Optima Farma. Jouw advies bij mondzorg. Meer oog voor verschil tussen man en vrouw. Werken aan therapietrouw

Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers jaargang 27 NR 7/8 JUli/augustus 2013

Jouw advies bij mondzorg Meer oog voor verschil tussen man en vrouw Werken aan therapietrouw

O p ti ma Far ma

Minister Edith Schippers:

‘Stop de verspilling!’ OF 7-8.indd 1

25-06-13 16:03

Zeker van je adem, 12 uur lang www.CB12.nl

CB12: Voorkomt en behandelt slechte adem, tot 12 uur lang De kwaliteit van de adem wordt bepaald door de hoeveelheid vluchtige zwavelverbindingen (VZV’s). CB12 is een mondspoeling geschikt voor dagelijks gebruik en voorkomt en neutraliseert tot 12 uur lang de productie van VZV’s in de mondholte. De unieke, gepatenteerde en optimale combinatie van chloorhexidine (0,025%) en zink (0,3%) zorgt voor een synergetisch en langdurig effect met behoud van de natuurlijke mondweerstand. Door een lage concentratie chloorhexidine is er bij het gebruik van CB12 geringe kans op tandverkleuring.1 CB12 heeft in drie publicaties bewezen effectiever te zijn in de reductie van VZV’s dan andere mondspoelmiddelen.1, 2, 3

1) Thrane PS, Jonski G, Young A, Rölla G. Zn and CHX mouthwash effective against VSCs responsible for halitosis for up to 12 hours. Dental Health, 01 May 2009, vol./is. 48/3(8-12), 00118605. 2) Thrane PS, Young A, Jonski G, Rölla G. (2007). A new mouthrinse combining zinc and clorhexidine in low concentrations provide superior efficacy against halitosis compared to existing formulations: a double blind clinical study. J Clint Dent; 18 (3):82-87. 3) Saad S, Greenman J, Shaw H. Comparative effects of various commercially available mouthrinse formulations on oral malodour, Oral Diseases (2011) 17, 180–186.

Meda Pharma B.V., Krijgsman 20, 1186 DM Amstelveen OF 7-8.indd 2 CB12-09-30052013 apothekers en apotheekassistentes V2.indd 1

Zeker van je adem 25-06-13 19-06-13 16:03 14:39

-13 14:39

jaargang 27 NR 7/8 JULi/augustus2013

O p ti ma Far ma colofon Optima Farma is een uitgave van de KNMP/ Optima Farma Redactieadres Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02 fax 070 346 49 26 [email protected] Hoofd- en eindredactie Martine Boelsma Redactie Margo Briejer Edwin Bos Frits Baltesen Arwen Kleyngeld Cindy Reinders

in dit nummer Actueel Minister Edith Schippers over verspilling. 12

Interview ‘Meer oog hebben voor verschil tussen man en vrouw’. 16

Vormgeving Jaap Snijder Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Den Haag

Therapietrouw Nieuwe vondsten helpen de patiënt. 18

Druk Deltahage B.V. Den Haag Adreswijzigingen & abonnementen Administratie KNMP, Postbus 30460, 2500 GL Den Haag, tel. 070 373 71 41, e-mail: [email protected] Advertenties Monique Ruigrok Kevin Aniba tel. 070 373 74 07 [email protected] [email protected] Volgende Optima Farma 13 september 2013

bij dit nummer

4 Nieuws en actualiteiten 7 Zelfzorg: jouw advies bij mondzorg 9 Het vak: je collega’s in Europa 10 Dubbelinterview: Moeders en dochters 22 Meer klachten over de apotheek 24 Update: HPV-prik 25 Verenigingspagina

Kracht We willen het natuurlijk liever niet horen, maar vrouwen zijn kwetsbaarder dan mannen. Althans; als het gaat om de werking van medicijnen in ons lichaam en het risico op bepaalde aandoeningen. Hoogleraar Vrouwenstudies Toine Lagro-Janssen doet in deze Optima Farma daarom een oproep aan zorgverleners om meer oog te hebben voor de verschillen tussen mannen en vrouwen. Want vrouwen zijn vaker ziek, ze zijn gevoeliger voor alcohol en tabak, nemen meer geneesmiddelen in en hebben meer last van bijwerkingen dan mannen. En vrouwen leven dan wel langer; ze tobben in die laatste levensjaren veelvuldig met hun gezondheid. Werk aan de winkel dus voor zorgverleners. Het begint allemaal met luisteren naar de patiënt: wat is er nu écht aan de hand? Gelukkig zijn vrouwen vaak goed in staat om te verwoorden hoe ze zich voelen. Ze gaan vaak beter om met ziekte dan mannen; zijn minder geneigd hun kop in het zand te steken. Dát is dan weer de kracht van vrouwen.

Martine Boelsma Hoofdredacteur

Optima farma

OF 7-8.indd 3

3

25-06-13 16:03

Minder vaak gaatjes Kinderen en jongeren hebben minder vaak gaatjes, terwijl de tandheelkundige zorg bij hen is toegenomen. Dat constateert het College voor zorgverzekeringen (CVZ). Acht jaar geleden had slechts 44% van de 5-jarigen nog een gaaf gebit, bij de laatste peiling was dit 59%. Onder 17-jarigen steeg het aantal jongeren zonder gaatjes van 29 naar 39%. Intussen stegen de kosten voor mondheelkundige zorg van € 231 naar € 310. De tandartsenorganisatie NMT denkt dat de betere gezondheid van de kindermond te maken heeft met de toegenomen voorlichting, zoals de poetslessen op school.

