oscar de groot & jacqueline tijssen
klaar voor de notaris deel 4
®
BW-awbz.indd 3
24-04-14 15:58
1e druk, mei 2014 Eerder verschenen in deze reeks: 1. Het levenstestament 2. Samenwonen 3. De rol van de executeur © 2014, Consumentenbond, Den Haag en EPN Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond Deze uitgave is tot stand gekomen in samenwerking met de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN) Auteurs: Oscar de Groot (notaris en estate planner) en Jacqueline Tijssen (kandidaat-notaris en estate planner) Eindredactie: Aniel Autar (voorzitter EPN) en Georgie Dom (Consumentenbond) Grafische verzorging: Puur Publishers/Nanette van Mourik, Maartje Vermeer Tekeningen: Ad Oskam Foto omslag: iStockphoto ISBN 978 90 5951 2672 NUR 822 Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht c.q. de uitgever van deze uitgave, door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in artikel 17 lid 2, Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16B Auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden. Hoewel de gegevens in dit boek met grote zorgvuldigheid zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele (zet) fouten of onvolledigheden. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten van derden zo goed mogelijk te regelen; degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.
BW-awbz.indd 4
24-04-14 15:58
Inhoud Voorwoord8 Inleiding9 01 De AWBZ
11
1.1
12
1.2 1.3
Wat is de AWBZ? 1.1a Geschiedenis
12
Hoe zit de AWBZ in elkaar?
14
1.2a Indicatiestelling
15
De financiering van de AWBZ
15
1.3a Uitvoering
16
1.3b
16
Twee soorten
1.3c
De hoogte van de eigen bijdrage voor zorg
met verblijf
02 De inkomsten-belasting en de AWBZ 2.1
2.2
2.3
Inhoud
BW-awbz.indd 5
18
21
Uw huishouden
23
2.1a
Fiscaal partnerschap
23
2.1b
Echtgenoot volgens de AWBZ
24
Het boxensysteem
25
2.2a
Box 1. Inkomen uit werk en eigen woning
26
2.2b
Box 2. Inkomen uit aanmerkelijk belang
29
2.2c
Box 3. Inkomen uit sparen en beleggen
30
2.2d
Heffingskortingen en algemene
heffingskorting
31
Eigen bijdrage AWBZ
32
2.3a Peiljaar
33
2.3b Berekening
33
2.3c Voorbeelden
35
5 24-04-14 15:58
03 Slim schenken
39
3.1
Wat is een schenking?
42
3.2
Hoe schenkt u?
42
3.2a
In contanten
42
3.2b
Op papier
43
3.3 3.4
3.5
Wie mag schenken of ontvangen?
45
3.3a Onderbewindstelling
45
Schenking onder voorwaarden
46
3.4a Uitsluitingsclausule
47
3.4b Bewind
48
3.4c Inbreng
48
3.4d Herroepen
49
3.4e Tweetrapsschenking
50
Wanneer behoort de schenking niet meer tot uw vermogen? 51
3.6 Schenkbelasting
51
3.6a Vrijstellingen
52
3.6b Tarieven
56
04 Slim nalaten 4.1 4.2
4.3
57
De wettelijke verdeling
58
4.1a
60
Het kindsdeel en de inkomstenbelasting
Kindsdeel gebruiken
60
4.2a
Kindsdeel uitkeren
61
4.2b
Via aanpassing van het testament
62
Echte verdeling van de nalatenschap 4.3a
63
Binnen drie maanden
65
4.4
Neem uw kleinkinderen op in uw testament
4.5
En wat als u geen kinderen heeft?
