feit dat zij veeleer zelf haar producten gaat voorstellen dan omgekeerd. Bovendien geeft men ons duidelijk mee dat er bij deze enkele aanvragen slechts heel zelden eentje zit waarbij de openbare besturen een nauwkeurig bestek hebben over het soort van SEE-criteria dat zij zoeken (positief, negatief of solidair). Het proces verloopt meestal omgekeerd: de openbare besturen richten zich tot de financiële instellingen om hun aanbod aan SEE-producten te kennen en kiezen vervolgens hun product (en de ermee overeenstemmende SEE-criteria) uit het aanbod. Op het vlak van de transparantie, kwaliteit en controle van de SEE-criteria zijn er over het algemeen nog veel minder aanvragen te noteren. Sommige geïnterviewde verantwoordelijken verklaren dit gebrek aan verzoeken door het feit dat de openbare besturen een nauwkeurige en uitvoerige beschrijving krijgen van heel het huisbeleid, inclusief van de transparantie, kwaliteit en controle van de SEE-criteria, wanneer zij een SEE-product hebben gekozen. Daardoor hebben de openbare besturen niet veel vragen meer over deze punten. Anderen verklaren dit door het heersende vertrouwen waardoor de besturen geen behoefte hebben aan verdere garanties. Indien er hieromtrent toch vragen zijn, heeft elke geïnterviewde financiële instelling tot slot haar eigen systeem om de transparantie, kwaliteit en controle van de bij elk financieel product gehanteerde SEEcriteria te garanderen, of het nu gaat om de hantering van het Ethibel-label of het werk van de interne onderzoeksafdeling. Over de financiële kenmerken van de financiële producten daarentegen winnen de openbare besturen wel inlichtingen in en verlangen zij verscheidene elementen. Zij hebben steeds specifieke wensen zoals de AAA-rating, een kapitaals- en rendementsgarantie, soepelheid en zekerheid. Dit is traditioneel een voorzichtig cliënteel, die het overheidsgeld “als een goede huisvader” moet beheren zonder grote risico’s te nemen. 40

Referenties van de geïnterviewden van de financiële instellingen zijn beschikbaar in hoofdstuk 8.

52/78

Een financiële instelling wijst ons erop dat de meeste aanvragen gaan over de pensioenfondsen, waar een zekere flexibiliteit noodzakelijk is, bijvoorbeeld de mogelijkheid om meer of minder bij te dragen naargelang van het jaar of om indien nodig een deel van de reserves terug te trekken. Er werd ons ook een bijzonderheid gemeld over de werkwijze van de gemeenteontvangers. Wanneer zij bedragen beleggen voor een periode van minder dan 12 maanden, werken zij autonoom en moeten zij dus geen toestemming van de schepenen vragen. Voor beleggingen voor een periode van meer dan 12 maanden daarentegen moeten zij de toestemming krijgen van hun hiërarchische oversten, wat administratieve rompslomp met zich mee kan brengen en dus een knelpunt kan vormen. Daarom zoeken zij vaak investeringen op korte, zelfs op zeer korte termijn. Kortom, de handelwijze van de openbare besturen op het vlak van specifieke wensen inzake SEEproducten is veeleer een trouwe afspiegeling van de antwoorden die wij van de openbare besturen kregen. Er is een reële bekommernis over de financiële kenmerken van de SEE-producten, maar de extra-financiële criteria lijken vaak al meteen te worden aanvaard, zonder verder onderzoek door de openbare besturen.

6.2.3 Knelpunten en motiveringen om met SEE-criteria te investeren Uit de gesprekken met de financiële instellingen kon een reeks knelpunten en aanbevelingen worden geïdentificeerd. Wij hebben de financiële instellingen ondervraagd over het percentage dat over het algemeen wordt geïnvesteerd in SEE-producten. De antwoorden liepen sterk uiteen, gaande van minder dan 5% tot 40% van het vermogen. Eén antwoord vermeldde hieromtrent dat wanneer een openbare dienst overtuigd is van de investering in een SEEproduct, die zelfs tot 100% van zijn vermogen kan investeren. De algemene regel lijkt er evenwel op te wijzen dat slechts een klein gedeelte van het vermogen met SEE-criteria wordt geïnvesteerd. Er zijn veel en uiteenlopende redenen. Tot de vaakst vernoemde knelpunten behoren het niet kennen van of de onwetendheid over het domein van het maatschappelijk verantwoord investeren, maar ook van zijn uitdagingen en zijn terminologie (ethisch, duurzaam, verantwoord, sustainable...). Een ander belangrijk obstakel lijkt het gebrek aan een duidelijk normenkader te zijn: “wat is MVI en wat is het niet?”. Het “praktisch conservatisme” van bepaalde overheidsdiensten wordt ook vaak vernoemd als knelpunt bij SEE-investeringen. De openbare besturen halen als reden ook de vrees aan dat het rendement van de SEE-producten lager zou liggen en dat hun risico’s groter zouden zijn. Er worden ook nog andere reden naar voren geschoven, zoals het feit dat het aanbod niet altijd is aangepast aan de financiële behoeften van de openbare besturen of, meer categorisch, het feit dat men geen interesse heeft voor SEE-criteria. Wanneer een openbaar bestuur middelen investeert of belegt in SEE-producten zijn er verschillende argumenten die dit standpunt verklaren. Zo omvatten de motiveringen, volgens de respondenten, het feit dat de financiële instellingen dergelijke producten voorstellen. Een andere vernoemde reden is de overtuiging van bepaalde openbare mandatarissen. Bepaalde financiële instellingen vermeldden eveneens het wettelijk kader als motivering. Zij schrijven deze handelwijze meer bepaald toe aan de Brusselse ordonnantie die in punt 4.1.1.1 wordt beschreven. Dit is interessant want bij de antwoorden van de openbare besturen zijn er zeer weinig (één enkel) die naar deze ordonnantie verwijzen. Bovendien hebben de personen die in het kader van de beschrijving van de ordonnantie werden geïnterviewd geen weet van enig bestuur (overheidsdiensten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of Brusselse gemeenten) dat de voorwaarden van de ordonnatie zou hebben nageleefd.

53/78

Tot slot vormen ook de mogelijkheid om op politiek vlak te scoren of om het voorbeeld te geven belangrijke redenen voor een openbaar bestuur bij de keuze van een SEE-investering.

