Ouderenmonitor 2010 resultaten regio Nijmegen

Ouderenmonitor 2010 resultaten regio Nijmegen

GGD Regio Nijmegen postadres postbus 1120 6501 BC Nijmegen bezoekadres Groenewoudseweg 275 6524 TV Nijmegen telefoon: (024) 329 72 97 fax: (024) 322 69 80 [email protected] www.ggd-nijmegen.nl

GGD Regio Nijmegen December 2011

| COLOFON

COLOFON Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. Ouderenmonitor 2010 Resultaten regio Nijmegen Met dank aan GGD Gelre IJssel voor het gebruik van hun tekst stramien. drs. ir. J.S. Terpstra (epidemioloog/onderzoeker) GGD Regio Nijmegen Gezondheidsbevordering en Epidemiologie Groenewoudseweg 275 6524 TV Nijmegen www.ggd-nijmegen.nl © GGD Regio Nijmegen Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. December 2011

2

│ VOORWOORD

Voorwoord Het aantal ouderen zal in de komende jaren flink toenemen, van 15% naar 20% in 2040. Dat is één op de vijf inwoners van regio Nijmegen. Ouderen worden daardoor een steeds groter doelgroep, wanneer het om preventief en toekomstgericht gezondheidsbeleid gaat. Dit rapport over de gezondheid van ouderen in 2010 in de regio Nijmegen zal een deel van de informatie geven die nodig is om een goed, preventief en op de toekomst gericht gezondheidsbeleid te voeren. Daarnaast is het de tweede keer dat de GGD regio Nijmegen een dergelijk onderzoek uitvoert, dus van een heel aantal indicatoren kunnen we zien of ze positief, dan wel negatief ontwikkeld hebben in de afgelopen jaren. Al in het voorjaar van dit jaar is een factsheet met de belangrijkste resultaten opgesteld. Daarnaast hebben alle gemeenten een tabellenboek ontvangen met de resultaten van hun gemeenten. Afgelopen zomer hebben we dit besproken met de gemeenten. Deze gesprekken hebben we gebruikt als input voor het finetunen van dit verslag. Uiteindelijk hoop ik dat u hierin genoeg informatie vind om een goed beeld te krijgen van de gezondheid van de inwoners van 65 jaar en ouder, in regio Nijmegen. Drs. Bert Kuijf Directeur GGD regio Nijmegen

3

│ INHOUDSOPGAVE

Inhoudsopgave Voorwoord....................................................................................................................................................... 3 Inhoudsopgave ............................................................................................................................................... 4 Samenvatting .................................................................................................................................................. 7 1. Inleiding..................................................................................................................................................... 13 1.1 Het wettelijk kader ............................................................................................................................... 13 1.2 De monitorcyclus van GGD Regio Nijmegen ...................................................................................... 13 1.3 Het model van Lalonde als uitgangspunt............................................................................................ 14 1.4 Doelstelling ouderenmonitor 2010 ...................................................................................................... 15 1.5 Leeswijzer............................................................................................................................................ 15 2. Onderzoeksopzet ...................................................................................................................................... 17 2.1 Werkgebied GGD Regio Nijmegen ...................................................................................................... 17 2.2 Onderzoekspopulatie .......................................................................................................................... 17 2.3 Steekproef ........................................................................................................................................... 17 2.4 Onderzoeksopzet................................................................................................................................. 17 2.5 Vragenlijst............................................................................................................................................ 18 2.6 Gegevensverwerking en analyse ........................................................................................................ 18 3. Respons .................................................................................................................................................... 19 3.1 Respons............................................................................................................................................... 19 3.2 Representativiteit ................................................................................................................................ 19 3.3 Weging................................................................................................................................................. 20 4. Algemene kenmerken................................................................................................................................ 21 4.1 Leeftijd en geslacht ............................................................................................................................. 21 4.2 Burgerlijke staat en huishoudensamenstelling .................................................................................. 22 4.3 Etniciteit............................................................................................................................................... 23 4.4 Sociaaleconomische status ................................................................................................................ 24 4.4.1 Opleidingsniveau ............................................................................................................................ 24 4.4.2 Financiële situatie ........................................................................................................................... 25 5. Gezondheid ............................................................................................................................................... 27 5.1 Ziekten en aandoeningen .................................................................................................................... 27 5.1.1 Langdurige ziekten en aandoeningen .............................................................................................. 27 5.1.2 Valongevallen ................................................................................................................................. 30 5.1.3 Gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen...................................................................................... 32 5.2 Functioneren en kwaliteit van leven.................................................................................................... 34 5.2.1 Ervaren gezondheid ........................................................................................................................ 34 5.2.2 Lichamelijke beperkingen ................................................................................................................ 35 5.2.3 Psychische gezondheid................................................................................................................... 37 5.2.4 Risico op angststoornissen en depressie ......................................................................................... 38 5.2.5 Ervaren problemen ......................................................................................................................... 39 5.2.6 Regie over eigen leven.................................................................................................................... 39 6. Biologische factoren ................................................................................................................................. 41 6.1 Lichaamsgewicht................................................................................................................................. 41 6.1.1 Overgewicht ................................................................................................................................... 42

OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN 2011

-4-

│ INHOUDSOPGAVE

6.1.2 Ondergewicht ................................................................................................................................. 43 7. Leefstijlfactoren ........................................................................................................................................ 45 7.1 Voeding................................................................................................................................................ 45 7.1.1 Ontbijten en gebruik van warme maaltijd.......................................................................................... 46 7.1.2 Groente en fruit............................................................................................................................... 46 7.1.3 Visconsumptie ................................................................................................................................ 47 7.2 Vochtinname........................................................................................................................................ 47 7.3 Vitamine D suppletie ............................................................................................................................... 48 7.4 Alcoholgebruik .................................................................................................................................... 49 7.5 Roken................................................................................................................................................... 51 7.6 Beweging ............................................................................................................................................. 52 7.7 Seksualiteit .......................................................................................................................................... 53 8. Fysieke omgeving ..................................................................................................................................... 55 8.1 Woonsituatie........................................................................................................................................ 55 8.1.1 Huidige woonsituatie ....................................................................................................................... 56 8.1.2 Verhuiswens ................................................................................................................................... 57 8.2 Binnenmilieu........................................................................................................................................ 57 8.3 Geluidshinder ...................................................................................................................................... 57 8.4 Vervoer ................................................................................................................................................ 58 8.5 Veiligheid ............................................................................................................................................. 59 9. Sociale omgeving...................................................................................................................................... 61 9.1 Tevredenheid met contacten............................................................................................................... 61 9.2 Sociale steun ....................................................................................................................................... 62 9.3 Eenzaamheid ....................................................................................................................................... 63 9.4 Tijdsbesteding ..................................................................................................................................... 64 9.5 Mantelzorg ........................................................................................................................................... 65 9.5.1 Mantelzorg ontvangen..................................................................................................................... 65 9.5.2 Mantelzorg geven ........................................................................................................................... 66 9.6 Huiselijk geweld................................................................................................................................... 68 10. Zorg- en welzijnsvoorzieningen .............................................................................................................. 69 10.1 Gebruik en behoefte voorzieningen .................................................................................................. 69 10.2 Bekendheid voorzieningen................................................................................................................ 70 10.3 Bereikbaarheid voorzieningen .......................................................................................................... 70 11. Gemeenten .............................................................................................................................................. 73 12. Overzichtstabel ....................................................................................................................................... 77 13. Conclusies en aanbevelingen ................................................................................................................. 79 Geraadpleegde bronnen ............................................................................................................................... 81 Bijlage 1. Tabellenboek................................................................................................................................. 84 Bijlage 2. Onderwerpen getoetst op verschillen........................................................................................... 85 Bijlage 3. Vragenlijst ..................................................................................................................................... 86 Bijlage 4. Uitnodiging kaart........................................................................................................................... 87 Bijlage 5. Eerste herinneringsbrief ............................................................................................................... 89 Bijlage 6. Tweede herinneringsbrief ............................................................................................................. 90


-5-

│ INHOUDSOPGAVE


-6-

│ SAMENVATTING

Samenvatting Doel van het onderzoek is inzicht verkrijgen in de gezondheidssituatie van ouderen en de determinanten die daarop van invloed zijn. Daarbij is specifiek aandacht besteed aan gezondheidsverschillen die samenhangen met geslacht en leeftijd, maar ook aan verschillen die samenhangen met het opleidingsniveau. De doelgroep voor het onderzoek wordt gevormd door zelfstandig wonende ouderen van 65 jaar en ouder. Ongeveer 95% van de ouderen woont zelfstandig. Algemene kenmerken In regio Nijmegen is 43% van de 65-plussers man en 57% is vrouw. Meer dan de helft is 65-74 jaar, een klein deel (11%) is 85 jaar of ouder. De meeste ouderen zijn gehuwd (65%) en bijna een kwart is verweduwd. Een heel klein deel is gescheiden of is nooit getrouwd geweest (beide 5%). Vrouwen en jongere ouderen (65-74 jaar) zijn drie keer zo vaak alleenstaand dan mannen en 85plussers. Bijna twee op de tien respondenten is niet-Nederlands, dat zijn voornamelijk Westerse allochtonen (bijvoorbeeld Duitsers). Sociaaleconomische status Door onder andere opleiding wordt de sociaal economische status bepaald. Opleiding hangt sterk samen met gezondheid, gemiddeld genomen zijn hoger opgeleiden gezonder. In regio Nijmegen heeft bijna zeven van de tien ouderen (67%) geen opleiding, basisonderwijs, LBO of MAVO. 15% is middelbaar opgeleid en 19% heeft een hoog opleidingsniveau. Vrouwen zijn vaker laag opgeleid, ook neemt het opleidingsniveau af naarmate de leeftijd toeneemt. In de gemeenten Millingen aan de Rijn, Druten en West Maas en Waal wonen significant meer lager opgeleiden. In Mook en Middelaar en Heumen wonen meer hoogopgeleide ouderen. In vergelijking met 2005 is het opleidingsniveau gestegen. Van de 65-plussers heeft 19% alleen een AOW uitkering, één op de tien ouderen heeft moeite met rondkomen. Er zijn nu minder ouderen die aangeven moeite te hebben met rondkomen dan in 2005. Gezondheid: ziekten en aandoeningen De ziekten/aandoeningen die verreweg het meest voorkomen in de regio Nijmegen zijn een hoge bloeddruk (35%) en gewrichtsslijtage van heupen of knieën (29%). Daarna volgen diabetes (15%), astma/CARA/COPD (13%) en ernstige aandoening van de rug (13%). Vergeleken met 2005 lijken de percentages 65-plussers in regio Nijmegen met een bepaalde langdurige ziekte of aandoening niet veranderd. Meer dan de helft (55%) van de ouderen geeft aan dat zij door deze chronische ziekte(n) belemmerd worden in hun dagelijkse bezigheden. Vrouwen vaker dan mannen. Hoger opgeleiden minder vaak dan lager opgeleiden. Bijna één op de zes ouderen (16%) is in de afgelopen drie maanden gevallen. Dit lijkt iets lager te zijn dan in 2005 (20%). Vijf procent heeft wel eens een cursus valpreventie gedaan en 13% heeft hiervoor belangstelling. In regio Nijmegen hebben 65-plussers vaker een cursus gevolgd in vergelijking met Oost Nederland. Slaap en kalmeringsmiddelen kunnen er voor zorgen dat ouderen suf worden en daardoor eerder vallen. 15% heeft in de afgelopen twee weken voor het onderzoek slaap-en kalmeringsmiddelen gebruikt, vrouwen (26%) vaker dan mannen (11%). In vergelijking met 2005 lijkt dit lager, maar door een andere vraagstelling is dit niet helemaal te vergelijken. Wel is de frequentie te vergelijken, bijvoorbeeld van de ouderen die vijf tot zeven keer per week slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken. Dat is gedaald van 11% in 2005 naar 8% in 2010. Het langdurig gebruik (2 jaar of langer) is gedaald van 74% in 2005 naar 57% in 2010.


-7-

│ SAMENVATTING

Gezondheid: functioneren en kwaliteit van leven Zeven van de tien 65-plussers ervaart zijn eigen gezondheid als goed of uitstekend, 26% als matig en 3% als slecht. Vrouwen en 85-plussers hebben vaker een slechtere ervaren gezondheid. Hoger opgeleiden ervaren een (significant) betere gezondheid dan lager opgeleiden. In vergelijking met 2005 lijkt er een kleine verbetering, in 2005 gaf 31% aan dat de gezondheid matig of slecht was, in 2010 is dat 29%. In regio Nijmegen heeft 10% de 65-plussers een beperking in het horen, 10% heeft een beperking in het zien en 24% heeft een beperking in mobiliteit. In totaal heeft 31% van de 65-plussers in de regio Nijmegen één of meer lichamelijke beperkingen in horen, zien en/of mobiliteit. In vergelijking met 2005 lijkt ook hier een verbetering: van 35% in 2005 naar 31% in 2010. Hoger opgeleiden hebben significant minder beperkingen dan lager opgeleiden. In de regio Nijmegen loopt 37% van de 65-plussers een matig of hoog risico op een angststoornis of depressie. Dit percentage komt overeen met het percentage volwassenen wat in 2008 gemeten is. Een matig of hoog risico op angststoornissen en depressie komt vaker voor bij vrouwen, 85-plussers en lager opgeleiden. Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met problemen, waaronder gezondheidsproblemen. Regie over eigen leven is een beschermende factor tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. In de regio Nijmegen heeft 13% van de 65-plussers niet voldoende regie over het eigen leven. Vrouwen en 85plussers hebben vaker geen regie. Biologische factoren: lichaamsgewicht Op basis van de zelfgerapporteerde gegevens over lengte en gewicht heeft in de regio Nijmegen 44% van de 65-plussers overgewicht en 14% ernstig overgewicht (samen: 58%). Het percentage 65plussers met (ernstig) overgewicht is hoger onder laag opgeleiden dan onder middelbaar en hoog opgeleiden. Vooral het verschil in ernstig overgewicht valt hierbij op: 16% bij laag opgeleiden versus 7% bij hoogopgeleiden. In vergelijking met 2005 lijkt het percentage 65-plussers met (ernstig) overgewicht in de regio Nijmegen stabiel te zijn gebleven. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage ouderen met ondergewicht in 2010 in de regio Nijmegen iets hoger te zijn, van 2% naar 3%. Leefstijl: voeding Gemiddeld eten de oudere inwoners in regio Nijmegen gezond. Bijna allemaal eten zij elke dag een ontbijt en een warme maaltijd. Groente en fruit eten ongeveer 8 van de tien ouderen zes of zeven dagen per week, dat is veel beter dan bij de volwassenen. Driekwart van de 65-plussers eet minimaal één keer per week vis, vergelijkbaar met de volwassenen in de regio. De hoeveelheid vocht die gedronken wordt is vaak onvoldoende, slechts 29% drinkt de aanbevolen 1,8 liter. Tenslotte is er naar vitamine D gevraagd, veel ouderen komen onvoldoende buiten om dit in de huid aan te maken, waardoor de helft van de 65-plussers een vitamine D tekort heeft. Driekwart van de 65plussers in regio Nijmegen gebruikt nooit een vitamine D supplement, 19% af en toe en 7% dagelijks. Leefstijl: alcoholgebruik Tachtig procent van de 65-plussers drinkt wel eens alcohol, 12% heeft nog nooit gedronken. Een kwart drinkt meer dan de Gezondheidsraad adviseert (maximaal 14 glazen alcohol per week voor mannen en maximaal 7 glazen alcohol per week voor vrouwen). 65-74 jarigen drinken vaker te veel dan 85-plussers. Ook drinken middelbaar en hoog opgeleiden vaker te veel dan laag opgeleiden, en mannen vaker te veel dan vrouwen.


-8-

│ SAMENVATTING

Leefstijl: roken Er zijn niet veel rokers meer bij de oudere bevolking in regio Nijmegen, 12% rookt, al heeft wel 54% vroeger gerookt. Mannen roken vaker dan vrouwen, en ook de jongere ouderen (65-74 jaar) roken vaker dan de oudere ouderen (85 jaar en ouder). De volwassenen in regio Nijmegen roken twee keer zo vaak (23%). Leefstijl: bewegen In de regio Nijmegen voldoet ruim de helft (56%) van de 65-plussers aan de NNGB. Dit is gelijk aan het percentage 65-plussers dat volgens het CBS landelijk in 2009 aan de NNGB voldoet. Mannen voldoen in de regio Nijmegen vaker aan de beweegnorm dan vrouwen (58% vs. 55%), 65-74 jarigen voldoen vaker aan de beweegnorm dan 85-plussers (58% vs. 47%) en hoog opgeleiden voldoen vaker aan de beweegnorm dan laag opgeleiden (63% vs. 53%). Fysieke omgeving: woonsituatie, vervoer en veiligheid In de regio Nijmegen woont 55% van de 65-plussers in een koopwoning, de overige 45% woont in een huurwoning. Vergeleken met 2005 lijken er in de regio Nijmegen meer 65-plussers in een koopwoning te wonen (44% in 2005). 14% woont in een woning voor ouderen, alleenstaanden wonen vaker in een woning voor ouderen dan mensen die samen wonen (8% vs. 24%). 80% wil de komende tijd niet verhuizen. In de regio Nijmegen geeft één op de vier 65-plussers aan soms, of (bijna) altijd problemen te hebben met vervoer. Vrouwen geven vaker aan problemen te hebben met vervoer dan mannen. Ook 85plussers hebben vaker problemen met vervoer dan 65-74 jarigen. Hetzelfde geldt voor laag opgeleiden in vergelijking met middelbaar en hoog opgeleiden. In de regio Nijmegen voelt 8% van de 65-plussers zich overdag wel eens onveilig. ’s Avonds en ‘s nachts komen gevoelens van onveiligheid vaker voor: ‘s avonds en ’s nachts voelt 21% van de 65plussers in de regio Nijmegen zich wel eens onveilig. Vrouwen voelen zich zowel overdag als ’s avonds en ’s nachts vaker onveilig dan mannen. Fysieke omgeving: binnenmilieu en geluidshinder Ventilatie is belangrijk voor de luchtkwaliteit binnenshuis. Er is weinig bekend over de kwaliteit van het binnenmilieu in woningen waar senioren wonen. Ongeveer de helft van de 65-plussers ventileert de woonkamer, de keuken en de badkamer niet voldoende. Ruim één derde ventileert ook de slaapkamer niet genoeg. Dit komt overeen met de resultaten van de volwassenen in regio Nijmegen. Geluidshinder is vooral voor ouderen die niet goed kunnen horen vervelend (10%), door achtergrondgeluid kost het nog meer moeite om een gesprek te kunnen volgen. In de regio Nijmegen ervaren de 65-plussers de meeste geluidshinder door bromfietsers/scooters (9%), daarna vliegtuigen (5%) en op de derde plaats komt verkeer in straten waar men 50 km of minder per uur mag rijden (5%). Sociale omgeving: mantelzorg In de regio Nijmegen heeft 16% van de 65-plussers in het afgelopen jaar mantelzorg ontvangen; 14% ontvangt op het moment van het onderzoek nog steeds mantelzorg. Vrouwen ontvangen vaker mantelzorg dan mannen, 85-plussers ontvangen vaker mantelzorg dan 65-74 jarigen (49% vs 7%) en laag opgeleiden ontvangen vaker mantelzorg dan hoog opgeleiden (18% vs 7%). De meest voorkomende gebieden waarbij mensen hulp krijgen zijn hulp in de huishouding, begeleiding en vervoer, en geldzaken en administratie. In de regio Nijmegen heeft 16% van de 65-plussers in het afgelopen jaar mantelzorg gegeven; 13% geeft op het moment van het onderzoek nog steeds mantelzorg. Hoog en middelbaar opgeleiden geven vaker mantelzorg dan laag opgeleiden (respectievelijk 22%, 17% en 14%). De meest voorkomende gebieden waarbij mensen hulp geven zijn hulp in de huishouding, gezelschap, troost en


-9-

│ SAMENVATTING

afleiding en begeleiding en/of vervoer. Van de 65-plussers die op dit moment mantelzorg geven, voelt 17% zich tamelijk zwaar belast tot overbelast. Sociale omgeving: sociale steun, eenzaamheid en vrijetijdsbesteding In de regio Nijmegen ontvangt 18% van de 65-plussers weinig steun bij dagelijkse activiteiten, 47% ontvangt weinig steun bij problemen en 34% ontvangt weinig steun die leidt tot waardering. Al deze aspecten samengenomen ontvangt in de regio Nijmegen 24% van de 65-plussers weinig sociale steun. Opvallend is dat mannen vaker ervaren geen steun te krijgen dan vrouwen (31% vs. 18%). In de regio Nijmegen is 41% van de 65-plussers eenzaam. Daarvan is 34% matig eenzaam, 4% ernstig eenzaam en 3% zeer ernstig eenzaam. Eenzaamheid komt vaker voor onder 85-plussers dan 65-74 jarigen (62% vs. 37%). Ook komt het vaker voor bij laag opgeleiden dan bij hoog opgeleiden (44% vs. 34%). Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen eenzaam is, lager te zijn. Activiteiten zoals fietsen, wandelen, bezoek ontvangen en op bezoek gaan, worden vaak dagelijks of wekelijks gedaan. Maar ook het percentage 65-plussers dat dagelijks of wekelijks internet/e-mailt is hoog (47% nu, 23% in 2005). Zorg- en welzijnsvoorzieningen In de regio Nijmegen wordt door de 65-plussers het meest gebruik gemaakt van de voorzieningen/diensten hulp bij administratieve of financiële activiteiten, georganiseerde recreatieve/culturele activiteiten en georganiseerde sport- of bewegingsactiviteiten. De 65-plussers maken weinig gebruik van de voorzieningen/diensten hulp bij (het uitbreiden van) sociale contacten, ondersteuning bij het geven van mantelzorg en de eettafel. De thuiszorg, de maaltijdendienst en activiteiten voor ouderen de voorzieningen/diensten zijn, die het best bekend zijn bij de 65-plussers. Schuldhulpverlening, PGB en de ouderenadviseur of -voorlichter zijn het minst bekend. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen dat bepaalde voorzieningen kent, hoger te zijn. Wat betreft de bereikbaarheid van voorzieningen, zijn vooral de polikliniek, de bank en het gemeenteloket te ver weg. De apotheek, fysiotherapeut en de huisarts zijn het vaakst wel goed bereikbaar, volgens de 65-plussers in regio Nijmegen. Ten opzichte van 2005 zijn in de regio Nijmegen nog steeds dezelfde voorzieningen het best en het minst goed bereikbaar. Conclusies en aanbevelingen Een belangrijk uitgangspunt bij gezond voelen, is een gezonde leefstijl, niet alleen in de jaren vóórdat iemand 'oudere' wordt, maar ook in de leeftijd van 65 jaar en ouder. Bijna driekwart van de ouderen in de regio Nijmegen ervaart zijn of haar gezondheid als (zeer) goed of uitstekend. Gemiddeld genomen lijkt de gezondheid van de inwoners van 65 jaar en ouder beter dan in 2005. Dit kan te maken hebben met het feit dat de ouderen van nu een hoger opleidingsniveau hebben dan in 2005. Hierdoor zijn zij beter op de hoogte van voorzieningen, hebben zij minder financiële problemen en betere toegang tot gezondheidszorg. Belangrijkste aandachtspunt is dat een deel van de ouderen, van een actieve, jonge oudere, langzaam een inactieve, kwetsbare oudere worden. Dit proces overkomt veel ouderen, waarbij het belangrijk is om dit zo veel mogelijk uit te stellen, zo laat mogelijk te laten ingaan, en als het gebeurt, zo langzaam mogelijk te laten plaatsvinden. Ook is het van belang de oudere én de omgeving op dit proces van kwetsbaarheid voor te bereiden. Als ouderen zelfredzaam zijn en kwetsbaarheid kunnen uitstellen, kunnen ze langer thuis wonen. Het is dan van belang dat ouderen voldoende mobiel zijn. Aandachtspunten voor de komende jaren is bewegen. Bijna de helft van de 65-plussers beweegt onvoldoende. Voldoende bewegen vermindert (ernstig) vallen. Ook het gebruik van alcohol en slaap-en kalmeringsmiddelen vergroot de kans op


- 10 -

│ SAMENVATTING

vallen. Daarnaast zorgt bewegen voor een betere mobiliteit, en kan bewegen een link zijn bij sociale contacten. Wanneer de mobiliteit dan toch vermindert, is het fijn dat voorzieningen in de buurt zijn of gemakkelijk te bereiken met openbaar vervoer. Bij zelfredzaamheid is het daarnaast belangrijk dat ouderen voldoende regie hebben. Over hun eigen leven en leefstijl, en over hun zorg. (Welzijns)voorzieningen en zorg in de buurt vergroten zelfredzaamheid, maar ook een goede toegang tot zorg vergroot zelfredzaamheid. Wat kan helpen is de zorg niet te centraliseren maar dicht bij de mensen in de buurt te brengen, bijvoorbeeld in de vorm van een wijkverpleegkundige. Of een beweegtuin in de buurt. Of een zorgloket om de hoek. Tenslotte is mantelzorg een punt van aandacht. Veel inwoners van 65 jaar en ouder géven mantelzorg (vooral de jongere oudere) en één op de vijf vindt deze zorg zwaar. Hier kan informatie, advies of ondersteuning van de mantelzorger de last verlichten. Ouderenbonden kunnen hierin een rol spelen Daarnaast is er een groep, meestal oudere ouderen, die mantelzorg ontvangen. Deze mantelzorg is voor deze ouderen vaak van groot belang, zij kunnen hierdoor langer zelfstandig blijven. Vaak zijn het familieleden die mantelzorg geven, maar in vergelijking met 5 jaar geleden zijn er meer mensen die zorg van buurtbewoners ontvangen. Deze ontwikkeling kan de gemeente ondersteunen door de leefbaarheid en sociale cohesie in de wijk te vergroten. De gegevens uit dit onderzoeksrapport en de gesprekken met de wethouders en ambtenaren van alle gemeenten, die samen de GGD Regio Nijmegen vormen, zijn de basis geweest voor een omvattender advies aan het algemeen bestuur betreffende de uitvoeringsagenda voor het ouderengezondheidszorgbeleid 2012-2015.