67
4.5a Tweetrapstestament
68
05 Andere opties 5.1
5.2
6 BW-awbz.indd 6
66
69
Omzetting van vermogen
71
5.1a
Omzetting naar roerende zaken
71
5.1b
Omzetting naar groene beleggingen en natuurterreinen72
Omzetting naar box 1-vermogen
72
5.2a
Koop een eigen woning
72
5.2b
Los uw hypotheek af
73
Mijn vermogen en de AWBZ
24-04-14 15:58
5.3
5.4
Omzetting naar box 2-vermogen 5.3a Winstuitkering
73
5.3b Kanttekeningen
74
Overdracht van de woning aan de kinderen
75
5.4a
76
Met woonrecht
5.4b Terughuren
Inhoud
BW-awbz.indd 7
73
76
7 24-04-14 15:58
Voorwoord U heeft het vierde boekje uit de serie Klaar voor de notaris in handen. Sinds de wijzigingen in de AWBZ op 1 januari 2013 willen veel mensen voorkomen dat zij bij opname in een zorginstelling verplicht worden hun vermogen op te eten in de vorm van een hoge eigen bijdrage. Geen wonder dat het lezerspanel van de Consumentenbond ons adviseerde dit onderwerp te behandelen. In dit boekje wordt geen politiek standpunt ingenomen, maar wordt de wettelijke regeling toegelicht. Ook worden enkele manieren besproken waarmee u de eigen bijdrage voor de AWBZ zou kunnen verminderen. Het is belangrijk dat u beseft dat dit soms niet kan, bijvoorbeeld omdat u een hoge pensioenuitkering ontvangt. Als dat wel mogelijk is, zult u naar de notaris moeten om dit te regelen. Met de serie Klaar voor de notaris krijgt u handvatten aangereikt om u goed voor te bereiden op uw gesprek met hem, zodat u de juiste vragen op het juiste moment kunt stellen. De titels die in deze serie verschijnen, zijn het resultaat van samenwer king tussen de Consumentenbond en de EPN, de Vereniging van Es tate Planners in het Notariaat (EPN). Om de aansluiting op de notariële praktijk te waarborgen, zijn de auteurs van de boekjes uit deze serie afkomstig uit die praktijk. Achter in dit boekje vindt u meer informatie over de Consumentenbond en de EPN. Het volgende boekje in deze reeks zal in het najaar van 2014 verschijnen. Aniel Autar voorzitter EPN Den Haag, mei 2014
8 BW-awbz.indd 8
Mijn vermogen en de AWBZ
24-04-14 15:58
Inleiding Sinds 2013 speelt het eigen vermogen weer een rol als u onverhoopt wordt opgenomen in een zorginstelling, verzorging thuis krijgt, hulp bij het huishouden of een voorziening of hulpmiddel nodig heeft. Hoe hoger dat vermogen, hoe hoger de eigen bijdrage voor de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de Wet maatschappelijke ondersteu ning (Wmo). Veel senioren maken zich hierover zorgen. Dit boekje vertelt u hoe de AWBZ in elkaar steekt (hoofdstuk 1), hoe de eigen bijdrage voor de AWBZ wordt berekend (hoofdstuk 2) en daarna hoe u maatregelen kunt treffen om eventueel uw eigen bijdrage te ver lagen via vermindering van uw vermogen. Dat kan via slim schenken (hoofdstuk 3) en slim nalaten (hoofdstuk 4), maar ook op andere ma nieren (hoofdstuk 5). Voordat u dergelijke maatregelen neemt, moet u zich afvragen in hoe verre ze nodig zijn. Laat u daarover voorlichten door de notaris. Daarnaast – en misschien moet u daar zelfs mee beginnen – kunt u op de website van het Centraal Administratie Kantoor (CAK; www.hetcak. nl) een berekening maken van de eigen bijdrage die u verschuldigd bent als u zou worden opgenomen. Niet voor iedereen is deze eigen bijdrage zo hoog als het op het eerste gezicht lijkt. Verder geldt voor degenen die een hoger inkomen hebben, dat soms door dat inkomen al de maximale eigen bijdrage is verschuldigd zodat verlaging van het eigen vermogen geen effect heeft. Nog een kanttekening. Bij de behandeling in het parlement van het wets voorstel voor wijziging van de eigenbijdrageregeling voor de AWBZ in 2012, is aangegeven dat men vóór 2015 het resultaat van de nieuwe re gels in de praktijk zal evalueren. Of men die termijn haalt, is afwachten. Maar dit kan van alles betekenen. Misschien blijven de regels voorlopig onveranderd, maar het kan ook zijn dat ze worden aangescherpt. Inmiddels is duidelijk dat veel mensen hun vermogen verminderen uit angst voor de eigen bijdrage voor de AWBZ. Uit de parlementaire behan
Inleiding
BW-awbz.indd 9
9 24-04-14 15:58
deling van de nieuwe regels per 1 januari 2013 blijkt dat de regering dat niet heeft voorzien. Wellicht dat dit ertoe leidt dat het verminderen van het vermogen ter verlaging van de eigen bijdrage in de toekomst niet zo gemakkelijk meer zal gaan. Verder zal, naar verwachting in 2015, het een en ander veranderen in de zorg. Uitgangspunt zal zijn dat mensen zo lang mogelijk thuis blijven. De zorg die thuis wordt ontvangen, zal door de gemeenten en ziek tekostenverzekeraars moeten worden georganiseerd en valt onder de aangepaste Wmo. De zorg met verblijf voor mensen met een lichamelijke of geestelijke aan doening voor wie permanent toezicht en zorg zijn vereist, blijft bestaan, maar komt te vallen onder de (nieuwe) Wet langdurige zorg. Uit de toelichting op de nieuwe wetten (die inmiddels ter behandeling aan de Tweede Kamer zijn gezonden) blijkt dat de eigen bijdrage blijft en zal lijken op de eigenbijdrageregeling voor de AWBZ, die in dit boekje wordt behandeld. In beide nieuwe wetten zal zowel uw inkomen als uw vermogen meetel len. Uiteraard zal nog moeten blijken of de eigen bijdrage daarbij verder wordt verhoogd. Hoe dan ook, deze toekomstige ontwikkeling maakt de inhoud van dit boekje alleen maar actueler en nuttiger.