6.2.4 Initiatieven om meer te investeren in SEE-producten Om over het standpunt van de financiële instellingen te beschikken, hebben wij hen gevraagd welke initiatieven de regering of zijzelf zouden kunnen nemen om het bedrag dat met SEE-criteria wordt belegd te verhogen. Regeringsinitiatieven Om het gebrek aan informatie binnen de verschillende overheidsdiensten op te vangen, stelt een financiële instelling voor per openbaar bestuur een specialist inzake ethisch financieren aan te stellen (met gebruik van interne middelen). Dit zou helpen bij de didactische inspanning die nodig is om het maatschappelijk verantwoord investeren beter bekend te maken. Er zouden eveneens partnerschappen kunnen worden voorzien met ngo’s die al in deze sector werken. De regering heeft een voorbeeldfunctie en zou de verschillende overheidsdiensten moeten sensibiliseren voor MVI en de uitdagingen ervan uitleggen. Verscheidene financiële instellingen vragen dringend een wettelijk kader ter zake. Dit kader zou meerdere taken hebben, waaronder een volstrekte transparantie opleggen tegenover elk financieel product, dit wil zeggen dat de gehanteerde SEE-criteria duidelijk zijn en dat de informatie errond vlot toegankelijk is voor iedereen. Het voorstel inzake een norm die duidelijk bepaalt welke producten als MVI worden beschouwd werd tal van keren vermeld maar ook betwist. Het is dus een controversieel voorstel. Bepaalde instellingen steunen ronduit de idee en zouden willen dat MVI nauwkeurig wordt gedefinieerd. Zij hebben het over een gemeenschappelijke basis van de MVI-producten die zich zou kunnen baseren op de ondertekende internationale verdragen inzake arbeid en bewapening41. Eén instelling stelt zich zelfs een soort van “Nationale MVI-raad” voor. Een andere instelling daarentegen wil niet dat de norm beslist zou worden door de regering, maar wil veeleer dat de instellingen uiterst transparant zouden zijn en dat het aan de klant zou zijn om te beslissen hoe streng de SEE-criteria moeten zijn. Een andere wetgevende taak van de regering zou er tot slot in kunnen bestaan de officiële mededeling van het percentage van het vermogen dat met SEE-criteria is geïnvesteerd te verplichten. Dat zou interesse en wellicht ook vraag doen ontstaan. Andere zijn meer categoriek en verklaren dat de regering verplichtingen zou moeten opleggen om de openbare besturen ertoe aan te sporen/te verplichten met SEE-criteria te investeren. Er wordt ook een meer specifieke aanbeveling in twee fasen geopperd: 1) de regering zou alle overheden ertoe moeten verplichten een pensioenfonds op te richten 2) aangezien de pensioenfondsen en meerdere SEE-producten over het algemeen beleggingen op lange termijn zijn, zouden bijgevolg beide ideeën met elkaar moeten worden verbonden en zouden de pensioenfondsen verplicht SEE-criteria moeten hebben. Initiatieven van de financiële sector De initiatieven die de financiële instellingen kunnen nemen om hogere bedragen te doen beleggen met SEE-criteria zijn talrijk. Een voorstel dat herhaaldelijk opduikt is een beter aanbod van SEE-producten: deze producten moeten eenvoudig, begrijpelijk en flexibel zijn om tegemoet te komen aan de behoeften van de openbare besturen. Er zouden financiële producten ter beschikking moeten worden gesteld die overeenkomen met de kenmerken die de openbare besturen in dergelijke producten zoeken (bijvoorbeeld

Deze overwegingen sluiten gedeeltelijk aan bij de aanbevelingen van de Étude portant sur une proposition de définition d’une norme légale d’investissement socialement responsable, Réseau Financement Alternatif, Bayot B., Coekelbergh S. en Demoustiez A., december 2008. 41

54/78

AAA-rating, een kapitaals- en rendementsgarantie, flexibiliteit en zekerheid), maar met een filter van SEEcriteria. De financiële instellingen stellen eveneens voor beter en meer te communiceren over hun SEE-producten om zo de onwetendheid erover te verminderen. Bepaalde financiële instellingen menen dat dit initiatief om SEE-producten te promoten niet tot hun bevoegdheid behoort. Andere zijn gematigder en beweren dat zij weliswaar een sturende rol kunnen uitoefenen door financiële producten met SEE-criteria voor te stellen, maar dat zij geen verplichtingen kunnen opleggen. Eén instelling gebruikt ook het argument van het rendement. Zij omschrijft dit idee uitvoerig door te beweren dat verscheidene studies hebben aangetoond dat SEE-beleggingen dezelfde tendensen volgen als de andere producten inzake rendement, maar dat het – indien SEE-beleggingen deze laatste zouden moeten overtreffen – van gezond financieel verstand zou getuigen om met SEE-criteria te investeren. Tot slot bestaat een ander geopperd voorstel eruit een prijs te organiseren voor de openbare besturen die van een goede “MVI-houding” zouden getuigen, met andere woorden die een groot percentage van hun vermogen in financiële producten met SEE-criteria zouden investeren. De bedoeling is de openbare besturen aan te moedigen en effectief te doen handelen door hun vermogen te investeren in financiële producten met SEE-criteria. Deze prijs zou worden georganiseerd door ngo’s, de regering en financiële instellingen.

55/78

7 Aanbevelingen Sparen en beleggen rekening houdend met sociale en ecologische criteria zit duidelijk in de lift. Meer en meer openbare besturen en met hen verbonden diensten houden rekening met sociale, ecologische en ethische criteria in hun spaar- en beleggingsgedrag. De geleverde inspanningen groeien, maar er is nog veel ruimte voor verbetering.

7.1 Algemene aanbevelingen 7.1.1 Betere bekendmaking van het bestaande aanbod 24% van de gemeentes (die aan onze bevraging deelnamen en geen SEE-criteria integreren in hun spaar en beleggingsbeleid) geven gebrek aan kennis van het bestaande aanbod op als de voornaamste reden waarom ze geen SEE-criteria integreren in hun beleggingsbeleid. Voor federale en gewestelijke overheden onderzochten we de oorzaken van het niet hanteren van SEE-criteria niet. Ook bij hen is het niet onwaarschijnlijk dat onbekend onbemind maakt. Onze eerste aanbeveling ligt dan ook voor de hand. Het bestaande aanbod zou beter bekendgemaakt moeten worden. Diverse actoren kunnen hiertoe bijdragen. In eerste instantie de promotoren van dergelijke producten zelf. De actieve prospecties die Triodos Bank uitvoerde leverden duidelijk resultaten op. Waarop wachten de anderen? Ook betrokken koepel- en beroepsorganisaties zouden initiatieven kunnen nemen die bijdragen tot een betere bekendmaking van het aanbod. Koepelorganisaties voor steden en gemeentes, de beroepsorganisatie voor stadsontvangers, … zouden activiteiten kunnen inrichten waarop promotoren hun aanbod bekend komen maken. Ook federale en gewestelijke overheden en diensten zouden aangesproken kunnen worden. Nuttig daartoe zou zijn mochten de federale dienten en fondsen die potentieel in aanmerking zouden kunnen komen voor MVI in kaart gebracht worden. De aangeboden activiteiten zelf zouden de vorm kunnen aannemen van spaar- en beleggingsnamiddagen, debatavonden met stands voor promotoren, diverse aangepaste seminaries voor diverse overheidsniveau's, .. Ook zouden ze ervaringsuitwisselingen kunnen opzetten waarbij overheden met vragen en zij die degelijke oplossingen gevonden hebben de mogelijkheid krijgen om mekaar te ontmoeten. De overheid en de promotoren van het duurzaam sparen en beleggen (zoals RFA, Netwerk Vlaanderen en BELSIF) zouden hier een belangrijke faciliterende en stimulerende rol kunnen opnemen.

7.1.2 Praktische gids Onafhankelijke actoren zouden ook een kleine praktische gids kunnen uitwerken en aanbieden. Deze gids zou voorbeelden kunnen bevatten van betere investeringspraktijken per overheidsniveau, voorbeelden van het bestaande aanbod in functie van de specfieke behoeften en antwoorden op bestaande vooroordelen kunnen geven.

7.1.3 Transparantie van het aanbod 21% van de gemeentes (die aan onze bevraging deelnamen en die geen SEE-criteria integreren in

