Organisatie van de verkiezingen van 7 juni 2009 : evaluaties, wetswijzigingen en aanbevelingen
Evaluaties De voorbereiding van de verkiezingen van het Europees Parlement en de Parlementen van de Gewesten en de Gemeenschappen van 2009 is op 11 juni 2007 begonnen, de dag na de verkiezingen van de federale wetgevende kamers. Er werd rekening gehouden met verschillende verslagen en evaluaties van de verkiezingen van 2007 : -
het verslag van de verkiezingen van 2007, opgesteld door de Dienst Verkiezingen van de FOD Binnenlandse Zaken ;
-
de aanbevelingen van de voorzitters van de college- en kieskringhoofdbureaus, naar aanleiding van gepersonaliseerde bezoeken die door de Dienst Verkiezingen in de herfst van 2007 werden afgelegd ;
-
het door het ODIHR (Office for Democratic Institutions and Human Rights, dat afhangt van de OVSE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) opgestelde verslag van het bezoek dat deze instelling aan ons land heeft gebracht om het goede verloop van de verkiezingen van 10 juni 2007 te controleren ;
-
het verslag van het college van deskundigen dat voor elke verkiezing door de verschillende wetgevende vergaderingen wordt aangewezen om de geautomatiseerde stemming te controleren.
Wetswijzigingen Op basis van deze verschillende verslagen heeft de Dienst Verkiezingen een lijst van voorstellen voor wijzigingen opgesteld die gedeeltelijk werd omgezet in een voorontwerp van wet dat de wet van 14 april 2009 (gepubliceerd in het Belgische Staatsblad van 15 april 2009) geworden is. De belangrijkste wijzigingen zijn : 1. de mogelijkheid om zich op te geven als vrijwilliger voor het vervullen van de functie van voorzitter of bijzitter van een stembureau of stemopnemingsbureau 2. de nummering van de kandidaten
2 3. de verplichte vorming van de leden van de stembureaus en stemopnemingsbureaus en de realisatie van een DVD als drager voor deze opleiding 4. de mogelijkheid om een verklaring op eer af te leggen om bij volmacht te kunnen stemmen, als men voor een reis naar het buitenland vertrekt 5. het einde van de automatische uitsluiting of schorsing van het stemrecht na een strafrechtelijke of correctionele veroordeling.
Aanbevelingen Naast de wijzigingen van de wetgeving heeft de dienst Verkiezingen van de FOD Binnenlandse Zaken, nog steeds op basis van de verschillende verslagen en conclusies van 2007, de volgende aanbevelingen voorbereid: 1. de vereenvoudiging van de verschillende instructies voor de voorzitters van de kiesbureaus 2. het opstellen van een omzendbrief inzake de toegankelijkheid van de stembureaus 3. aanbevelingen die betrekking hebben op ouders en studenten 4. aanbevelingen met betrekking tot het aantal keren dat de burgers maximaal zouden mogen worden opgeroepen om te zetelen.
Wetswijzigingen 1. Vrijwilliger zijn De wet van 14 april 2009 bepaalt dat de burgers die de functie van voorzitter of bijzitter van een stembureau of stemopnemingsbureau willen vervullen zich als vrijwilliger kunnen opgeven. Het aantal burgers dat zal worden opgeroepen om op 7 juni 2009 in de kiesbureaus te zetelen is nog niet bekend maar zal vergelijkbaar zijn met dat van 2004 en 2007, respectievelijk 98.954 en 99.336. Gelet op dit aantal is het evident dat het niet altijd gemakkelijk zal zijn personen te vinden om lid te zijn van een stembureau of stemopnemingsbureau op de dag van de verkiezingen. Precies met de bedoeling de samenstelling van de kiesbureaus vlotter te laten verlopen is de kieswetgeving onlangs gewijzigd. Voortaan kunnen burgers die de genoemde functies wensen te vervullen zich bij hun gemeente als vrijwilliger opgeven. Er moet dus bij voorkeur op deze 2
3 vrijwilligers een beroep worden gedaan stemopnemingsbureaus samen te stellen.
om
de
stembureaus
en
2. Nummering van de kandidaten De wet van 14 april 2009 voert de nummering van de kandidaten in zowel op de stembiljetten als op de schermen voor geautomatiseerde stemming. Zowel op het traditionele stembiljet als op de schermen voor geautomatiseerde stemming wordt de naam van elke kandidaat voortaan voorafgegaan door een volgnummer dat zijn rangschikking aangeeft op de lijst van de politieke partij voor wie hij zich kandidaat stelt. Deze maatregel stelt niet alleen de kandidaten in staat hun potentiële kiezers beter te informeren over de plaats die zij op de lijst kregen toegewezen, maar vergemakkelijkt ook het uitbrengen van de stem in het stemhokje daar de kiezer gemakkelijker de kandidaat of kandidaten zal terugvinden waarop hij wil stemmen.