- 11 -

│ SAMENVATTING


- 12 -

│ INLEIDING

1. Inleiding 1.1 Het wettelijk kader Op grond van de Wet Publieke Gezondheid (WPG) hoort elke gemeente een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid op te stellen. Deze nota moet elke vier jaar geactualiseerd worden. De nota moet gebaseerd zijn op inzicht in de gezondheidssituatie van de lokale bevolking. De WPG schrijft daartoe voor dat iedere vier jaar op gestandaardiseerde wijze, door epidemiologische analyse, inzicht wordt verkregen in de gezondheidssituatie van de bevolking. De gemeenten laten deze taak uitvoeren door de GGD. Op basis van de resultaten van hun onderzoek signaleert en adviseert de GGD de gemeenten bij de ontwikkeling van het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Gemeenten en instellingen kunnen hiermee prioriteiten stellen bij de inzet van geld en menskracht voor maatschappelijk verantwoorde voorzieningen en activiteiten. Naast de algemene taak van gemeenten om inzicht te krijgen in de gezondheidssituatie van de bevolking, is in artikel 5a van de WPG nog eens extra de taak van gemeenten over de ouderengezondheidszorg vastgelegd. In dit artikel, dat per 1 juli 2010 in werking is getreden, is de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor preventief gezondheidsbeleid voor ouderen vastgelegd. De gemeente draagt hiermee zorg voor het monitoren, signaleren en voorkomen van gezondheidsproblemen bij 65-plussers.

1.2 De monitorcyclus van GGD Regio Nijmegen GGD Regio Nijmegen hanteert een monitorcyclus van vier jaar, waarin de gezondheid van de hele bevolking in kaart wordt gebracht. Omdat de problematiek in de verschillende leeftijdsgroepen (0-12 jaar, 12-18 jaar, 19-65 jaar, 65 jaar en ouder) verschilt, worden vier verschillende onderzoeken (monitors) uitgevoerd: elk jaar één. Door de monitors te herhalen, kunnen veranderingen in gezondheid en leefstijl van de bevolking worden gesignaleerd. Zo is in 2005 al eerder een ouderenmonitor uitgevoerd. De monitors zijn ook bedoeld om groepen in de bevolking te identificeren die naar verhouding een slechtere gezondheidssituatie hebben of meer risico lopen op (toekomstige) gezondheidsproblemen. Door het identificeren van deze risicogroepen kunnen beleidsmaatregelen en preventieve activiteiten gerichter plaatsvinden. De vragen in de monitors worden beïnvloed door nationale en lokale ontwikkelingen. Zo is er een landelijk project gestart met als doel om te komen tot standaardisatie van vraagstellingen. Binnen dit project genaamd ‘Lokale en Nationale Monitor’ werkt GGD Nederland samen met Actiz en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). GGD Regio Nijmegen gebruikt zoveel mogelijk de standaardvraagstellingen van de lokale en nationale monitor. Deze vraagstellingen zijn vastgesteld op advies van (inter)nationale experts. Hierbij is gekeken naar de begrijpelijkheid van de vraag, maar vooral naar de betrouwbaarheid. Het zijn veelal gevalideerde vraagstellingen, die zo goed mogelijk de werkelijkheid weergeven. Wanneer iedereen gebruik maakt van de landelijke standaardvraagstellingen, kunnen regio’s met elkaar vergeleken worden en kunnen ook op landelijk niveau uitspraken over de gezondheidssituatie van de bevolking worden gedaan. GGD Regio Nijmegen voert de monitors samen uit met de andere GGD’en in de regio Oost-Nederland (de provincies Gelderland en Overijssel). Door deze samenwerking kan efficiënter gewerkt worden en zijn de uitkomsten onderling vergelijkbaar.


- 13 -

│ INLEIDING

1.3 Het model van Lalonde als uitgangspunt De Canadese minister van volksgezondheid, Lalonde, stelde al in 1974 vast dat de meeste gezondheidswinst buiten de gezondheidszorg is te behalen. Hij ging ervan uit dat factoren die de gezondheid beïnvloeden in vier groepen zijn in te delen: - biologische factoren, - gedrag/leefstijl, - fysieke en sociale omgeving, - zorgen welzijnsvoorzieningen (Lalonde, 1974). De gezondheidstoestand van een mens is het resultaat van de onderlinge wisselwerking tussen deze verschillende gezondheidsdeterminanten. In figuur 1.1 is het model van Lalonde bewerkt door het RIVM, schematisch weergegeven. GGD Regio Nijmegen streeft ernaar om in haar monitors vragen op te nemen naar al deze determinanten van gezondheid. Daarnaast worden vragen opgenomen over de sociale, psychische en lichamelijke gezondheid. ‘Gezondheid’ wordt dus in brede zin opgevat, vergelijkbaar aan de definitie van gezondheid die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hanteert (World Health Organization, 1948). De WHO definieert gezondheid als een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet alleen de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken.

gedrag & leefstijl

zorgen welzijnsvoorzieningen

biologische factoren (geslacht, leeftijd etc.)

gezondheid

fysieke omgeving

sociale omgeving

Figuur 1.1. Het model van gezondheid (Lalonde).


- 14 -

│ INLEIDING

1.4 Doelstelling ouderenmonitor 2010 Het doel van de ouderenmonitor is het bieden van inzicht in de lichamelijke, sociale en geestelijke gezondheid en in factoren die gezondheid van de zelfstandig wonende 65-plussers in de 10 gemeenten van de regio Nijmegen beïnvloeden. De ouderenmonitor draagt hiermee bij aan de ontwikkeling en evaluatie van beleid en interventies om de gezondheid van de 65-plussers te bevorderen en ziekten te voorkomen.

1.5 Leeswijzer In de rapportage die voor u ligt, worden de resultaten van de ouderenmonitor voor de regio Nijmegen gepresenteerd. Deze regio bestaat uit de gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen aan de Rijn, Mook en Middelaar, Nijmegen, Ubbergen, West Maas en Waal en Wijchen. Iedere gemeente heeft al een tabellenboek met de cijfers van de eigen gemeente ontvangen. In dit rapport worden de regionale resultaten gepresenteerd, indien er (opvallende) verschillen tussen de gemeenten zijn wordt dit ook gepresenteerd per gemeente In hoofdstuk 2 wordt de onderzoeksopzet beschreven. De respons, representativiteit en weging worden besproken in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 komen de algemene kenmerken van de 65-plussers in de regio Nijmegen aan de orde. In de hoofdstukken 5 t/m 10 worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd voor achtereenvolgens gezondheid, leefstijlfactoren, fysieke omgeving, sociale omgeving en zorgen welzijnsvoorzieningen. In hoofdstuk 11 is een overzicht met de belangrijkste resultaten per gemeente, met in hoofdstuk 12 een overzichtstabel. Tot slot worden in hoofdstuk 13 de conclusies en aanbevelingen weergegeven. Naar aanleiding van de ouderenmonitor is in het voorjaar 2011 een factsheet uitgebracht waarin de resultaten van regio Nijmegen gepresenteerd zijn (Terpstra, 2011).


- 15 -

│ INLEIDING


- 16 -

│ ONDERZOEKSOPZET

2. Onderzoeksopzet 2.1 Werkgebied GGD Regio Nijmegen De ouderenmonitor is uitgevoerd in de 10 gemeenten binnen GGD Regio Nijmegen. Figuur 2.1 geeft een overzicht van het werkgebied van GGD Regio Nijmegen.

Figuur 2.1. Werkgebied GGD Regio Nijmegen .

2.2 Onderzoekspopulatie Alle zelfstandig wonende 65-plussers, die wonen in de regio Nijmegen, behoorden tot de doelgroep van het onderzoek. De in de WPG beschreven preventieve gezondheidszorg voor ouderen richt zich in eerste instantie niet op de 65-plussers, die wonen in een verzorgings- of verpleeghuis. Deze groep is bij dit onderzoek daarom niet benaderd.

2.3 Steekproef Per gemeente is een aselecte (=willekeurige) steekproef getrokken uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA), waarbij alleen zelfstandig wonende 65-plussers in de steekproef zijn opgenomen. Per gemeente zijn 900-plussers in de steekproef opgenomen; 450 65-74 jarigen en 450 75-plussers. In totaal zijn in de regio Nijmegen 15.000 ouderen geselecteerd. De respons, representativiteit en weging van de onderzoekspopulatie worden besproken in hoofdstuk 3.

2.4 Onderzoeksopzet De 65-plussers in de steekproef ontvingen eind september 2010 de eerste uitnodiging voor deelname aan het onderzoek. De uitnodiging bestond uit een kaart met daarbij een inlogcode, waarmee men de vragenlijst via internet kon invullen. Na het invullen van de digitale vragenlijst kregen de respondenten een persoonlijk leefstijladvies, gericht op gezond ouder worden en vitaal blijven. Om de 65-plussers ook de gelegenheid te geven de vragenlijst op papier in te vullen, is half oktober met de eerste herinneringsbrief een papieren versie van de vragenlijst meegestuurd. Tot slot is half november een tweede herinnering verstuurd. De herinneringsbrieven zijn niet verstuurd aan de 65-plussers die


- 17 -

│ ONDERZOEKSOPZET

tussentijds de vragenlijst hadden ingevuld of telefonisch hadden aangegeven niet aan het onderzoek mee te kunnen of willen doen. De ingevulde vragenlijsten zijn verwerkt tot een anoniem databestand. Het databestand bevat dan ook alleen de antwoorden van de respondenten en dus geen naam, adresgegevens en inlogcodes. De NAW gegevens zijn na het onderzoek vernietigd. Hiermee is de privacy van de deelnemers gewaarborgd.

2.5 Vragenlijst In de vragenlijst kwamen de volgende onderwerpen aan de orde: · Algemene kenmerken (geslacht, leeftijd, burgerlijke staat, huishoudensamenstelling, etniciteit, opleidingsniveau, financiële situatie); · Gezondheid (ziekten en aandoeningen, gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen, valongevallen, ervaren gezondheid, lichamelijke beperkingen, psychische gezondheid, risico op angststoornissen en depressie, regie over eigen leven); · Biologische factoren (lengte en gewicht); · Leefstijl (voeding, vochtinname, vitamine D suppletie, alcoholgebruik, roken, beweging en seksualiteit); · F ysieke omgeving (huidige woonsituatie, verhuiswens, binnenmilieu, geluidshinder, vervoer en veiligheid); · Sociale omgeving (tevredenheid met contacten, sociale steun, eenzaamheid, tijdsbesteding, mantelzorg ontvangen, mantelzorg geven en huiselijk geweld); · Z org- en welzijnsvoorzieningen (gebruik, behoefte, bekendheid en bereikbaarheid van voorzieningen). De vragenlijst is tot stand gekomen op basis van de wensen van gemeenten en ouderenorganisaties. Daarnaast is rekening gehouden met de eisen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Ook is de vragenlijst afgestemd met de andere GGD'en in Oost Nederland. Voor zover mogelijk is bij de formulering van de vragen aangesloten bij de standaardvraagstellingen van de Lokale en Nationale Monitor.

2.6 Gegevensverwerking en analyse De resultaten worden weergegeven in percentages. Het kan door afronding voorkomen dat de percentages in figuren en tabellen niet precies optellen tot 100%. Bij sommige onderwerpen kon men meerdere antwoorden aankruisen. Bij deze onderwerpen zijn de percentages bij elkaar opgeteld hoger dan 100%. In de figuren worden steeds de resultaten weergegeven voor de afzonderlijke gemeenten binnen de regio Nijmegen. Daarnaast staan in de figuren de gemiddelde waarden voor de regio Nijmegen en Oost Nederland weergegeven. Voor zover beschikbaar, worden in de tekst en figuren ook de resultaten van de ouderenmonitor uit 2005 vermeld. In een aantal gemeenten in regio Nijmegen is echter nog niet eerder een ouderenmonitor uitgevoerd. Als een bepaalde vraag niet is gesteld in 2005 en deze wel is opgenomen in de volwassenenmonitor van 2008 (Terpstra, 2009), zal daar een vergelijking mee worden gemaakt. Voor een groot aantal onderwerpen (zie bijlage 2) zijn de verschillen tussen de gemeenten en de regio Nijmegen getoetst op statistische significantie. Hiervoor is gebruik gemaakt van een Chi-kwadraat toets. Een statistisch significant verschil betekent dat de rol van het toeval (zo goed als) uitgesloten is. Ook de verschillen en de verschillen tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland, zijn op deze manier getoetst. De verschillen met de resultaten uit 2005 en met de volwassenenmonitor zijn niet getoetst op statistische significantie. De analyses zijn gedaan met het statistisch programma IBM SPSS Statistics voor Windows versie 19.0.


- 18 -

│ RESPONS

3. Respons Dit hoofdstuk beschrijft de respons op de ouderenmonitor en de mate waarin de 65-plussers die hebben meegedaan aan het onderzoek een goede afspiegeling zijn van de gehele bevolking van 65 jaar en ouder in de regio Nijmegen . Ook wordt de methode van weging uitgelegd die in het kader van de representativiteit is toegepast.

3.1 Respons Eind september 2010 hebben 8.888 zelfstandig wonende 65-plussers in de Regio Nijmegen een uitnodiging gekregen om deel te nemen aan de ouderenmonitor. In de Regio Nijmegen hebben 5.325 65-plussers meegedaan aan het onderzoek (60%). Niet of zeer onvolledig ingevulde vragenlijsten zijn niet meegenomen in de analyses. Van de deelnemers heeft 28% de vragenlijst via internet ingevuld en 72% op papier. Per gemeente varieert de respons van 56% tot 69%, waarbij de gemeente Heumen de hoogste respons heeft en de gemeenten West Maas en Waal en Druten de laagste (zie figuur 3.1).

Oost NL Regio Nijmegen Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0

10

20

30

40

50

60

%

70

Figuur 3.1. Respons per gemeente (%).

3.2 Representativiteit Van de deelnemers aan de ouderenmonitor in de regio Nijmegen is 53% vrouw en 47% man. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS, 2011) waren er op 1 januari 2010 echter nog iets meer vrouwen (57%) en iets minder mannen (43%) woonachtig in de regio Nijmegen . Aan de ouderenmonitor hebben in verhouding dus iets meer mannen dan vrouwen meegedaan (zie figuur 3.2).


- 19 -

│ RESPONS

Daarnaast zijn in de steekproef evenveel 65-74 jarigen en 75-plussers opgenomen, terwijl de groep 75-plussers in werkelijkheid iets kleiner is dan de groep 65-74 jarigen. De reden hiervoor is dat 75plussers over het algemeen minder vaak meedoen aan de monitors dan 65-74 jarigen en voldoende respondenten nodig zijn om uitspraken te kunnen doen over een bepaalde groep. Hierdoor blijken de deelnemers aan de ouderenmonitor in verhouding iets vaker 75-84 jaar te zijn en iets minder vaak 6574 jaar en 85 jaar en ouder te zijn (zie figuur 3.2). Van de deelnemers aan de ouderenmonitor in de regio Nijmegen is 55% 65-74 jaar, 38% 75-84 jaar en 7% 85 jaar of ouder. Op 1 januari 2010 was volgens het CBS 56% van de 65-plussers in de regio Nijmegen 65-74 jaar, 33% 75-84 jaar en 11% 85 jaar of ouder (CBS, 2011).

60 50 40 30 20 10 0 man

vrouw

65-75 jaar CBS

75-85 jaar

85+ jaar

ouderenmonitor

Figuur 3.2. Vergelijking tussen de verhouding naar geslacht en leeftijd van de deelnemers aan de ouderenmonitor en de inwoners van de GGD Regio Nijmegen volgens het CBS (CBS, 2011).

3.3 Weging Uit paragraaf 3.2 blijkt dat de 65-plussers die hebben meegedaan aan de ouderenmonitor niet helemaal representatief zijn (qua leeftijd en geslacht) voor de 65-plussers die in werkelijkheid in de regio Nijmegen wonen. Daarbij zijn de afzonderlijke gemeenten van de regio niet in verhouding tot hun inwoneraantal vertegenwoordigd in het databestand van de totale Regio Nijmegen, omdat een steekproef is getrokken van 900 65-plussers per gemeente. Voor de verschillen in leeftijd, geslacht en gemeentegrootte tussen de deelnemers aan de ouderenmonitor en de werkelijke bevolking van 65 jaar en ouder wordt gecorrigeerd door de resultaten statistisch te herwegen. Weging betekent dat een categorie respondenten in de analyses meetelt naar de mate waarin deze categorie in de totale populatie is vertegenwoordigd. Hierdoor zijn de uiteindelijke resultaten steeds representatief voor de werkelijke bevolking van 65 jaar en ouder. In deze rapportage worden alleen gewogen resultaten gepresenteerd (tenzij anders is vermeld).


- 20 -

│ ALGEMENE KENMERKEN

4. Algemene kenmerken Dit hoofdstuk beschrijft de algemene kenmerken van de 65-plussers in de regio Nijmegen. Demografische kenmerken spelen een belangrijke rol bij het verklaren van verschillen in gezondheid, welzijn, zorgconsumptie en -behoefte. Zo wordt de lichamelijke gezondheid bijvoorbeeld slechter naarmate men ouder wordt. En ook tussen mannen en vrouwen bestaan verschillen in gezondheid. Mannen hebben over het algemeen een slechtere leefstijl, maar vrouwen hebben vaker lichamelijke beperkingen. Ook de burgerlijke staat en de samenstelling van het huishouden zijn van invloed op de gezondheid. De kans op overlijden aan bijna alle doodsoorzaken is lager bij gehuwden dan bij niet-gehuwde, gescheiden of verweduwde mensen (Verweij & Sanderse, 2010). Deze verschillen in gezondheid zijn mogelijk het gevolg van verschillen in leefstijl tussen gehuwden en niet-gehuwden. Alleenstaanden leven gemiddeld genomen ongezonder en risicovoller dan gehuwden. Ook is een partner vaak een belangrijke bron van steun bij (gezondheids)problemen (Verweij & Sanderse, 2010). Ondanks de slechtere gezondheid van alleenstaande ouderen is er geen hoger zorggebruik als het gaat om bezoek aan de huisarts, specialist en fysiotherapeut (Verweij & Sanderse, 2010). Verder bestaan ook verschillen in gezondheid naar etniciteit. De gezondheidstoestand van allochtonen is over het algemeen minder goed dan die van autochtone Nederlanders (van der Lucht & Foets, 2010). Tot slot bestaan verschillen in gezondheid en welzijn naar sociaaleconomische status (SES). Om SES te meten wordt vaak gevraagd naar de indicatoren opleidingsniveau, beroepsstatus en/of inkomen. Het opleidingsniveau is in gezondheidsonderzoek de meest gebruikte indicator voor SES. Bij opleiding gaat het vooral om culturele en intellectuele facetten van sociaaleconomische status. Een voordeel van opleiding boven inkomen en beroepsstatus is dat het niet moeilijk te meten is; in vragenlijstonderzoek krijgt de vraag over opleiding vaak een hoge respons. Inkomen meet op directe wijze het materiële facet van SES. Bij vragenlijstonderzoek wordt deze vraag echter vaak niet (naar waarheid) ingevuld. Wel is het zo dat inkomen bij ouderen een betere afspiegeling zou zijn van de sociaaleconomische status dan het opleidingsniveau, omdat de opleidingskansen door de jaren heen zijn toegenomen en ouderen daardoor gemiddeld lager zijn opgeleid dan jongeren. Beroep meet vooral de facetten macht en prestige. Een nadeel van beroep als indicator is dat het niet voor de totale bevolking een relevante indicator is voor SES, omdat niet iedereen een beroep heeft (gepensioneerden, huisvrouwen en mannen, studenten en werklozen) (Verweij, 2010).