Gebruik Diane-35-pil gehalveerd De ophef rond de anti-acnepil Diane-35 eerder dit jaar heeft gebruiksters behoorlijk afgeschrikt. Nog maar de helft van alle vrouwen die begin dit jaar die pil slikten, doet dat nu nog steeds. Dat meldt de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK). Volgens de cijfers van de SFK lag het gebruik van de Diane-35-pil jarenlang op zo'n 46.000 verstrekkingen per maand, en daalde dat in de afgelopen maanden tot 23.000 verstrekkingen in mei. De Dianepil verdween eind januari uit de schappen in Frankrijk omdat vrouwen waren overleden aan trombose als gevolg van het slikken de pil. Later werd bekend dat de dood van 18 vrouwen in Nederland mogelijk in verband staat met het gebruik van de pil. Het geneesmiddel blijft in Nederland in de handel, maar artsen krijgen het advies de pil niet aan nieuwe patiënten voor te schrijven.

‘Medicijngebruik beter begeleiden’ Klanten zijn doorgaans tevreden over de zorgverlening in de apotheek. Wel besteden apothekers nog onvoldoende aandacht aan de begeleiding van hun klanten bij het gebruik van medicijnen. Dat blijkt uit onderzoek naar ervaringen van 48.000 klanten van onder andere Zilveren Kruis en Agis over de zorgverlening in 381 apotheken. Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoeksbureau SiRM in opdracht van Achmea. “Elke apotheek krijgt een geanonimiseerde terugkoppeling van Achmea om de kwaliteit van zorg voor onze verzekerden nog verder te verbeteren”, zegt Roland Eising, manager farmacie bij Achmea.

Bevalling leidt soms tot trauma

Jaarlijks lopen in Nederland ruim tweeduizend vrouwen een posttraumatische stressstoornis (PTSS) op door hun bevalling. Dat blijkt uit onderzoek van gynaecoloog in opleiding Claire Stramrood van het UMCG. Zij promoveert op 26 juni aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voor 9% van de vrouwen is een bevalling een traumatische ervaring. Veel vrouwen durven daarna nooit meer zwanger te worden of 'eisen' een keizersnede in een volgende zwangerschap. Volgens Stramrood rust er een taboe op psychische aandoeningen bij zwangeren en kraamvrouwen, terwijl veel vrouwen hiermee te maken krijgen. Zij pleit dan ook voor een betere signalering van PTSS na de bevalling.

Gehoorverlies grote gevolgen Ouderen met gehoorverlies hebben vaker te maken met ziekenhuisopnames, inactiviteit en depressie dan leeftijdsgenoten met een normaal gehoor. Dat blijkt uit onderzoek van de John Hopkins University. Wetenschappers bestudeerden gegevens van 1140 mannen en vrouwen van 70 jaar en ouder met gehoorverlies en 529 controlepersonen met een normaal gehoor. Alle proefpersonen ondergingen gedurende vier jaar regelmatig een gehoortest als onderdeel van de grotere National Health and Nutrition Examiniotion Survey. "Gehoorverlies heeft een duidelijk effect op zowel de lichamelijke als geestelijke gezondheid van ouderen", aldus onderzoeker Frank Lin

4

OF 7-8.indd 4

25-06-13 16:03

Nieuws & Actualiteiten 'Groente in koelkast ongezond' Het bewaren van groente en fruit in de koelkast maakt deze producten minder voedzaam en gezond. Volgens onderzoekers van de Universiteit in Houston zijn groenten nog in leven nadat deze zijn geplukt en geoogst en hebben ze veranderingen van het licht nodig om gezonde voedingsstoffen te behouden. Groenten reageren op veranderingen van de lichtniveaus door verschillende gezondheid-stimulerende chemicaliën te produceren. Het is dus beter de

groenten buiten de koelkast te bewaren, zodat deze stoffen aangemaakt kunnen worden. Wanneer groenten in een donkere koelkast liggen worden er niet genoeg gezonde stofjes aangemaakt. Uit het onderzoek bleek dat zelfs de mensen die de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit binnenkrijgen, niet genoeg voedzame stoffen uit de producten kunnen halen wanneer zij deze in de koelkast bewaren.

Oudere vrouwen blijven roken Door heel Nederland daalt het aantal rokers, behalve onder vrouwen van 65 jaar en ouder. Eén op de zeven oudere vrouwen steekt nog altijd regelmatig een sigaret op. Al tientallen jaren wil die groep maar niet krimpen, ondanks alle accijnsverhogingen en voorlichting over de gevaren. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. “Het lijkt erop dat dit een soort ondergrens is; dat je het aantal rooksters niet verder naar beneden kunt brengen”, zegt Arie Dijkstra, hoogleraar sociale psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar verslavingsgedrag. De meeste mensen die willen stoppen, zullen al voor hun 65ste zijn gestopt. “Deze vrouwen zijn hardcore rokers, ze blijven roken, ook al krijgen ze steeds meer klachten. Zij denken dat ze op de een of andere manier baat hebben bij het roken.”

Astma door stress

Kinderen hebben meer kans op astma als zij aan stress blootgesteld zijn rond de geboorte of in de eerste vier levensjaren. Dat concludeert Nienke Vink in haar proefschrift. Zij maakte daarvoor gebruik van de gegevens van onderzoeksproject Trails, waarin 2230 jongeren van hun tiende tot hun vijfentwintigste jaar gevolgd worden. Een stressvolle gebeurtenis in de eerste vier jaar, zoals het overlijden van een familielid of de scheiding van de ouders, bleek vaker tot het ontwikkelen van astma te leiden. Een deel van het effect van stress rondom de geboorte op het ontwikkelen van astma kan volgens Vink echter verklaard worden door het roken van de moeder tijdens de zwangerschap.