56/78

hun spaar en beleggingsbeleid) geven aan dat een gebrek aan transparantie bij de betrokken producten de reden is waarom ze niet aan Maatschappelijk Verantwoord Investeren (MVI) doen. De door hen gevraagde transparantie betreft zowel de gehanteerde SEE-criteria, de onderzoeksmethodiek, de rendementen, de portefeuille, … Financiële instellingen kunnen hier nog belangrijk werk verzetten. Ook de overheid zou een bijdrage kunnen leveren door over te gaan tot het opleggen van een minimum aan transparantievereisten. We menen evenwel dat transparantie alleen niet de oplossing zal bieden. De overheid spant zich o.i. beter in om onderstaande drempels weg te werken. 7.1.4 Minimale norm Transparantie op zich biedt immers niet de oplossing. Ook wie als potentieel investeerder het aanbod netjes in kaart heeft kan dikwijls nog geen keuze maken.. Alle aanbieders en producten pretenderen immers dat ze duurzaam, ethisch, enz. zijn. Het kaf van het koren scheiden is geen makkelijke oefening. Dikwijls is het een individuele ambtenaar of het bestuur van een overheidsdienst die een keuze uit het aanbod moet maken. Meerdere investeerders en potentiële investeerders geven aan dat ze niet de expertise hebben om uit te maken welke producten effectief duurzaam zijn en welke niet. Vraag is bovendien of het wel aan een individuele ambtenaar of dienst is om uit te maken wat maatschappelijk verantwoord sparen of beleggen met belastinggeld moet inhouden? Is die persoon of dienst daarvoor wel uitgerust en aangesteld? Meerdere respondenten geven dan ook aan dat de overheid het hen makkelijker zou maken mocht ze richtlijnen, een label of een norm uitwerken, die bepaalt aan welke SEE-criteria producten waarin overheidsgeld belegd wordt, zouden moeten voldoen. Concreet kan de norm resulteren in een lijst met producten waarin publieke overheden mogen sparen of beleggen. Een door een hogere instantie (gewest, federaal, raad voor MVI, ..) opgestelde norm en lijst zal zorgen voor een klare lijn. Dat zal voor de betrokken ambtenaren het werk vergemakkelijken. Ze moeten dan zelf geen criteria meer uitwerken en de aangeboden producten onderzoeken. Een dergelijke minimale norm zorgt ook voor een duidelijke beleidslijn en dus efficiëntie in plaats van individuele versnippering en aarzelingen in het beleid. De norm en lijst zullen tot slot ook zorgen voor een gegarandeerde minimumkwaliteit bij het beleggen van overheidsgeld. 7.1.5 Inhoud minimale norm vastleggen Wat zou een minimale norm voor het sparen en beleggen van overheidsgelden kunnen inhouden? In de gesprekken die we hierover voerden, werd vooral verwezen naar het respect voor internationale wetten en verdragen die de overheid ratificeerde. . Producten waarin overheidsgeld gespaard of belegd wordt zouden minimaal moeten investeren in bedrijven en initiatieven die door de overheid onderschreven wetten en verdragen respecteren. Réseau Financement Alternatif heeft terzake trouwens een studie en een door een ruim middenveld onderschreven voorstel42 gepubliceerd. Dit voorstel bevat naast minimale beleggingscriteria, ook voorwaarden met betrekking tot een 42 http://www.ecosocdoc.be/static/module/bibliographyDocument/document/001/234.pdf

57/78

degelijke externe controle en een minimale transparantie. Waarmee het vorstel ook tegemoet komt aan de transparantie-vraag van veel openbare besturen. 7.1.6 Juridische duidelijkheid scheppen Vooral door stadsontvangers wordt aangehaald dat sparen of beleggen met SEE-criteria in tegenspraak zou zijn met hun opdracht. Drie vormen van tegenstelling werden naar voren gebracht. Vooreerst zou MVI in tegenspraak zijn met de plicht van de stadsontvangers om een zo groot mogelijk financieel rendement te realiseren. Stilaan dringt bij de stadsontvangers het inzicht wel door dat duurzaam beleggen niet ten koste hoeft te gaan van het financieel rendement. Op de achtergrond blijft evenwel de vrees aanwezig dat indien men zou kiezen voor een ethische variant en deze keuze zou leiden tot een kleinere opbrengst, de keuze voor een duurzame variant hen ten kwade geduid zal worden. Sommigen halen zelfs aan dat ze persoonlijk aansprakelijk gesteld kunnen worden. Vervolgens wordt aangehaald dat men als een voorzichtige goede huisvader te werk moet gaan. Sommigen vrezen nog steeds dat duurzaam sparen en beleggen als te avontuurlijk beleggen beschouwd kan worden. Ze vrezen ook hier voor een persoonlijke aansprakelijkheid. Tot slot wordt aangegeven dat beleggingen voor meer dan een jaar uit den boze zijn. Om zich tegen deze (vermeende) tegenstrijdigheden in te dekken hebben een aantal stadsontvangers een expliciete goedkeuring tot sparen en beleggen met SEE-criteria gevraagd aan de gemeenteraad. Een onnodige omweg. De aangehaalde opvattingen en interpretaties zijn immers foutief en makkelijk te ontkrachten. Wanneer evenwel NGO’s of financiële instellingen voor de ontkrachtende argumenten zorgen, komt dat onvoldoende geloofwaardig over. Het is een hiërarchische overste die voor de betrokken ambtenaren of diensten deze duidelijk moet verschaffen. Het is aan de respectievelijke betrokken overheden om via bijvoorbeeld een rondschrijven de juridische onduidelijkheden weg te nemen. Ambtenaren die binnen hun functie kiezen voor sparen en beleggen met SEE-criteria dienen door de bevoegde overheden vrijgesteld te worden van mogelijke vervolgingen omwille van die keuze. 7.1.7 Meer zichtbaarheid (visibiliteit) Diverse gesprekspartners benadrukten het belang van outinggedrag. Openbare besturen die SEEcriteria hanteren, dienen deze praktijk meer publiek te maken. Een dergelijke bekendmaking geeft immers een belangrijk stimulerend signaal aan de gewone man/vrouw in de straat. Impliciet geeft dergelijke bekendmaking immers aan dat kiezen voor duurzaam sparen en beleggen een verantwoorde vorm van sparen en beleggen is, want ook de overheid doet het. Een bekendmaking geeft de betrokken politici bovendien de mogelijkheid om positief in het nieuws te komen. Meer visibiliteit kan ook verleend worden door derde partijen: koepels, beroepsorganisaties, organisaties die SEE promoten, onderzoekers, .. . Zij kunnen betere praktijken bekend maken en op die manier voor een grotere en inspirerende zichtbaarheid zorgen. In de bekendmaking kan ook een positief competitie-element ingebouwd worden. Waarom geen prijzen verlenen aan openbare besturen met : het grootste percentage, grootste bedrag, meest solidaire vorm, … aan SEE-beleggingen? De zichtbaarheid van de genomen initiatieven zou ook verhoogd kunnen worden wanneer de toegepaste praktijken op een systematische manier geëvalueerd zouden worden. Er zou een rating voor het spaar- en beleggingsgedrag van openbare besturen kunnen ontwikkeld worden. Een rating die achterblijvers en onverantwoordelijken te kijk zet en voortrekkers op een voetstuk

58/78

plaatst; Een rating ook die ruimte biedt voor progressie (meerdere sterren bijvoorbeeld). Een rating die ervoor zorgt dat men beter scoort naarmate meer en degelijker volgens SEE-criteria belegd wordt, een rating die ook de verstrekte transparantie in rekening brengt. 7.1.8 Meer diversiteit in het aanbod Een goed rendement en zo weinig mogelijk risico, dat is waar zowat alle betrokken overheden en diensten naar op zoek gaan. Tevens zoekt men naar producten die de nodige soepelheid bieden op het vlak van stortingen en opnames. Dikwijls gaat het ook om beleggingen op de korte termijn. Weinig banken bieden hier voldoende diversiteit aan. Geen enkele bank biedt bijvoorbeeld zowel een duurzame termijnrekening als een duurzaam money-market product aan. Openbare besturen of diensten die op zoek gaan naar duurzame beleggingsmogelijkheden voor de pensioenfondsen van hun personeel doen aan pionierswerk. Aangepast productaanbod is nog erg beperkt. Meer onderzoek op dit vlak is gewenst. De vraag is zeker groeiende, maar hopelijk zakt ze niet in mekaar bij gebrek aan een aangepast aanbod. Duurzaam beleggen staat momenteel gelijk met investeren in bedrijven en initiatieven van wie de effecten op de beurs verhandeld worden. Vele bedrijven en initiatieven met een grote sociale en ecologische meerwaarde zijn evenwel niet op de beurs verhandelbaar. Financiële productontwikkelaars zouden producten op de markt kunnen brengen die ook in nietbeursgenoteerde initiatieven investeren. Overheden zouden bij hun beleggingskeuzes verder kunnen kijken dan de producten die door financiële instellingen aangeboden worden. Waarom zouden ze een deel van hun middelen niet investeren in de sociale economie of waarom niet in op sociale en ecologische criteria gescreende overheidsinitiatieven? 7.1.9 MVI structureel verankeren in het beleid We stellen vast dat de aandacht voor sparen en beleggen met SEE-criteria weliswaar toeneemt, maar geen wezenlijk onderdeel uitmaakt van het beleid van de meeste openbare besturen. Het is in veel gevallen slechts een losstaand en éénmalig aandachtspunt. Om wezenlijk aan belang te winnen zou het beleid met betrekking tot MVI verankert moeten worden in het algemeen beleid van een openbaar bestuur. Hieronder volgen enkele voorbeelden van hoe dit zou kunnen. Via omzet-targets en een groeipad Een MVI-beleid structureel verankeren kan door targets te bepalen en zich in een groeipad in te schrijven. Openbare besturen zouden kunnen inschrijven dat bijvoorbeeld minimaal 20% van de geldreserves met SEE-criteria belegd moet worden en dat dit percentage tegen 2012 moet opgeklommen zijn tot 50%. Via verankering in het aankoop- en/of aanbestedingsbeleid Vele openbare besturen introduceren duurzaamheidscriteria in hun aankoop- en aanbestedingsbeleid. Sparen en beleggen met SEE-criteria kan integraal deel uitmaken van dergelijk beleid. Het zou expliciet in dat beleid opgenomen moeten worden. Via Mayors for Peace en Gemeentes voor Birma Gemeentes die zich in deze acties inschrijven en deze consequent willen realiseren werken best een beleid uit waardoor ze niet sparen of beleggen in de wapenindustrie en/of in bedrijven actief in Birma. Via structurele publieke rapportering, evaluatie en bijsturing Omdat MVI zich niet zou beperken tot een éénmalige niet gecontroleerde ingreep wordt best voorzien in een jaarlijkse publieke rapportering, evaluatie en bijsturing.