4.1 Leeftijd en geslacht In de regio Nijmegen is 43% van 65-plussers man en 57% vrouw. Van hen valt 56% in de leeftijdsgroep 65-74 jaar, 33% in de groep 75-84 jaar en 11% in de groep 85 jaar en ouder. In tabel 4.1 wordt een overzicht gegeven van de verdeling van de 65-plussers in de regio Nijmegen naar leeftijd en geslacht. Omdat dit de gewogen percentages zijn, komen de percentages overeen met de cijfers van het CBS (voor meer uitleg over weging, zie paragraaf 3.3). Tabel 4.1. Verdeling van 65-plussers in de regio Nijmegen naar leeftijd en geslacht (%). 65-74 jaar 75-84 jaar 85 jaar en ouder totaal mannen 27 14 3 44 vrouwen 29 20 8 56 totaal 56 33 11 100


- 21 -


Ten opzichte van de resultaten van de ouderenmonitor uit 2005 lijkt het percentage 85-plussers in de Regio Nijmegen iets hoger en het percentage 75-84 jarigen iets lager te zijn.

4.2 Burgerlijke staat en huishoudensamenstelling Ruim tweederde (65%) van de 65-plussers in de regio Nijmegen is gehuwd, heeft een geregistreerd partnerschap of woont samen, 24% is verweduwd, 5% is gescheiden of leeft gescheiden en 5% is ongehuwd of nooit gehuwd geweest. Het percentage alleenstaanden in de regio Nijmegen komt daarmee op 35%. Uit de resultaten van de ouderenmonitor blijkt dat in de regio Nijmegen het percentage alleenstaande vrouwen bijna drie keer zo hoog is als het percentage alleenstaande mannen (48% vs. 18%). Hetzelfde geldt voor de 85-plussers ten opzichte van de 65-74 jarigen (72% vs. 23%). Onder laag opgeleiden zijn er meer alleenstaanden dan onder hoog opgeleiden (37% vs. 28%). Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaan geen significante verschillen in het percentage 65plussers dat alleenstaand is. In de gemeenten Heumen en Druten zijn significant minder mensen alleenwonend (zie figuur 4.1).

Oost NL Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010 Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0

5

10

15

20

25

30

35

40

Figuur 4.1. Percentage 65-plussers, dat alleenstaand is. Vergeleken met de ouderenmonitor uit 2005 lijken in de Regio Nijmegen in 2010 iets minder 65plussers verweduwd te zijn (28% vs. 24%). Naast burgerlijke staat is ook gevraagd naar de samenstelling van het huishouden. Ook wanneer men geen partner heeft met wie men samenwoont, kan iemand anders met wie wordt samengeleefd een steun zijn bij (gezondheids)problemen en helpen bij alledaagse activiteiten.


- 22 -


In de regio Nijmegen woont een derde (32%) van de 65-plussers alleen en woont iets meer dan tweederde (65%) samen met de partner/echtgeno(o)t(e). De overige 65-plussers wonen samen met zijn/haar kind(eren) (3%), met ander(e) familielid/-leden (1%) en met ander(e) perso(o)n(en) (minder dan 1%).

4.3 Etniciteit In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de definitie van het CBS om iemand als allochtoon of autochtoon te classificeren. Volgens die definitie wordt iemand tot de allochtone bevolkingsgroep gerekend wanneer ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Een persoon wordt gerekend tot de autochtone bevolkingsgroep als beide ouders in Nederland zijn geboren ongeacht het geboorteland van de persoon zelf. Allochtonen zijn vaak ondervertegenwoordigd in gezondheidsmonitors, omdat de vragenlijsten in het Nederlands zijn. Bij de ouderenmonitor blijkt dit ook het geval te zijn: volgens de resultaten van de ouderenmonitor zou 9% van de 65-plussers in de regio Nijmegen van niet-Nederlandse afkomst zijn, terwijl dat op 1 januari 2010 volgens het CBS 18% is (Westerse en niet-westerse allochtonen opgeteld (CBS, 2011)). Oost NL 2005 Oost NL 2010

Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010

Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0

2

4

6

8

10

12

14

Figuur 4.2. Percentage niet-Nederlandse 65-plussers. Tussen de gemeenten en de regio Nijmegen bestaan significante verschillen in het percentage niet Nederlandse 65-plussers (zie figuur 4.2). In de gemeente Millingen aan de Rijn wonen meer nietNederlandse 65-plussers, in West Maas en Waal en Druten significant minder. Het percentage 65plussers van niet Nederlandse afkomst is groter onder de middelbaar en hoog opgeleiden dan onder de laag opgeleiden. Een mogelijke verklaring hiervoor is een grotere taalbarrière bij laag opgeleide allochtonen bij het invullen van de vragenlijst.


- 23 -


4.4 Sociaaleconomische status In dit onderzoek hebben we zowel het opleidingsniveau nagevraagd als enkele vragen gesteld over de financiële situatie. Omdat 65-plussers veelal gepensioneerd zijn, is in dit onderzoek onder 65plussers beroep niet nagevraagd.

4.4.1 Opleidingsniveau In de vragenlijst is gevraagd naar het hoogst voltooide opleidingsniveau van de respondenten. De opleidingen zijn vervolgens ingedeeld naar laag (geen opleiding, basisonderwijs, LBO en MAVO), midden (MBO, HAVO en VWO) en hoog (HBO en WO) in overeenstemming met het CBS. In de regio Nijmegen heeft 67% van de 65-plussers een laag opleidingsniveau, waarvan een derde geen opleiding of alleen basisonderwijs heeft gevolgd en tweederde MAVO of LBO heeft voltooid. Verder heeft 15% een gemiddeld opleidingsniveau en 19% een hoog opleidingsniveau. Vrouwen van 65 jaar en ouder zijn vaker laag opgeleid dan mannen van 65 jaar en ouder. Ook neemt het opleidingsniveau af naarmate de leeftijd toeneemt. In de gemeenten Millingen aan de Rijn, Druten en West Maas en Waal wonen significant meer ouderen met een lage opleiding, in Mook en Middelaar en Heumen wonen significant meer hoger opgeleide ouderen (zie figuur 4.3). Wanneer het huidige opleidingsniveau in de Regio Nijmegen wordt vergeleken met het opleidingsniveau van de 65-plussers bij de ouderenmonitor uit 2005, dan lijkt het opleidingsniveau in 2010 iets hoger te zijn (zie figuur 4.3). Deze stijging kan verklaard worden door de werkelijke stijging in opleidingsniveau die ook landelijk waarneembaar is en de lagere respons bij deze monitor in vergelijking met 2005, waarbij naar verwachting de daling in respons vooral speelt in de groep lager opgeleiden. Oost NL 2005 Oost NL 2010


Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0%

10%

20%

30%

40%

50%

laag

midden

60%

70%

80%

90%

hoog

Figuur 4.3. Percentage 65-plussers met een laag, gemiddeld en hoog opleidingsniveau.


- 24 -

100%


4.4.2 Financiële situatie Bij de ouderenmonitor is niet het precieze inkomen van de respondenten nagevraagd, omdat deze vraag vaak niet wordt ingevuld en leidt tot een lagere respons. In plaats daarvan is gevraagd naar de moeite die men heeft om rond te komen met het eigen inkomen en of het (gezamenlijk) inkomen bestaat uit alleen een AOW-uitkering. Van de 65-plussers in de regio Nijmegen geeft 10% aan enige moeite te hebben om rond te komen van het eigen inkomen en 2% geeft aan grote moeite te hebben. Het percentage 65-plussers dat moet rondkomen van enkel een AOW-uitkering ligt hoger, namelijk op 19%. Het moeten rondkomen van enkel een AOW-uitkering is in dit geval als soort minimaal inkomen beschouwd. Om die reden is het opvallend dat het percentage 65-plussers dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen lager ligt dan het percentage 65-plussers die moeten rondkomen van alleen een AOW-uitkering. Uit de resultaten blijkt verder dat het percentage 65-plussers dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen ruim twee keer zo hoog is onder laag opgeleiden als onder middelbaar en hoog opgeleiden (14% vs. 6%). In de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar wonen significant minder ouderen die moeite hebben met rondkomen. Tot slot lijkt het percentage 65-plussers in de Regio Nijmegen dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen nu lager te zijn dan in 2005 (zie figuur 4.4). Oost NL 2005 Oost NL 2010



2

4

6

8 ja, enige moeite

10

12

14

16

ja, grote moeite

Figuur 4.4. Percentage 65-plussers dat aangeeft enige of grote moeite te hebben met rondkomen van het eigen inkomen.


- 25 -

18



- 26 -

│ GEZONDHEID

5. Gezondheid Dit hoofdstuk gaat over de gezondheid van 65-plussers in de regio Nijmegen. Zoals in paragraaf 1.3. al is aangegeven, is gezondheid een breed begrip, dat door de WHO wordt gedefinieerd als een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet alleen de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken (World Health Organization, 1948). In dit rapport wordt deze brede definitie van gezondheid gehanteerd bij de beschrijving van de gezondheidssituatie. Zie figuur 5.1 voor de plaats van gezondheid in het model van Lalonde.

gedrag & leefstijl



gezondheid

fysieke omgeving

sociale omgeving

Figuur 5.1. Model van Lalonde.

5.1 Ziekten en aandoeningen

5.1.1 Langdurige ziekten en aandoeningen Het vóórkomen van ziekten en aandoeningen in een bevolking is een maat voor de gezondheidstoestand van die bevolking. Bij de ouderenmonitor is aan de 65-plussers gevraagd te rapporteren welke langdurige ziekten en aandoeningen ze in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek hebben gehad (zie tabel 5.1). De ziekten/aandoeningen die verreweg het meest voorkomen in de regio Nijmegen zijn een hoge bloeddruk (35%) en gewrichtsslijtage van heupen of knieën (29%). Daarna volgen suikerziekte/diabetes


- 27 -

│ GEZONDHEID

(15%), astma/COPD (13%) en ernstige aandoening van de rug (13%). Dit beeld komt overeen met de resultaten van Oost Nederland (zie tabel 5.1). Ook vergeleken met 2005 lijken de percentages 65plussers in de Regio Nijmegen met een bepaalde langdurige ziekte/aandoening niet veel veranderd. Tabel 5.1. Vóórkomen van langdurige ziekten en aandoeningen bij 65-plussers. Regio Nijmegen 2005 (%)

Regio Nijmegen 2010 (%)

Oost NL 2005 (%)

Oost NL 2010 (%)

Suikerziekte, diabetes

13

15

14

16

Beroerte, hersenbloeding, herseninfarct, TIA

6

6

6

6

Hartinfarct

6

6

5

5

Andere ernstige hartaandoening

10

10

9

10

Een vorm van kanker

7

8

7

8

Migraine, ernstige hoofdpijn

4

3

4

3

Hoge bloeddruk

32

35

32

36

Vernauwing bloedvaten in buik of benen

7

8

7

7

Astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD

11

13

12

12

Ernstige darmstoornissen langer dan 3 maanden

4

4

4

5

Psoriasis

3

4

3

3

Chronisch eczeem

3

4

3

3

Onvrijwillig urine verlies

9

9

8

8

Ernstige aandoening van de rug

13

13

13

13

Gewrichtsslijtage van heupen of knieën

30

29

30

29

Chronische gewrichtsontsteking

10

10

9

9

Andere ernstige aandoening van nek of schouder

11

9

10

9

Andere ernstige aandoening van elleboog, pols of hand

9

8

7

7

Botontkalking (osteoporose)

-

10

-

12

Ziekten van het zenuwstelsel (Parkinson, MS, epilepsie)

-

2

-

2

Duizeligheid met vallen

-

4

-

4

Prostaatklachten (niet prostaatkanker of prostaatontsteking)

-

6

-

6

In de regio Nijmegen heeft 81% van de 65-plussers één of meer langdurige ziekten of aandoeningen gehad in de afgelopen 12 maanden. Dit is iets minder dan in Oost Nederland (82%). Tot 75 jaar komen langdurige ziekten of aandoeningen minder voor dan bij 75-plussers. Bij middelbaar en hoog opgeleiden komen langdurige ziekten of aandoeningen minder vaak voor dan bij laag opgeleiden. Tussen de gemeenten en het gemiddelde van de regio Nijmegen bestaan geen significante verschillen. Aan de 65-plussers is ook gevraagd of ze door hun langdurige ziekten of aandoeningen worden belemmerd bij het uitvoeren van dagelijkse bezigheden thuis, op het werk of bij vrijetijdsbesteding. In de Regio Nijmegen blijkt dit bij 55% van de 65-plussers het geval te zijn. Vrouwen geven vaker aan dat hun chronische ziekte hen belemmert dan mannen (61% vs. 48%). Ook hoe ouder, hoe vaker de oudere zich belemmerd voelt als gevolg van een chronische aandoeningen (45%, 64% en 77%). En laag opgeleiden (59%) voelen zich ook vaker belemmerd dan middelbaar (48%) en hoog opgeleiden (42%). Tussen de gemeenten, Oost Nederland en regio Nijmegen zijn geen significante verschillen (zie figuur 5.2).


- 28 -

│ GEZONDHEID

Oost NL 2010 Regio Nijmegen 2010

Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen

0

10

20

30

40

50

60

Figuur 5.2. Percentage 65-plussers dat aangeeft belemmerd te worden bij hun dagelijkse bezigheden door één of meer langdurige ziekten of aandoeningen.


- 29 -

│ GEZONDHEID

5.1.2 Valongevallen In de regio Nijmegen is 16% van de 65-plussers gevallen in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek. Een derde van hen heeft lichamelijk letsel opgelopen door de val. Van de 65-plussers die zijn gevallen, is ruim een derde meer dan eens gevallen en is ongeveer tweederde in of om het huis gevallen. Het percentage vrouwen dat in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek is gevallen, is hoger als het percentage mannen dat in die periode is gevallen (19% vs. 13%). Hetzelfde geldt voor 85plussers in relatie tot 65-74 jarigen (28% vs. 11%). Tot slot zijn laag opgeleiden iets vaker gevallen dan middelbaar en hoog opgeleiden. Tussen de regio Nijmegen en de Oost Nederland en tussen de gemeenten en de regio Nijmegen bestaan geen significante verschillen. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage gevallen 65-plussers in de regio Nijmegen in 2010 iets lager te zijn (zie figuur 5.3). Oos t NL 2005 Oos t NL 2010

Regio Nijm egen 2005 Regio Nijm egen 2010

Wijchen Wes t Maas en Waal Ubbergen Nijm egen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heum en Groes beek Druten Beuningen 0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Figuur 5.3. Percentage 65-plussers dat in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek gevallen is. Jaarlijks worden 95.000 55-plussers op de Spoedeisende Hulpafdelingen (SEH) behandeld aan de gevolgen van val (Consument en Veiligheid, 2010). Een vaak voorkomend ernstig letsel dat voortvloeit uit een val bij een oudere is een heupfractuur. Een heupfractuur heeft vaak grote gevolgen: een kwart van de 55-plussers met een heupfractuur overlijdt binnen een jaar en een kwart raakt permanent


- 30 -

│ GEZONDHEID

invalide. Ook de overige 55-plussers boeten vaak in aan zelfstandigheid (Lanting et al., 2006). Valongevallen kunnen dus grote gevolgen hebben en veel kosten met zich meebrengen. De jaarlijkse totale directe medische kosten van valongevallen bij 55-plussers bedragen naar schatting € 690 miljoen (Consument en Veiligheid, 2010). Van een aantal interventies is bewezen dat ze de kans op valongevallen verkleint. Voorbeelden van effectieve interventies zijn Zicht op evenwicht, Halt! U valt, In Balans, Bewegen valt goed, Vallen verleden tijd en Gezond en Vitaal. Deze interventies richten zich niet alleen op de fysieke omgeving, maar ook op gedrag, vaardigheden en de aanpassing van medicatie om de kans op valongevallen te verkleinen. In de ouderenmonitor is gevraagd of de 65-plussers wel eens cursus valpreventie hebben gedaan en zo niet, of ze er belangstelling voor hebben. In de regio Nijmegen heeft 5% van de 65-plussers wel eens een cursus valpreventie gedaan en 13% heeft belangstelling voor een cursus valpreventie. Vrouwen geven vaker aan belangstelling te hebben voor een cursus valpreventie dan mannen (15% vs. 11%). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat vrouwen ook vaker zijn gevallen in de afgelopen drie maanden. Verder blijken 65-plussers met een middelbaar of hoog opleidingsniveau vaker belangstelling te hebben voor een cursus valpreventie dan laag opgeleiden. Ook hebben middelbaar en hoog opgeleiden al vaker een cursus valpreventie gedaan dan laag opgeleiden. In regio Nijmegen hebben 65-plussers vaker een cursus valpreventie gevolgd in vergelijking met Oost Nederland. In de gemeenten West Maas en Waal en Millingen hebben ouderen significant minder vaak een cursus gevolgd in vergelijking met de andere gemeenten. Tussen de gemeenten en de regio Nijmegen bestaan geen significante verschillen in de percentages 65-plussers die belangstelling hebben voor een cursus valpreventie. (zie figuur 5.4).. Oost NL 2010 Regio Nijmegen 2010


5

10

Cursus valpreventie gedaan

15

20

25

Belangstelling voor cursus valpreventie

Figuur 5.4. Percentage 65-plussers dat een cursus valpreventie heeft gevolgd en dat hiervoor belangstelling heeft.


- 31 -

│ GEZONDHEID

5.1.3 Gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen Slaap- en kalmeringsmiddelen zijn veel gebruikte medicijnen door ouderen. Angst, depressieve gevoelens en slapeloosheid zijn de meest voorkomende indicaties om slaap- en kalmeringsmiddelen voor te schrijven. De bijwerkingen (sufheid, slappe spieren, verminderde concentratie en reactievermogen) beïnvloeden echter het lichamelijk en geestelijk welbevinden en kunnen de kans op een valongeval vergroten. Bovendien zijn slaap- en kalmeringsmiddelen verslavend. In de regio Nijmegen heeft 15% van de 65-plussers in de twee weken voorafgaand aan het onderzoek slaap- en kalmeringsmiddelen gebruikt, 8% gebruikt slaap- en kalmeringsmiddelen 5 tot 7 keer per week. Vrouwen gebruiken vaker slaap- en kalmeringsmiddelen dan mannen (26% vs. 11%). Ook 85plussers gebruiken relatief vaak slaap- en kalmeringsmiddelen (27% vs. 11% bij 65-74 jarigen). Hetzelfde geldt voor laag opgeleiden in vergelijking met middelbaar en hoog opgeleiden (18% vs. 10%). Oos t NL 2010 regio Nijm egen 2010

Wijchen Wes t Maas en Waal Ubbergen Nijm egen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heum en Groes beek Druten Beuningen 0

5

10

15

20

25

Figuur 5.5. Percentage 65-plussers dat slaap- en kalmeringsmiddelen heeft gebruikt in de twee weken voorafgaand aan het onderzoek Het percentage 65-plussers in de gemeenten binnen regio Nijmegen dat slaap- en kalmeringsmiddelen gebruikt komt ongeveer overeen met het percentage in de regio Nijmegen, behalve voor Beuningen. Hier wordt significant minder vaak slaap- en kalmeringsmiddelen gebruikt. Bij de overige gemeenten zijn de verschillen niet significant (zie figuur 5.5). Ten opzichte van de resultaten van de ouderenmonitor van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen dat slaap- en kalmeringsmiddelen gebruikt in 2010 lager (15% vs. 23% in 2005). Maar in 2005 is gevraagd naar het gebruik in de afgelopen vier weken, terwijl in 2010 is gevraagd naar het gebruik in de afgelopen twee weken. Daardoor is het niet goed te vergelijken.


- 32 -

│ GEZONDHEID

Vanwege de verslavende werking van slaap- en kalmeringsmiddelen is ook gevraagd naar de frequentie en de duur van het gebruik. Wat betreft de frequentie is er wel een vergelijking met 2005 te maken, hierbij is een daling in het gebruikt te zien. In 2005 gebruikt 11% 5 tot 7 keer per week, in 2010 is dat gedaald naar 8% (figuur 5.6). In de gemeente West Maas en Waal wordt significant vaker 5-7 keer /week slaapkalmeringsmiddelen gebruikt in vergelijking met regio Nijmegen. Oost NL 2005 Oost NL 2010



2

4

6

8

10

12

14

Figuur 5.6. Percentage 65-plussers dat 5-7 keer per week slaap- en kalmeringsmiddelen heeft gebruikt in de twee weken voorafgaand aan het onderzoek. In de regio Nijmegen gebruikt 6% van de 65-plussers 0 tot 3 maanden slaap- en kalmeringsmiddelen, 1% gebruikt het 3 maanden tot een jaar, 2% 1 tot 2 jaar en 12% al 2 jaar of langer. De ouderen die 2 jaar of langer deze middelen gebruiken lijkt dan te zijn gedaald van 74% naar 57%. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de Regio Nijmegen dat al 2 jaar of langer slaap- en kalmeringsmiddelen gebruikt duidelijk minder te zijn. Per 1 januari 2009 komen slaap- en kalmeringsmiddelen niet meer in aanmerking voor vergoeding vanuit het basispakket, op enkele uitzonderingen na. De belangrijkste overweging om de vergoeding van slaap- en kalmeringsmiddelen uit het basispakket te halen, was het terugdringen van het door veel mensen chronisch gebruik hiervan. Uit onderzoek van het NIVEL blijkt echter dat de afschaffing van de vergoeding slechts voor een kleine minderheid van de mensen, die gestopt zijn met het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen, de belangrijkste reden was om te stoppen. Ook zijn de mensen, die na 1 januari 2009 slaap- en kalmeringsmiddelen zijn blijven gebruiken, over het algemeen niet meer of minder gaan gebruiken (van Boheemen et al., 2010).


- 33 -

│ GEZONDHEID

5.2 Functioneren en kwaliteit van leven

5.2.1 Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid, ook wel subjectieve gezondheid of gezondheidsbeleving, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid. Ervaren gezondheid is een samenvattende gezondheidsmaat van alle gezondheidsaspecten die relevant zijn voor de persoon in kwestie. Deze onderliggende gezondheidsaspecten variëren per persoon, maar hebben vaak betrekking op zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid. Ervaren gezondheid is een sterke voorspeller van sterfte en deze relatie blijft ook bestaan als rekening wordt gehouden met een groot aantal andere factoren waarvan bekend is dat ze sterfte voorspellen, zoals leeftijd, objectieve gezondheidsmaten (ziekten, bloeddruk, etc.) en andere relevante medische, leefstijl- en psychosociale factoren (Deeg, 2009). In de regio Nijmegen ervaart ongeveer driekwart van de 65-plussers de eigen gezondheid als goed tot uitstekend, 26% ervaart de eigen gezondheid als matig en 3% als slecht. Vrouwen rapporteren iets vaker een matig of slecht ervaren gezondheid dan mannen (33% vs. 24%). En 85-plussers rapporteren vaker een matig of slecht ervaren gezondheid dan 65-74 jarigen (40% vs. 22%). Tot slot rapporteren laag opgeleiden vaker een matig of slecht ervaren gezondheid dan middelbaar en hoog opgeleiden (34% vs. 15%).