10 BW-awbz.indd 10
Mijn vermogen en de AWBZ
24-04-14 15:58
01
de awbz
In dit hoofdstuk leest u kort over het ontstaan van de huidige AWBZ-regeling en wat die regeling precies inhoudt.
de awbz
BW-awbz.indd 11
11 24-04-14 15:58
1.1
Wat is de AWBZ?
De AWBZ, de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, is een verplichte, collectieve ziektekostenverzekering voor risico’s die mensen zelf niet kunnen verzekeren, omdat het veelal risico’s betreft die hoge kosten met zich mee kunnen brengen. De wet regelt onder andere de finan ciering van zorg voor mensen met een handicap, of een psychische of lichamelijke aandoening. 1.1a Geschiedenis De AWBZ kent een roerige geschiedenis, sinds zijn invoering op 1 janua ri 1968. Men kwam toen tot het besef dat in toenemende mate vrijwel niemand in staat was de lasten van geneeskundige verzorging bij een langdurige ziekte of gebrek zelf te betalen of te verzekeren.
12 BW-awbz.indd 12
Mijn vermogen en de AWBZ
24-04-14 15:58
Het oorspronkelijke wetsvoorstel had als doel een integrale voorzie ning voor gehandicapten en chronisch zieken te realiseren. Maar de wet richtte zich in 1968 in eerste instantie alleen op ziekenhuiszorg die langer duurde dan een jaar, en verzorging, verpleging en behandeling in verpleeginrichtingen. Vrij kort daarna werden bij ministeriële rege ling ook zwakzinnigeninrichtingen en inrichtingen voor ‘gebrekkigen’ onder de AWBZ gebracht. Geleidelijk aan ontstond er vervolgens aandacht voor uitbreiding van het pakket dat onder de AWBZ viel. In 1987 besloot men de AWBZ te gebruiken als instrument om te komen tot het huidige idee van de ba sisverzekering. Daarom vielen op een gegeven moment voorzieningen die minder met langdurige ziekte te maken hadden, ook onder de AWBZ, zoals hulpmiddelen en geneesmiddelen. Tijdens het kabinet Kok I (1994-1998) werd afscheid genomen van het idee van een basisverzekering. Dit betekende dat de AWBZ opnieuw een verzekering voor langdurige en onverzekerbare zorgverstrekkingen werd. Voorzieningen als genees- en hulpmiddelen werden weer uit het AWBZ-pakket gehaald en overgeheveld naar particuliere ziektekosten verzekeringen en de toenmalige Ziekenfondswet. In die tijd werd de uitvoering van de AWBZ ook in handen gelegd van de zorgkantoren. Wet op de bejaardenoorden Tot 1997 gold bij verblijf in een bejaardenhuis (verzorgingshuis) op basis van de Wet op de bejaardenoorden dat je het verblijf zelf moest betalen. Er werd voor elk bejaardenhuis vastgesteld hoeveel de maandelijkse ver zorgingskosten per bewoner bedroegen. Deze kosten (de pensionprijs) dienden door de bewoner te worden betaald. Als het inkomen van de bewoner onvoldoende was om de pensionprijs te kunnen betalen, werd het verschil door de provincie betaald. Maar wie eigen vermogen had, moest het verschil tussen het inkomen en de pensionprijs zelf uit dat eigen vermogen betalen. Deze regeling leidde er destijds vaak toe dat men bij verblijf in een be jaardenhuis een aanzienlijk deel van het eigen vermogen op deze manier moest aanwenden voor de betaling van het verblijf. Men sprak destijds daarom wel over het ‘opeten’ van het eigen vermogen. In de toenmalige regeling was het niet toegestaan om schenkingen te doen uit het vermogen, om zodoende te voorkomen dat het vermogen
de awbz
BW-awbz.indd 13
13 24-04-14 15:58
moest worden opgegeten. Schenkingen ná de opname in het bejaar denhuis konden van de ontvanger worden teruggevorderd. Dat gold ook voor schenkingen die werden gedaan binnen twee jaar vóór de intrek in het bejaardenhuis. In 1997 werd de financiering van de bejaardenhuizen overgebracht naar de AWBZ en kwam een einde aan het moeten opeten van het eigen ver mogen. Maar sinds 2001 – en in veel sterkere mate sinds 2013 – is het opeten van het eigen vermogen in een beperkte vorm weer teruggekeerd. Belangrijk verschil is dat het in de huidige regeling wél toegestaan is het vermogen te verlagen door bijvoorbeeld het doen van schenkingen. We komen daar in hoofdstuk 3 uitgebreid op terug.