Aanpak ouderenmishandeling Staatssecretaris Martin van Rijn (VWS) start een televisiecampagne tegen ouderenmishandeling. Van Rijn: “Ouderenmishandeling is onacceptabel. Slachtoffers zijn vaak bang om erover te praten of het te melden omdat ze meestal afhankelijk zijn van de daders. Die taboesfeer moeten we doorbreken. We moeten er samen voor zorgen dat onze ouderen zich veilig voelen en veilig zijn.” Het aantal meldingen van ouderenmishandeling is afgelopen jaar gestegen, van 994 in 2011 naar 1027 in 2012.

Optima farma

OF 7-8.indd 5

5

25-06-13 16:03

Ben jij ons nieuwe gezicht?

Bij de apotheek van het Diakonessenhuis staat de patiënt centraal en werken collega’s die de klant, kwaliteit en resultaat hoog in het vaandel hebben staan. Als apothekersassistent ben je het gezicht van de apotheek en de spil in de zorg voor onze patiënten die vaak zowel in de eerste als tweede lijn gebruik maken van farmaceutische zorg. Onze speerpunten zijn medicatieveiligheid en (poli)klinische farmaceutische patiëntenzorg. De apotheek van het ziekenhuis verzorgt de geneesmiddelen op de klinische locaties van het ziekenhuis in Utrecht en Zeist en bewaakt en begeleidt de medicatie van de patiënten gedurende hun verblijf in het ziekenhuis. De aandachtsgebieden van de apothekersassistentes zijn gesplitst in farmaceutische patiënten zorg, via het apotheek service punt (ASP) en het uitvoeren van specialistische (steriele) bereidingen. Alle assistenten dragen zorg voor de receptverwerking en geneesmiddelendistributie aan de afdelingen. De poliklinische apotheek bevindt zicht op locatie Utrecht. Hier kunnen patiënten direct hun medicijnen afhalen na een polikliniekbezoek en bij ontslag uit het ziekenhuis. De apotheek is verantwoordelijk voor de uitvoering van de regeling ziekenhuis verplaatste zorg. De voorraadrobot en het geautomatiseerde afhaalloket in poliklinische apotheek zorgen er voor dat je meer tijd hebt voor persoonlijk contact met onze patiënten en dat je weer echt met je vak bezig bent!

Per direct zoeken wij:

Collega’s die op een positieve manier een bijdrage willen leveren aan de patiëntenzorg en die klantgerichtheid, kwaliteit en resultaatgerichtheid hoog in het vaandel hebben staan. Wij zoeken: • • •

Apothekersassistenten Bereiden/Distributie (2 fte) Apothekersassistent ASP/Distributie (2fte) Apothekersassistenten voor de poliklinische apotheek (3fte)

Wat bieden we jou?

Ben jij op zoek naar een afwisselende functie in een dynamische werkomgeving? Wil je werken in een hecht team, met korte lijnen en veel persoonlijk contact? Dicht bij de patiënt, waar eigen inbreng wordt gewaardeerd? Waar je je verder kunt ontwikkelen op een manier die bij jou past?

Solliciteer nu

Ga dan naar www.diakonessenhuis.nl. Klik op werken en leren en solliciteer direct via vacatures. Wil je eerst wat meer informatie? Surf dan naar www.diakonessenhuis.nl/apotheek of neem dan telefonisch contact op met het secretariaat van de apotheek via telefoonnummer 088 250 6889 en vraag naar een van de teamhoofden of Mieke Bouhof, manager apotheek.

Diakonessenhuis zoekt apothekersassistenten, locatie Utrecht

OF 7-8.indd 6

25-06-13 16:03

Advies & Zelfzorg

Het systeem achter de glimlach



Jouw advies bij mondzorg Lachen is gezond, maar hoe houd je die lach stralend en mooi? Als je daarover vragen krijgt aan de balie, is het belangrijk om te weten dat achter die glimlach een ingewikkeld lichaamssysteem schuilgaat. Alexia de Kleijn Een gezonde mond voor een gezond lichaam; het klopt écht. Het is bewezen dat ontstekingen in de mond invloed kunnen hebben op diabetes en op hart- en vaataandoeningen. Maar ook longontsteking kan ontstaan doordat bacteriën uit de mond worden opgenomen in de bloedbaan. Het is niet voor niets dat het mondzorgschap in de apotheek steeds meer aandacht krijgt. Als apothekersassistent kun je met je advies veel betekenen voor een cliënt.

Optima farma

OF 7-8.indd 7

Het meest voorkomende is het recept van de tandarts voor mondspoelingen met een combinatie van chloorhexidine 0,12% of 0,06% en cetylpyridinium chloride (cpc) 0,05%. Deze laatste toevoeging zit overigens vaak niet in het eigen huismerk, maar cps is wel belangrijk omdat het de werking van chloorhexidine versterkt. Het standaard advies is 0,12% voor maximaal twee weken. Voor langer gebruik kun je de 0,06% adviseren. Denk ook aan de nadelen van deze middelen, zoals een donker gekleurde aanslag op tanden en tong. Hierbij kun je heel goed een tongschraper adviseren. Dit geldt ook voor een middel dat chloorhexidine en alcohol bevat. Een grote patiëntengroep heeft last van een droge mond. Eén op de negen mensen heeft hier mee te maken. Dit

