Seminariereeks ‘sociaal werk de toekomst in!’
Effectieve schuldhulp, een stand van zaken Dr. Nadja Jungmann
Een organisatie van de Master in het sociaal werk en sociaal beleid (KU Leuven i.s.m. hogescholen)
Effectieve schuldhulp Een stand van zaken
Dr Nadja Jungmann Lector Schulden en Incasso en adviseur bij Social Force
Agenda
Omvang en aard problematiek Van feiten naar houding Nieuwe interventies Wie zakt er door het ijs? Waar staat Nederland?
Omvang en aard problematiek
Schuldenproblematiek: stijgt
Schulden in cijfers
“Huishoudens in de rode cijfers” 1 op 4 huishoudens heeft achterstanden: 1 op 6 huishoudens heeft of loopt risico op problematische schulden Nog
niet de helft maakt gebruik van schuldhulpverlening
1
op 4 huishoudens is niet in staat om plotselinge uitgave van meer dan € 825,-
Bron: ministerie SZW, april 2013
NL huishoudens diep in problemen
Achtergrond schulden
Het kan iedereen treffen Meer
dan 640.000 mensen werkloos Meer dan 800.000 huizen onder water Meer ZZP-ers dan ooit 30 procent langdurige relaties loop stuk
Maar financiën zijn ook gedrag……
Kans op financiële problemen
De kans op financiële problemen is groter als iemand…… Gevoelig
is voor verleidingen Bij de dag leeft Geen spaarbehoefte en/of spaarrekening Geen administratie bijhoudt en/of overzicht heeft Geen goede financiële opvoeding kreeg
Verhouding houding-vaardigheden Kans op financiële problemen Negatieve houding
Meer negatief
Meer positief
Positieve houding
Positieve vaardigheden
90%
75%
46%
21%
Meer positief
93%
80%
55%
27%
Meer negatief
95%
85%
63%
34%
Negatieve vaardigheden
96%
89%
71%
42%
Bron: Nibud 2012
Van feiten naar houding
Schuldhulpverlening
Minnelijk traject Uitvoering
door gemeenten (sociale diensten), maatschappelijk werk en/of kredietbanken Regelgeving: Wet gemeentelijke schuldhulpverlening
Wettelijk traject Uitvoering
door bewindvoerder die door rechtbank is aangesteld Regelgeving: Wet schuldsanering natuurlijke personen
Traditionele interventies
Schuldregelingen (schuldsaneringen en schuldbemiddelingen) Budgetbeheer Budgetcoaching
Iedereen hetzelfde aanbod
Nieuwe blik nieuwe aanpak
Oude blik
Hoogte inkomen Aantal crediteuren Juridische positie crediteuren
Nieuwe blik
Motivatie/schuldbeleving Vaardigheden Omgevingsfactoren Persoonskenmerken
Relevante gedragsaspecten Financieel Gedrag
Verantwoordelijkheidsgevoel
Concessie bereidheid
Overtuigingen
Aspect: Overtuigingen
Overtuigingen als:
Schulden kunnen opgelost worden Schulden zijn (on)vermijdelijk Veranderen heeft zin
Aspect: Verantwoordelijkheidsgevoel
Voelt iemand zich verantwoordelijk zelf zijn schulden op te lossen? Slachtofferschap Let op: Kán iemand ook zelf zijn schulden oplossen?
Aspect: Concessiebereidheid
Concessiebereidheid
Uitgaven beperken tot hoogst noodzakelijke Beperken tot eerste levensbehoeften
Aspect: Financieel gedrag
Is administratie op orde? Financieel stabiel gedrag Inzicht in balans inkomsten & uitgaven Grip op noodzakelijke uitgaven Inzet schulden oplossen of voorkomen Vaste lasten betalen Afspraken schuldeisers Zelfbeeld vaardigheden
De nieuwe foto
Vaardigheden
•
50% zegt geldzaken en post niet goed te kunnen bijhouden
•
49% Heeft niet in beeld hoeveel geld ze per maand kunnen besteden
•
40% Onvoldoende financiële vaardigheden
•
31% Weet niet welke papieren ze moeten bewaren
•
19% Overschat het eigen kunnen op ordenen en prioriteren
Eigenaarschap/slachtofferrol
•
38% Vindt dat anderen hun schulden moeten oplossen
•
23% schulden zijn niet mijn schuld
De nieuwe foto
Concessiebereidheid
•
44% Is onvoldoende bereid het bestedingsgedrag aan te passen
Overtuigingen
•
23% Vindt schulden niet opgelost hoeven te worden
•
12% zegt dat veranderen geen zin heeft
Toekomst
•
60% zegt zelf schulden te willen oplossen
•
49% zegt vanaf nu alle vaste lasten steeds weer te zullen betalen
Wat heeft de professional eraan?