3. Opleiding van de stemopnemingsbureaus
leden
van
de
stembureaus
en
De wet van 14 april 2009 bepaalt dat het kantonhoofdbureau een opleiding organiseert voor de stembureaus en stemopnemingsbureaus. Iedereen kan worden opgeroepen om in een stembureau of stemopnemingsbureau te zetelen. Er zijn geen «professionelen» wat de verkiezingen betreft. Teneinde de kiesverrichtingen vlot te laten verlopen heeft de wetgever voorgeschreven dat de voorzitter van het kantonhoofdbureau een opleiding organiseert voor alle voorzitters en secretarissen van de stembureaus en stemopnemingsbureaus van zijn kanton. Deze opleiding zal worden gegeven in de week voorafgaand aan de verkiezingen. De FOD Binnenlandse Zaken heeft beslist instrumenten ter beschikking te stellen om die opleiding te ondersteunen. Zo werd een educatieve DVD vervaardigd die de belangrijkste taken van een traditioneel of elektronisch stembureau en van een stemopnemingsbureau visueel weergeeft. Met dat doel hebben wij met ambtenaren van de FOD Binnenlands Zaken een traditioneel stembureau, een elektronisch stembureau en een stemopnemingsbureau gevormd. Die ambtenaren spelen de rol van voorzitters, secretarissen, bijzitters en getuigen van die bureaus. Ook de essentiële taken die de bureaus moeten uitvoeren worden in de DVD toegelicht, door opschriften op het scherm.
3
4 Elk kantonhoofdbureau zal zo beschikken over een DVD voor de opleiding, beschikbaar en downloadbaar op onze internetsite: www.verkiezingen.fgov.be.
4. De verklaring op erewoord bij stemming bij volmacht Volgens een nieuwe bepaling van de wet van 14 april 2009 dienen de kiezers die een reis naar het buitenland inroepen om bij volmacht te mogen stemmen niet meer noodzakelijk het bewijs van een reservering in het buitenland te leveren. Zij mogen met een eenvoudige verklaring op erewoord bevestigen dat zij zich in de onmogelijkheid bevinden om zich persoonlijk bij het stembureau aan te bieden op de dag van de verkiezingen. De voorwaarden waaraan de kiezer moet voldoen om tot de stemming bij volmacht te worden toegelaten op grond van een verblijf in het buitenland op de datum van de verkiezingen, werden alzo versoepeld. De kiezers die in het buitenland reizen zonder voorafgaand een hotelkamer te hebben gereserveerd of een woning te hebben gehuurd, zijn in de meeste gevallen niet in staat vóór hun vertrek het bewijs te leveren dat zij op de dag van de verkiezingen effectief met vakantie zijn in het buitenland. Die kiezers kunnen een verklaring op erewoord in deze zin afleggen bij de burgemeester of zijn gemachtigde van de gemeente waar zij wonen. Door het afleggen van deze verklaring ontvangen zij een attest waarbij het hun wordt toegestaan een andere kiezer te machtigen om in hun naam te stemmen. 5. Uitsluiting en schorsing van het stemrecht De wet van 14 april 2009 wijzigt de bepalingen over de uitsluiting en de schorsing van het stemrecht voor personen die tot criminele of correctionele straffen zijn veroordeeld. Deze wet wil een adequaat antwoord geven op arrest nr. 187/2005 van het Grondwettelijk Hof van 14 december 2005 wat het verlies van het stemrecht na een strafrechtelijke veroordeling betreft. Volgens het arrest kan dit verlies niet meer automatisch zijn zoals dat nu het geval is, maar moet het worden uitgesproken door de strafrechter die er zelf de duur van vaststelt rekening houdend met de ernst van het misdrijf dat door de veroordeelde is begaan. De personen die in een strafinrichting worden vastgehouden en niet zijn uitgesloten van het stemrecht noch hiervan zijn geschorst, kunnen uitsluitend bij volmacht stemmen.