Oost NL 2005 Oost NL 2010



5

10

15 matig

20

25

30

35

40

slecht ervaren gezondheid

Figuur 5.7. Percentage 65-plussers dat de eigen gezondheid als matig of slecht ervaart. Het percentage mensen met een matig of slecht ervaren gezondheid is in de meeste gemeenten vergelijkbaar met de regio. De gemeenten Heumen en Mook en Middelaar hebben een significante


- 34 -

│ GEZONDHEID

betere ervaren gezondheid en Millingen aan de Rijn een significant slechtere. Daarnaast valt bij de gemeente Beuningen op dat de ouderen daar veel vaker een slechte gezondheid ervaren, dit is echter niet significant. Het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen met een matig of slecht ervaren gezondheid lijkt in 2010 iets lager te zijn dan in 2005 (zie figuur 5.7).

5.2.2 Lichamelijke beperkingen Met lichamelijke beperkingen worden beperkingen in horen, zien, mobiliteit en activiteiten van het dagelijks leven (ADL) bedoeld. Onder ADL-beperkingen vallen onder andere problemen met traplopen, met gaan zitten en opstaan uit een stoel en met in en uit bed stappen. Wanneer iemand ADLbeperkingen krijgt, wordt het steeds lastiger om nog thuis te blijven wonen, omdat dit de zelfredzaamheid ernstig beperkt. De ouderenmonitor is een onderzoek onder zelfstandig wonende ouderen en daarom is gekozen om alleen beperkingen in horen, zien en mobiliteit na te vragen. In regio Nijmegen heeft 10% de 65-plussers een beperking in het horen, 10% heeft een beperking in het zien en 24% heeft een beperking in mobiliteit. In totaal heeft 31% van de 65-plussers in de regio Nijmegen één of meer lichamelijke beperkingen in horen, zien en/of mobiliteit. Vrouwen hebben vaker één of meer lichamelijke beperkingen dan mannen (37% vs. 23%), 85-plussers hebben dat vaker dan 65-74 jarigen (70% vs. 20%) en laag opgeleiden hebben dat vaker dan middelbaar en hoog opgeleiden (37% vs. 17%). Tussen regio Nijmegen en Oost Nederland bestaat geen significant verschil. Wel blijkt dat binnen de regio dat de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar significant minder vaak één of meer lichamelijke beperkingen hebben. Vergeleken met 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen met één of meer lichamelijke beperkingen iets lager te zijn (zie figuur 5.8). Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010


5

10

15

20

25

30

35

40

Figuur 5.8 Percentage 65-plussers dat één of meer lichamelijke beperkingen in horen, zien en/of mobiliteit heeft.


- 35 -

│ GEZONDHEID

Uit landelijk onderzoek blijkt dat in Nederland in 2008 34% van de 65-plussers één of meer beperkingen in horen, zien, mobiliteit of ADL te hebben. Het percentage 65-plussers met lichamelijke beperkingen is in de periode 1990-2007 gelijk gebleven. Dit betekent overigens wel dat door de toenemende levensverwachting het absolute aantal mensen met een beperking toeneemt (Zantinge et al., 2011). Om na te gaan of ouderen zich redden in het huishouden is gevraagd in hoeverre de respondenten in staat zijn een aantal huishoudelijke activiteiten uit te voeren. Het gaat hierbij om activiteiten als boodschappen doen, maaltijd bereiding, licht en zwaar huishoudelijk werk en gebruik maken van vervoer. In tabel 5.2 staat voor alle huishoudelijke activiteiten weergegeven hoeveel procent van de 65plussers deze taken niet geheel zelfstandig kan uitvoeren. De taken die de 65-plussers in de regio Nijmegen het vaakst niet meer geheel zelfstandig kunnen uitvoeren, zijn het verrichten van zware huishoudelijke werkzaamheden, bedden verschonen en/of opmaken en kleren wassen en strijken. Tabel 5.2. Percentage 65-plussers dat niet geheel zelfstandig bepaalde huishoudelijke activiteiten kan uitvoeren. Kan niet geheel zelfstandig

Regio Nijmegen 2010 (%)

Oost Nederland 2010 (%)

Ontbijt of lunch klaar maken

2

2

Warm eten klaar maken

8

8

Lichte huishoudelijke werkzaamheden verrichten

4

5

Zware huishoudelijke werkzaamheden verrichten

21

23

Kleren wassen en strijken

15

16

Bedden verschonen en/of opmaken

17

19

Boodschappen doen

11

12

Gebruik maken van eigen of openbaar vervoer

13

14

In de regio Nijmegen kan 30% van de 65-plussers één of meer van de huishoudelijke activiteiten niet meer geheel zelfstandig uitvoeren. Dit komt vaker voor bij laag opgeleiden dan bij hoog opgeleiden (35% vs. 18%). Ook 85-plussers hebben aanzienlijk vaker bij één of meer huishoudelijke activiteiten hulp nodig in vergelijking met 65-74 jarigen (70% vs. 16%). De inwoners in de leeftijd van 75-84 jaar zitten hier met 40% tussen in. Tussen de gemeenten en de regio Nijmegen bestaan significante verschillen (zie figuur 5.9). In gemeente West Maas en Waal zijn meer ouderen die één of meer huishoudelijke activiteiten niet meer zelfstandig kunnen uitvoeren. In de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar zijn juist minder ouderen die hulp nodig hebben (zie figuur 5.9).


- 36 -

│ GEZONDHEID

Oost NL 2010 Regio Nijmegen 2010


5

10

15

20

25

30

35

40

Figuur 5.9. Percentage 65-plussers dat één of meer huishoudelijke activiteiten niet geheel zelfstandig kan uitvoeren.

5.2.3 Psychische gezondheid Bij een optimale psychische gezondheid is er sprake van succesvol functioneren wat leidt tot productieve activiteiten, bevredigende relaties met anderen en de mogelijkheid tot aanpassen en omgaan met tegenslagen. Psychisch ongezonde mensen hebben last van psychische klachten of zelfs psychische stoornissen. Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring, zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Psychische stoornissen zijn onder andere dementie, schizofrenie, depressie, angststoornissen, stoornissen in het middelengebruik en verstandelijke handicap (Schoemaker, 2010). Om een beeld te krijgen van de psychische gezondheid van de 65-plussers in de regio Nijmegen is in de ouderenmonitor met de Mental Health Inventory (MHI-5) gemeten hoeveel 65-plussers psychische klachten hebben. Deze vragenset meet de algemene psychische gezondheidstoestand in een bevolking. Dit wordt bepaald door de balans tussen de mate van positieve en negatieve gevoelens. Onderwerpen die aan bod komen, zijn zenuwachtigheid, gevoelens van somberheid, gelukkig zijn, in de put zitten en zich rustig voelen. In de regio Nijmegen is 17% van de 65-plussers psychisch ongezond. Vrouwen zijn vaker psychisch ongezond dan mannen (21% vs. 12%), 85-plussers zijn dat vaker dan 65-75 jarigen (26% vs. 14%) en laag opgeleiden zijn dat vaker dan middelbaar en hoog opgeleiden (21% vs. 8%). Het percentage psychisch ongezonde 65-plussers in de regio Nijmegen is niet significant verschillend van het percentage in de Oost Nederland. Binnen de regio Nijmegen zijn er geen significante verschillen tussen de 10 gemeenten. (zie figuur 5.10). Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage psychisch ongezonde 65-plussers in de regio Nijmegen in 2010 lager te zijn dan in 2005 (zie figuur 5.10).


- 37 -

│ GEZONDHEID




5

10

15

20

25

Figuur 5.10. Percentage 65-plussers, dat psychisch ongezond is.

5.2.4 Risico op angststoornissen en depressie Bij een angststoornis is er sprake van heftige, aanhoudende angstklachten zonder dat er sprake is van een reële bedreiging. Een angststoornis heeft effect op het sociaal functioneren en het uitvoeren van de dagelijkse bezigheden. Angststoornissen gaan vaak gepaard met een depressie. Ongeveer de helft van de mensen met een angststoornis, ontwikkelt na verloop van enkele jaren ook een depressie (van Balkom & Schoemaker, 2010). Bij een depressie is sprake van een aanhoudende neerslachtige stemming en een ernstig verlies aan interesses in (bijna) alle dagelijkse activiteiten. Daarnaast komen symptomen voor als eet-, slaap- en concentratieproblemen, rusteloosheid, vermoeidheid en terugkerende gedachten aan de dood of zelfdoding (Spijker & Schoemaker, 2010). Het risico op angststoornissen en/of depressie is bij de ouderenmonitor gemeten met de Kessler Psychological Distress Scale (K10). Deze vragenset brengt het risico op angststoornissen en/of depressie in kaart. De K10 bestaat uit vragen naar gevoelens in de afgelopen maand, zoals zenuwachtigheid, rusteloosheid, hopeloosheid, somberheid en depressiviteit. In de regio Nijmegen loopt 37% van de 65-plussers een matig of hoog risico op een angststoornis of depressie. Dit percentage komt overeen met het percentage 19-64 jarigen met een matig of hoog risico op een angststoornis of depressie (Terpstra, 2009). Een matig of hoog risico op angststoornissen en depressie komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen (45% vs. 28%), vaker bij 85-plussers dan bij 6574 jarigen (52% vs. 31%) en vaker bij laag opgeleiden dan bij middelbaar en hoog opgeleiden (43% vs.


- 38 -

│ GEZONDHEID

25%). Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaat geen significant verschil. Ook tussen de gemeenten in regio Nijmegen zijn geen significante verschillen (zie figuur 5.11). Oost NL Regio Nijmegen Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen

0

5

10

15

20

matige en

25

30

35

40

hoge kans

Figuur 5.11. Percentage 65-plussers dat een matig of hoog risico heeft op een angststoornis en/of depressie.

5.2.5 Ervaren problemen In de regio Nijmegen heeft 21% van de 65-plussers een probleem dat hem/haar dag en nacht bezig houdt. De problemen die het vaakst genoemd worden zijn: lichamelijke gezondheid, zorgen om (klein)kind(eren) en zorgen om de partner. Deze resultaten komen overeen met de resultaten uit 2005 in de regio Nijmegen.

5.2.6 Regie over eigen leven Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met problemen, waaronder gezondheidsproblemen. Regie over eigen leven is een beschermende factor tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. Regie over eigen leven heeft ook een direct beschermend effect tegen depressieve symptomen, onafhankelijk van de aanwezigheid van één of meer chronische ziekten. Regie over eigen leven is vooral voor chronisch zieke ouderen belangrijk voor het behouden en bevorderen van hun welbevinden en autonomie (Bisschop, 2004). Behoud van regie over eigen leven is nodig om de zelfredzaamheid te bewaren en bij afnemende gezondheid en optredende beperkingen zich aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden. Op het moment dat de regiecapaciteit afneemt tot onder een kritische grens dreigt het risico van afhankelijkheid (Schuijt-Lucassen , 2006). In de ouderenmonitor wordt regie over eigen leven gemeten met de Pearlin & Schooler Mastery Scale. Deze vragenlijst bevat 7 items met antwoordcategorieën van 1 ‘helemaal mee eens’ tot 5 ‘helemaal niet mee eens’.


- 39 -

│ GEZONDHEID

In de regio Nijmegen heeft 13% van de 65-plussers niet voldoende regie over het eigen leven. Bij vrouwen komt dit vaker voor dan bij mannen (16% vs. 10%). Ook 85-plussers hebben minder vaak voldoende regie over het eigen leven dan 65-74 en 75-84 jarigen (respectievelijk 25%, 16% en 9%). En laag opgeleiden hebben dat de helft minder vaak en hoog opgeleiden (15% en 8%). Middelbaar opgeleide ouderen hebben in 10% van de gevallen geen regie. Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland, en tussen de regio Nijmegen en de gemeenten bestaan geen significante verschillen (zie figuur 5.12). Oost NL Regio Nijmegen Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Figuur 5.12. Percentage 65-plussers dat niet voldoende regie heeft over het eigen leven.


- 40 -

│ BIOLOGISCHE FACTOREN

6. Biologische factoren Dit hoofdstuk gaat over de biologische factoren die van invloed zijn op de gezondheid van 65- plussers in de regio Nijmegen(zie figuur 6.1). Met biologische factoren wordt de aanwezige aanleg voor gezondheid of ziekte bedoeld. Omdat de GGD zich richt op preventie van te voorkómen ziekten, blijft dit hoofdstuk beperkt tot één onderwerp dat meestal wel te beïnvloeden is. Het lichaamsgewicht heeft – naast een genetische component – namelijk ook een leefstijl component.

gedrag & leefstijl



gezondheid

fysieke omgeving

sociale omgeving


6.1 Lichaamsgewicht Op basis van de Body Mass Index (BMI) wordt bepaald of iemand onder-, over- of een normaal gewicht heeft. De BMI wordt berekend door het gewicht (in kilogram) te delen door de lengte (in meters) in het kwadraat. Bij een BMI van minder dan 18,5 kg/m2 valt de persoon in kwestie in de categorie ondergewicht, bij een BMI van 25 tot 30 kg/m2 in de categorie overgewicht en bij een BMI van 30 kg/m2 of meer in de categorie ernstig overgewicht (ook wel obesitas genoemd). Bij een BMI van 18,5 tot 25 kg/m2 heb je een normaal gewicht. Lengte en gewicht zijn in dit onderzoek zelfgerapporteerde gegevens. Zelfrapportage leidt over het algemeen tot een lagere BMI (en dus minder overgewicht en meer ondergewicht) dan wanneer lengte en gewicht gemeten zijn. Overschatten van lengte en onderschatten van gewicht is meestal de


- 41 -


oorzaak. Hier moet rekening mee worden gehouden bij de interpretatie van de resultaten. Bij ouderen komt daar nog bij dat men krimpt en dat de lichaamssamenstelling verandert (meer vetweefsel en minder spieren).

6.1.1 Overgewicht Overgewicht ontstaat wanneer het lichaam tijdens langere tijd meer energie binnen krijgt via de voeding dan het aan energie verbruikt door o.a. lichamelijke activiteit. Psychosociale factoren en emoties, de sociale en fysieke omgeving en genetische aanleg kunnen invloed hebben op het ontstaan van overgewicht (Visscher et al., 2010a). Overgewicht en vooral ernstig overgewicht brengen gezondheidsrisico’s met zich mee. Mensen met overgewicht hebben meer kans op ernstige ziekten, zoals diabetes, harten vaatziekten, rug- en gewrichtsklachten en bepaalde soorten kanker. Ook verhoogt (ernstig) overgewicht de kans op psychische en sociale problemen. Mensen met ernstig overgewicht hebben gemiddeld een kortere levensverwachting en brengen bovendien meer jaren in een slechtere gezondheid door (Visscher et al., 2010b). Volgens de landelijke cijfers van het CBS had in 2009 57% van de Nederlandse 65-plussers (ernstig) overgewicht (CBS, 2011). In de afgelopen 30 jaar is het aantal Nederlanders met overgewicht sterk gestegen: van één op de drie volwassen Nederlanders in 1981 tot bijna de helft van alle volwassenen in recente jaren. Het percentage mensen met ernstig overgewicht verdubbelde van 5% tot bijna 12%. De sterke stijging in overgewicht lijkt de laatste jaren af te vlakken. Dit geldt overigens niet voor het percentage mannen met ernstig overgewicht, dat blijft toenemen (van Bakel & Zantinge, 2010). Overgewicht wordt dan ook beschouwd als één van de grootste volksgezondheidsproblemen van dit moment. Op basis van de zelfgerapporteerde gegevens over lengte en gewicht heeft in de regio Nijmegen 44% van de 65-plussers overgewicht en 14% ernstig overgewicht. Het percentage 65-plussers met (ernstig) overgewicht is hoger onder laag opgeleiden dan onder middelbaar en hoog opgeleiden. Vooral het verschil in ernstig overgewicht valt hierbij op: 16% bij laag opgeleiden vs. 7% bij hoogopgeleiden. Tussen de regio Nijmegen en en Oost Nederland bestaat geen significant verschil. Binnen de regio Nijmegen is er tussen de gemeenten ook geen significant verschil wat betreft obesitas. In vergelijking met 2005 lijkt het percentage 65-plussers met (ernstig) overgewicht in de regio Nijmegen stabiel te zijn gebleven (zie figuur 6.2).


- 42 -





0

10

20 overgewicht

30

40

50

60

70

ernstig overgewicht (obesitas)

Figuur 6.2. Percentage 65-plussers met (ernstig) overgewicht op basis van de zelfgerapporteerde gegevens over lengte en gewicht.

6.1.2 Ondergewicht Terwijl er bij overgewicht sprake is van een positieve energiebalans, is ondergewicht het gevolg van een negatieve energiebalans. Deze disbalans ontstaat als de voedselinname te laag is voor het energiegebruik. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door een te streng dieet, maar ook door een verminderde eetlust, een verstoorde stofwisseling en moeite met eten (Visscher et al., 2010a). Bij mensen met ondergewicht heeft het lichaam moeite om goed te functioneren. De lichamelijke en geestelijke conditie gaan achteruit. Mensen met ondergewicht kunnen snel duizelig worden en haaruitval krijgen. Het lichaam maakt allereerst de vetreserves op, met vermagering als gevolg. Wanneer iemand geen vetreserves meer heeft, kunnen ook andere weefsels worden aangetast zoals spieren, lever, nieren, hart en zenuwweefsel. Hierdoor ontstaan diverse lichamelijke klachten. Bij zeer ernstig ondergewicht worden op den duur alle organen aangetast en kunnen sommige lichamelijke klachten - zoals een ernstige verstoring van het hartritme - leiden tot de dood (Visscher et al., 2010b). Uit onderzoek van het CBS blijkt dat in 2009 in Nederland 1% van de 65-plussers ondergewicht heeft (CBS, 2011).


- 43 -


Op basis van de zelfgerapporteerde gegevens over lengte en gewicht heeft in de regio Nijmegen 3% van de 65-plussers ondergewicht. Vrouwen hebben vaker ondergewicht dan mannen (4% vs. 1%). Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaat geen significant verschil in het percentage ouderen met ondergewicht. Ook bij de gemeenten in regio Nijmegen is geen significant verschil waar te nemen. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage ouderen met ondergewicht in 2010 in de Regio Nijmegen iets hoger te zijn (zie figuur 6.3).



Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

Figuur 6.3. Percentage 65-plussers met ondergewicht op basis van de zelfgerapporteerde gegevens over lengte en gewicht.


- 44 -

│ LEEFSTIJL

7. Leefstijlfactoren Een groot deel van ziekte, verminderd welzijn en functioneren, kan voorkómen worden door een gezonde leefstijl (zie figuur 7.1). Een gezonde voeding en voldoende lichamelijke activiteit kan ouderen langer vitaal houden wat de zelfredzaamheid bevordert. Ook op latere leeftijd heeft het dus nog zin om een gezonde leefstijl aan te leren. In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens de leefstijlfactoren voeding, vochtinname, vitamine D inname, alcoholgebruik, roken, lichamelijke activiteit en seksualiteit aan de orde.

gedrag & leefstijl



gezondheid

fysieke omgeving

sociale omgeving


7.1 Voeding Gezond eten levert de voedingsstoffen die nodig zijn om het lichaam gezond te houden. Ook vormt gezonde voeding samen met voldoende bewegen de basis voor een gezond gewicht. Een ongezond voedingspatroon is een belangrijke risicofactor voor een aantal chronische ziekten, zoals harten vaatziekten, diabetes mellitus type 2, osteoporose en een aantal vormen van kanker (Harbers, 2009; Stichting Voedingscentrum Nederland, 2009). Een gezonde voeding betekent in ieder geval gevarieerd en met regelmaat eten (inclusief ontbijt en warme maaltijd), dagelijks ruim groente en fruit gebruiken en regelmatig (vette) vis eten. Regelmatig eten is belangrijk, omdat overgeslagen maaltijden meestal later worden gecompenseerd met snoep en snacks, die meestal wel veel calorieën leveren, maar weinig van de benodigde vitaminen en mineralen. Daarbij is het lastig de benodigde voedingsstoffen binnen te krijgen als maaltijden worden overgeslagen.


- 45 -

│ LEEFSTIJL

De consumptie van groente en fruit is belangrijk, omdat het waarschijnlijk zowel het risico op harten vaatziekten als op verschillende vormen van kanker vermindert. Daarbij is het een belangrijke bron van vitaminen en mineralen (van Kranen & Harbers, 2009). De aanbevolen hoeveelheid groente en fruit voor mannen en vrouwen tot 70 jaar is 200 gram groente en 2 stuks fruit per dag. Vanaf 70 jaar wordt de aanbevolen hoeveelheid groente verlaagd naar 150 gram per dag (Stichting Voedingscentrum Nederland, 2011a). Vis is gezond vanwege de visvetzuren (onverzadigde n-3 vetzuren), die in de vis aanwezig zijn. Deze vetzuren verminderen het risico op harten vaatziekten. Aanbevolen wordt twee keer per week vis te eten, waarvan één keer vette vis. (Stichting Voedingscentrum Nederland, 2011b).

7.1.1 Ontbijten en gebruik van warme maaltijd In de regio Nijmegen ontbijten bijna alle 65-plussers zes of zeven dagen per week (94%). Verder nuttigt 90% van de 65-plussers in de regio Nijmegen zes of zeven dagen per week een warme maaltijd. In de gemeente Ubbergen wordt significant vaker dagelijks ontbeten (96%). Verder zijn er geen verschillen met de regio Nijmegen of Oost Nederland. De warme maaltijd wordt significant vaker dagelijks genuttigd in de gemeente Druten (86%).

7.1.2 Groente en fruit In de regio Nijmegen eet ongeveer zeven op de tien 65-plussers dagelijks groente (68%) en fruit (70%). Vrouwen eten vaker dagelijks fruit dan mannen (76% vs. 61%). Het dagelijks eten van groente en fruit verschilt niet veel tussen de gemeenten en verschilt niet significant met regio Nijmegen of Oost Nederland. Alleen in de gemeente Mook wordt significant vaker dagelijks groente gegeten (zie figuur 7.2). Vergeleken met de resultaten van de volwassenenmonitor uit 2008 (Terpstra, 2009) blijkt dat 65plussers veel vaker zes of zeven dagen per week groente en fruit eten dan 19-65 jarigen (84% vs. 66% voor groente en 75% vs. 43% voor fruit) in de regio Nijmegen . Oost NL Regio Nijmegen


55

60

65

Eet dagelijks groente

70

75

80

Eet dagelijks fruit

Figuur 7.2. Percentage 65-plussers dat dagelijks groente en fruit eet.