59/78

7.2 Aanbevelingen per doelgroep Wanneer we voorgaande aanbevelingen toewijzen aan specifieke doelgroepen dan komen we tot onderstaand samenvattend to-do lijstje :

7.2.1 Voor overheden : • MVI (targets) structureel verankeren in het beleid • Een minimale norm met betrekking tot voor overheid aanvaardbare MVI-producten ontwikkelen • Duidelijkheid verschaffen over de juridische verantwoordelijkheid van betrokken ambtenaren

7.2.2 Voor financiële instellingen • Actief de ontwikkelde producten promoten bij openbare besturen • De transparantie van de aangeboden producten verzorgen • Een voldoende gediversifieerd en aangepast aanbod ontwikkelen

7.2.3 Voor middenveldorganisaties • • • •

Het aanbod aan maatschappelijk verantwoorde spaar- en beleggingsproducten bekend maken Een praktische gids voor openbare besturen ontwikkelen en verspreiden Ervaringsuitwisselingen opzetten Een kwaliteitsevaluatie van de bestaande praktijken uitvoeren en bekendmaken

60/78

8 Referenties Ordonnantie van 12 mei 2006

• •

•

• •

• •

L'investissement socialement responsable, Rapport 2007, Réseau Financement Alternatif, Bernard Bayot, Annika Cayrol, Olivier Jérusalmy, 2007 Mondelinge vraag van mevrouw Anne Swaelens over “het verslag van het Financieel Coördinatiecentrum van het Brussel Hoofdstedelijk Gewest (FCCB) betreffende de sociaal verantwoorde investeringen” aan de heer Guy Vanhengel, integraal verslag van de Commissie voor de Financiën van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 26/05/2008 Vraag van de heer Didier Gosuin “over de controle op het naleven door de gemeenten van de verplichting om 10 % van hun beleggingsproducten toe te wijzen aan sociaal verantwoorde investeringen” aan de bevoegde minister van Financiën, Begroting, Openbaar ambt en Externe betrekkingen, antwoord nr. 1003, Vragen en Antwoorden van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 15/10/2008 Schriftelijke vraag nr. 1046 van de heer Didier Gosuin, Brussels volksvertegenwoordiger, over “het gebrek aan controle door uw bestuur op de beleggingen van de gemeenten en op het invoeren van een sociaal verantwoord investeringsbeleid” aan minister-president Charles Picqué. Antwoord van minister Guy Vanhengel op de schriftelijke vraag nr. 390 van mevrouw Marie-Paule Quix betreffende de “criteria inzake sociaal verantwoorde investeringen in de overheidsopdrachten voor financiële diensten van de overheden”, via e-mail bezorgd door de heer Tom Reinhard Telefoongesprek met Tom Reinhard, attaché, regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, kabinet Vanhengel, 03/04/2009 Telefoongesprek met Quentin Richard, verantwoordelijke Toezicht op de gemeenten, 07/04/2009

Voorstel van decreet in het Waalse Gewest • Investissement socialement responsable et argent public , Réseau Financement Alternatif, Lise Disneur, oktober 2008 • L'investissement socialement responsable, Rapport 2007, Réseau Financement Alternatif, Bernard Bayot, Annika Cayrol, Olivier Jérusalmy, 2007 • Le fédéral a la main pour des marchés publiques éthiques, nieuwsbrief nr. 117, Financité, http://www.financite.be/static/newsletters/67.html Kringloopsfonds • Website : http://www.kf-fesd.be/partners.htm • Jaarverslag 2007 • Statuten • Beheerscontract met de Belgische Staat • Gesprek met Jan Depoortere, Directeur, 26/03/2009 Nationale Loterij • Website : http://www.nationale-loterij.be/NL/Bedrijfsinfo/AboutUs/profildelentreprise/default.aspx • Financieel verslag 2007: http://www.nationale-loterij.be/Images/NL/NL-FINANCIER_tcm9-2624.pdf • Gesprek met Geert Crucke, Senior financial manager, 01/04/09 BIO

• •

Website www.b-i-o.be Jaarverslag BIO, 2007, http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/BIO-

61/78

• •

AR2007_complete_NL.pdf GPR Ex-ante analysis of BIO commitments, 2007, http://www.b-i-o.be/img/user/pdf/BIOAR2007_ complete_NL.pdf Gesprek met Alain Demuyter, Chief Financial Officer, 16/04/2009

Het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE) • http://www.frge.be / • 27 december 2005. – Programmawet, Titre III. — Diverse bepalingen Hoofdstuk VIII. — Duurzame ontwikkeling. Oprichting van het Fonds ter reductie van de globale energiekost. Moniteur Belge — 30.12.2005 − Ed. 2 — Belgisch staatsblad • 9 maart 2006. — Koninklijk besluit tot vaststelling van de statuten van het « Fonds ter reductie van de globale energiekost » Belgisch staatsblad — 09.11.2006 — Moniteur Belge • Koninklijk Besluit van 28 december 2006, tot toekenning van de Staatswaarborg voor leningen aan te gaan door het Fonds ter reductie van de globale energiekost. verschenen in het Belgisch Staatsblad van 9 januari 2007 • 1 juli 2006. — Koninklijk besluit tot vaststelling van het beheerscontract van het Fonds ter reductie van de globale energiekost Belgisch staatsblad — 06.07.2006 — Moniteur Belge • 2 juni 2006. — Koninklijk besluit houdende de definitie van de doelgroep van de meest behoeftigen van het Fonds ter reductie van de globale energiekost. Belgisch Staatsblad — 06.07.2006 — Moniteur Belge • Prospectus : http://www.frge.be/prospectus_frge_def.pdf • Gesprek met Isabel Haest, gedelegeerd bestuurder, 23/03/2009 Pensioenfonds van de Senatoren • L'investissement socialement responsable, Rapport 2007, Réseau Financement Alternatif, Bernard Bayot, Annika Cayrol, Olivier Jérusalmy, 2007 • Jaarrekeningen van het Pensioenfonds van de Senatoren, 2007 • Telefoongesprek met Josy Dubié, Quaestor van de Senaat 1999-2003, 01/04/2009 • Gesprek met Rita Moerman, verantwoordelijke van de financiële dienst, 03/04/2009 Toekomstfonds • Website : http://fin.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?fid=55 • IVA Vlaams Toekomstfonds, Jaarrapportering 2008 • Gesprek met Koen D’hondt, boekhouder van het Toekomstfonds Vlaamse Zorgfonds • Vlaamse regering, Persmededeling van de Vlaamse Regering vergadering van 29 november 2002, Reserves Zorgverzekering veilig en duurzaam belegd • Verslag vergadering van de Vlaamse regering van 29 november 2002 • Jaarverslag 2007 • Website : http://www.wvc.vlaanderen.be/juriwel/zorgverzekering/zorgfonds.htm • Website : http://www.vlaamsezorgverzekering.be/ • Decreet van 7 mei 2004 tot omvorming van het "Vlaams Zorgfonds" tot een intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid en tot wijziging van het decreet van 30 maart 1999 houdende de organisatie van de zorgverzekering (B.S.8.VI.2004,inw.1.IV.2006)., Gewijzigd bij Decr.24.VI.2005 (B.S.24.VIII.2005,), inw.1.IV.2006, Decr. 23.XII.2005 (B.S.2.II.2006, inw.1.IV.2006) • Organisatie en regeling van beheer en werking Vlaams Zorgfonds; Besluit van de Vlaamse Regering van 9 juni 2006 houdende regeling van het beheer en de werking van het Vlaams Zorgfonds (B.S.17.VIII.2006) • Adviesraad Vlaams Zorgfonds; Besluit van de Vlaamse Regering van 17 juli 2000

