Geestelijke gezondheid en stigmatisering Piet Bracke Health & Demographic Research Vakgroep Sociologie
[email protected]
Mentale gezondheid : omschrijving
Mentale gezondheid : omschrijving • De psychiatrische/biomedische en de sociaalwetenschappelijke benadering;
• Negatieve en positieve omschrijving van welbevinden
De omschrijving van een psychische stoornis = a behavioral or psychological syndrome or pattern, A. B. C.
D. E. F.
G.
that occurs in an individual the consequences of which are clinically significant distress (e.g., a painful symptom) or disability (i.e., impairment in one or more important areas of functioning) must not be merely an expectable response to common stressors and losses (for example, the loss of a loved one) or a culturally sanctioned response to a particular event (for example, trance states in religious rituals) that reflects an underlying psychobiological dysfunction that is not solely a result of social deviance or conflicts with society that has diagnostic validity using one or more sets of diagnostic validators (e.g., prognostic significance, psychobiological disruption, response to treatment) that has clinical utility (for example, contributes to better conceptualization of diagnoses, or to better assessment and treatment) (DSM-V Proposal for the Definition of Mental/Psychiatric Disorder)
Depressiviteit als psychische stoorniss •
Depressief gedrag bestaat uit een cluster van affectieve, gedragsmatige, cognitieve en somatische klachten: – – – – – – – – –
een depressieve gemoedstoestand, een sterk verminderde interesse of plezier in de meeste alledaagse activiteiten, een betekenisvol gewichtsverlies of gewichtstoename, een toegenomen of afgenomen eetlust, slaapproblemen, psychomotorische agitatie, vermoeidheid of een gebrek aan energie, gevoelens van waardeloosheid, steeds terugkerende gedachten aan de dood, e.d. (APA, 1987).
Niet alle klachten uit deze – overigens niet volledige – lijst dienen aanwezig te zijn.
Kenmerken van de biomedische benadering • Categorisch versus dimensioneel • Psychische stoornis als psychobiologische dysfunctie in de persoon
Categorische benadering • WHO - COMPOSITE INTERNATIONAL DIAGNOSTIC INTERVIEW (CIDI)
Dimensionele benadering • Voorbeeld: de Symptom Checklist 90-r
Dimensionele benadering: voordelen • Volledig reikwijdte van symptomen wordt overschouwd; • Samenhang tussen symptomen is empirische kwestie; • Gevoelig voor verandering; • Plaasten geen individuen in categorieën; • Vragen geen waardenoordeel.
Betekenis van depressiviteit: interlandelijke verschillen Item means observed scores, CESD-8, women 4 3 2 1 0 depressed
sad
lonely
Germany
unhappy
Finland
Hungary
notenjoy
Portugal
effort
Russian Federation
sleep
going
Betekenis van depressiviteit: gecorrigeerde waarden Item means true scores, CESD-8, women 4 3 2 1 0 depressed
sad
lonely Germany
unhappy Finland
Hungary
notenjoy Portugal
effort Russian Federation
sleep
going
Wie voelt zich depressief en wie heeft klachten gerelateerd aan depressie en angst?
Bron: CES-Depression Scale European Social Survey (2006, 25 landen, 42712 personen)
Psychisch welbevinden: biomedisch vs. sociaalwetenschappelijk perspectief Sociale condities
Persoonlijkheid
Neurohormonale dysfunctie
Psychische stoornis in de persoon
Psychisch welbevinden als gedrag
Sociale condities
Interactie
Zijn biologische processen meer fundamentele oorzaken? Depressie en omvang hippocampus
Omvang hippocampus en Londense taxibestuurders*
* Navigation-related structural change in the hippocampi of taxi drivers, Eleanor A. Maguire et al PNAS 2000 97 (8) 4398-4403; published ahead of print March 14, 2000,doi:10.1073/pnas.070039597
Positieve omschrijvingen van mentale gezondeheid • Hedonische benadering • Tevredenheid en gelukkig zijn, zelfwaardering
• Eudaimonische benadering: capaciteit om gewaardeerde doelstellingen te bereiken (Amartya Sen) • Ervaring van handelingsdoeltreffendheid • Ervaring van zinvolheid • Controle over persoonlijke en sociale hulpmiddelen Bron: Thompson S and Marks N (2008) Measuring well-being in policy: issues and applications (London: nef).