- 46 -

│ LEEFSTIJL

7.1.3 Visconsumptie In de regio Nijmegen eet vier van de tien van de 65-plussers twee keer of meer per week vis (42%) en ruim driekwart eet één keer of meer per week vis (76%). Hoog opgeleiden eten iets vaker wekelijks vis dan laag opgeleiden (82% vs. 74%). In de regio Nijmegen zijn geen significante verschillen tussen de gemeenten of met Oost Nederland wat betreft visconsumptie (zie figuur 7.3). In vergelijking met de 19-64 jarigen uit de volwassenenmonitor 2008 (Terpstra, 2009) eten de 65plussers iets vaker vis: 71% van de 19-64 jarigen eet wekelijks een keer vis tegenover 76% van de 65plussers in de regio Nijmegen. Oost NL Regio Nijmegen Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 68

70

72

74

76

78

80

82

Figuur 7.3. Percentage 65-plussers dat minimaal één keer per week vis eet.

7.2 Vochtinname Onder normale omstandigheden doen zich bij gezonde individuen geen vochttekorten voor, het dorstgevoel en de daardoor ontstane vochtinname via voedsel en dranken zijn voldoende in staat de vochtbalans in het lichaam te handhaven. Dit geldt ook voor gezonde ouderen (Gezondheidsraad, 2006). Het is volgens de Gezondheidsraad dan ook niet nodig een richtlijn voor de vochtinname op te stellen. In situaties waarin de zelfredzaamheid beperkt is, zoals bij sommige ouderen en zieke (kleine) kinderen, is extra aandacht voor een adequate vochtvoorziening van belang. Ditzelfde geldt voor ouderen met incontinentieproblemen (Gezondheidsraad, 2006). Voor deze kwetsbare groepen is het handig te weten wat de gemiddelde adequate vochtinname is. Deze heeft de Gezondheidsraad gesteld op 1,7 liter. Afhankelijk van diverse factoren, zoals het weer, de mate van lichamelijke activiteit en de hoeveelheid afvalstoffen die via de nieren afgevoerd moet worden, zal de vochtbehoefte hoger of lager uitvallen. Om een beeld te krijgen van de vochtinname van de 65-plussers in de regio Nijmegen , is gevraagd naar de hoeveelheid glazen en/of kopjes vocht die de deelnemers per dag drinken. Bij de aanname dat een kopje een inhoud heeft van 150 ml en een glas een inhoud van 250 ml en bij de aanname dat 65plussers de helft van de tijd een kopje en de helft van de tijd een glas gebruiken, dan zijn 9 kopjes/glazen voldoende voor een vochtinname van 1,8 liter. Dit ligt net boven de grens die de


- 47 -

│ LEEFSTIJL

Gezondheidsraad hanteert als gemiddelde adequate vochtinname (zie vorige alinea). Bij de ouderenmonitor is 9 of meer kopjes vocht per dag daarom als afkappunt gebruikt. In de regio Nijmegen drinkt 9% van de 65-plussers minder dan vijf glazen/kopjes vocht per dag, 62% drinkt vijf tot en met acht glazen/kopjes vocht per dag en 29% drinkt negen of meer glazen/kopjes vocht per dag. Hoog opgeleiden drinken vaker voldoende vocht per dag dan laag opgeleiden (39% vs. 28%). Ook 65-74 jarigen drinken vaker negen of meer glazen/kopjes vocht per dag dan 85-plussers (33% vs. 20%). Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaat geen significant verschil in vochtinname. Ook als we de gemeenten vergelijken met regio Nijmegen of Oost Nederland is er geen significant verschil in vochtgebruik bij de ouderen in regio Nijmegen. (zie figuur 7.4). Oost NL Regio Nijmegen


5

10

15

20

25

30

35

Figuur 7.4. Percentage 65-plussers dat voldoende vocht per dag drinkt.

7.3 Vitamine D suppletie Het lichaam heeft vitamine D nodig voor stevige botten en tanden. Het zorgt ervoor dat calcium en fosfor goed uit de voeding worden opgenomen en in de botten en tanden worden vastgelegd tijdens de groei. Daarna is vitamine D nodig om botontkalking (osteoporose) zoveel mogelijk te beperken (Stichting voedingscentrum Nederland, 2008). Vitamine D is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan maken. Door zonlicht wordt in de huid vitamine D gevormd. Daarnaast wordt ook via de voeding vitamine D opgenomen. Naarmate men ouder wordt, is de huid minder goed in staat om zonlicht om te zetten in vitamine D waardoor een tekort kan ontstaan. Voor vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar, geldt daarom een suppletieadvies van 10 microgram vitamine D per dag, of van 20 microgram per dag in geval van onvoldoende buitenkomen, of bij een donkere (negroïde) huid (Stichting voedingscentrum Nederland, 2008).


- 48 -

│ LEEFSTIJL

In Nederland heeft gemiddeld de helft van de zelfstandig wonende ouderen een vitamine D tekort. Aan het eind van de zomer ligt het percentage ouderen met een vitamine D tekort (35%) wel iets lager dan aan het einde van de winter (50%) (Gezondheidsraad, 2008). Uit de ouderenmonitor blijkt dat in de regio Nijmegen 74% van de 65-plussers nooit een vitamine D supplement gebruikt, 10% dat af en toe in de winter doet, 5% dat dagelijks in de winter doet. Iets minder dan 14% van de 65 plussers gebruik dagelijks het hele jaar door vitamine D. Vrouwen gebruiken vaker dan mannen een vitamine D supplement. Dit verschil kan verklaard worden door het feit dat dit vrouwen op jongere leeftijd al wordt aanbevolen. Ook 75-plussers gebruiken vaker dagelijks het hele jaar door een vitamine D supplement dan 65-74 jarigen, wat verklaart kan worden door het feit dat het binnen deze leeftijdsgroep ook mannen wordt aanbevolen en dus iedereen dit dagelijks zou moeten doen. Tot slot gebruiken middelbaar en hoog opgeleiden vaker een vitamine D supplement dan laag opgeleiden. Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaat geen significant verschil in het percentage 65plussers dat dagelijks een vitamine D supplement gebruikt. In de gemeente West Maas en Waal wordt, in vergelijking met regio Nijmegen, significant minder vaak dagelijks vitamine D gebruikt (zie figuur 7.5).

Oost NL Regio Nijmegen


20%

40%

ik gebruik geen vitamine D

60% af en toe

80%

100%

dagelijks

Figuur 7.5. Percentage 65-plussers dat geen vitamine D supplement gebruikt, dit af en toe doet en dit dagelijks doet.

7.4 Alcoholgebruik De Gezondheidsraad adviseert volwassen mannen om niet meer dan twee standaard glazen alcohol per dag te drinken; voor volwassen vrouwen is het advies niet meer dan één standaard glas alcohol per dag. Dit betekent dat mannen per week niet meer dan 14 glazen alcohol zouden moeten drinken en vrouwen niet meer dan zeven glazen alcohol. Het is hierbij van belang dat de alcoholinname regelmatig en gespreid plaatsvindt, waarbij piekgebruik wordt voorkomen (Gezondheidsraad, 2006).


- 49 -

│ LEEFSTIJL

Matig alcoholgebruik door oudere mannen en postmenopauzale vrouwen – maar niet door jongeren – verlaagt waarschijnlijk het sterfterisico. Deze daling wordt voor het grootste deel veroorzaakt door een vermindering van de sterfte door harten vaatziekten (Gezondheidsraad, 2006). Bovendien zijn aan een dergelijke alcoholinname door volwassenen over het algemeen geen gezondheidsrisico’s verbonden. Voor vrouwen is echter een licht verhoogd risico op borstkanker niet uit te sluiten, vooral voor vrouwen die een genetische aanleg hebben voor borstkanker (Gezondheidsraad, 2006). Ondanks de afname in het sterfterisico vindt de Gezondheidsraad het niet verantwoord op bevolkingsniveau niet-drinkers aan te raden te beginnen met matig alcoholgebruik. Het kan namelijk nooit worden uitgesloten dat dit in sommige gevallen leidt tot gewenning en overmatig gebruik (Gezondheidsraad, 2006). In de regio Nijmegen drinkt 80% van de 65-plussers wel eens alcohol, 12% heeft nooit alcohol gedronken en 9% heeft in de afgelopen 12 maanden geen alcohol gedronken, maar dronk vroeger wel. Ten opzichte van 2005 is het percentage 65-plussers in de Regio Nijmegen dat nu alcohol drinkt iets hoger (75% in 2005 vs. 80% in 2010). In de regio Nijmegen drinkt een kwart (25%) van de 65-plussers meer dan de Gezondheidsraad adviseert. Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaan geen significante verschillen. Bij het vergelijken van de regio Nijmegen met de verschillende gemeenten, blijkt dat in de gemeente West Maas en Waal significant minder overmatige drinkers zijn, terwijl in de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar er juist (sign.) meer overmatige drinkers zijn. (zie figuur 7.6). Oost NL Regio Nijmegen

W ijchen W est Maas en W aal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0

5

10

15

20

25

30

35

40

Figuur 7.6. Percentage 65-plussers dat meer drinkt dan de Gezondheidsraad adviseert (d.w.z. >14 glazen/week voor mannen en >7 glazen/week voor vrouwen). Hoewel matig alcoholgebruik het sterfterisico kan verkleinen, gaat dit alleen op bij een regelmatig drinkpatroon, waarbij piekdrinken wordt verkomen. Piekdrinken wordt dan ook afgeraden. In de regio


- 50 -

│ LEEFSTIJL

Nijmegen drinkt 6% van de 65-plussers, die alcohol drinken, op één of meer dagen per week zes of meer glazen alcohol. Daarnaast drinkt 10% overmatig (>21 glazen/week voor mannen of >14 glazen/week voor vrouwen). Mannen doen dit twee keer zo vaak als vrouwen (14% vs. 7%), 65-74 jarigen drie keer zo vaak als 85plussers (13% vs. 4%) en hoog opgeleiden twee keer zo vaak als laagopgeleiden (15% vs. 8%).

7.5 Roken Roken is ongezond. Roken verhoogt het risico op een aantal ernstige ziekten sterk, zoals longkanker, strottenhoofdkanker, COPD, mondholte- en keelkanker en slokdarmkanker. Ook gaat roken gepaard met een slechtere kwaliteit van leven, meer ziekteverzuim en een hoger zorggebruik. In Nederland verliezen rokers gemiddeld 4,1 levensjaren en 4,6 gezonde levensjaren (Gelder et al., 2010). Stoppen met roken is van groot belang voor een gezonde leefstijl. Wie stopt met roken ademt geen schadelijke stoffen meer in. Dit heeft een direct effect op de hartslag en bloeddruk. Op termijn daalt ook de kans op coronaire hartziekten, op mondholte-, slokdarm- of longkanker en op een beroerte weer richting het niveau van een nooit-roker (Gelder et al., 2010). Het loont ook nog om na een leven lang roken te stoppen. Stoppen met roken na het 65 levensjaar geeft mannen 1,4 tot 2 extra levensjaren, vrouwen krijgen 2,7 tot 3,7 jaar erbij (JAMA 2002). In de regio Nijmegen rookt 12% van de 65-plussers. Daarnaast heeft 54% van de 65-plussers vroeger wel gerookt, maar is nu gestopt. De overige 65-plussers (34%) hebben nooit gerookt. Mannen roken vaker dan vrouwen (14% vs. 10%) en ook 65-74 jarigen roken vaker dan 85-plussers (14% vs. 9%). Tussen de gemeenten in de regio Nijmegen bestaan significante verschillen (zie figuur 7.7). In de gemeenten Mook en Middelaar en Heumen roken significant minder ouderen. Vergeleken met de resultaten van de volwassenenmonitor 2008 (Terpstra, 2009) roken 65-plussers relatief weinig (12% vs. 23% bij de 19-64 jarigen), voor een deel zijn dit ook de zogenaamde survivors, degenen die níet ziek zijn geworden of overleden zijn door roken. Uit onderzoek van Stivoro blijkt dat in 2008 ruim een kwart (27%) van de Nederlanders van 15 jaar en ouder rookt. Het percentage rokers is het laagst onder de 65-plussers: 15% van de mannen rookt en 12% van de vrouwen (Feenstra & Zantinge, 2009). Ongeveer driekwart van de rokers is van plan om in de toekomst te stoppen met roken. Per jaar doet ongeveer een kwart van de rokers een poging om te stoppen met roken. Bij 1 tot 7% van de rokers in de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder was de poging om te stoppen succesvol (Stivoro, 2010).


- 51 -

│ LEEFSTIJL

Het percentage volwassenen dat (wel eens) rookt daalde in de tachtiger jaren, stabiliseerde in de jaren negentig, maar is de laatste jaren weer gedaald van 33% (jaren negentig) naar 27% in 2008 (Feenstra, 2009). Ook het aantal sigaretten dat gemiddeld per dag wordt gerookt is gedaald.



2

4

6

8

10

12

14

Figuur 7.7. Percentage 65-plussers dat rookt.

7.6 Beweging Regelmatige lichamelijke activiteit bevordert de kwaliteit van leven en verlaagt het risico op diverse ziekten, zoals coronaire hartziekten, diabetes mellitus, osteoporose, valongevallen, en een aantal soorten kanker. Daarnaast heeft voldoende lichamelijke activiteit ook indirect een gunstige invloed op ziekten, doordat het bepaalde risicofactoren, als lichaamsgewicht en bloeddruk, gunstig beïnvloedt (Wendel-Vos, 2010). Het blijkt dat chronisch zieke mensen over het algemeen te weinig bewegen, hoewel ook bij hen voldoende lichamelijke activiteit een gunstige invloed heeft op het beloop van ziekten. Onder 65-plussers bewegen vooral mannen met harten vaatziekten en astma/COPD en vrouwen met harten vaatziekten, artrose en overige aandoeningen van het bewegingsapparaat te weinig (Wendel-Vos, 2010). Voldoende lichamelijke activiteit is in de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) voor 55-plussers gedefinieerd als minimaal een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op tenminste 5 dagen, maar bij voorkeur alle dagen van de week. Het half uur mag eventueel verdeeld worden in een aantal kortere periodes. Matig intensieve lichamelijke activiteiten voor 55-plussers zijn bijvoorbeeld wandelen, fietsen en tuinieren (Wendel-Vos & van Gool, 2008). In de regio Nijmegen voldoet ruim de helft (56%) van de 65-plussers aan de NNGB. Dit is gelijk aan het percentage 65-plussers dat volgens het CBS landelijk in 2009 aan de NNGB voldoet (CBS, 2011). Mannen voldoen in de regio Nijmegen vaker aan de beweegnorm dan vrouwen (58% vs.55%), 65-74 jarigen voldoen vaker aan de beweegnorm dan 85-plussers (58% vs. 47%) en hoog opgeleiden voldoen


- 52 -

│ LEEFSTIJL

vaker aan de beweegnorm dan laag opgeleiden (63% vs. 53%). In de regio Nijmegen voldoen iets minder 65-plussers aan de beweegnorm dan in de Oost Nederland. Binnen de regio Nijmegen zijn er geen significante verschillen tussen de gemeenten en regio Nijmegen of Oost Nederland (zie figuur 7.8). In de regio Nijmegen voldoen de 65-plussers iets minder vaak aan de beweegnorm dan de 19-64 jarigen (56% vs. 76%), zoals is gebleken uit de volwassenenmonitor 2008 (Terpstra, 2009). Dit kan mogelijk verklaard worden door een toename van lichamelijke beperkingen bij 65-plussers. Oost NL Regio Nijmegen


10

20

30

40

50

60

70

Figuur 7.8. Percentage 65-plussers dat voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Als reden om niet méér te gaan bewegen wordt vooral genoemd dat men vindt al voldoende te bewegen (71%) en dat men een lichamelijke beperking heeft (20%). Opvallend is dat het percentage mensen dat vindt voldoende te bewegen hoger is dan het percentage mensen dat daadwerkelijk voldoende beweegt.

7.7 Seksualiteit Seksualiteit is niet alleen voorbehouden aan jonge mensen. De meeste ouderen hebben actief seksueel leven, waarbij het accent ligt op intimiteit en contact, en zijn tevreden over hun seksuele relatie. Ruim de helft van de ouderen vindt seksualiteit dan ook belangrijk. Veel ouderen vinden dat hun seksuele leven door de jaren heen is verbeterd en men beter op elkaar is ingespeeld. Aan de andere kant lopen ouderen met de jaren wel tegen meer seksuele klachten aan. Gemiddeld heeft één op de vijf mannen en iets minder vrouwen last van seksuele problemen. De seksuele problemen kunnen ontstaan door zaken als vermoeidheid, hormonen, lichamelijke veranderingen, ziekte of handicap en medicijngebruik. Seksuele problemen kunnen vaak goed worden aangepakt. Door de partners zelf, door erover te praten, door op zoek te gaan naar informatie en zo nodig hulp te zoeken via een huisarts, psycholoog of seksuoloog (Rutgers Nisso Groep, 2009).


- 53 -

│ LEEFSTIJL

In de ouderenmonitor zijn twee vragen opgenomen over seksualiteit om na te gaan of 65-plussers vinden dat seksualiteit meer aandacht moet krijgen en of ze vragen hebben over seksualiteit. In de regio Nijmegen geeft 16% van de ouderen aan dat er meer aandacht besteed zou moeten worden aan seksualiteit bij ouderen, 24% vindt dat niet en 60% heeft geen mening. Mannen geven bijna drie keer zo vaak als vrouwen aan dat ze vinden dat meer aandacht besteed zou moeten worden aan seksualiteit bij ouderen (25% vs. 10%). Ook 65-74 jarigen geven vaker aan dat er meer aandacht zou moeten zijn voor seksualiteit bij ouderen dan 85-plussers. Hetzelfde geldt voor hoog opgeleiden in vergelijk met de laag opgeleiden (26% vs. 13%). De ouderen in de regio Nijmegen geven significant vaker aan dat er meer aandacht zou moeten zijn voor seksualiteit bij ouderen in vergelijking met Oost Nederland. Binnen regio Nijmegen hebben de ouderen in de gemeente West Maas en Waal het minst vaak aan dat er meer aandacht zou moeten zijn voor seksualiteit bij ouderen. Verder geeft 4% van de 65-plussers in de regio Nijmegen aan vragen te hebben over seksualiteit.


- 54 -

│ FYSIEKE OMGEVING

8. Fysieke omgeving Bij de fysieke omgeving gaat het om zaken als de woonsituatie, het binnenmilieu, de mogelijkheden van vervoer, en het gevoel van veiligheid. De mogelijkheden van vervoer en het gevoel van veiligheid zijn van invloed op de mate waarin ouderen nog in staat zijn naar activiteiten toe te gaan en te blijven participeren. De woonsituatie (moet je nog trap kunnen lopen of niet) en het binnenmilieu (ventileer je wel voldoende) zijn ook van invloed op de zelfredzaamheid en gezondheid van ouderen (zie figuur 8.1).

gedrag & leefstijl


gezondheid

fysieke omgeving

zorgen welzijnsvoorzienin g-en

sociale omgeving


8.1 Woonsituatie Het beleid van de overheid is vooral gericht op het zo lang mogelijk thuis laten wonen van ouderen. De vraag naar zorg voor ouderen zonder dat daaraan een verblijf is gekoppeld, is de laatste jaren duidelijk toegenomen. Hiervoor is het belangrijk dat de informele zorgverlening van ouderen, maar ook de formele zorgverlening goed is georganiseerd. Er is een duidelijke kentering in de woonvormen en de hieraan gekoppelde zorg voor ouderen. Ouderen kiezen steeds vaker voor nieuwe kleinschalige woonvormen. Deze kleinschalige woonvormen zijn veelal gekoppeld aan kleinschalige zorg. Financiering van deze vorm van wonen kan vanuit de AWBZ plaatsvinden. Een volgende ontwikkeling is dat gemeenten samen met andere organisaties werken aan het generatiebestendig maken van wijken (Zantinge et al., 2011).


- 55 -


Al deze ontwikkelingen hebben invloed op de wens van ouderen om te verhuizen en de woonvorm of het type woning waar zij naar toe willen verhuizen. In de ouderenmonitor is daarom in kaart gebracht wat de huidige woonsituatie van de 65-plussers is en welke verhuiswensen ze hebben.

8.1.1 Huidige woonsituatie In de regio Nijmegen woont 55% van de 65-plussers in een koopwoning, de overige 45% woont in een huurwoning. Vergeleken met 2005 lijken er in de regio Nijmegen meer 65-plussers in een koopwoning te wonen (44% in 2005). Van de 65-plussers in de regio Nijmegen woont 82% in een eengezinswoning of flat/appartement, 2% woont op een boerderij, 14% woont in woning voor ouderen (zelfstandige seniorenwoning, woongemeenschap voor ouderen, serviceflat, etc.) en de overige 65-plussers (2%) woont in een ander type woning. Alleenstaanden wonen vaker in een woning voor ouderen dan 65-plussers die niet alleenstaand zijn (24% vs. 8%). Dit verklaart ook dat vrouwen, 85-plussers en laag opgeleiden vaker in een woning voor ouderen wonen dan mannen, 65-75 jarigen en middelbaar of hoog opgeleiden. Vrouwen, 85- plussers en laag opgeleiden zijn namelijk vaker alleenstaand (zie paragraaf 4.2). Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaat geen significant verschil in het percentage 65plussers dat in een woning voor ouderen woont. Binnen de regio Nijmegen wonen in de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar relatief weinig ouderen in een woning voor ouderen, in Millingen aan de Rijn, West Maas en Waal en Groesbeek juist veel. Vergeleken met 2005 is de verdeling nog steeds op deze manier (zie figuur 8.2). Oost NL 2005 Oost NL 2010 Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010


20%

40%

eengezinswoning/flat

60% boerderij

woning voor ouderen

80%

100%

anders

Figuur 8.2. Percentage 65-plussers, dat woont in een eengezinswoning of flat, een boerderij, een woning voor ouderen of in een ander woontype.


- 56 -


8.1.2 Verhuiswens In de regio Nijmegen lijkt er weinig animo te zijn bij de 65-plussers om hun huidige woning te verlaten: vier van de vijf 65-plussers geeft aan niet te willen verhuizen. De type woningen waar de 65-plussers het liefst naar toe verhuizen, zijn een zelfstandige seniorenwoning (8%), een flat/appartement (6%) en een aanleunwoning (4%).