aantal neemt toe bij polyfarmacie, het gebruik van inhalatie-steroïden, morfinepreparaten, diuretica en psychofarmaca. Maar ook mensen met diabetes hebben snel last van een droge mond. Een bekertje water alleen is dan niet voldoende. Ons speeksel vormt namelijk ook een barrière tegen bacteriën. Er zijn gelukkig diverse middelen met kunstspeeksel en mondbevochtigers op de markt die speciaal bedoeld zijn om een droge mond te verhelpen. Een belangrijke tip bij eerste en tweede uitgifte van medicatie met als bijwerking droge mond is het benoemen van deze bijwerking, maar bovendien te vermelden dat er een middel is om dat te verminderen. Vraag de patiënt na een tijd eens of hij daadwerkelijk last heeft gekregen van een droge mond, want een tekort aan speeksel kan leiden tot ontstekingen in de mond. Vooral voor diabetespatiënten is dat een probleem, omdat deze ontstekingen de insulinespiegel kunnen ontregelen.

Wat kun je nog meer doen? Adviseer na een operatie een postchirurgische borstel, deze is veel zachter en tijdelijk beter dan elektrisch poetsen en daarnaast is het hygiënischer om een schone borstel te gebruiken na een operatie. Als cliënten met een beugel natriumfluoride mondspoeling kopen, adviseer hierbij dan een speciale orthoborstel voor beugeldragers.

7

25-06-13 16:03

Moeder en dochter: samen in de apotheek ‘Het is veel drukker geworden; en alles draait om informatie’

I

Arwen Kleyngeld

Het bestaat nog: dochters die hun moeder opvolgen in INTERVIEW de apotheek. Vorige maand kwamen apothekersassistent Heike van Teylingen en haar moeder Bep Hovestad aan het woord. In dit nummer Eveline van den Beld en haar moeder Jessy Vonk. Apothekersassistent was een beroep voor meisjes ‘van goeden huize’. Je deed het tot je ging trouwen. En de verdiensten waren niet geweldig. Er is veel veranderd, maar Jessy Vonk (78) herinnert het zich nog als de dag van gisteren. “Ik kon net rondkomen van mijn loon toen ik op kamers woonde.” Haar eerste baan was bij een apotheek in Kampen, daarna ging ze naar een apotheekhoudende huisarts in een dorp. “Heel leuk. Ik werkte aan huis en paste ook wel eens op de kinderen van 8

OF 7-8.indd 8

Optima farma

25-06-13 16:03

Interview



de huisarts. Je had intensief contact met mensen; je kende iedereen persoonlijk. Medicijnen die niet waren opgehaald, werden in een kastje bij de voordeur gezet. Daar kon iedereen het gewoon pakken. Dat is nu onvoorstelbaar.” Toen er kinderen kwamen, stopte ze. “In hun tienertijd pakte ik het weer op, maar ik merkte dat alles was veranderd. Er werd met een computer gewerkt en ik had niet eens een typediploma! Gelukkig kon ik veel bereidingen doen. Poeders vouwen, pillen draaien; heerlijk! Toen ik begon met werken in 1954 was dat het meeste werk. Bij mijn terugkeer in 1980 was het beduidend minder, maar er was nog genoeg te doen. Ik ben tot mijn pensioen in de apotheek gebleven, de laatste negen jaar samen met Eveline. Als ik nu van haar de verhalen hoor, is het een stuk drukker dan vroeger. Ik geloof niet dat ik het nog zou kunnen.”

Vuurtje Dochter Eveline van den Beld (48) mocht in haar tienerjaren wel eens mee naar de apotheek. “Toen is het vuurtje gaan branden. Ik vond het er geweldig. In 1984 ben ik geslaagd voor de opleiding in Arnhem. De nadruk lag

‘Samen met mijn moeder in de apotheek werken was in het begin raar. Maar wel gezellig.’ toen nog erg op bereiden. Daar hadden we veel les in. Volgens mij is dat nu veel minder. Logisch, want er wordt veel minder zelf gemaakt in de apotheek. We hoefden geen planten meer te leren, maar moesten wel veel synoniemen kennen. Nu hoeft dat niet meer omdat je het gewoon kunt opzoeken.

mijn beste vriendin naar St. Maarten om in de lokale apotheek aan de slag te gaan. Een andere wereld: mensen slikken geen slaapmiddelen of antidepressiva. Zou dat door de zon komen? Toen ik terugkwam ben ik bij mijn moeder in de apotheek aangenomen. Het was in het begin even raar, maar ik moet zeggen: wél gezellig.”

St. Maarten “Na mijn studie heb ik eerst vier jaar in Nederland gewerkt, daarna vertrok ik samen met

Informatie Ze merken allebei hoe snel alles is veranderd. Eveline: “Het gaat nu veel meer om informatie. Vroeger moest mijn moeder nog de bijsluiters uit de doosjes halen. Daar had de patiënt niks mee te maken, vonden ze. Dat kun je je nu niet meer voorstellen.” “De nadruk ligt nu op baliewerk en medicatiebewaking. Het contact met de patiënten is veel inhoudelijker. Mensen weten waar ze het over hebben en je hoeft ze geen verhaaltje voor te houden. Daarom moet je zelf ook veel meer kennis in huis hebben en jezelf blijven bijscholen. Hoe meer je leert, hoe meer je weet. Dat houdt het uitdagend.” l

Heike van Teylingen (37) wist al heel jong dat ze hetzelfde werk wilde doen als haar moeder Bep Hovestad (65).

