Over grenzen heen: migratie en geestelijke gezondheid
Winny Ang 19 mei 2011
Ik wou dat ik een kast met DVD’tjes had. En dat op elk van die dvd’tjes een dag uit mijn leven stond. Dan keek ik de hele tijd naar de hoesjes in mijn kast Dan streek ik er met mijn vingers langs tot ik het filmpje vond dat ik terug wilde zien. Dan zou ik er misschien wel een paar van willen missen, maar ik deed dat dan niet want ik ben wie ik ben door alles wat ik heb meegemaakt, door al die dvd’tjes bij elkaar. En dus zou ik zo’n kast willen hebben. Om terug te zoeken hoe het werkelijk was. Om de trucjes van de regisseur te snappen. Om de filmmuziek te beluisteren. Om de decors te bekijken. Om het einde te kunnen voorspellen, misschien. Uit De Gelukvinder (Edward Van De Vendel en Anoush Elman)
Situering - Definities - Ziektebeelden - Cultuur en ziektebeelden - Migratie gerelateerde factoren met invloed op geestelijke gezondheid - Doorverwijzing In de praktijk - Casus - Culturele sensitiviteit - Tools
SITUERING
Definities (en hun grenzen) • 1) 2) 3)
Migratie: transities op vlak van Sociaal netwerk SES Cultuur
•
Psychopathologie cfr DSM-IV
•
Cultuur is een complex begrip, het is de sociale matrix waarin menselijke handelingen, verhoudingen en ervaringen zijn ingebed en betekenis krijgen.
• “migrants are not more crazy than nonmigrants” • “een normale reactie op een abnormale situatie” (Jones en Barlow, 1992)
Ziektebeelden Psychose: “verlies van contact met de werkelijkheid, de wereld wordt anders waargenomen” PTSD: “trauma als psychische wonde” 1) 2) 3) 4)
Meemaken van een gebeurtenis die buiten het patroon van de gebruikelijke menselijke ervaringen ligt Herbelevingen Vermijden van prikkels Verhoogde prikkelbaarheid
Depressie: “gemoedsstoornis met verlies van levenslust” Psychosomatiek: “verscheidene lichamelijke klachten (subjectieve klachten, functiestoornissen, ...) die niet lichamelijk verklaarbaar zijn”
Bij kinderen - Gedragsstoornis: “negatief, agressief gedrag” - ADHD: “concentratieproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit” Cave symptomatologie depressie, PTSD
Cultuur en ‘ziektebeelden’ • Klinische presentatie van klachten • Ziekteverklaringen (Kleinman, 1980) • Copingsmechanismen= respons op probleemsituaties • Hiërarchie van waarden en behoeften • Hulpverlener - cliënt relatie
Illness – Disease (Kleinman,1980) • Illness: perspectief hulpverlener Disease: perspectief cliënt -> Kloof tussen cliënt en hulpverlener groter naarmate de perspectieven verschillen • Cliënten geven hun persoonlijke interpretaties van hun klachten en zorgen rond impact op de familie : uiteenlopende culturele variaties in het beschrijven van symptomen
Gezondheidszorg en communicatie • • • •
Collectivistisch-groep Plaats kennen Rolverschil man-vrouw Wereld-natuur niet beheersbaar • Ziekte overkomt je • Dokter geneest je
Individualistisch Uitleg / overlegmodel Man-vrouw gelijk Wereld-natuur is beheersbaar • Ziekte heeft oorzaak, beheersbaar • Je kunt er zelf veel aan doen
• Psychisch=bovennatuurlijk • Communicatie
• Psychisch is persoonlijk • Communicatie
– Impliciet – Taboes ontwijken – Éer boven “feiten”
• • • •
– Direct, expliciet – Taboes benoemen – “feiten” boven “aanzien”
Migratie gerelateerde factoren met invloed op geestelijke gezondheid Premigratie Migratie Postmigratie -> complex samenspel
Holistisch perspectief Social resources -family -ethnic community -larger society
Sociodemographic Characteristics - gender - age - education
Postmigration stress -unemployment -underemployment -discrimination
Mental Health -depression -PTSD -alcohol abuse -well-being
Personal resources -time perspective -language fluency
Stress, protective factors and refugee mental health (M. Beiser, 2006)
Premigration stress -refugee camp -trauma -trajectory
premigratie
migratie
postmigratie
volwassene
-SES -Beroep -Netwerk -Trauma -Politiek engagement