8.2 Binnenmilieu Gemiddeld brengen we ongeveer 85% van onze tijd binnenshuis door, waarvan 70% in de eigen woning (Zantinge et al., 2011; Jongeneel, 2010). Ouderen brengen meer tijd binnenshuis door en hebben een minder goed afweersysteem dan jongeren. Hierdoor zal een ongezond binnenmilieu voor ouderen eerder schadelijk zijn (Zantinge et al., 2011; Jongeneel, 2010). Ventilatie is belangrijk voor de luchtkwaliteit binnenshuis. Allerlei stoffen die in het binnenmilieu vrijkomen, zoals vocht bij koken en wassen, tabaksrook en vluchtige stoffen uit meubels, kunnen zich bij onvoldoende ventilatie ophopen. De concentraties stoffen zijn binnen vaak hoger dan buiten en kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals vermoeidheid, hoofdpijn, luchtwegklachten en harten vaatziekten (Zantinge et al., 2011; Jongeneel, 2010). Er is weinig bekend over de kwaliteit van het binnenmilieu in seniorenwoningen. Tot nu toe is vooral ingezet op het verbeteren van het binnenmilieu op scholen en kinderdagverblijven. Het verbeteren van het binnenmilieu van woningen, scholen en kindercentra is één van de speerpunten uit de Nationale aanpak Milieu en Gezondheid van de overheid (Zantinge et al., 2011). Om de kwaliteit van het binnenmilieu in kaart te brengen, is in de ouderenmonitor een vraag opgenomen over de mate van ventilatie in de woning. In de regio Nijmegen blijkt 55% van de 65plussers de woonkamer niet voldoende te ventileren, 38% blijkt de slaapkamer niet voldoende te ventileren, 45% blijkt de keuken niet voldoende te ventileren en 56% blijkt de badkamer niet voldoende te ventileren. Deze resultaten komen overeen met de resultaten van de volwassenenmonitor 2008 (Terpstra, 2009).

8.3 Geluidshinder Blootstelling aan geluid vormt een belangrijk probleem voor de volksgezondheid in Nederland. De huidige geluidniveaus in onze woonomgeving veroorzaken vooral hinder en slaapverstoring. Ook kan blootstelling aan geluid via lichamelijke stressreacties leiden tot een verhoogde bloeddruk en harten vaatziekten (Passchier-Vermeer, 2005a). Naast de blootstelling aan geluid spelen ook individuele eigenschappen een rol, zoals geluidgevoeligheid, angst voor en houding ten opzichte van de geluidbron en de verwachtingen die mensen hebben over de toekomstige geluidsituatie. De ervaren hinder kan daarom verschillen van de te verwachten hinder op basis van gemeten of berekende geluidbelasting in decibellen. Senioren die slechthorend zijn, hebben moeite met het verstaan van spraak bij een achtergrondruis, bijvoorbeeld door verkeer. Senioren zijn niet gevoeliger voor omgevingsgeluid, maar de gevolgen zijn voor hen vervelender en kunnen belemmerend zijn in het sociaal functioneren. Feitelijk zullen senioren bij hetzelfde geluidniveau meer hinder ondervinden doordat zij meer moeite zullen hebben met het volgen van gesprekken.


- 57 -


In de regio Nijmegen ervaren de 65-plussers de meeste geluidshinder door bromfietsers/scooters (9%), daarna vliegtuigen (5%) en op de derde plaats komt verkeer in straten waar men 50 km of minder per uur mag rijden (5%). Twee van de drie oorzaken van geluidshinder kwamen ook bij het onderzoek onder volwassenen (Terpstra, 2009) naar voren, maar daar is geluidshinder door vliegtuigen niet in de top drie genoemd, maar geluidshinder door buren. Over heel Nederland bekeken, is wegverkeer de belangrijkste bron van geluidshinder, gevolgd door buren. Binnen de groep van wegverkeer veroorzaken brommers de meest ernstige hinder (PasschierVermeer, 2005b).

8.4 Vervoer De provincies zijn verantwoordelijk voor de regionale bereikbaarheid en het regionaal openbaar vervoer. Voor veel ouderen is de beschikbaarheid van openbaar vervoer (bus/trein/tram) van groot belang voor het onderhouden van sociale contacten en voor maatschappelijke participatie. Toch ervaren ouderen nogal eens knelpunten bij het gebruik van openbaar vervoer. Daarnaast zijn niet alle ouderen in staat om op een andere manier in hun behoefte aan vervoer te voorzien (fiets/auto). In de regio Nijmegen geeft één op de vier 65-plussers aan soms of (bijna) altijd problemen te hebben met vervoer. Vrouwen geven vaker aan problemen te hebben met vervoer dan mannen. Ook 85plussers hebben vaker problemen met vervoer dan 65-74 jarigen. Hetzelfde geldt voor laag opgeleiden in vergelijking met middelbaar en hoog opgeleiden. Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaan geen significante verschillen, tussen de gemeenten in regio Nijmegen en regio Nijmegen blijkt dat de ouderen in de gemeente Mook en Middelaar significant minder vaak problemen met vervoer hebben. Ten opzichte van 2005 lijkt vooral het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen dat (bijna) altijd problemen heeft met vervoer te zijn toegenomen (zie figuur 8.3).


- 58 -


Oost NL 2005 Oost NL 2011 Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2011


0

5

10 ja, soms

15

20

25

30

ja, (bijna) altijd problemen met vervoer

Figuur 8.3. Percentage 65-plussers dat aangeeft problemen te hebben met vervoer. Als redenen voor de problemen met vervoer worden het vaakst genoemd dat men het te ingewikkeld vindt om met het openbaar vervoer te reizen (10%), dat men niet meer zo goed durft te fietsen (9%) en dat de gewone taxi te duur is (8%).

8.5 Veiligheid Veiligheid is meer dan de afwezigheid van criminaliteit: het heeft ook te maken met het gevoel van veiligheid. Objectieve en subjectieve veiligheid hangen samen met de sociale kwaliteit in een buurt. Die wordt gevormd door formele en informele sociale contacten, gevoel van verantwoordelijkheid en gevoelens van gehechtheid. De subjectieve veiligheid is van invloed op het welbevinden, het kan een oorzaak zijn van stress, slaapstoornissen, maar kan ook leiden tot harten vaatziekten en afnemende mobiliteit. Mensen die zich onveilig voelen, kunnen vermijdingsgedrag gaan vertonen. Iemand die zich onveilig voelt, durft de straat niet op. Dit kan leiden tot sociale uitsluiting en afhankelijkheid. In de regio Nijmegen voelt 8% van de 65-plussers zich overdag wel eens onveilig. ’s Avonds en ‘s nachts komen gevoelens van onveiligheid vaker voor: ‘s avonds en ’s nachts voelt 21% van de 65plussers in de regio Nijmegen zich wel eens onveilig. Vrouwen voelen zich zowel overdag als ’s avonds en ’s nachts vaker onveilig dan mannen en laag opgeleiden hebben dat vaker dan middelbaar en hoog opgeleiden. In de regio Nijmegen komen gevoelens van onveiligheid overdag en 's avonds vaker voor dan in Oost Nederland. In de gemeente Heumen voelen ouderen zich significant minder vaak onveilig


- 59 -


overdag. En in de gemeente Ubbergen voelen ouderen zich significant minder vaak onveilig 's avonds en 's nachts (zie figuur 8.4). Vergelijking met de resultaten van de volwassenenmonitor 2008 (Terpstra, 2009) leert dat 65-plussers zich iets vaker onveilig voelen dan 19-65 jarigen; zowel overdag als ’s avonds en ’s nachts.



0

5

10 overdag

15

20

25

s avonds

Figuur 8.4. Percentage 65-plussers dat zich overdag of ‘avonds/’s nachts wel eens onveilig voelt.


- 60 -

│ SOCIALE OMGEVING

9. Sociale omgeving De sociale omgeving bestaat uit de sociale aspecten van de leefomgeving, zoals de buurt waarin men woont, sport- of hobbyclubjes waar men aan deelneemt en contact met familie en vrienden. De sociale omgeving is van invloed op de gezondheid van ouderen (zie figuur 9.1). De sociale omgeving kan de gezondheid van een persoon zowel positief als negatief beïnvloeden. Als de sociale omgeving sociale steun oplevert, heeft dit een positieve invloed op de gezondheid. Maar wanneer de sociale omgeving stress oplevert, bijvoorbeeld als een geliefde overlijdt of als er zorgen zijn over de mensen om je heen, heeft het een negatieve invloed op de gezondheid. Ook mishandeling of geweld zijn voorbeelden van negatieve effecten van de sociale omgeving. Naast steun en stress, beïnvloeden de heersende waarden en normen in de sociale omgeving ook het gedrag en de gezondheid van mensen (Zantinge et al., 2011). In het kader van het onderwerp sociale omgeving zijn in dit onderzoek vragen gesteld over sociale contacten, sociale steun, eenzaamheid, tijdsbesteding, het ontvangen en geven van mantelzorg en huiselijk geweld.

gedrag & leefstijl

zorgen welzijnsvoorzienin gen


gezondheid

fysieke omgeving

sociale omgeving


9.1 Tevredenheid met contacten Hoe groter het sociale netwerk is, hoe meer sociale steun mensen ontvangen uit de omgeving. Een groot netwerk kan dus door de steun die het oplevert, de gezondheid van ouderen bevorderen (Zantinge et al., 2011). Naast de grootte van het netwerk, is ook de frequentie van het contact met sociale relaties van invloed op de gezondheid van ouderen (Croezen, 2010). Ook is uit onderzoek gebleken dat contacten met mensen uit de buurt meer invloed op de gezondheid van ouderen hebben dan contacten met familie en vrienden (Croezen, 2010).


- 61 -


Naarmate mensen ouder worden, neemt de grootte van hun sociale netwerk af. Oorzaken zijn onder andere het overlijden van geliefden en het wegvallen van werk of andere bezigheden. Ook heeft ouderdom invloed op de mogelijkheden om activiteiten te ondernemen doordat men bijvoorbeeld beperkt wordt door een ziekte of aandoening. Vooral 75-plussers hebben te maken met een opeenstapeling van factoren (Zantinge et al., 2011). Om een indruk te krijgen van de sociale contacten van ouderen, is in de ouderenmonitor gevraagd naar de tevredenheid van de deelnemers met hun sociale contacten. Bijna negen op de tien 65-plussers in de regio Nijmegen is tevreden met zijn/haar sociale contacten. Slechts 2% van de 65-plussers is ontevreden met zijn/haar sociale contacten, de overige 9% van de 65-plussers is noch ontevreden noch tevreden met zijn/haar sociale contacten. Tussen de regio Nijmegen en de gemeenten in regio Nijmegen bestaan geen significante verschillen. Ook ten opzichte van 2005 lijkt binnen de regio Nijmegen bijna geen verschil te zijn; toen waren 12% van de 65 plussers noch ontevreden noch tevreden met zijn of haar contacten. Uit een internationaal onderzoek onder 65-plussers blijkt dat ook 89% van de Nederlandse (niet werkende) 65-plussers (zeer) tevreden is over is over de contacten die men heeft (Bonsang & van Soest, 2010).

9.2 Sociale steun Sociale steun bestaat uit interacties, zoals een compliment, advies of hulp bij klussen in en om het huis, tussen mensen die tegemoet komen aan sociale basisbehoeften (zoals affectie, goedkeuring, erbij horen en veiligheid) van de ontvanger. Sociale steun ontvang je dus binnen sociale relaties: de relaties met andere mensen in de omgeving (Savelkoul & van Sonderen, 2007). Bij sociale steun spelen drie aspecten een rol: de behoefte aan steun, de hoeveelheid verkregen steun (de hoeveelheid ondersteunende interacties) en de tevredenheid met de hoeveelheid verkregen steun (je kunt zowel teveel als te weinig steun krijgen) (Savelkoul & van Sonderen, 2007). Er zijn vijf verschillende typen van ondersteunende interacties: emotionele ondersteuning, waardering, instrumentele ondersteuning (praktische hulp of advies), gezelschap en informatieve ondersteuning (informatie over gedrag) (Savelkoul & van Sonderen, 2007). Sociale steun heeft een gunstig effect op de hartslag, bloeddruk, het cholesterol en op stressreacties en heeft een beschermende werking bij harten vaatziekten. Ook is sociale steun bevorderlijk voor de psychische gezondheid van mensen met chronische ziekten en/of aandoeningen (Savelkoul et al., 2008). In de regio Nijmegen ontvangt 18% van de 65-plussers weinig steun bij dagelijkse activiteiten, 47% ontvangt weinig steun bij problemen en 34% ontvangt weinig steun die leidt tot waardering. Al deze aspecten samengenomen ontvangt in de regio Nijmegen 24% van de 65-plussers weinig sociale steun, 67% ontvangt een gemiddelde hoeveelheid sociale steun en 9% ontvangt veel sociale steun. Weinig verkregen steun is echter niet per definitie op te vatten als iets negatiefs. Zolang de ontvangers van deze steun niet meer behoefte hieraan hebben en dus niet een tekort ervaren, is er niks aan de hand. Hetzelfde geldt voor het ontvangen van veel sociale steun: dit is niet per definitie goed, mensen kunnen dit ook als teveel ervaren. Wat betreft leeftijd en opleiding is er weinig verschil te zien wat betreft het ervaren van ontvangen steun. Opvallend is dat mannen vaker ervaren geen steun te krijgen dan vrouwen (31% vs. 18%). Dit geldt ook bij weinig steun bij dagelijkse activiteiten (mannen 21%, vrouwen 16%), weinig steun bij


- 62 -


problemen (mannen 60%, vrouwen 36%) en ook vinden mannen vaker dat zij (zeer) weinig steun ontvangen die leidt tot waardering (mannen 39%, vrouwen 29%). Verder zien we dat jongere ouderen (65-74 jaar) het gevoel hebben weinig steun te krijgen bij problemen, maar krijgen vaker steun die leidt tot waardering.

9.3 Eenzaamheid Eenzaamheid komt onder mensen van alle leeftijden voor. Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief ervaren verschil tussen de gewenste en gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale contacten zijn bepalend voor gevoelens van eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling van de kwaliteit van de contacten. Daarbij is ook van belang hoeveel steun zij ervaren uit hun netwerk. Langdurige eenzaamheid heeft directe gevolgen voor de kwaliteit van leven en heeft een negatieve invloed op de gezondheid (Zantinge et al., 2011). Binnen het begrip eenzaamheid kan onderscheid gemaakt worden tussen sociale en emotionele eenzaamheid. Er is sprake van sociale eenzaamheid als contacten ontbreken met mensen waarmee men bepaalde gemeenschappelijke kenmerken deelt, zoals vrienden of vriendinnen. Emotionele eenzaamheid treedt op als iemand een hechte, intieme band mist met één ander persoon, in de meeste gevallen een levenspartner. Eenzaamheid wordt vaak gemeten met de eenzaamheidsschaal van ‘De Jong-Gierveld’.Dit meetinstrument bestaat uit elf uitspraken. De respondenten wordt gevraagd aan te geven in hoeverre ze het met deze uitspraken eens zijn. Op basis van de antwoorden op de elf uitspraken wordt een somscore berekend, die dient als maat voor eenzaamheid (de Jong-Gierveld & Kamphuis, 1994). In de regio Nijmegen is 41% van de 65-plussers eenzaam. Daarvan is 34% matig eenzaam, 4% ernstig eenzaam en 3% zeer ernstig eenzaam. Emotionele eenzaamheid komt voor bij 29% van de 65plussers in de regio Nijmegen, sociale eenzaamheid bij 42% van de 65-plussers. Eenzaamheid komt vaker voor onder 85-plussers dan 65-74 jarigen (62% vs. 37%). Ook komt het vaker voor bij laag opgeleiden dan bij hoog opgeleiden (44% vs. 34%). In de regio Nijmegen is het percentage eenzame 65-plussers vergelijkbaar met Oost Nederland. Wanneer er gekeken wordt naar het percentage (zeer) ernstig eenzamen is er geen significant verschil tussen de gemeenten en de regio Nijmegen. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen eenzaam is, lager te zijn (zie figuur 9.2). Uit de resultaten van ouderenmonitors van drie andere GGD’en in Nederland komt naar voren dat het percentage eenzame 65-plussers varieert van 41% tot 49% (Wijburg et al., 2008; GGD Zuid-Holland West, 2009; Van Acker et al., 2009).


- 63 -





10

20 matig

30 ernstig

40

50

60

zeer ernstig eenzaam

Figuur 9.2. Percentage 65-plussers, dat eenzaam is.

9.4 Tijdsbesteding Ouderen beschikken in principe over meer vrije tijd dan mensen die deelnemen aan het arbeidsproces of de zorg hebben voor kinderen. De pensioengerechtigde leeftijd biedt kansen voor hobby, verenigingsleven, vrijwilligerswerk of andere activiteiten. Juist het uitvoeren van deze activiteiten kan voor velen zin geven aan het leven. Bovendien leidt dit bijna altijd tot contacten met anderen, wat de kans op eenzaamheid zal verminderen. In de ouderenmonitor is uitgebreid gevraagd naar de activiteiten in de vrije tijd en wat de frequentie is van deze activiteiten. In tabel 9.1. staat voor alle activiteiten weergegeven hoeveel procent van de 65plussers deze activiteiten dagelijks of wekelijks uitvoert. Vooral fietsen, wandelen, bezoek ontvangen en op bezoek gaan, worden vaak dagelijks of wekelijks gedaan. Maar ook het percentage 65-plussers dat dagelijks of wekelijks internet/e-mailt is hoog (47%). Ten opzichte van de resultaten in 2005, valt vooral het verschil op in percentage 65-plussers in de regio Nijmegen dat dagelijks internet of e-mail gebruikt: 47% nu versus 23% in 2005. Ook het percentage 65plussers in de regio Nijmegen dat betaald werk doet, is bijna verdubbeld: van (afgerond) 4% in 2005, naar 6% in 2010.


- 64 -


Tabel 9.1. Percentage 65-plussers dat bepaalde activiteiten dagelijks of wekelijks uitvoert. Activiteit

Regio Nijmegen

Regio Nijmegen

2005 (%)

2010 (%)

Op bezoek gaan

55

55

Bezoek ontvangen

60

60

Wandelen

62

63

Fietsen

47

51

Meedoen met ouderensport

17

19

Overige sporten

15

20

Verenigingsactiviteiten doen

22

24

Vrijwilligers- / kerkwerk doen

24

16

Betaald werk doen

4

6

Hobby uitvoeren/cursus doen

33

37

Op kleinkinderen passen Klusjes doen bij anderen

17 5

20 7

Bibliotheek bezoeken Internetten/e-mailen

6 23

6 46

Niet gevraagd

2

Uitgaan

9.5 Mantelzorg Mantelzorg is in dit onderzoek omschreven als de onbetaalde zorg die iemand geeft aan een bekende uit zijn/haar omgeving, zoals een partner, ouders, kind, buren of vrienden, als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg kan bijvoorbeeld bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer en geldzaken regelen. Door het ontvangen van mantelzorg kunnen ouderen vaak langer zelfstandig blijven functioneren zonder dat zij direct een beroep hoeven te doen op professionele zorg. Doordat de overheid inzet op het langer thuis laten wonen van ouderen wordt mantelzorg steeds belangrijker. Mantelzorgers zijn nodig om de steeds grotere groep ouderen op te vangen, maar ook aan de mantelzorgers moet aandacht worden besteed, zodat voorkomen kan worden dat deze mensen te zwaar belast worden en zelf hulp nodig krijgen.

9.5.1 Mantelzorg ontvangen In de regio Nijmegen heeft 16% van de 65-plussers in het afgelopen jaar mantelzorg ontvangen; 14% ontvangt op het moment van het onderzoek nog steeds mantelzorg. Vrouwen ontvangen vaker mantelzorg dan mannen, 85-plussers ontvangen vaker mantelzorg dan 65-74 jarigen (49% vs 7%) en laag opgeleiden ontvangen vaker mantelzorg dan hoog opgeleiden (18% vs 7%). Tussen de regio Nijmegen en de gemeenten bestaan significante verschillen; in de gemeente Mook en Middelaar is het lager, in de gemeente West Maas en Waal hoger. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen dat mantelzorg ontvangt in 2010 hoger te zijn (zie figuur 9.3).


- 65 -





2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Figuur 9.3. Percentage 65-plussers dat op het moment van het onderzoek mantelzorg ontvangt De meest voorkomende gebieden waarbij mensen hulp krijgen zijn hulp in de huishouding, begeleiding en vervoer, en geldzaken en administratie. De 65-plussers ontvangen de mantelzorg meestal van de (schoon)kinderen (8%), maar ook vaak van de eigen partner (6%). Vergeleken met 2005 lijken de meest voorkomende gebieden waarbij mensen hulp krijgen en van wie mensen mantelzorg krijgen in de regio Nijmegen niet te zijn veranderd. Van de 65-plussers ontvangt 5% meer dan eens per dag mantelzorg, 1% ontvangt eens per dag mantelzorg, 4% ontvangt meerdere keren per week mantelzorg en 3% ontvangt eens per week mantelzorg. De overige 65-plussers (<1%), die mantelzorg ontvangen, krijgen minder dan eens per week hulp.

9.5.2 Mantelzorg geven In Nederland was in 2008 een vijfde deel van de 2,6 miljoen volwassen mantelzorgers 65 jaar of ouder. Binnen de groep 65-plussers zijn het vooral 65-74 jarigen, die relatief vaak mantelzorg verlenen (Zantinge et al., 2011). Dit doen zij twee keer zo vaak als de 75-plussers. Mantelzorgers van 65-plus verlenen vaak hulp aan hun (chronisch) zieke partners of hun zeer oude ouders. Dit type hulp is vaak langdurig van aard en intensief waardoor oudere mantelzorgers een verhoogde kans lopen op overbelasting (Zantinge et al., 2011). Uit een onderzoek van het SCP blijkt dat 65-plussers tussen 2001 en 2008 vaker mantelzorg zijn gaan verlenen die intensief en/of langdurig van aard is. Het aandeel is toegenomen van 13% in 2001 naar 20% in 2008. Vooral de deelname onder de 65-74 jarigen is vrij sterk gestegen (Oudijk et al.,2010). Volgens schattingen van het SCP neemt het percentage 65-plussers dat mantelzorg geeft tot 2030 nog verder toe (Sadiraj et al., 2009).


- 66 -


In de regio Nijmegen heeft 16% van de 65-plussers in het afgelopen jaar mantelzorg gegeven; 13% geeft op het moment van het onderzoek nog steeds mantelzorg. Hoog en middelbaar opgeleiden geven vaker mantelzorg dan laag opgeleiden (respectievelijk 22%, 17% en 14%). Tussen de gemeenten en de regio Nijmegen bestaan geen significante verschillen. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65plussers in de Regio Nijmegen dat mantelzorg geeft in 2010 hoger te zijn (zie figuur 9.4).