62/78

• • • •

betreffende de adviesraad bij het Vlaams Zorgfonds (B.S. 21.X.2000), Gewijzigd bij:B.Vl.Reg. .IX.2005 (B.S.23.IX.2005) Samenstelling Adviesraad, Ministerieel besluit van 26 september 2005 houdende de benoeming van de voorzitter en de leden van de adviesraad bij het Vlaams Zorgfonds, Gewijzigd bij: M.B.26.I.2007. Huishoudelijk reglement, Ministerieel besluit van 10 oktober 2005 houdende de goedkeuring van het huishoudelijk reglement van de adviesraad bij het Vlaams Zorgfonds. Gewijzigd bij: M.B. 13.VII.2006; Controle, Besluit van de Vlaamse Regering van 16 maart 2007 houdende de aanstelling van een commissaris bij het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid Vlaams Zorgfonds (B.S.10.IV.2007) Telefonisch contact op 29 april met Ilse Wynants, Adjunct Directeur.

Spaarfonds van de Vlaamse non-profit / social-profitsector • De beheersovereenkomst van 20 juli 2006 tussen de Vlaamse Gemeenschap en het Spaarfonds. De Vlaamse Gemeenschap, was voor de overeenkomst vertegenwoordigd door de Vlaamse Regering, in de persoon van mevrouw Inge Vervotte, Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, de heer Bert Anciaux, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel en mevrouw Kathleen Van Brempt, Vlaams minister van Mobiliteit, Sociale Economie en Gelijke Kansen. • Jaarverslag 2007 en 2008 • Telefonisch contact op 31 maart en diverse mails van Dirk Vermeulen, directeur Sociare, lid van de raad van bestuur van het Spaarfonds. ParticipatieMaatschappij Vlaanderen (PMV) • PMV Jaarverslag 2007 • Website : www.pmv.be • Gesprek met Marcel Van Handenhoven (Algemeen Manager), Daniël Schurmans (Business Unit Manager Duurzame Ontwikkeling), Ben Jehaes (Woordvoerder), 27/04/2009 Steekproef uitgevoerd door het Réseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen (maart-april 2009) Provincies Plaatsnaam Waals-Brabant Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Luxemburg

Naam & functie Jean-Bernard Rouge, provincieontvanger Petra de clus, provincieontvanger Francis Baeck, Financieel Directeur Raymond Bodarwé, provincieontvanger

Datum 2/04/2009 13:35 27/03/2009 10:16 27/03/2009 09:07 30/03/2009

Gemeenten Plaatsnaam Aiseau-Presles Arendonk Arlon Aubange Oudergem

Naam & functie Mevrouw COELST - receveuse commuale Luc Bouwen THILL Frédéric, receveur communal THILL-GOELFF Corinne, receveur local http://www.mr.be/news/2006/02/investissementssocialementresponsables--750

63/78

Datum 27/03/2009 11:53 24/03/2009 12:49 23/03/2009 08:47 23/03/2009 14:54 10/02/2006

Beauraing Begijnendijk Bekkevoort Berlaar Bertem Blankenberge Boechout Bonheiden Bornem Braine l'Alleud Brasschaat Brugge Buggenhout Calamine Comines-Warneton Deerlijk Dendermonde Diepenbeek Dilbeek Dison Dour Duffel Engis Etterbeek Eupen Evere Vorst Frasnes-Lez-Anvaing Geel Geetbets Gembloux Genappe Genk Gent Geraardsbergen Gerpinnes Gistel Glabbeek Grimbergen Haacht Haaltert Halle Hamme Hamois Hechtel-Eksel Heist od Berg Herselt Herzele Heuvelland Hoeselt Hulshout Huy

Pierre Demanet - receveur regional Josse Spits, gewestelijk ontvanger Karla Pollaris, gemeenteontvanger Ontvanger Yvan Van Imschoot gemeenteontvanger Dirk Plompen Financieel beheerder Michel Mertens, gemeenteontvanger gemeenteontvanger Gino Heymans Financieel beheerder Arlette de Raikem-Carlier, receveur communal H verberck ontvanger Jan Dhiedt, financieel adviseur Reindert Koekelkoren, financieel beheerder Pascal Kreusen - Chef de bureau service travaux Dumortier Régis Desmet Arne Gemeenteontvanger stadsontvanger Dendermonde Monique Aerts, ontvanger Financiële dienst Lambert Geneviève, Receveur communal Dury Guy Boekhouder RECEVEUR Olivier LOIX, Receveur Communal f.f. H. Mießen Stadtrentmeister Thierry Bottu, Receveur communal F. Resimont, Echevin des finances MERCIER RECEVEUR COMMUNAL Anne Depoorter, ontvanger Louis Vandewijngaerde vekeman - receveur communal Receveur communal Lydia Lemmens Tom Vyncke - Adjunct van de directie Paul Waegemans, financiëel beheerder Brigitte KESTERMANS receveur communal Paul De Groote Financieel Beheerder Josse Spits ,gewestelijk ontvanger Cedric De Ridder, gemeenteontvanger Chris Verwerft financieel beheerder serge van den bossche wim van elsen - stadsontvanger Rene Standaert BEAUJEAN J , receveuse Financieel beheerder Leo Cannaerts, schepen van financiën Bart Verelst, gemeenteontvanger Jan De Roeck gemeenteontvanger Caroline Brouns, gemeenteontvanger ontvanger Herman Peetermans Christophe Comblin

64/78

20/03/2009 09:57 7/04/2009 14:51 23/03/2009 15:32 27/03/2009 09:10 24/03/2009 9:11 20/03/2009 14:35 20/03/2009 13:28 26/03/2009 9:12 19/03/2009 15:47 01/04/2009 15:09 19/03/2009 16:01 27/03/2009 09:08 24/03/2009 19:01 25/03/2009 13:23 27/03/2009 08:34 25/03/2009 15:48 23/03/2009 10:12 25/03/2009 11:12 30/03/2009 11:22 30/03/2009 15:18 30/03/2009 12:26 23/03/2009 9:16 27/03/2009 12:07 26/03/2009 8:29 25/03/2009 15/04/2009 11:34 2/03/2009 27/03/2009 09:58 25/03/2009 15:26 19/03/2009 19:53 2/04/2009 11:39 19/03/2009 15:55 27/03/2009 09:37 24/03/2009 13:18 20/03/2009 11:02 20/03/2009 09:24 20/03/2009 14:30 7/04/2009 14:49 27/03/2009 11:58 20/03/2009 12:42 24/03/2009 15:34 23/03/2009 10:02 20/03/2009 09:16 27/03/2009 08:47 20/03/2009 09:51 27/03/2009 14:33 23/03/2009 9:27 30/03/2009 10:05 20/03/2009 08:56 30/03/2009 16:52 19/03/2009 15:57 27/03/2009 09:16