1.2
Hoe zit de AWBZ in elkaar?
De AWBZ is een volksverzekering. Net zoals de Algemene ouderdoms wet (AOW) en de Algemene nabestaandenwet (ANW). Iedereen die in Nederland woont, is daarom verzekerd voor de AWBZ, ongeacht de na tionaliteit of leeftijd en ongeacht of men premieplichtig is. Ook nietingezetenen die in Nederland in loondienst werken en daarom hier loonbelasting betalen (bijvoorbeeld grensarbeiders), zijn voor de AWBZ verzekerd. De AWBZ dekt langdurige zorg die niet onder de zorgverzekering valt. Denk bijvoorbeeld aan langdurige verpleging en verzorging in zorg instellingen, of aan gehandicaptenzorg. Maar ook de thuiszorg is deels in de AWBZ geregeld. De volgende soorten zorg en ondersteuning worden op basis van de AWBZ verstrekt: • persoonlijke verzorging (zoals hulp bij dagelijkse verzorging, het aan brengen van prothesen en het doen van oefeningen); • verpleging (bijvoorbeeld dagelijkse hulp bij het toedienen van medi cijnen of zuurstof en wondverzorging); • begeleiding (zoals begeleiding van activiteiten en leren omgaan met de gevolgen van een aandoening); • behandeling (denk aan revalidatie na een beroerte, gericht op de aan doening zelf) en verblijf.
14 BW-awbz.indd 14
Mijn vermogen en de AWBZ
24-04-14 15:58
Van behandeling is sprake als de zorg in een instelling wordt verleend waar men verblijft en waarbij het voor de betreffende persoon noodza kelijk is dat de zorg gepaard gaat met het bieden van een beschermde woonomgeving, een therapeutisch leefklimaat of permanent toezicht. Het gaat daarbij om mensen die vanwege hun aandoening of beperking niet (of niet meer) thuis kunnen wonen. Een voorbeeld van behandeling ofwel zorg met verblijf is de opname in een zorginstelling. De zorg met verblijf wordt ook wel intramurale zorg genoemd, in te genstelling tot de andere zorgvormen, die extramurale zorg worden genoemd, zoals thuiszorg. Naast de hier bedoelde zorgvormen wordt vanuit de AWBZ onder an dere ook vergoed ziekenhuiszorg vanaf één jaar na opname (het eerste jaar in het ziekenhuis wordt bekostigd vanuit de basisverzekering voor ziektekosten). 1.2a Indicatiestelling Iemand komt pas voor AWBZ-zorg in aanmerking nadat het landelijk werkend Centrum indicatiestelling zorg (CIZ) heeft vastgesteld dat hij de zorg echt nodig heeft (de indicatiestelling). Het CIZ is eigenlijk de poortwachter voor de AWBZ. Voor de beoordeling van een verzoek tot indicatiestelling wint het CIZ advies in bij de huisarts of andere organisaties. Bij de beoordeling of een minderjarige aanspraak kan maken op geeste lijke gezondheidszorg, gaat de indicatiestelling via het Bureau Jeugdzorg.
1.3
De financiering van de AWBZ
De zorg vanuit de AWBZ wordt gefinancierd door de overheid. Maar ook wij burgers dragen ons steentje bij: er geldt al lange tijd een eigenbijdra geregeling. Deze is van toepassing op mensen boven de 18 jaar die een beroep op AWBZ-zorg doen. De eigen bijdrage is onder andere afhankelijk van het inkomen. Bij de vaststelling van dat inkomen wordt op een bepaalde manier ook rekening gehouden met het vermogen (spaargeld en dergelijke). Par. 2.3 gaat daar uitgebreid op in.
de awbz
BW-awbz.indd 15
15 24-04-14 15:58