Regio Nijmegen 2005 Oost NL 2010



2

4

6

8

10

12

14

16

Figuur 9.4. Percentage 65-plussers dat op het moment van het onderzoek mantelzorg geeft. De meest voorkomende gebieden waarbij mensen hulp geven zijn hulp in de huishouding, gezelschap, troost en afleiding en begeleiding en/of vervoer. De 65-plussers geven de mantelzorg meestal aan de eigen partner (6%), maar ook de buren/vrienden/kennissen worden vaak genoemd (3%). Dit beeld komt voor de regio Nijmegen grotendeels overeen met 2005, alleen werden buren/vrienden/kennissen toen minder vaak genoemd als ontvanger van de gegeven mantelzorg. Van de 65-plussers in de regio Nijmegen geeft 2% incidenteel mantelzorg, 3% geeft 1 tot 6 uur per week mantelzorg, 3% geeft 6 tot 21 uur per week mantelzorg en 2% geeft 21 uur of meer per week mantelzorg. Van de 65-plussers die op dit moment mantelzorg geven, voelt 17% zich tamelijk zwaar belast tot overbelast. Het is belangrijk mantelzorgers te ondersteunen in hun taak. Van de huidige mantelzorgers in de regio Nijmegen geeft een kwart aan, behoefte te hebben aan hulp. Dit gaat dan vooral om informatie/advies.


- 67 -


9.6 Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring wordt gepleegd. Hierbij kan het gaan om psychisch of emotioneel geweld, lichamelijk geweld, ongewenste seksuele toenadering en seksueel misbruik. In de regio Nijmegen geeft 4% van de 65-plussers aan (ooit) slachtoffer te zijn (geweest) van huiselijk geweld. Vrouwen zijn vaker het slachtoffer geweest van huiselijk geweld dan mannen en ook 65-74 jarigen zijn vaker het slachtoffer geweest van huiselijk geweld dan 85-plussers. Tussen de regio Nijmegen en de gemeenten van regio Nijmegen bestaan geen significante verschillen (zie figuur 9.5). Oost NL Regio Nijmegen Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Figuur 9.5. Percentage 65-plussers dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld. In vergelijking met de resultaten van de volwassenenmonitor 2008 (Terpstra, 2009) lijken 65-plussers in de regio Nijmegen minder vaak aan te geven het slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld dan 19-64 jarigen. Of dit komt doordat 65-plussers huiselijk geweld minder als zodanig zien of rapporteren dan 19-64 jarigen of doordat werkelijk minder 65-plussers het slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld is onduidelijk. Onderzoek wijst uit dat in Nederland 6% van de zelfstandig wonende ouderen boven de 65 jaar te maken heeft met huiselijk geweld (Movisie, 2010).

Van de 65-plussers in de regio Nijmegen is 3% het slachtoffer van psychisch en/of emotioneel geweld, 2% van lichamelijk geweld en minder dan 1% van ongewenste seksuele toenadering of seksueel misbruik. De daders van het huiselijk geweld waren meestal de partner of ex-partner. 82% van de slachtoffers van huiselijk geweld, hebben het geweld meer dan 5 jaar geleden meegemaakt, 5% heeft het tussen 1 jaar en 5 jaar geleden meegemaakt en 13% heeft een jaar of korter geleden meegemaakt.


- 68 -

│ ZORG- EN WELZIJNSVOORZIENINGEN

10. Zorg- en welzijnsvoorzieningen Gemeenten zijn steeds vaker verantwoordelijk voor de financiering en de organisatie van de welzijnsvoorzieningen in een gemeente. Deze trend zal in de komende jaren waarschijnlijk doorzetten. Een goed functionerend en adequaat aanbod van welzijnsvoorzieningen stelt oudere mensen niet alleen in staat om deel te blijven nemen aan maatschappelijke activiteiten. Het stelt ze ook in staat om zo lang mogelijk zo zelfstandig mogelijk te blijven wonen. Dit laatste sluit niet alleen goed aan bij de wens van de meeste ouderen, het past ook in het beleid van de overheid om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het gebruik, de behoefte, de bekendheid en de bereikbaarheid van de zorgen welzijnsvoorzieningen waar 65-plussers gebruik van maken.

gedrag & leefstijl



gezondheid

fysieke en sociale omgeving

sociale omgeving


10.1 Gebruik en behoefte voorzieningen In de regio Nijmegen wordt door de 65-plussers het meest gebruik gemaakt van de voorzieningen/diensten hulp bij administratieve of financiële activiteiten, georganiseerde recreatieve/culturele activiteiten en georganiseerde sport- of bewegingsactiviteiten. De 65-plussers maken weinig gebruik van de voorzieningen/diensten hulp bij (het uitbreiden van) sociale contacten, ondersteuning bij het geven van mantelzorg en de eettafel. In de regio Nijmegen hebben de 65-plussers die nog geen gebruik maken van de betreffende voorziening/dienst het meest behoefte aan georganiseerde sport- of bewegingsactiviteiten voor


- 69 -


ouderen, hulp in en om het huis van een vrijwilliger, georganiseerde recreatieve/culturele activiteiten voor ouderen en vervoer naar voorzieningen. Deze 65-plussers hebben het minst behoefte aan hulp bij (het uitbreiden van) sociale contacten, ondersteuning bij het geven van mantelzorg en maaltijdvertrekking/maaltijdendienst. Het gebruik van en de behoefte aan voorzieningen/diensten in 2010 in de Regio Nijmegen komt overeen met het gebruik en de behoefte in 2005.

10.2 Bekendheid voorzieningen Zoals in de inleiding gezegd, is een goed functionerend en adequaat aanbod van welzijnsvoorzieningen belangrijk om ouderen in staat te stellen deel te blijven nemen aan maatschappelijke activiteiten en zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen. Om gebruik te kunnen maken van dit aanbod, moet dit allereerst bekend zijn bij ouderen. In de ouderenmonitor is daarom ook gevraagd naar de bekendheid van een aantal voorzieningen. In tabel 10.1. is voor een aantal voorzieningen weergegeven hoeveel 65plussers in de regio Nijmegen weet waar ze deze voorziening kunnen aanvragen. Hieruit blijkt dat de thuiszorg, de maaltijdendienst en activiteiten voor ouderen de voorzieningen/diensten zijn, die het best bekend zijn bij de 65-plussers. Schuldhulpverlening, PGB en de ouderenadviseur of -voorlichter zijn het minst bekend. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen dat bepaalde voorzieningen kent, hoger te zijn. Tabel 10.1. Percentage 65-plussers dat weet waar ze bepaalde voorzieningen kunnen aanvragen. Voorziening

Regio Nijmegen

Oost Nederland

2010 (%)

2010 (%)

Thuiszorg

76

80

PGB

55

55

Schuldhulpverlening Gehandicaptenparkeerkaart

47 59

44 62

Woningaanpassing

64

65

Rolstoelvoorziening

61

63

Vervoersvoorziening

61

64

Maaltijdverstrekking/maaltijdendienst

65

66

Ouderenadviseur of -voorlichter Ouderengym/ -zwemmen

53 64

49 60

Activiteiten voor ouderen

68

66

Personenalarmering

53

52

Financiële/administratieve ondersteuning

56

55

10.3 Bereikbaarheid voorzieningen Ook de bereikbaarheid van voorzieningen is van belang. Als voorzieningen te ver weg zijn voor ouderen, zal er minder gebruik van worden gemaakt. In de regio Nijmegen blijkt dat de 65-plussers vooral de polikliniek, de bank en het gemeenteloket te ver weg vinden. De apotheek, fysiotherapeut en de huisarts zijn het vaakst wel goed bereikbaar. In tabel 10.2 staat voor alle nagevraagde voorzieningen het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen weergegeven dat deze voorzieningen te ver weg vindt. Ten opzichte van 2005 zijn in de regio Nijmegen nog steeds dezelfde voorzieningen het best en het minst goed bereikbaar. Ook de percentages 65plussers die bepaalde voorzieningen te ver weg vinden, komen overeen met de resultaten uit 2005.


- 70 -


Tabel 10.2. Percentage 65-plussers dat een bepaalde voorziening te ver weg vindt Voorziening

Regio Nijmegen

Regio Nijmegen

2010 (%)

2005 (%)

Huisarts

8

11

Tandarts

13

15

Polikliniek

25

27

Apotheek

7

6

Fysiotherapeut

5

7

Verpleeghuis/verzorgingshuis

12

16

Eettafel (eetpunt in 2005)

7

11

Activiteiten-/dienstencentrum/buurthuis voor ouderen

7

10

Winkels voor dagelijkse boodschappen

10

8

Postkantoor

21

27

Gemeenteloket

30

36

Zorgloket/WMO-loket Bank

24 25

24 23

Geldautomaat Bibliotheek

11 18

11 23

Van de voorzieningen uit tabel 10.2 is ook gevraagd naar de bekendheid. Hieruit blijkt dat vooral de eettafel, het activiteiten-/dienstencentrum/buurthuis voor ouderen, het zorgloket/WMO-loket en het verpleeghuis/verzorgingshuis onbekend zijn. De huisarts, apotheek en fysiotherapeut zijn het best bekend. In de regio Nijmegen in 2010 blijken grotendeels nog steeds dezelfde voorzieningen het best en het minst goed bekend te zijn als in 2005. Het meest opvallende verschil ten opzichte van 2005 is het hogere percentage 65-plussers dat het verpleeghuis/verzorgingshuis niet kent.


- 71 -



- 72 -

│ GEMEENTEN

11. Gemeenten Alle gemeenten Voor alle gemeenten geldt dat ouderen zo lang mogelijke, zelfstandig, gezond en mobiel thuis blijven wonen. Het is belangrijk om kwetsbaarheid zo lang mogelijk uit te stellen en alle ouderen en hun omgeving voor te bereiden op mogelijke kwetsbaarheid. Voldoende bewegen zorgt ervoor dat ouderen langer gezond én mobiel blijven. Het zorgt ervoor dat ouderen minder snel en minder ernstig vallen. Daarnaast vergroot bewegen de mobiliteit, zodat ouderen langer zelfstandig hun leven kunnen organiseren. Wordt de mobiliteit minder, dan is het van belang dat (welzijns)voorzieningen in de buurt zijn, dat zorg (huisarts en apotheek, maar ook de thuiszorg) in de buurt is. Hiervoor lijkt intensievere samenwerking met de 1e lijn de preventie te kunnen vergroten. Ook kan een goed contact in de buurt de zelfredzaamheid vergroten, er zijn steeds meer mantelzorgers uit de omgeving. Deze algemene conclusies en aanbevelingen gelden voor alle gemeenten in regio Nijmegen. Toch zijn er per gemeenten wel een aantal verschillende aandachtspunten te benoemen. In onderstaand hoofdstuk wordt per gemeente nog eens benoemd wat er opvalt in de betreffende gemeente.

11.1 Beuningen De gemeente Beuningen stimuleert bewegen om behalve overgewicht ook valongelukken te voorkomen. Andere aandachtspunten zijn laagdrempelige vervoersmogelijkheden, sociale netwerken versterken en voorzieningen dicht bij de oudere brengen. Bij de consultatiebureaus voor senioren kunnen 60-plussers uit Beuningen, een gratis consult over gezondheid en welzijn krijgen. Dit wordt uitgevoerd door een verpleegkundige en ouderenadviseur, waarbij testen gedaan worden en de oudere informatie krijgt over leefstijl. Op veel gezondheidsthema's in deze monitor blijken de inwoners van 65 jaar en ouder uit Beuningen gemiddeld te scoren. Dat is helemaal niet slecht, vooral om dat er relatief veel lager op geleiden in Beuningen wonen (niet significant). Op geen enkel gezondheidsthema is het in Beuningen significant slechter dan in regio Nijmegen. Wat betreft het gebruik van slaap - en kalmeringsmiddelen wordt er in de gemeente Beuningen door de ouderen significant minder vaak gebruikt. Wat verder hoger scoort en aandacht behoeft is: · vaker overgewicht bij de ouderen in Beuningen · bewegen kan nog beter · vaker een gevoel van onveiligheid 's avonds en 's nachts · meer eenzaamheid.

11.2 Druten Bewegen en sporten voor preventie van overgewicht en diabetes is een speerpunt in Druten. Ook het de leefbaarheid vergroten is een thema. Onder andere door het stimuleren van maatschappelijke participatie, versterken van sociale netwerken, bestrijden van eenzaamheid en depressie. In de gemeente Druten wonen significant meer ouderen met een lage opleiding, wat er (deels) voor zou kunnen zorgen dat de gezondheid minder goed is. Echter, behalve een laag opleidingsniveau zijn er verder geen gezondheidsthema's waar de ouderen in de gemeente Druten significant slechter op scoort. Dat is positief. Daarnaast zijn er in Druten significant meer ouderen die iedere dag een warme maaltijd eten. Waar in de gemeente Druten aandacht aan gegeven kan worden: · meer ouderen voelen zich belemmerd door chronische aandoeningen · meer ouderen ervaren hun gezondheid als minder goed · overgewicht · meer ouderen hebben problemen met vervoer.


- 73 -

│ GEMEENTEN

11.3 Groesbeek De gemeente Groesbeek wil mobiliteit stimuleren, onder ander door vervoersvoorzieningen. Ook willen zij door middel van sporten en bewegen overgewicht voorkomen, eenzaamheid bestrijden en hebben zij bij het beleid aandacht voor veiligheid. In de gemeente Groesbeek wonen significant meer 65-plussers in een seniorenwoning in vergelijking met de regio. Alle gezondheidsuitkomsten zijn gemiddeld en wijken niet af in vergelijking met de regio. Toch zijn er wel een aantal thema's te noemen waar de gemeente op basis van de cijfers aandacht aan zou kunnen geven: · valpreventie · gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen · ervaren gezondheid

11.4 Heumen Het ouderenbeleid van de gemeente Heumen richt zich onder ander op preventie van overgewicht door sporten en bewegen, het bestrijden van eenzaamheid door sociale samenhang te versterken en het bevorderen van maatschappelijke participatie. In de gemeente Heumen wonen significant meer hoogopgeleide ouderen. Hoogopgeleide ouderen zijn meestal gezonder, voelen zich beter, hebben beter gezondheidsgedrag en minder beperkingen. In de resultaten is te zien dat in de gemeente Heumen significant: · minder ouderen heeft die moeite hebben met rondkomen · minder ouderen die een matig of slecht ervaren gezondheid hebben · minder ouderen met een één of meer lichamelijke beperking · minder ouderen die één of meer huishoudelijke taak niet meer kunnen uitvoeren · minder ouderen met overgewicht · minder ouderen die roken Verder wonen er in de gemeente Heumen minder ouderen in een woning voor ouderen en voelen zij zich minder vaak overdag wel eens onveilig. Eenzaamheid is (niet significant) lager dan in andere gemeenten. Ook voor Heumen zijn er nog thema's waar zij op in kunnen zetten. Alcoholgebruik is bijvoorbeeld hoger in de gemeente, er komt vaker ondergewicht voor en wordt minder mantelzorg gegeven. Daarnaast blijven de algemene conclusies ook voor Heumen gelden.

11.5 Millingen aan de Rijn De gemeente Millingen aan de Rijn heeft onder andere bevorderen van maatschappelijke participatie door vervoersservice en het bestrijden van eenzaamheid in het beleid staan. In de gemeente Millingen wonen significant meer ouderen met een laag opleidingsniveau. Dat betekent dat deze ouderen gemiddeld genomen minder gezond gedrag hebben en eerder en vaker belemmeringen hebben als gevolg van onder andere chronische aandoeningen. De resultaten van de ouderenmonitor laten ook zien dat de 65-plussers uit de gemeente Millingen gemiddeld genomen minder gezond zijn. Ze hebben een significant minder goed ervaren gezondheid, en hebben significant vaker overgewicht. Op veel thema's scoren de ouderen uit Millingen minder goed, maar niet significant. Thema's waar de gemeente aandacht aan kan besteden zijn: · ouderen die belemmerd zijn door chronische aandoeningen · risico op angststoornissen en depressie verkleinen · overgewicht verminderen · roken · eenzaamheid · mantelzorg geven.


- 74 -

│ GEMEENTEN

11.6 Mook en Middelaar De gemeente Mook en Middelaar zet in op de sociale omgeving van de oudere: het stimuleren van zelfredzaamheid, het bevorderen van maatschappelijke participatie en het tegengaan van eenzaamheid door ontmoeting. Daarnaast is er beleid om bewegen en sporten te stimuleren. Nu heeft de gemeente Mook en Middelaar het voordeel dat hier relatief veel hoogopgeleide ouderen wonen. Dit heeft tot gevolg dat op veel gezondheidsthema's de 65-plussers uit de gemeente gemiddeld een beter gezondheid hebben in vergelijking met de regio. Verder blijkt uit de resultaten van de ouderenmonitor dat er significant · minder ouderen moeite hebben met rondkomen, · minder ouderen een matig of slecht ervaren gezondheid hebben, · minder ouderen één of meer lichamelijke beperking hebben, · minder ouderen één of meer huishoudelijke taak niet meer kunnen uitvoeren, · vaker dagelijks groente gegeten wordt, · minder ouderen roken, · minder ouderen problemen met vervoer ervaren · minder ouderen mantelzorg ontvangen. Ook voor Mook en Middelaar geldt, ondanks de 'koppositie' in de regio, er is altijd ruimte voor verbetering. Bijvoorbeeld wat betreft alcoholgebruik. Er wordt vaker dagelijks, en er wordt meer gedronken dan in andere gemeenten. Ook ondergewicht is een punt van aandacht.

11.7 Nijmegen De gemeente Nijmegen heeft als centrumgemeente in de regio het meest uitgebreide beleid op het gebied van ouderen. Het stimuleren van gezonde voeding is een thema. Het stimuleren van bewegen, valpreventie en het verminderen van slaap- en kalmeringsmiddelen hangen samen. Verder wordt bij psychische gezondheid depressiepreventie, bestrijden van eenzaamheid, verbeteren van psychische gezondheid en aandacht voor dementie genoemd. Ook wil de gemeente maatschappelijke participatie bevorderen onder meer door mobiliteit te vergroten. Omdat de gemeente Nijmegen de grootste gemeente is, zal vergelijken met het regio gemiddelde geen verschillen geven. Toch zijn in de gemeente Nijmegen aandachtspunten: · slaap- en kalmeringsmiddelengebruik (ook frequent en langdurig gebruik) · risico op angststoornissen en/of depressie · ondergewicht · gezonde voeding (groente en fruit) · roken · vervoersproblemen · gevoel van onveiligheid · eenzaamheid · slachtoffer huiselijk geweld

11.8 Ubbergen De gemeente Ubbergen heeft naast de eerder genoemde thema's ook het tegengaan van overgewicht door voldoende bewegen, aandacht voor psychisch welzijn (depressiepreventie), aandacht voor mobiliteit en het stimuleren van maatschappelijke participatie in het beleid benoemd. De gemeente Ubbergen komt bij veel thema's gemeten in de ouderenmonitor gemiddeld uit. Wel wordt er in Ubbergen significant vaker door 65-plussers ontbeten en voelen zij zich 's avonds en 's nachts het minst vaak onveilig.


- 75 -

│ GEMEENTEN

11.9. West Maas en Waal De gemeente West Maas en Waal willen bij de oudere inwoners van de gemeente maatschappelijke participatie stimuleren, aandacht voor veiligheid en een preventief gezondheidsonderzoek (PGO) voor ouderen instellen. Uit de resultaten van de ouderenmonitor blijkt dat er relatief veel laagopgeleide ouderen in de gemeente wonen. Dit beïnvloedt voor een deel de gezondheid van deze ouderen. Dat is terug te zien in de resultaten. Er zijn in de gemeente West Maas en Waal significant meer ouderen die · één of meer huishoudelijke taken niet meer zelfstandig kunnen uitvoeren, · op dit moment mantelzorg ontvangen · vijf tot zeven keer per week slaap en kalmeringsmiddelen gebruiken. Ook wonen er significant meer ouderen in een seniorenwoning. Op basis van de resultaten van deze ouderenmonitor kan de gemeente daarnaast aandacht besteden aan: · risico op angststoornissen en/of depressie · vergroten van regie over eigen leven · (ernstig) overgewicht · vervoersproblemen · gevoel van onveiligheid · eenzaamheid

11.10. Wijchen Het beleid van de gemeente Wijchen bij de ouderen uit de gemeente richt zich op depressiepreventie, levensloopbestendig bouwen en wonen, stimuleren van meer bewegen, voorkomen van eenzaamheid en aandacht voor mobiliteit. Daarnaast wil de gemeente een bureau voor gezondheids check ups (zorgservicepunt) oprichten, speciaal voor ouderen uit de gemeente. Wijchen is bij de resultaten een zeer gemiddelde gemeente, er zijn geen significante afwijkingen met de regio. Wel kan de gemeente aandacht besteden aan: · slaap- en kalmeringsmiddelengebruik, · (ernstig) overgewicht, · ondergewicht, · roken en · gevoel van onveiligheid.