Ieper Izegem Jette Juprelle Kalmhout Kampenhout Knokke-Heist Koekelberg Koksijde Kortenaken

Carbonez Guy Cardoen Dieter - Stadsontvanger Pierre-Yves Thomas, Agenda 21 BAWIN RECEVEUR LOCAL Ven Guido Relinda Vandervorst - gemeenteontvanger Pauwels Eric Gemeenteontvanger B. Bayot vandeputte jean-philippe Jan Van Brusselt Willems Daniel Ontvanger

20/03/2009 08:30 20/03/2009 08:37 2/04/2009 20/03/2009 11:41 20/03/2009 09:05 27/03/2009 10:03 20/03/2009 10:40 info RFA 20/03/2009 08:37 20/03/2009 08:21 23/03/2009 10:42

Kruibeke Kruishoutem Kuurne Laakdal Lanaken Langemark-Poelkapelle Lebbeke Lede Ledegem Lendelede Leuven Lier Limbourg Lo-Reninge Maasmechelen Mechelen Meerhout Merelbeke Mesen Middelkerke Modave Moorslede Nazareth Neupre Nevele Niel Nivelles Olne Oostkamp Oud-Turnhout Paliseul Philippeville Ravels Rebecq Retie Rochefort Rumst

Liessens Erik, gemeenteontvanger Wim Van Tieghem - ontvanger VEREECKE Carl - burgemeester T'Syen Freddy, gemeenteontvanger Nadine Panis, Diensthoofd Boekhouding Mireille Cappelle, gemeenteontvanger Jeroen Bosman gemeenteontvanger Hilde Focquet - gemeenteontvanger wally corneillie,schepen gemeenteontvanger wd. directeur financiën Danny Dewelde - milieuambtenaar Classen Francis, Receveur communal katrien debaecke - ontvanger Johan Tollenaere, gemeenteontvanger H. Schaerlaecken, stadsontvanger Vleugels Edward - financieel beheerder Frank VANHOVE Develter Christine adm medewerker Pierre Ryckewaert, financieel beheerder claude germay receveur Financieel beheerder Koen Codron Chantal WYNEN - Receveur régional (vide) peter van looveren ontvanger Le Soir, Vincent Fifi Classen Francis Receveur communal Hugo Van Vijnckt, gemeenteontvanger Marc Nooyens, financieel beheerder Hercot Nicolas Receveur Communal Jean-Pol PIQUIN - Receveur Communal ROGER CAYMAX FOUCART JOEL RECEVEUR COMMUNAL Dirk Van Herck ontvanger Marc Levis, Receveur communal Kris Mees - Duurzaamheidsambtenaar

28/03/2009 16:00 27/03/2009 14:02 20/03/2009 16:30 26/03/2009 17:33 20/03/2009 08:57 23/03/2009 8:51 20/03/2009 08:36 20/03/2009 13:41 24/03/2009 16:19 19/03/2009 16:29 01/04/2009 09:52 20/03/2009 10:28 19/03/2009 15:37 27/03/2009 17:18 24/03/2009 14:42 20/03/2009 08:53 27/03/2009 08:01 19/03/2009 15:41 2/04/2009 10:13 25/03/2009 10:17 30/03/2009 11:00 20/03/2009 09:35 25/03/2009 14:34 30/03/2009 10:00 20/03/2009 10:16 20/03/2009 09:45 info journal 01/04/2009 27/03/2009 11:01 25/03/2009 8:24 20/03/2009 08:58 24/03/2009 9:36 20/03/2009 08:31 30/03/2009 07:44 24/03/2009 13:08 20/03/2009 08:48 1/04/2009 27/03/2009 08:42

65/78

Schaarbeek Scherpenheuvel-Zichem Seraing Sint-Amands Sint-Genesius-Rode Sint-Katelijne-Waver Sint-Martens-Latem Sint-Truiden Spiere-Helkijn Staden St-Gillis Ternat Thuin Tielt-Winge Vielsalm Vorselaar Waarschoot Waregem Waremme Wemmel Wetteren Wevelgem Wijnegem Zaventem Zemst Zingem Zomergem Zwalm Zwevegem

David Neuprez - Directeur stadsontvanger CAVENATI Alain Chef de division du service des finan Moortgat ingrid, ontvanger Van Haelst Tom Stefan Tack, gemeenteontvanger (vide) LUDWIG VANDENHOVE, BURGEMEESTER (vide) karien pattyn, gemeenteontvanger Dewez Arnaud, verantwoordelijke cel DO Evenepoel Theo J-P. COLLART, receveur communal Ontvanger (vide) Tinneke Claeys, gemeentesecretaris BART VAN PETEGEM GEMEENTEONTVANGER coussement geert Jacques Brigitte , receveur Wellens Rony, Gemeenteontvanger Marc Gybels Ontvanger Janssens Koen, ontvanger Van Campenhout Katia, gemeenteontvanger Johan Janssens, Financieel beheerder JP Loncke Kerkhof Bart, financieel beheerder Bruno Tuybens rik vandenbogaerde financieel beheerder

30/03/2009 14:12 23/03/2009 12:42 30/03/2009 11:13 01/04/2009 14:13 20/03/2009 09:03 20/03/2009 10:40 30/03/2009 10:03 29/03/2009 08:52 23/03/2009 13:57 27/03/2009 11:06 30/03/2009 13:41 23/03/2009 9:20 27/03/2009 16:30 23/03/2009 10:59 25/03/2009 10:47 30/03/2009 19:28 23/03/2009 11:54 19/03/2009 17:32 2/04/2009 14:42 26/03/2009 14:50 20/03/2009 10:25 27/03/2009 08:07 20/03/2009 11:01 20/03/2009 08:50 27/03/2009 08:26 20/03/2009 08:53 23/03/2009 10:31 Email13/04/2009 20/03/2009 08:15

Financiële instellingen, gesprekken met • • • • •

Triodos Bank, Pieter Vanderick, Head of Savings and Investments, 26/03/2009 Dexia Asset Management, Gaëtan Herinckx, Head of Sustainable and Responsible Investment, 30/03/2009 KBC Asset Management, Wim Van Hellemont, Business Development, Geert Heuninck, Directeur Maatschappelijk Verantwoord Investeren, 01/04/2009 Fortis Investment Management, Véronique de Medts, Deputy Head Of Institutional Relationship Management, 16/04/2009 Ethias, Gaëtan Smets, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, 15/04/2009

66/78

9 Bijlagen

9.1 Bijlage 1 – Gespreksschema van de initiatieven Naam van het initiatief I. Initiatief I. 1. Beschrijving Startdatum Opdracht Specifiek inzake MVI Rechtsvorm Kapitaal Rentevoet Beslissing over de SEE-criteria: hoe en wanneer

I.2. Beleggingspolitiek algemeen Beschrijving: hoeveel, in welke soort van producten, sinds wanneer? % SEE-beleggingen: Samenvattend overzicht SEE-beleggingen Totaalbedrag met SEE-criteria belegd (in mio euro)

% vermogen

Type product Financiering van partners binnen de sociale en duurzame economie Aandelen van investeringsfondsen Obligaties van investeringsfondsen Gemengde investeringsfondsen ...


Financiële instellingen


I. 3. Bespreking van de gehanteerde SEE-criteria Precieze definitie - Positieve criteria - Negatieve criteria - Solidariteitsaspect I.4. Transparantie Beschrijving van de SEE-criteria aan het publiek, waar? (geen inhoud van de criteria)

67/78

Portefeuille : Vermeld in het jaarverslag? Andere

I.5. Gehanteerde controle Ethibel, commissaris, auditeur, lid algemene vergadering…

II. Knelpunten en aanbevelingen II. 1. Waarom heeft u voor SEE-criteria gekozen? Uit overtuiging Vanwege het wettelijk kader Onze bankier heeft ons ertoe aangespoord Door de combinatie van financieel en maatschappelijk rendement Andere:

II.2. Welke knelpunten heeft u ervaren bij het opzetten en/of uitbouwen van uw ethische beleggingen?