Dit was het tweede en laatste deel van een serie over moeders en dochters in de apotheek. Vorige maand vertelden Heike van Teylingen (37) en haar moeder Bep Hovestad (65) over hun ervaringen

Optima farma

OF 7-8.indd 9

9

25-06-13 16:04

'Kleinere verpakkingen, kortere voorschrijfperiodes en meer sealing'

Schippers: stop de verspilling! A

Frits Baltesen

Minister Schippers van Volksgezondheid actueel wil verspilling in de zorg tegengaan. Onlangs presenteerde ze haar Plan van Aanpak. Voorschrijfperiodes kunnen korter en sealing van medicijnen moet het hergebruik stimuleren. Minister Edith Schippers van Volksgezondheid is na enkele recente onderzoeken over verspilling in de zorg er nu echt van overtuigd dat er maatregelen moeten komen. “De rekening in de zorg loopt op, omdat we meer gebruik maken van zorg, onder andere omdat we langer leven”, zegt Schippers. “Dan is het cruciaal dat we dit soort verspilling tegengaan.” Met hulp van apotheken wil de minister deze verspilling terugdringen. Onlangs lanceerde ze het landelijke meldpunt verspilling (www.verspillingindezorg.nl), waar iedereen voorbeelden van verkwisting én ideeën voor verbetering kan aandragen. 10

OF 7-8.indd 10

Schippers geeft zelf het startsein met enkele voorstellen voor de aanpak van verspilling. In een interview met dit blad spreekt zij over te grote verpakkingen, sealen en therapietrouw: “Als er regelgeving is die verspilling in de hand werkt, zal ik bekijken wat ik kan doen om daar verandering in te brengen.”

andere delen van de zorg te vinden zijn. Ook binnen uw beroepsgroep.” “We moeten samen scherp kijken naar wat we uitgeven, omdat de zorgpremie een groot beslag legt op het huishoudinkomen van mensen. De rekening loopt op, omdat we meer gebruik maken van zorg, onder andere doordat we langer leven.”

Welk voorbeeld van verspilling trof u het meest? Schippers: “Vorig jaar heeft Buurtzorg Nederland een enquête gehouden. Daaruit bleek dat patiënten ieder voor gemiddeld € 100 aan overgebleven medicijnen, verbandmiddelen en andere materialen thuis hebben liggen. Daar schrok ik van. Want ik denk dat dit soort voorbeelden ook in

Hoeveel wordt er verspild? “Het is duidelijk dat er forse gezondheidswinst en forse kostenbesparingen te behalen zijn door terugdringing van verspilling. Met je boerenverstand alleen al kun je bedenken dat wat ongebruikt wordt weggegooid, de samenleving geld kost, zonder dat het wat oplevert. We betalen er wel allemaal voor.

'Er moet in ieder geval iets gebeuren aan te grote verpakkingen en te grote hoeveelheden' Optima farma

25-06-13 16:04

Actueel Minister Edith Schippers: “Ik verwacht een enthousiaste inzet van iedereen.”

“Therapietrouw van patiënten speelt daarbij een belangrijke rol. Een aantal oorzaken van verspilling is terug te voeren op het handelen van de zorgverleners zelf. Of de regels van beroepsverenigingen, branches of instellingen. Denk aan het weggooien van medicijnen die niet zijn opgehaald bij de apotheek. Uit een enquête onder 5500 zorgverleners die ik in de zomer 2012 heb uitgevoerd, blijkt dat het veel beter kan.” Terugbrengen U heeft een Plan van Aanpak gepresenteerd dat later wordt verfijnd met ideeën van zorgverleners en patiënten. Welke concrete maatregelen neemt u sowieso? “We horen zo vaak dat de verpakkingen te groot zijn, dat te grote hoeveelheden worden afgeleverd en dat er voor een te lange periode wordt voorgeschreven. Dat je ongebruikte genees- en hulpmiddelen niet kunt terugbrengen, dat voorschriften tussentijds wijzigen en meer van dat soort zaken. Daar zullen we in ieder geval naar kijken. Natuurlijk samen met alle betrokken partijen. Er moet in ieder geval iets gebeuren aan te grote verpakkingen en te grote hoeveelheden. Alles waar ‘te’ voor staat is niet goed.” “Als er regelgeving is die verspilling in de hand werkt, zal ik bekijken wat ik kan doen om daar verandering in te brengen. Ik verwacht dat het Landelijk Meldpunt Verspilling straks laat zien waar verspilling in de zorg is. We moeten elkaar kunnen aanspreken op onze verantwoordelijkheid om verspilling tegen te gaan. Dat zal ik ook doen.” Kortere voorschrijfperiodes betekenen extra werk voor patiënten en het apotheekteam. Krijgen apotheken meer vergoeding als die straks niet vier, maar bijvoorbeeld zes keer per jaar medicijnen gaan verstrekken? “Apotheken en zorgverzekeraars maken afspraken over het aflevertarief. Ik ga er vanuit dat zij daar zelf uit kunnen komen, net zoals dat ook is gebeurd bij het tarief voor de weekafleveringen (onder andere via Baxterrollen). Ik wil niet zozeer denken in wat niet zou kunnen of wat de moeilijkheden zouden zijn. Mijn insteek is wat wel kan en wat we gaan doen.” “Ik kan niet in zijn algemeenheid zeggen hoe de hoeveelheid en grootte van verpakkingen beperkt moeten worden. Het draait om maatwerk. Maatwerk in de praktijk is de crux voor veel oplossingen, boven algemene regels.” Hoe ziet u in de praktijk de terugname van ongebruikte geneesmiddelen en hulpmiddelen? Je weet nooit zeker hoe een patiënt medicijnen heeft bewaard. Moeten