-Traject -Blootstelling aan harde omstandigheden -Contact geweld -Onzekerheid over slagen migratie
Onzekerheid over verblijf -Werkloosheid (of onderpresteren) -Verlies sociale status -Verlies netwerk -Bezorgdheid achtergeblevenen -Moeilijkheden in taalverwerving en acculturatie
kind
-(Ontwikkelings) leeftijd -Schoolse loopbaan -Separatie familie
-Separatie -Contact geweld -Leefomstandighe den -Onzekerheid toekomst -Voeding
-Aanpassingsproblemen familie - Onderwijs -Acculturatie (etnischereligieuze identiteit ...) -discriminatie
(Kirmayer et al, 2010)
Doorverwijzing • Gelijkaardige werkwijze als in de algemene bevolking • Voor maximale effectiviteit: rekening houden met verschillende contextuele en practische issues die invloed hebben op ziektegedrag, hulpverlener-cliënt communicatie en intercultureel begrip (Kirmayer et al, 2010) • Toeleiding naar zorg is een dynamisch samenspel van sociale, culturele en individuele factoren (Morgan et al, 2004)
• Vanuit bestaande vertrouwensrelatie: weerstand exploreren, meermaals uitleg geven, aanwezig zijn • Belang netwerk • Autonomie bewaken
IN DE PRAKTIJK
Casus Alex, 16 jaar uit Servië • Doorverwijzing owv gedragsproblemen thuis en op school -> vraag diagnostiek, ADHD ? • Traumatische voorgeschiedenis (vlucht op 3-jarige leeftijd, zelfmoord moeder op 11-jarige leeftijd) • In het begin vd therapie: hier en nu, weinig connectie met land van afkomst, weinig connectie met verleden. Over trauma praten is taboe. Langzame opbouw van vertrouwensrelatie • Evolutie: gesprekken met vader en Alex, voorzichtig ruimte voor een re-connectie met zijn verleden, cultuur en gezin. Ruimte voor een toekomst
Culturele sensitiviteit: grenzenverleggend - Kennis - Vaardigheden - Attitude/bewustzijn
Culturele sensitiviteit “de mogelijkheid om begrip te hebben en te werken met cliënten wiens waarden, overtuigingen en geschiedenis duidelijk verschillend zijn dan die van onszelf […]”
1) Een open en geïnteresseerde basishouding 2) De eigen culturele identiteit en bias van de hulpverlener 3) Communicatie: werken met tolken en interculturele bemiddelaars 4) Het openstaan voor andere vormen van kennis en hybridisatie van behandelvormen
Strategieën om intercultureel begrip te stimuleren (Kirmayer, 2005) • beschouw elke casus als uniek met aandacht voor de veranderende socioculturele context van het gedrag en de ervaring van de cliënt en de familie • benadruk het belang van kennis rond de cultuur, taal en gewoontes eerder op een bevragende manier dan reeds de antwoorden à priori te weten
• besef dat er een spectrum van variaties is binnen een culturele groep • gebruik interculturele bemiddelaars om bepaalde historische en sociale dimensies van de casus beter te begrijpen
Strategieën voor klinische praktijk • probeer een probleemdefinitie en therapievoorstel te doen die betekenis hebben voor cliënt, familie en clinicus • mobiliseer cliënt, familie en gemeenschap om hun expertise te delen en zo bepaalde problemen beter te kaderen • bevestig de voordelen van verschillende perspectieven en verscheidene referentiekaders; probeer niet met een enkele absolute oplossing voor de dag te komen
-> cultural formulation
In de praktijk: tools • Vragenlijst bv Kessler self report -> 29 talen • Psycho-educatie bv http://www.heretohelp.bc.ca/publications/factsheets
-> 12 talen • Self report Culturele Competentie bv http://nccc.georgetown.edu/features/CCHPA.html
En het huis waarin ik droom, moet niet alleen die kamer hebben met een kast met dvd’tjes, die dvd’tjes waarop ik steeds een dag uit mijn leven kan zien maar er moet ook een tuin met rozen zijn en een dak waarop ik ‘s nachts de sterren kan bekijken. En in de mooiste ruimte van mijn huis, moet één wand dan helemaal uit filmdoek bestaan- ja, een projectiescherm, groot en rechthoekig En heel heel veel wit Uit De gelukvinder (Edward Van De Vendel en Anoush Elman)