II.3. Zou u een groter bedrag willen sparen of beleggen in financiële producten met SEE-criteria?

II.4. Welke initiatieven zouden genomen kunnen worden opdat u een groter bedrag zou sparen of beleggen in financiële producten die SEE-criteria gebruiken?

II.5. Welke initiatieven zou de overheid kunnen nemen om openbare besturen aan te zetten om meer en beter aan SEE-sparen of beleggen te doen?

II.6. Welke initiatieven zouden de financiële overheden kunnen nemen om openbare besturen aan te zetten om meer aan SEE-sparen of beleggen te doen? II.7. Andere of opmerkingen? III. Referenties Geraadpleegde bronnen: websites, andere (bv. statuten, jaarverslag, beheersovereenkomst,...) Gegevens van de contactpersoon: naam, functie en datum van de afspraak

68/78

9.2 Bijlage 2 – Vragenlijst voor het provinciale en gemeentelijke niveau

9.2.1 in het Frans Questions générales 1. Utilisez-vous des critères Sociaux, Environnementaux ou Éthiques (SEE) pour la gestion des (ou d’une partie des) avoirs financiers de votre administration publique (épargne et placements) ? Oui, passez à la question suivante. Non, merci de répondre aux questions page 3 et 4. Nous explorons cette possibilité, merci de répondre aux questions page 3 et 4.

2. Cochez le(s) type(s) de produit SEE dans le(s)quel(s) vous investissez. Compte d’épargne Compte à terme Épargne-pension Fonds d’investissement Autre : Commentaire : 3. Quel pourcentage des avoirs de votre administration ou de votre service sont investis selon des critères SEE ? <5% 5-10% 10-30% 30-50% >50% Commentaire :

4. Merci de compléter le tableau ci-dessous en nous précisant le nom du placement financier à critères SEE dans lequel vous investissez, le nom de l'institution financière qui gère ce produit et le montant investi ou épargné à ce jour : Nom du produit Nom de l’institution financière Montant total 1 2 3 4 5 5. Cochez le(s) critère(s) SEE que vous utilisez. [Critères d'exclusion = critères qui excluent les investissements dans certaines sociétés, activités ou secteurs. Critères positifs = critères qui sélectionnent sur base de prestations en matière SEE. Critères solidaires = critères qui veillent, entre autres, à ce que des initiatives d'économie sociale ou sans but lucratif soient favorisées (via

69/78

une compensation financière en leur faveur (don, commission)) ou lorsque les avoirs sont directement investis dans ces initiatives.] Oui, des critères positifs Oui, des critères d’exclusion concernant l'industrie de l’armement Oui, des critères d’exclusion concernant des activités pouvant causer des dommages graves à l’environnement Oui, des critères d’exclusion concernant des activités soutenant des dictatures Oui, des critères d’exclusion concernant des activités ne respectant pas les droits du travail Oui, d'autres critères d’exclusion. Détaillez : Oui, des critères solidaires Oui, autres : Description des critères SEE :

6. Quelle information est rendue publique ? Les critères SEE Le détail du portefeuille Autres : Commentaire :

7. Existe-t-il un contrôle pour savoir si les institutions financières utilisent bien les critères SEE définis ? Oui. Précisez lequel : Non Je ne sais pas Commentaire :

8. Quels freins avez-vous eu lors de l’élaboration et/ou de la mise en place des critères SEE ? 9. Pour quelle(s) raison(s) avez-vous défini des critères SEE ? Par conviction ou volonté A cause du cadre légal Notre banquier nous y a incité Par combinaison du rendement financier et sociétal Autre :

10. Voulez-vous épargner ou placer de plus gros montants dans des produits financiers à critères SEE ? Oui Non

70/78

Je ne sais pas Commentaire :

11. Quelles initiatives pourraient être prises pour que vous épargniez et placiez de plus gros montants dans des produits à critères SEE ? 12. Quelles initiatives le gouvernement pourrait-il prendre pour inciter les administrations publiques à augmenter l’épargne et le placement avec des critères SEE ? 13. Si vous avez des observations complémentaires, vous pouvez utiliser la case ci-dessous pour nous en faire part :

Question uniquement pour les communes, les autres administrations publiques peuvent passer à la page suivante : 14. Êtes-vous une « commune pour la Birmanie » et/ou participez-vous à l'initiative « Mayors for Peace » ? Oui, nous sommes une « commune pour la Birmanie ». Oui, nous participons à l'initiative « Mayors for Peace ». Non Je ne sais pas Commentaire :

15. Dans l'affirmative, pouvez-vous expliquer comment cela influence vos politiques d’épargne et de placement ? 16. L’utilisation de critères SEE fait-elle partie intégrante de la réalisation de l’agenda 21 ? Oui Non Je ne sais pas Commentaire :

17. Dans l'affirmative, sous quelle forme ? 18. Selon vous, l’utilisation de critères SEE fait-elle partie intégrante des achats durables et de la politique en matière d'appel d'offres de la commune ?

Données du répondant 19. Nom de l’administration publique: 20. Nom de l'organisme à caractère public lié à votre administration publique pour lequel vous remplissez ce formulaire :

71/78

21. Cochez l'option qui vous correspond : organisme à caractère public communal provincial régional fédéral

22. Nom et fonction du répondant : 23. Numéro de téléphone : 24. Adresse email :

Pour les administrations publiques qui n’utilisent pas de critères SEE 25. Pourquoi n’utilisez-vous pas de critères sociaux, environnementaux ou éthiques dans la gestion de vos avoirs ? Peur que le rendement soit plus bas Pas d’avoirs à placer L'offre m'est inconnue L’information des promoteurs n’est pas suffisante L’offre n’est pas adaptée à nos besoins financiers Les critères SEE des produits offerts ne nous convainquent pas Désintérêt par rapport aux critères SEE Autre :

26. Jugez-vous probable que vous utilisiez des critères SEE dans les 5 prochaines années ? Oui non Je ne sais pas Commentaire :

27. Que faudrait-il pour que vous mettiez en place de tels critères SEE ? 28. Que peut faire le gouvernement pour vous aider à mettre en place de tels critères SEE ? 29. Si vous avez des observations complémentaires, vous pouvez utiliser la case ci-dessous pour nous en faire part :

72/78

9.2.2 in het Nederlands Algemene vragen 1. Hanteert u Sociale, Ecologische of Ethische (SEE) criteria bij het beheer van (een deel van) de spaar- en beleggingsgelden van uw openbare dienst of bestuur? ja, ga naar volgende vraag neen, ga naar de vragen op pagina 3 en 4. we onderzoeken de mogelijkheden, ga naar de vragen op pagina 3 en 4.

2. Kruis aan voor welk type van spaar- of beleggingsactiviteiten u SEE-criteria hanteert. Spaarrekening Termijnrekening Pensioensparen Beleggingsfonds Andere : Commentaar :

3. Welk percentage van de beschikbare middelen van uw administratie zijn geinvesteerd rekening houdend met SEE-criteria. <5% 5-10% 10-30% 30-50% >50% Commentaar :

4. Gelieve onderstaande tabel in te vullen : geef de naam van het financieel product waarin u investeert, de naam van de financiële instelling die het product beheert en het bedrag dat u in dat product spaart of belegt (vandaag). Naam product

Naam financiële instelling

Totaal bedrag

1 2 3 4 5

5. Kruis aan welk soort SEE-criteria gehanteerd worden. [Positieve criteria = criteria die selecteren op basis van hun positieve prestaties op SEE-vlak. Uitsluitingscriteria = criteria die investeringen in bepaalde bedrijven, activiteiten of sectoren uitsluiten. Solidaire criteria = criteria die ervoor zorgen dat ook initiatieven zonder winstoogmerk begunstigd worden (via een extra vergoeding in hun voordeel (gift, commissie, ..)) of omdat in ze geïnvesteerd wordt.]