Gevoel van zelfwaardering en geslacht
Inkomen < 18.000€
Inkomen > 60.000€
New Economics Foundation http://www.nationalaccountsofwellbeing.org/
Gevoel van zelfwaardering en geslacht
Mannen New Economics Foundation http://www.nationalaccountsofwellbeing.org/
Vrouwen
Betekenis/zinvolheid en leeftijd
Jonger dan 25
65 tot 74 jaar oud
New Economics Foundation http://www.nationalaccountsofwellbeing.org/
Zelfwaardering van de clienten en het personeel van psychiatrische rehabilitatiecentra % 45
Rosenberg Self-Esteem Scale (10 items) 30
15
0 1 <= 1,00 2 1,01 - 1,50 3 1,51 - 2,00 4 2,01 - 2,50 5 2,51 - 3,00 6 3,01 - 3,50 7 3,51 - 4,00 8 4,01 - 4,50 Zelfwaardering cliënten (n =699)
Zelfwaardering personeel (n = 215)
9 4,51+
Een stelling 1. Er is een continuüm van minder naar meer frequente, en meer ernstige psychische klachten, en het concept psychische stoornis houdt geen steek; het is overbodig en hindert zowel diagnostisering, behandeling als herstel.
Geestelijke gezondheid, GGZ en stigmatisering
Overzicht • Historiek en concepten • Negatieve stereotiepen in internationaal perspectief • Stigmatisering en de professionele hulpverlener
Eerste bijdragen • Erving Goffman, Asylums (1961), Stigma: Notes on the management of spoiled identity (1963); • Thomas Scheff, Being Mentally Ill: A sociological theory (1966)
• Symbolisch Interactionisme: de betekenis van het handelen = anticipatie op de reactie van de anderen; • Anormatief gedrag is een sociale constructie; • Aanhoudend residueel deviant gedrag dat sterk disruptief is leidt tot labeling als geestelijk gestoord; • Primaire en secundaire deviantie.
Het stigmatiseringsproces: 1ste generatie Negatief stereotiep
Label Psychische klachten
Vooroordeel
Discriminatie
Het stigmatiseringsproces: 2de generatie Negatief stereotiep
Vooroordeel
Label
Discriminatie
Zelflabel
Gekwetst zelfbeeld
Psychische klachten
Belgische bevolking: Welke negatieve stereotiepen?
Stigma onderzoek van de 2de generatie • Is er wel of niet sprake van een uitgesproken negatieve houding tov personen met psychische problemen? • Hebben negatieve stereotiepen gevolgen wanneer er geen sprake is van openlijke discriminatie? • Is er een syngergie mogelijk van het biomedische en het sociologische model?
Internationaal perspectief
NEGATIEVE STEREOTIEPEN ALS EEN CULTUREEL GEGEVEN
Databestanden • Eurobarometer 248 (2005-2006) • European Values Survey (1981 – 2010) • Stigma in a Global Context: (Belgian) Mental health Survey (2010)
Vooroordelen tov personen met psychische problemen binnen en buiten Europa
Vooroordelen over personen met psychische problemen (Eurobarometer 248, 2005-2006) Weinig Sterk
Vooroordelen over personen met psychische problemen (Eurobarometer 248, 2005-2006) Weinig Sterk
Inkomensongelijkheid en stigmatisering (Eurobarometer 248, 2005-2006)
Residentiële psychiatrie en stigmatisering (Eurobarometer 248, 2005-2006)
Recente evolutie sociale afstand (EVS, 1981-2010)
Internationaal perspectief
VERMEENDE OORZAKEN VAN PSYCHISCHE PROBLEMEN
Paul Cézanne (1839-1906), French. Cover: The House of the Hanged Man at Auvers, 1873.