4
5 Aanbevelingen
1. Vereenvoudiging van de onderrichtingen inzake verkiezingen In de loop van het eerste semester van 2008 heeft een werkgroep, samengesteld uit deskundigen op het vlak van de kieswetgeving (drukkers, secretaris van hoofdbureau en ambtenaren van Binnenlandse Zaken) de onderrichtingen die bestemd zijn voor de voorzitters van de stem- en stemopnemingsbureaus, alsmede voor de voorzitters van de kantonhoofdbureaus herschreven. De doelstelling bestond erin de verschillende onderrichtingen te vereenvoudigen teneinde de burger die deze functies zal moeten bekleden in de mogelijkheid te stellen beter zijn taken te begrijpen.
2. Toegankelijkheid van de stembureaus De Minister van Binnenlandse Zaken, Guido De Padt, en de Staatssecretaris voor Gehandicapten, Julie Fernandez Fernandez, hebben samen een omzendbrief naar de gemeenten gestuurd met het doel de toegankelijkheid van de stembureaus te verbeteren. Deze omzendbrief werd opgesteld in samenwerking met de verenigingen die personen met een handicap vertegenwoordigen. De Minister en de Staatssecretaris vragen dat de stembureaus en de stemhokjes nog beter worden aangepast voor personen met een handicap. Het betreft meer bepaald personen in een rolstoel of slechtzienden waarvoor respectievelijk bredere stemhokjes en loepen worden gevraagd. De bedoeling is dat een groter aantal kiezers op een actieve en autonome wijze aan het democratische proces van de verkiezingen kunnen deelnemen. De omzendbrief bevat vooral concrete aanbevelingen, zoals:
Voorzien in parkeerplaatsen voor personen met een handicap met een duidelijke aanduiding in de nabijheid van het stembureau. De weg tussen de parking en het stembureau moet gemakkelijk berijdbaar (zonder treden) zijn voor een rolstoel. Deuren en gangen moeten breed genoeg zijn. Het stemhokje moet zijn aangepast (voldoende breed, tafel niet te hoog, de koord of het kettinkje met het potlood moet lang genoeg zijn, …). De stembussen mogen niet te hoog geplaatst zijn. 5
6 3. Samenstelling van de stembureaus en stemopnemingsbureaus Studenten De leeftijd om bijzitter te zijn in een stembureau is verlaagd van 30 tot 18 jaar. Als gevolg hiervan zullen een aantal studenten die op 7 juni in de examens zitten, worden opgeroepen als bijzitter. De Minister van Binnenlandse Zaken heeft daarom de voorzitters van de kantonhoofdbureaus aanbevolen begrip op te brengen voor de studenten met examens die als bijzitter zijn opgeroepen en een vrijstelling vragen. Bovendien hebben vele studenten met examens begin juni soms niet de nodige tijd om te gaan stemmen. Zij mogen bij volmacht stemmen. Hiervoor dienen zij aan hun onderwijsinstelling een attest te vragen dat zij bij het volmachtformulier dienen te voegen.
Ouders met jonge kinderen De Minister van Binnenlandse Zaken geeft ook aan de voorzitters van de kantonhoofdbureaus de raad om in de mate van het mogelijke te vermijden dat twee partners in een gezin aangewezen worden voor een functie in een kiesbureau, vooral als het een gezin met kleine kinderen betreft. De Minister adviseert hetzelfde voor alleenstaande ouders met jonge kinderen.
4. Oproeping om te zetelen in een stembureau of stemopnemingsbureau Een aantal personen worden bij bijna elke verkiezing opnieuw aangewezen als voorzitter of bijzitter en vragen zich af: " waarom ik alweer? ". Een studie van de Algemene Directie Instellingen en Bevolking toont nochtans aan dat er genoeg kiezers in België zijn die als voorzitter of bijzitter in een kiesbureau kunnen zetelen om niet éénzelfde persoon meer dan twee keer in zijn leven te moeten oproepen. De Minister van Binnenlandse Zaken raadt de gemeenten dan ook aan erop toe te zien dat de kiezers niet meer dan twee keer zouden moeten zetelen.
6