Gerichte gespreksagenda intake schuldhulp Grotere acceptatie interventies door schuldenaren Onderbouwing i.h.k.v. besluit toelating SHV (AWB) Inzet op (hoogst) haalbare (niet trekken aan een ‘dood paard’) Gelijke situaties, gelijke aanpak Mogen loslaten, ook als het niet goed komt
Nieuwe interventies
Nieuwe interventies
Betrekken vrijwilligers bij gedragsverandering Stabilisatietrajecten Andere inrichting budgetcoaching Allerhande schuldpreventie Lessen
op school Internetsites Toneelvoorstellingen en facebook games
Maar ook: Minderheid
direct doorverwijzen naar schuldregeling Afbouw budgetbeheer
Effectiviteit van interventies
Beelden van effectiviteit
Educatief jeugdtheater Het
toneel brengt een boodschap over aan het publiek. Wel doet het er toe op welke manier de boodschap wordt overgebracht en hoe deze is ingebed in een breder lesprogramma.
Adviesgesprekken Respondenten
zeggen dat zij dankzij de adviezen wisten wat ze moesten doen. Ze zijn beter in staat om een overzicht te maken van inkomsten en uitgaven en te corresponderen met crediteuren. Ook zeggen ze beter te weten hoe ze hun administratie moeten ordenen.
Beelden van effectiviteit (2)
Budgetcursus Deelnemers
hebben na afloop meer vertrouwen in eigen kunnen, weten beter hoe ze hun geldzaken praktisch moeten aanpakken, en weten waar de knelpunten liggen. De meeste deelnemers gaan na de cursus bewuster met hun geld om en hebben ook meer het gevoel dat zij zelf invloed hebben op hun financiën.
Vrijwilligers Een
deel van de cliënten houdt de administratie zelfstandig(er) bij. Voor sommigen is dit te hoog gegrepen. Bij hun is de administratie wel geordend maar is vervolg ondersteuning noodzakelijk.
Wie zakt er door het ijs?
Een hard bestaansminimum
Als je niet betaalt mogen schuldeisers incasseren Schuldeisers mogen zelf brieven sturen, mailen, bellen en langskomen Sommige
schuldeisers mogen nog meer (vb belastingdienst en Cjib mogen incasseren via bankrekening)
Incassobureau mag brieven sturen, mailen, bellen en langskomen Deurwaarder mag beslag leggen op onder meer inkomen, roerende zaken, toeslagen en bankrekening
Bijzondere incasso
Overheidsvordering: belastingdienst, waterschappen en gemeenten schrijven vordering direct af van rekening Bronheffing: na zes maanden achterstand premie zorgverzekering in systeem waar elke maand 30% boete (bestuursrechtelijke premie) wordt ingehouden (niet zijnde afbetaling) Gijzeling: Cjib mag mensen in hechtenis nemen
Gevolg
Na beslag op inkomen, huur- en zorgtoeslag, overheidsvordering en bronheffing blijft er veel minder over dan de beslagvrije voet.
Nieuwe schulden zijn onvermijdelijk
Waar staat Nederland?
Geen gestructureerde dataverzameling Weinig bekend over effectiviteit
Nieuwe manier van werken: motivatie en vaardigheden centraal Preventie belangrijke plek in uitvoering
Ontbreken harde beslagvrije voet grootste zorg
Bijlage Zeven klantprofielen 5
4,5
4
Gedrag / vaardigheden Bereiheid gedrag te veranderen
3,5 Zelfregie / zelf verantwoordelijkheid nemen Overtuiging dat schulden opgelost moeten worden
3
2,5
2 K
L
M
N
P
R
S
Bijlage Klantprofielen Mesis©
K: Hoge scores op alles (12%) L: Gemiddeld op alles (16%) M: Lage bereidheid (12%) N: Lage zelfregie (11%) P: Lage score gedrag / vaardigheden (6%) R: Laag op alles (7%) S: Zwaarwegende belemmeringen (7%) 28% geen profiel
Afsluiting
Nadja Jungmann
[email protected] 06 29 22 99 77
GROEPSWERKING
Sleutelfactoren voor een effectieve en efficiënte budget- en schuldhulpverlening
38
Nele Peeters en Kathinka Rijk