73/78

ja, positieve criteria ja, uitsluitingscriteria betreffende de wapenindustrie ja, uitsluitingscriteria betreffende activiteiten die ernstige milieuschade veroorzaker ja, uitsluitingscriteria betreffende activiteiten die dictaturen ondersteunen ja, uitsluitingscriteria betreffende activiteiten die de arbeidsrechten niet respecteren ja, andere uitsluitingscriteria. Geef detail: ja, solidaire criteria ja, andere : Bechrijving van de SEE-criteria :

6. Kruis aan welke informatie u publiek maakt : gehanteerde SEE-criteria de detail van de portefeuille andere : Commentaar :

7. Wordt gecontroleerd of de gekozen financiële instelling de gewenste SEE-criteria ook daadwerkelijk hanteert ? ja, licht toe hoe : neen weet niet Commentaar :

8. Welke knelpunten ervaart u bij het opzetten en/of uitbouwen van het sparen of beleggen met SEE-criteria? 9. Waarom heeft u voor SEE-criteria gekozen ? uit overtuiging vanwege het wettelijk kader onze bankier heeft ons daartoe aangespoord de combinatie van financieel en maatschappelijk rendement Andere :

10. Zou u een groter bedrag willen sparen of beleggen in financiële producten met SEE-criteria? ja neen weet niet Commentaar :

74/78

11. Welke initiatieven zouden genomen kunnen worden opdat u een groter bedrag zou sparen of beleggen in financiële producten die SEE-criteria gebruiken ? 12. Welke initiatieven zou de overheid kunnen nemen om openbare besturen aan te zetten om meer en beter aan SEE-sparen of beleggen te doen ? 13. Indien u verder nog op- of aanmerkingen heeft kan u die hieronder met ons delen :

Vragen enkel voor gemeenten (andere initiatieven gaan naar volgende pagina) 14. Bent u een ‘Gemeente voor Birma’ en/of neemt u deel aan ‘Mayors for Peace’-initiatief? ja, we zijn een ‘Gemeente voor Birma’ ja, we participeren aan het ‘Mayors for Peace’-initiatief neen weet niet Commentaar :

15. Zo ja, kan u toelichten welk een invloed dat heeft op het spaar- en beleggingsgedrag van de gemeente ? 16. Past het hanteren van SEE-criteria volgens u binnen de realisatie van Agenda 21 ? ja neen weet niet Commentaar :

17. Zo ja, op welke manier ? 18. Past het hanteren van SEE-criteria volgens u binnen het duurzaam maken van het aankoop- en aanbestedingsbeleid van de gemeente ?

Gegevens over de respondent 19. Naam administratie : 20. Naam van de entiteit met publiek karakter verbonden aan uw administratie voor wie u de vragenlijst invult : 21. Kruis aan wat voor u van toepassing is : entiteit met publiek karakter gemeente

75/78

provincie regionaal federaal

22. Naam en functie van de respondent : 23. Telefoonnummer : 24. E-mail : Voor wie geen SEE-criteria hanteert 25. Waarom hanteert u geen sociale, ecologische of ethische criteria ? vrees dat het rendement lager zal zijn geen middelen om te plaatsen aanbod onbekend de informatie vanwege de aanbieders is onvoldoende aanbod financieel technisch niet aangepast aan behoefte SEE-criteria van aangeboden producten niet passend bij eigen overtuiging geen interresse in SEE-criteria Andere :

26. Acht u het waarschijnlijk dat u in de komende 5 jaar SEE-criteria zal hanteren ? ja neen weet niet Commentaar :

27. Wat zou er moeten gebeuren opdat u SEE-criteria zou hanteren ? 28. Wat zou de overheid kunnen doen opdat u SEE-criteria zou hanteren ? 29. Indien u verder nog op- of aanmerkingen heeft kan u die hieronder met ons delen :

76/78

9.3 Bijlage 3 – Gespreksschema voor de financiële instellingen Gespreksschema voor de financiële instellingen (1) Met welke openbare besturen hebt u het vaakst contact? 0 gemeentediensten 0 provinciale diensten 0 gewestelijke diensten 0 federale diensten 0 diensten in verband met pensioenfondsen 0 andere

(2) Hebben deze diensten specifieke wensen op het vlak van sociaal verantwoord investeren? Zo ja, welke? (a) Inzake de gehanteerde ethische / duurzame criteria: Specifieke voorwaarden inzake positieve criteria? Zo ja, welke? Specifieke voorwaarden inzake negatieve criteria? Zo ja, welke? Specifieke voorwaarden inzake solidaire criteria? Zo ja, welke? (b) Inzake de financiële kenmerken: de zekerheid, het risico, het rendement, de mogelijkheid tot intrekking,…? Zo ja, bepaal nader. (c) Inzake de transparantie? Zo ja, bepaal nader. (d) Inzake de kwaliteit van het onderzoek naar de sociale, ethische en milieucriteria (SEE) en naar de controle ervan? (e) Lopen de wensen sterk uiteen naargelang van de diensten? Zo ja, verklaar nader.

(3) Voor welke producten bestaat er het meeste interesse? 0 Spaarrekening 0 Termijnrekening 0 Pensioensparen 0 Investeringsfonds 0 Andere: 0 Opmerkingen:

(4) Welke zijn, volgens u, de voornaamste obstakels die de openbare besturen (en de ermee samenhangende diensten) moeten overwinnen vooraleer zij beslissen om te beleggen of te sparen met SEE-criteria? (a) Of met andere woorden, wat houdt hen ervan tegen? (b) Waar situeert u de knelpunten? Ja/neen antwoorden.

77/78

0 MVI is ideologisch te strikt (geen enkele interesse in de SEE-criteria, een onderneming is niet noodzakelijkerwijs onethisch...) 0 MVI is ideologisch niet strikt genoeg 0 onwetendheid over het bestaande aanbod 0 praktisch conservatisme (tegen elke vorm van verandering) 0 rendement: vrees dat het lager zal liggen 0 risico: vrees dat het risico groter zal zijn 0 aanbod is niet aangepast aan de financiële behoeften van de openbare besturen 0 wettelijke beperking 0 andere: Welk obstakel is volgens u het moeilijkst te ontwijken?

(5)(a)Welk percentage van hun beschikbaar financieel vermogen beleggen de openbare besturen met SEE-criteria? (b)Waarom niet meer? Wat zou hen ertoe kunnen aansporen om meer te beleggen? (c)Welke zijn, volgens u, de belangrijkste redenen die hen ertoe overhalen om in MVI te investeren? Ja/neen antwoorden. 0 Uit overtuiging 0 Om op politiek vlak te scoren 0 Vanwegen het wettelijk kader 0 Hun bankier / beheerders hebben hen ertoe aangespoord 0 Door de combinatie van financieel en maatschappelijk rendement 0 Andere: Welke is volgens u de belangrijkste motivering? (6) Welke initiatieven zouden genomen kunnen worden opdat de openbare besturen (en de ermee samenhangende diensten) een groter gedeelte van hun financieel vermogen zouden beleggen in SEEproducten? (a) Welke initiatieven kan de regering nemen om de openbare besturen ertoe aan te sporen hun financieel vermogen beter en meer te investeren met SEE-criteria? (b) Welke initiatieven kunnen de financiële instellingen nemen? (c) Andere (7) Hebt u bijkomende vragen of opmerkingen? (8) Zou u onderstaande tabel willen invullen? Dienst Gemeentelijk

Type product

Aantal klanten

Provinciaal

Gewestelijk

Federaal

78/78

Actief bedrag in mio euro

Overheden en Maatschappelijk Verantwoord Investeren: een stand van zaken

Recommend Documents