Optima farma

OF 7-8.indd 11

11

25-06-13 16:04

Actueel de NAN-normen worden aangepast? Is sealen een werkbare oplossing? “Het veld maakt zelf de normen. In de huidige normen is logischerwijze vastgelegd dat de apotheekhouder moet kunnen garanderen dat het geneesmiddel veilig en werkzaam is. Als apotheken medicijnen op een verantwoorde wijze kunnen heruitgeven, ben ik daar groot voorstander van.” “Ik vind het in dit geval aan het veld om te bedenken hoe dat het beste gerealiseerd kan worden. Als sealen de oplossing is, zouden we dat initiatief moeten overnemen. Daar is al eens een innovatieprijs voor uitgereikt. Misschien zijn er ook nog andere oplossingen. Van belang is dat er aandacht is voor dit aspect en dat er actie wordt ondernomen.” Therapietrouw Hoe wilt u medicijnen die overblijven omdat patiënten ze vergeten in te nemen, terugkrijgen in apotheken? Die mensen willen vaak niet laten weten dat ze hun medicijnen niet slikken.

“Hier ligt de oplossing meer in verbetering van therapietrouw. Verschillende initiatieven spelen hier op in, maar een landelijke toepassing ontbreekt. Het is van belang dat we dat realiseren.” Moet er iets veranderen aan het automatisme dat een patiënt vaak zonder inhoudelijke tussenkomst van de huisarts vervolgrecepten bestelt? Moet er vaker een herbeoordeling worden gedaan door huisarts of het apotheekteam voordat wordt overgegaan tot heruitgifte? “Maatwerk is waar het om draait. Patiënten zijn verschillend. Algemene uitspraken missen hier hun doel.” Uw Plan van Aanpak geldt ook voor hulpmiddelen; aan welke denkt u vooral? “Sterker, het programma richt zich op het tegengaan van verspilling in de héle zorg, dus niet alleen op verspilling van geneesen hulpmiddelen. We willen met iedereen die zorg gebruikt, zorgproducten maakt en zorg verleent de zorgkwaliteit verbe-

teren en betaalbaar houden door zaken efficiënter aan te pakken. Door een andere manier van kijken, denken en handelen. Dat is cruciaal voor de toekomst van onze gezondheidszorg en cruciaal voor de solidariteit voor de bekostiging van de zorg.” Welke maatregelen voor zorgverleners en patiënten heeft u in gedachten als uw plan door tegenwerking of te weinig inspanningen van zorgverleners te weinig besparingen oplevert? “Ik ga er niet vanuit dat ik te maken krijg met tegenwerking of te weinig inspanning. Volgens mij deelt iedereen de gedachte dat het tegengaan van verspilling een positieve bijdrage levert aan de betaalbaarheid van de zorg. De positieve houding van betrokkenen geeft daar ook geen aanleiding voor. Ik verwacht een enthousiaste inzet van iedereen.” l meer informatie www.verspillingindezorg.nl

'Als apothekers medicijnen verantwoord kunnen heruitgeven, ben ik daar groot voorstander van.' Proef met idee van apothekersassistent

foto: Lode Greven

De apotheek van de Sint Maartenskliniek is een proef gestart om verspilling van geneesmiddelen tegen te gaan. Dankzij een sealbag en een thermometerchip kan de apotheek vaststellen of geneesmiddelen die naar de apotheek worden teruggebracht onder de juiste omstandigheden zijn bewaard. Wanneer dat het geval is, kunnen de medicijnen aan een andere patiënt worden verstrekt. Het idee om geneesmiddelen te voorzien van een sealbag en herbruikbare temperatuurkaart met RFID-chip is afkomstig van Anja Vissers. Met dit idee won de apothekersassistent in 2011 het ‘Beste Zorg Idee’, een innovatieprijs van ONVZ Zorgverzekeraar. Met de temperatuurkaart kan de apotheker bepalen of geneesmiddelen op de juiste temperatuur zijn bewaard. Wanneer dat het geval is, kunnen de medicijnen aan een andere patiënt worden verstrekt. € 100 miljoen Het opnieuw verstrekken van geneesmiddelen

12

OF 7-8.indd 12

is nu verboden, omdat niet kan worden bepaald of de medicijnen onder de juiste omstandigheden zijn bewaard. Jaarlijks wordt voor zo’n € 100 miljoen aan geneesmiddelen vernietigd. “We zijn zeer verheugd dat het winnende idee van het Beste Zorg Idee 2011 in de praktijk wordt gebracht”, zegt Erno Kleijnenberg, bestuursvoorzitter ONVZ Zorgverzekeraar. “De zorgkosten nemen mede door de toenemende vraag naar zorg toe. Ideeën die bijdragen aan kostenbesparing en het toegankelijk houden van zorg zijn meer dan welkom. We zijn blij dat het geweldige idee van Anja Vissers nu navolging vindt.” De proef in de apotheek van de Nijmeegse kliniek duurt negen maanden en wordt in de loop van het jaar uitgebreid naar andere apotheken. Begin volgend jaar moet duidelijk zijn of het idee uitvoerbaar is en betrouwbare temperatuurgegevens oplevert, zodat geneesmiddelen daadwerkelijk aan andere patiënten kunnen worden gegeven.