- 76 -

│ OVERZICHTSTABEL

12. Overzichtstabel Tabel 12.1. Overzicht van de belangrijkste resultaten. Onderwerpen Aantal deelnemers Achtergrondkenmerken 85-plussers Alleenwonend Laag opleidingsniveau (CBS) Niet-Nederlands Moeite met rondkom en Lichamelijke en psychische gezondheid Heeft 1 of meer langdurige ziekten/aandoeningen Is belemmerd door chronische aandoening(en) In afgelopen 3 mnd gevallen In afgelopen 2 wk slaap- of kalmeringsmiddelen gebruikt Ervaren gezondheid matig/slecht Heeft 1 of meer lichamelijke beperkingen Kan 1 of meer huishoude. taken niet zelfstandig uitvoeren Is psychisch ongezond (licht - ernstig) Indicatie angststoornissen/depressie Heeft geen regie over eigen leven Biologische factoren Heeft (ernstig) overgewicht Ernstig overgewicht Leefstijlfactoren Ontbijt dagelijks Warme maaltijd dagelijks Groente dagelijks Fruit dagelijks Vis minimaal 1 keer per week Drinkt voldoende vocht Rookt Voldoet aan beweegnorm Drinkt overmatig alcohol Fysieke omgeving Woont in een woning voor ouderen Ervaart problem en met vervoer Voelt zich overdag wel eens onveilig Voelt zich 's avond/'s nachts onveilig Sociale omgeving Is tevreden met sociale contacten Is eenzaam Is (zeer) ernstig eenzaam Afgelopen jaar mantelzorg ontvangen Afgelopen jaar mantelzorg gegeven Is slachtoffer van huiselijk geweld (geweest)

Beu (%) 528

Dru (%) 500

Groe (%) 522

Heu (%) 619

Mill (%) 453

Mook (%) 560

Nijm (%) 547

Ubb (%) 527

WMW (%) 502

Wijch (%) 567

Regio Nijmegen 5325

Oost NL (%) 32080

9 28 72 6 12

7 23 74 4 11

13 33 63 8 14

8 26 54 8 8

10 34 80 14 13

7 29 48 7 7

12 37 65 11 13

12 30 65 10 10

10 31 85 3 15

10 28 72 7 12

11 32 67 9 12

11 32 70 6 11

83 56 14 10 26 30 28 17 37 11

82 60 16 13 31 31 32 17 35 14

84 51 19 16 31 31 31 17 37 14

79 51 16 12 22 23 23 13 33 9

83 59 15 13 37 33 29 18 40 14

79 48 14 12 19 20 22 13 31 9

81 56 16 16 30 33 31 18 40 14

78 49 15 13 24 26 25 15 33 13

80 58 16 20 33 37 40 18 38 17

80 54 15 17 28 30 29 18 34 12

81 55 16 15 29 31 30 17 37 13

82 54 17 17 28 31 32 15 36 14

61 15

61 17

54 13

52 12

68 18

55 11

58 14

55 12

62 15

61 18

58 14

60 16

93 83 73 70 78 26 11 54 10

94 86 73 71 76 27 11 55 10

92 80 72 70 81 32 11 56 9

95 83 72 73 80 30 8 57 12

93 81 73 69 78 27 12 55 7

93 83 77 73 80 33 7 62 13

92 75 64 67 76 31 13 56 11

96 83 73 73 77 29 10 60 10

91 83 71 70 77 25 12 56 8

90 78 71 73 73 28 12 54 9

92 79 68 70 76 29 12 56 10

93 81 71 74 77 31 11 59 8

16 22 10 24

17 25 7 20

22 25 7 18

10 22 4 16

24 24 4 16

8 18 5 17

11 26 9 22

15 24 5 15

21 28 9 22

16 25 7 21

14 25 8 21

14 23 6 16

90 42 9 13 15 2

92 38 5 17 16 2

87 39 9 16 17 3

90 36 6 13 15 4

88 41 8 17 13 3

88 39 6 13 18 6

88 44 7 18 17 5

92 36 5 12 17 3

89 46 11 22 12 2

91 37 6 14 13 3

89 41 7 16 16 4

90 41 7 17 15 3

Vetgedrukt: significant afwijkend van regio Nijmegen (rood = minder goed, groen = beter in vergelijking met regio Nijmegen)

- 77 -

│ OVERZICHTSTABEL

- 78 -

│ CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN

13. Conclusies en aanbevelingen Meer ouderen Gemeenten krijgen in de toekomst te maken met steeds meer ouderen, percentueel stijgt het aantal ouderen de komende tien jaar in de gemeenten, soms wel met 50%. Naar verhouding hebben deze ouderen vaker een hogere opleiding dan in het verleden. Zij zullen daardoor wellicht meer op de hoogte zijn van en gebruik maken van (ouderen)voorzieningen. Daarnaast heeft een op de acht ouderen momenteel moeite om financieel rond te komen. Die situatie lijkt in de toekomst niet te verbeteren. Bereikbaarheid en toegankelijkheid van voorzieningen blijven daarom een aandachtspunt. Deze ontwikkeling en wettelijke veranderingen maken dat elke gemeente het beleid voor ouderen zal moeten aanpassen rond zorg, wonen en voorzieningen. Op die manier kunnen ouderen langer thuis en langer zelfstandig blijven wonen. Bijna driekwart van de ouderen in de regio Nijmegen ervaart zijn of haar gezondheid als (zeer) goed of uitstekend. Net als bij andere leeftijdsgroepen zijn hoogopgeleide ouderen gemiddeld gezonder, hebben minder chronische aandoeningen en minder beperkingen. Leefstijl Meer dan de helft van aantal ouderen in de regio Nijmegen beweegt voldoende. Dit komt tot uiting in het aantal ouderen dat wandelt, fietst en of deelneemt aan (ouderen)sport. Toch blijft het belangrijk dat de gemeente ook degenen die nog niet voldoende bewegen stimuleert om in beweging te komen. Bijvoorbeeld door het inrichten van beweegtuinen (voor ouderen). Dagelijks bewegen helpt om het gewicht onder controle te houden en vermindert de kans op valongevallen. Daarnaast is samen bewegen of sporten goed voor het onderhouden van sociale contacten. Wat betreft roken, alcohol en groente en fruit gebruik, doen ouderen het relatief goed. Wel zouden de ouderen meer vocht tot zicht moeten nemen, slechts 29% drinkt voldoende vocht. Sociale omgeving en psychische gezondheid Van de ouderen in de Regio Nijmegen heeft 37% een verhoogd risico op een angststoornis of depressie en 41% blijkt eenzaam te zijn. Vooral vrouwen, 75-plussers en laagopgeleiden zijn risicogroepen. Een gemeente kan voorwaarden creëren om mensen te steunen en activiteiten te bieden. Inwoners kunnen bij de uitvoering ook zelf een rol hebben. Welzijnsvoorzieningen Ouderen maken in het algemeen veel gebruik van welzijnsvoorzieningen. Deze stellen hen in staat om langer zelfstandig te leven. Welzijnsvoorzieningen zijn steeds beter bekend bij ouderen. Vervoer en mobiliteit Bijna een kwart van de ouderen heeft mobiliteitsproblemen en is daarom aangewezen hulp. Zij kunnen bijvoorbeeld niet meer zelfstandig naar de winkel lopen om boodschappen te doen en zijn dus aangewezen op hulp. Het aantal 65-plussers in de regio Nijmegen dat bijna altijd problemen heeft met vervoer is 7%. Daarnaast heeft 18% soms problemen met het vervoer. Veel 65-plussers vinden bepaalde voorzieningen te ver weg. Om te zorgen dat het openbaar vervoer voor iedereen geschikt is, kan de


- 79 -

│ CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN

gemeente afspraken maken met vervoersmaatschappijen. Daarnaast is het belangrijk om het voorzieningenniveau in de wijken en dorpen zoveel mogelijk op peil te houden. Mantelzorg In 2010 maakt 14% van de ouderen in de regio Nijmegen op het moment van het onderzoek gebruik van mantelzorg en 13% geeft zelf mantelzorg. Ongeveer één op de zes mantelzorgers voelt zich tamelijk zwaar belast tot overbelast, en ongeveer één op de vier mantelzorgers van 65 jaar en ouder geeft aan behoefte te hebben aan ondersteuning. Het is wenselijk dat de gemeente aandacht geeft aan ondersteuningsmogelijkheden voor mantelzorgers. Bijvoorbeeld door ouderenorganisaties. Ook professionele hulpverleners kunnen mantelzorgers hierop wijzen. Laagopgeleiden scoren slechter Laagopgeleide ouderen leven in de regel ongezonder dan hoogopgeleide ouderen: ze bewegen minder en hebben meer last van overgewicht. In de gemeenten West Maas en Waal en Millingen aan de Rijn bijvoorbeeld, waar het opleidingsniveau van ouderen gemiddeld laag is, wordt slechter gescoord op gezondheid dan in andere regiogemeenten. De ouderen in de gemeenten Mook en Middelaar en Heumen zijn gemiddeld gezonder, in deze gemeenten is het opleidingsniveau hoger dan gemiddeld in regio Nijmegen. Uitstellen van kwetsbaarheid Vanwege vergrijzing en groeiende levensverwachting zal het aantal lichamelijke beperkingen bij ouderen de komende decennia verder toenemen. Nu al heeft één op de vier ouderen mobiliteitsbeperkingen en één op de zes kan geen 400 meter lopen zonder te moeten rusten. Door te investeren in zelfredzaamheid, leefstijlverbetering en het vertrouwen in hun eigen gezondheid kan de kwetsbaarheid van ouderen worden uitgesteld. Een integrale aanpak verdient hierbij de voorkeur: preventieactiviteiten worden dan gericht en in onderlinge samenhang ingezet, zodat ze van voldoende intensiteit kunnen zijn om een cumulatief effect van de verschillende interventies te bereiken. Doel is ouderen te empoweren en hun zelfstandigheid te vergroten. Van groot belang is dat daarvoor ook de 1e lijn (huisarts, praktijkondersteuner en wijkverpleegkundige) erbij betrokken wordt. Met beginnende klachten wenden de meeste ouderen zich in eerste instantie tot de eerstelijn, i.c. de huisarts. Er is veel winst te halen als de 1e lijn betrokken wordt bij de preventieplannen die ook in de meeste WMO-nota's van de gemeenten worden beschreven. Een belangrijke partij voor de samenwerking tussen de eerste lijn en de gemeente is de zorgverzekeraar. Die moet zeker bij dit proces betrokken worden.


- 80 -

│ BRONNEN

Geraadpleegde bronnen Acker MB van, Mérelle SYM, Overberg RI. Gezondheidspeiling Senioren 2008. Resultaten van de gezondheidsenquête onder inwoners van 65 jaar en ouder in de regio Gooi en Vechtstreek. Hilversum: GGD Gooi & Vechtstreek, 2009 Bakel AM van, Zantinge EM. Neemt het aantal mensen met overgewicht of ondergewicht toe of af? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Persoonsgebonden > Lichaamsgewicht Balkom AJLM van, Schoemaker C. Wat zijn angststoornissen en wat zijn de gevolgen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheid en ziekte > Ziekten en aandoeningen > Psychische stoornissen > Angststoornissen Bisschop I. Psychosocial resources and the consequences of specific chronic diseases in older age; The longitudinal Aging Study Amsterdam. Leiden: VU University Amsterdam, 2004. Boheemen CAM van, van Geffen ECG, Reitsma-van Rooijen M, Heijmans M, van Dijk L. Afschaffen vergoeding benzodiazepines voor minderheid reden om te stoppen. Utrecht: NIVEL. 2010 Bonsang E, Soest, A van. Satisfaction with social contacts and daily activities of older Eurpeans. Network for studies on pensions, aging and retirements. 2010. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). StatLine. Heerlen/Voorburg: Centraal Bureau voor de Statistiek. Geraadpleegd in februari 2011. Verkrijgbaar via: http://statline.cbs.nl Consument en Veiligheid. Vallen 55+. Amsterdam: Consument en Veiligheid, 2010. Croezen S. Social relationships and healthy ageing. Epidemiological evidence for the development of a local intervention programme. Wageningen: Wageningen University, 2010. Deeg DJH. Wat is ervaren gezondheid en hoe wordt het gemeten? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2009. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheid en ziekte > Functioneren en kwaliteit van leven > Ervaren gezondheid Feenstra D, Zantinge EM. Hoeveel mensen roken? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2009. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Leefstijl > Roken Feenstra D. Neemt het aantal mensen dat rookt toe of af? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2009. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Leefstijl > Roken Gelder BM van, Poos MJJC, Zantinge EM. Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van roken? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Leefstijl > Roken Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding 2006 - achtergronddocument. Den Haag: Gezondheidsraad, 2006. Publicatienummer A06/08 Gezondheidsraad. Naar een toereikende inname van vitamine D. Den Haag: Gezondheidsraad, 2008. Publicatienummer 2008/15 GGD Zuid-Holland West. Eenzaamheid, sociale activiteiten en mantelzorg geven. Zoetermeer: GGD Zuid-Holland West, 2009 Harbers MM. Voeding samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2009. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Leefstijl > Voeding Jong-Gierveld J de, Kamphuis F. Eenzaamheidsschaal. In: König-Zahn C, Furer JW, Tax B. Het meten van de gezondheidstoestand: beschrijving en evaluatie van vragenlijsten. 2. Lichamelijke gezondheid, Sociale gezondheid. Assen: Van Gorcum, 1994


- 81 -

│ BRONNEN

Jongeneel WP. Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van een slechte binnenmilieukwaliteit? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Omgeving > Milieu > Binnenmilieu Kranen HJ van, Harbers MM. Wat is de relatie tussen voeding en gezondheid? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2009. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Leefstijl > Voeding Lalonde M. A new perspective on the health of Canadians: a working document. Ottawa: Government of Canada, 1974 Lanting LC, Stam C, den Hertog PC, Brugmans MJP. Wat zijn heupfracturen en wat zijn de gevolgen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2006. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheid en ziekte > Ziekten en aandoeningen > Bewegingsstelsel en bindweefsel > Heupfractuur Lucht F van der, Foets M. Etniciteit en gezondheid. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Bevolking > Etniciteit Movisie. Registratie ouderenmishandeling 2009. Utrecht: Movisie, 2010. Oudijk D, de Boer A, Woittiez I, Timmermans J, de Klerk M. Mantelzorg uit de doeken. Een actueel beeld van het aantal mantelzorgers. Den Haag: SCP, 2010 Passchier-Vermeer W. Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van geluid? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2005a. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Omgeving > Milieu > Geluid Passchier-Vermeer W. Hoeveel mensen ondervinden hinder of andere gevolgen van geluid en neemt dit toe of af? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2005b. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Omgeving > Milieu > Geluid Rutgers Nisso Groep. Seks als je ouder wordt. Utrecht: Rutgers Nisso Groep, 2009 Sadiraj K, Timmermans J, Ras M, de Boer A. De toekomst van de mantelzorg. Den Haag: SCP, 2009. Savelkoul M, Hagedoorn M, Sanderman R. Wat zijn mogelijke gezondheidsgevolgen van sociale steun? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2008. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Omgeving > Leefomgeving > Sociale steun Savelkoul M, van Sonderen FLP. Wat is sociale steun? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2007. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Omgeving > Leefomgeving > Sociale steun Schoemaker C. Wat is psychische gezondheid en hoe wordt het gemeten? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheid en ziekte > Functioneren en kwaliteit van leven > Psychisch functioneren > Psychische gezondheid volwassenen Spijker J, Schoemaker C. Wat is depressie en wat zijn de gevolgen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheid en ziekte > Ziekten en aandoeningen > Psychische stoornissen > Depressie Stichting Voedingscentrum Nederland. Vitamine D. 2008. Te verkrijgen via: www.voedingscentrum.nl / eten en gezondheid / voedingsstoffen / vitamines en mineralen / vitamine D Stichting Voedingscentrum Nederland. Gezond eten. 2009. Te verkrijgen via: www.voedingscentrum.nl > Eten en gezondheid > Gezond eten Stichting Voedingscentrum Nederland. Hoeveel per dag? Geraadpleegt in februari 2011a. Te


- 82 -

│ BRONNEN

verkrijgen via: www.voedingscentrum.nl > Eten en gezondheid > Gezond eten > Hoeveel per dag? Stichting Voedingscentrum Nederland. Vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers. Geraadpleegt in februari 2011b. Te verkrijgen via: www.voedingscentrum.nl > Eten en gezondheid > Gezond eten > Vak 3. Zuivel/vlees/vis > Vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers Stivoro – voor een rookvrije toekomst. Kerncijfers roken in Nederland 2009. Een overzicht van recente Nederlandse basisgegevens over roken. Den Haag: Stivoro – voor een rookvrije toekomst, 2010 Terpstra J. I. Factsheet Ouderenmonitor 2011. Gezondheidsonderzoek 65-plussers regio Nijmegen. Nijmegen: GGD Regio Nijmegen, 2011 Terpstra J. I. Factheet Volwassenen in de Regio Nijmegen. Resultaten van het volwassenenonderzoek. Nijmegen: GGD Regio Nijmegen, 2009 Timmerman-Kok C, de Weert-Donders L. Eenzaamheid bij ouderen in de Regio Gelre IJssel. Apeldoorn: GGD Regio Nijmegen, 2007 Verweij A. Wat is sociaaleconomische status? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Thema's > Gezondheidsachterstanden > Sociaaleconomische status Verweij A, Sanderse C. Wat is de samenhang met gezondheid en zorg? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Bevolking > Huishoudens Visscher TLS, van Son G, van Bakel AM, Zantinge EM. Wat zijn de mogelijke oorzaken van overgewicht en ondergewicht? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010a. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Persoonsgebonden > Lichaamsgewicht Visscher TLS, van Son G, van Bakel AM, Zantinge EM. Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van overgewicht en ondergewicht? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010b. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Persoonsgebonden > Lichaamsgewicht Wendel-Vos GCW. Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van lichamelijke activiteit? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2010. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Leefstijl > Lichamelijke activiteit Wendel-Vos GCW, Gool CH van. Wat is lichamelijke activiteit? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 2008. Te verkrijgen via: www.nationaalkompas.nl > Gezondheidsdeterminanten > Leefstijl > Lichamelijke activiteit Wijburg W, Blokker N, van Dijken S. Sociaal welbevinden. Almere: GGD Flevoland, 2008 World Health Organization. Constitution of the World Health Organization. Geneva: World Health Organization, 1948 Zantinge EM, van der Wilk EA, van Wieren S, Schoemaker CG. Gezond ouder worden in Nederland. Bilthoven: RIVM, 2011.


- 83 -

│ BIJLAGE 1 TABELLENBOEK

Bijlage 1. Tabellenboek


- 84 -

│ BIJLAGE 2 ONDERWERPEN GETOEST

Bijlage 2. Onderwerpen getoetst op verschillen Bij de hieronder genoemde onderwerpen is getoetst op verschillen tussen: – mannen en vrouwen binnen de regio Nijmegen – 65-74 jarigen en 75-plussers binnen de regio Nijmegen – laag opgeleiden en middelbaar/hoog opgeleiden binnen de regio Nijmegen – de individuele gemeenten en de regio Nijmegen – de regio Nijmegen en de Oost Nederland. De onderwerpen: – Burgerlijke staat (wel/niet alleenstaand) – Etniciteit – Opleidingsniveau – Moeite met rondkomen – Eén of meer langdurige ziekten of aandoeningen – Belemmerd bij dagelijkse bezigheden door landurige ziekten of aandoeningen – Valongevallen in afgelopen drie maanden – Cursus valpreventie gedaan – Belangstelling voor cursus valpreventie – Gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen – Ervaren gezondheid – Eén of meer lichamelijke beperkingen – Uitvoeren van huishoudelijke activiteiten – Psychische gezondheid – Risico op angststoornissen en depressie – Regie over eigen leven – Lichaamsgewicht – Groente en fruit eten – Vis eten – Vochtinname – Vitamine D suppletie – Alcoholgebruik – Roken – Bewegen – Aandacht voor seksualiteit – Woonsituatie – Problemen met vervoer – Onveilig voelen overdag en ’s avonds/’s nachts – Tevredenheid met sociale contacten – Eenzaamheid – Mantelzorg ontvangen afgelopen jaar – Mantelzorg ontvangen op dit moment – Mantelzorg geven afgelopen jaar – Mantelzorg geven op dit moment – Huiselijk geweld


- 85 -

│ BIJLAGE 3 VRAGENLIJST

Bijlage 3. Vragenlijst


- 86 -

│ BIJLAGE 4 UITNODIGINGSBRIEF

Bijlage 4. Uitnodiging kaart


- 87 -

│ BIJLAGE 4 UITNODIGINGSBRIEF


- 88 -

│ BIJLAGE 5 EERST HERINNERGSBRIEF

Bijlage 5. Eerste herinneringsbrief <postadresGGD> <postcodeGGD> <straatnaam> <postcode> Geachte , Onlangs heeft u een uitnodiging gekregen met de vraag of u via internet wilt meedoen aan een vragenlijstonderzoek. Dit is een onderzoek van GGD Regio Nijmegen onder zelfstandig wonende inwoners van 65 jaar en ouder in de regio. De vragenlijst gaat over gezondheid, welzijn en leefstijl. Omdat u mogelijk niet over internet beschikt of de vragenlijst liever niet digitaal invult, ontvangt u nu een papieren vragenlijst. Deze kunt u terug sturen in bijgevoegde antwoordenvelop (een postzegel is niet nodig). U kunt ook nog steeds meedoen via internet. Gaat u dan naar de website https://digitalevragenlijst.monitorgezondheid.nl; vervolgens kunt u inloggen met de persoonlijke code . Mogelijk heeft u de vragenlijst al ingevuld; u kunt deze brief dan als niet verzonden beschouwen. Uw deelname is belangrijk Met alle antwoorden krijgt de gemeente goed inzicht in de gezondheid van mensen en wat hun behoefte is aan zorg of voorzieningen. De gemeente kan haar plannen voor de toekomst daarop afstemmen. Het onderzoek wordt uitgevoerd bij een willekeurige steekproef onder inwoners van 65 jaar en ouder in de regio. Uw naam en adres hebben wij uit het bevolkingsregister van uw gemeente gekregen. Deelname is vrijwillig. Echter, om betrouwbare uitkomsten te krijgen, is het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen meedoen. Gegevens zijn anoniem Alle gegevens worden vertrouwelijk behandeld. Uw naam en adres worden na ontvangst van de vragenlijst gewist en niet in verband gebracht met de resultaten van het onderzoek. Waar kunt u met vragen terecht? Heeft u nog vragen? Dan kunt u contact opnemen met de GGD via 024-3297138. Ook op de website van de GGD www.ggd-Nijmegen.nl kunt u informatie vinden over het onderzoek en de onderwerpen die in de vragenlijst aan bod komen. Wij hopen op uw medewerking en danken u alvast hartelijk voor de moeite.

Hoogachtend, ,

- 89 -

│ BIJLAGE 65 TWEEDE HERINNERINGSBRIEF

Bijlage 6. Tweede herinneringsbrief [logo GGD Regio Nijmegen] <postadresGGD> <postcodeGGD>

Betreft: Uitnodiging GGD-onderzoek 65-plussers Geachte , Enkele weken geleden heeft u een brief en vragenlijst ontvangen voor een onderzoek onder zelfstandig wonende 65-plussers. Het onderzoek De vragenlijst gaat onder andere over uw gezondheid, welzijn en leefstijl. Met het invullen en terugsturen van deze vragenlijst helpt u gemeenten en instellingen om de gezondheid en leefsituatie van 65-plussers te verbeteren. Uit onze registratie blijkt dat wij uw reactie nog niet hebben ontvangen. Wij hopen dat u alsnog de vragenlijst wilt invullen. Hoe meer mensen meedoen, des te beter de resultaten bruikbaar zijn om iets aan de gezondheid en leefsituatie van 65-plussers te kunnen doen. U kunt de ingevulde vragenlijst naar ons terugsturen in de antwoordenvelop die met de vragenlijst is meegestuurd; graag vóór 10 december 2010. Een postzegel is niet nodig. Uiteraard mag iemand uit uw omgeving u helpen bij het invullen. Als u geen vragenlijst en/of antwoordenvelop meer heeft, kunt u een nieuwe opvragen bij de GGD (tel. 024-3297138). U kunt de vragenlijst ook digitaal invullen, via de website https://digitalevragenlijst.monitorgezondheid.nl en uw persoonlijke inlogcode . Heeft u de vragenlijst bij het ontvangen van deze brief al ingevuld en teruggestuurd, dan kunt u deze brief als niet verzonden beschouwen. Waar kunt u met vragen terecht? Voor vragen over het invullen van de vragenlijst of over het onderzoek kunt u contact opnemen met de GGD via tel. 024-3297138. Ook op de website van de GGD, www.ggd-nijmegen.nl kunt u informatie vinden over het onderzoek en de onderwerpen die in de vragenlijst aan bod komen. Wij hopen op uw medewerking en danken u alvast hartelijk voor de moeite.

Hoogachtend, ,


- 90 -

Ouderenmonitor 2010 resultaten regio Nijmegen

Recommend Documents