Karakterschets A Piet is een Belgische man. De voorbije weken voelt Piet zich teneergeslagen. Hij wordt ‘s morgens wakker met een somber en zwaarmoedig gevoel dat de hele dag blijft hangen. Hij beleeft geen vreugde aan de dingen zoals anders het geval is. In feite lijkt het alsof niets hem/haar plezier verschaft. Zelfs wanneer hij leuke dingen meemaakt, lijken ze Piet niet blij te maken. De kleinste opdrachten lijken moeilijk uitvoerbaar. Hij kan zich moeilijk concentreren. Hij heeft geen energie, is futloos en is niet in staat om de dingen te doen die hij anders doet… En hoewel Piet zich moe voelt, kan hij 's nachts niet slapen. Piet voelt zich waardeloos, bijzonder moedeloos en schuldig. De familie van Piet heeft gemerkt dat hij geen eetlust meer heeft en vermagerd is. Hij zondert zich af en heeft gewoon geen zin om te praten. Karakterschets B Mieke is een Belgische vrouw. Tot een jaar geleden ging het best goed met Mieke. Maar toen veranderde alles. Zij dacht dat de mensen in haar omgeving slechte dingen over hem/haar vertelden en achter haar rug roddelden. Mieke was ervan overtuigd dat de mensen hem/haar bespioneerden en dat ze konden horen wat zij dacht. Mieke verloor haar enthousiasme in haar werk en gezin, trok zich terug in haar huis, en bracht de tijd meestal alleen door. Mieke werd zodanig in beslag genomen door haar gedachten dat zij maaltijden oversloeg en haar persoonlijke hygiëne verwaarloosde. 's Nachts wanneer iedereen sliep, liep zij te ijsberen in huis. Mieke hoorde stemmen hoewel er niemand anders aanwezig was. Die stemmen zeiden haar wat zij moest doen of denken. Zij verkeert al zes maanden in deze situatie.
Vermeende oorzaken van psychische problemen (SGC-MHS, 2010)
Vermeende oorzaken van psychische problemen (SGC-MHS, 2010)
Vermeende oorzaken van een depressie en stigma stereotiepen (SGC-BMHS)
Vermeende oorzaken van een psychose en stigma stereotiepen (SGC-BMHS)
Britse soldaat WO I – shell shock
PET scan depressiviteit verminderde hersenactiviteit
Een stelling 2. Het inzicht dat psychiatrische stoornissen ziekten zijn, zoals andere ziekten, draagt bij tot de destigmatisering van personen met psychische problemen
Stigma en de hulpverlening • Service stigma als een barrière tot hulpverlening; • De ambivalente positie van de hulpverlener in de GGZ – Professionele hulpverleners als een bron van stigma – Professionele hulpverleners en associatief stigma – Professionele hulpverleners en de-stigmatisatie
I. Stigma van de GGZ (service stigma)
I. Stigma als een barrière tot hulpverlening (Eurobarometer 248, 2005-2006).
Bron: Verhaeghe, M. & Bracke, P. (in revision) Cultural stigma beliefs and mental health service use: a cross-national comparison, Journal of Health & Social Behavior.
IIa. GGZ hulpverleners als bron van stigmatisering
IIa. GGZ hulpverleners als bron van stigmatisering 10 meest frequent vermelde stigmaervaringen van psychiatrische patiënten en hun familie (n=54) (Bron: Schulze (2007))
IIa. GGZ hulpverleners als bron van stigmatisering Negatieve stereotiepen bij professionele en bij de algemene bevolking, (Lauber et al, 2006) Lauber C, Nordt C, Braunschweig C, Rössler W. Do mental health professionals stigmatize their patients? Acta Psychiatra Scand 2006: 113 (Suppl. 429): 51–59
IIb. GGZ hulpverleners als slachtoffers van stigmatisering
Bron: Mieke Verhaeghe & Piet Bracke (2012), Associative Stigma among Mental Health Professionals: Implications for Professional and Service User Well-Being, Journal of Health and Social Behavior 53: 17-32,
IIc. GGZ hulpverleners en destigmatisering •
Bewust worden van de stigmatiserende processen werkzaam in
de klinische praktijk (macht van diagnostische classificaties, gebrek aan interdisciplinariteit, focus op behandeling ipv op herstel);
•
Weerstand bieden tegen het stigma van de GGZ hulpverlener in de samenleving, maar vooral bij andere hulpverleners
•
Psychische ziekte is geen gewone ziekte: herstelwerkzaamheden impliceren verzet tegen vooroordelen
Een stelling 3. Maatschappelijke reintegratie zal bijdragen tot de destigmatisering van personen met ernstige psychische problemen; 4. Stigma-campagnes moeten zich richten op het negatieve beeld over personen met psychische problemen bij het brede publiek