Optima farma

25-06-13 16:04



Het vak

'Zorg dat je de trein niet mist' 'In Nederland is alles goed geregeld'

Sandra de Boer (32) deed onderzoek naar het beroep van apothekersassistenten in Europa. Binnenkort presenteert ze de resultaten. "Het is belangrijk om te kijken hoe het elders gaat en wat we in Europa van elkaar kunnen leren." Martine Boelsma

Het begon een jaar geleden tijdens het internationale congres van Pharmacy Technicians in Amsterdam. Margo Briejer van de Vereniging Optima Farma en Martina Teichert van de afdeling Beroepsontwikkeling van de KNMP viel het op hoe divers de beroepsprofielen en de opleidingen zijn voor apothekersassistenten in Europa. Sandra de Boer, deeltijdstudent farmakunde in Utrecht, zocht nog een beroepsvoorbereidende stage. “De KNMP en Optima Farma wilden de verschillen graag in kaart brengen en hebben de opleiding farmakunde benaderd hiernaar onderzoek te doen. De opleidingscoördinator heeft mij toen gevraagd voor deze klus.” Sandra maakte in de afgelopen vijf maanden een vergelijking tussen alle 27 lidstaten van de EU, Noorwegen en Kroatië. Binnenkort mag ze de resultaten zelf presenteren tijdens het FIP-congres in Dublin, in september dit jaar. “Ik heb een Engelstalige enquête naar alle koepelorganisaties van apothekersOptima farma

OF 7-8.indd 13

assistenten en apothekers gestuurd. De resultaten heb ik verwerkt en geanalyseerd. Een leuke, maar ook best een moeilijke klus!” Over de uitkomsten van het onderzoek kan Sandra nu nog niets vertellen, behalve dat ze eens te meer besefte hoe goed alles in Nederland is geregeld. “Dat is in sommige landen wel anders! Maar we kunnen ook leren van elkaar.” Het onderzoek, dat Sandra combineerde met haar werk en opleiding, is een afronding van een studie die ze heeft ervaren als ‘verrijkend en verbredend’. “Ik werkte al als apothekersassistent in de poli-apotheek van het UMC St Radboud in Nijmegen, maar ik wilde me heel graag verder ontwikkelen.” Het werd de hbo-studie Farmakunde in Utrecht. ,,Een brede opleiding. Je wordt opgeleid tot professional binnen de farmaceutische sector met als specifieke kwaliteiten logistiek, kwaliteitszorg en bedrijfsvoering. Tevens krijg je een verdieping en verbreding van de farmacotherapie.”

Ze kan het iedereen aanraden: “Er gebeurt zo veel op het gebied van farmaceutische zorg. Het beroep is in ontwikkeling, de eisen worden scherper en de kwaliteit van het werk wordt steeds hoger. Meer dan ooit staat de patiënt centraal voor apothekers in plaats van het geneesmiddel. Farmaceutische patiëntenzorg is een speerpunt geworden in de farmaceutische zorg. Medicatieveiligheid, therapietrouw en medicatieoverdracht worden steeds belangrijker, net als het doelmatig voorschrijven en verstrekken van geneesmiddelen. Tegen alle apothekersassistenten in Nederland zou ik willen zeggen: het gaat allemaal zo snel; zorg dat je die trein niet mist. Blijf leren!” l

Naam: Sandra de Boer-Peters Geboren: 07-10-1980 Burgelijke staat: gehuwd Sandra de Boer deed de mbo-opleiding apothekersassistent niveau 4 aan het Rijn IJssel College in Arnhem. Ze rondt nu de hboopleiding farmakunde af aan de Hogeschool Utrecht.

13

25-06-13 16:04

‘Hou meer rekening met de verschillen tussen man en vrouw’ Onderschat wordt de rol van grensoverschrijdend seksueel gedrag

I

Frits Baltesen

“Bizar? Ja, dat is ook zo!”, zegt

interview Toine Lagro-Janssen, hoogleraar

Vrouwenstudies Medische Wetenschappen aan het UMC St Radboud in Nijmegen. Ze vindt dat er nog steeds veel te weinig onderzoek wordt gedaan naar de effecten van medicijnen op vrouwen. Ze zitten lichamelijk anders in elkaar, hebben vaker of juist minder vaak bepaalde aandoeningen. En ze zijn een stuk gevoeliger voor geneesmiddelen. “Vrouwen hebben ook een grotere kans om in het ziekenhuis te worden opgenomen vanwege bijwerkingen van diverse geneesmiddelen voor hart- en vaatziekten”, vertelt Lagro-Janssen. “Daar is recent over gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Maar medicijnonderzoekers houden nog te weinig rekening met vrouwen.” Lagro-Janssen betreurt dit. Toen ze vijftien jaar geleden hoogleraar werd, bestond het probleem al. In die tijd werd er vooral getest op blanke mannen van ongeveer 50 jaar. Pas de laatste jaren dringt in de medische wereld het besef door dat daar iets aan gedaan moet worden. Links en rechts ziet ze meer aandacht in de spreekkamers van doktoren. “Maar het kan echt nog

14

OF 7-8.indd 14

Toine Lagro-Janssen, hoogleraar Vrouwenstudies aan het UMC St Radboud, geeft vele redenen waarom de werking van medicijnen op vrouwen beter moet worden getest. Maar dat inzicht groeit maar mondjesmaat in de medische wereld.

beter”, zegt Lagro-Janssen in een gesprek over de verschillen tussen mannen en vrouwen op medisch gebied. Hoe komt het eigenlijk dat er wat betreft de medicatie alleen oog is voor een gemiddelde blanke man van gemiddelde leeftijd? Toine Lagro-Janssen: “Dat is terug te voeren op de jaren zestig. In die tijd werden er vaker medicijnen getest op vrouwen. Maar toen kwamen de schandalen rond de geneesmiddelen DES en Softenon, die gevaarlijk bleken voor zwangeren en hun ongeboren kind. Het onderzoek werd daarna heel moeilijk. Behalve dat de farmaceutische industrie terughoudend werd geneesmiddelen te testen bij vrouwen, is het sowieso niet makkelijk vrouwen in de vruchtbare leeftijd te testen vanwege onder meer hun hormonale schommelingen. Tot 1988 is bijna uitsluitend bij mannen onderzoek naar nieuwe middelen gedaan.” “Het is eigenlijk heel raar, want juist in dat geval zou je beter moeten willen weten wat de werking is van medicijnen in het lichaam van vrouwen. Temeer omdat ze meer geneesmiddelen innemen, want ze zijn vaker ziek en hebben ook vaak meer

Optima farma

25-06-13 16:04

Interview

'Juist bij vrouwen zou je beter moeten weten wat de werking van medicijnen is' en hebben veel zorgfuncties. Daarin zijn ze kwetsbaarder; mannen hebben die kwetsbaarheid meer als hun positie wordt aangetast ten opzichte van hun familie of buurt, bijvoorbeeld als ze hun baan verliezen.” Mannen en vrouwen gaan bovendien anders om met tegenslag en ziekte. “Mannen externaliseren: ze zoeken de schuld vaak buiten zichzelf of gaan alcohol drinken. Vrouwen internaliseren: zoeken de schuld eerder bij zichzelf. Daarom hebben vrouwen anderhalf tot twee keer zoveel last van depressies. Vrouwen hebben ook andere behoeften als ze ziek zijn. Vrouwen met kanker willen daar graag over praten. Voor veel mannen hoeft dat niet.”l

kwalen tegelijkertijd dan mannen, voornamelijk omdat ze langer leven. En vooral in die laatste jaren leven ze in een matige gezondheid.” Lichaamsvet “Het is duidelijk dat vrouwen en mannen verschillend op geneesmiddelen kunnen reageren. SSRI’s bijvoorbeeld, zijn effectiever bij vrouwen. Lipofiele medicijnen hebben door de grotere hoeveelheid lichaamsvet bij vrouwen, een grotere verdeling en een lagere spiegel. Er kan ook, zoals bij diazepam, door de grotere verdeling een langere werkingsduur optreden. Vrouwen hebben bovendien meer last van gevaarlijke bijwerkingen, zoals van een bepaald antihistaminicum dat eerder dan bij mannen hartritmestoornissen teweeg kan brengen; het is dan ook uit de handel genomen. Huisartsen houden er meer rekening mee, en ook het apotheekteam heeft meer oog voor de verschillen, maar het is nog niet genoeg. Zo is het bij huisartsen en in de apotheek nog nauwelijks doorgedrongen dat aspirine bij vrouwen onder de 65 jaar niet preventief werkt als het gaat om hart- en vaatziekten; bij mannen wel. Het geneesmiddelenonderzoek is te terughou-

Optima farma

OF 7-8.indd 15

dend als het gaat om het testen van vrouwen, mogelijk ook, zo hoor je nogal eens, omdat het anders te duur zou worden.” Waar zouden onderzoekers zich eerst op moeten richten? “De verschillen in kaart brengen. Wat zijn die verschillen en hoe kun je daarop als mens en zorgverlener het best reageren? Er is zoveel onbekend. Vrouwen zijn bijvoorbeeld gevoeliger voor autoimmuunziektes, maar waarom weten we niet. Tabak roken is gevaarlijker voor vrouwen – ze krijgen er eerder longkanker van – maar waarom is deels niet duidelijk. Vrouwen krijgen hart- en vaatziekten gemiddeld tien à vijftien jaar later dan mannen. Het idee is dat de oestrogenen hen aanvankelijk daartegen beschermen, maar hoe dat precies gaat vergt onderzoek.” “Wat een onderschatte rol speelt in de gezondheid van vrouwen zijn de gevolgen van grensoverschrijdend seksueel gedrag door mannen, zoals seksueel geweld. Dat kan in je latere leven grote invloed hebben op je gezondheid. Het kan zelfs veranderingen in de hersenen en het zenuwstelsel veroorzaken. Vrouwen zijn meestal ook gevoeliger voor hun situatie in relaties

Toine Lagro-Janssen: op de bres voor vrouwen

Toine Lagro-Janssen is werkzaam als huisarts in een academisch huisartsencentrum en als hoogleraar Vrouwenstudies Medische Wetenschappen aan het UMC St Radboud in Nijmegen. Ze kreeg de Corrie Hermann Prijs voor haar wetenschappelijke verdiensten in het onderzoek naar vrouwspecifieke aandoeningen en voor haar inzet voor vrouwenemancipatie. Volgende maand neemt ze afscheid als hoogleraar met het college ‘Gender, gelijkheid en geneeskunde’.

15

25-06-13 16:04

Praktijk

Medicijngebruik kan met speciale aanpak stijgen met tientallen procenten

Genoeg manieren om therapietrouw te verhogen Marcia Vervloet kreeg de therapietrouw bij diabetes type 2 omhoog van 63 tot 80%.

I

Frits Baltesen

De laatste twee jaar komen steeds meer projecten van de interview grond om de therapietrouw te bevorderen. De voorlopige resultaten zijn veelbelovend. Medicijnen werken alleen goed als ze volgens de aanwijzingen van de arts worden ingenomen. Maar juist met die therapietrouw gaat het vaak mis. Om de therapietrouw te bevorderen zijn tal van ideeën bedacht. Zoals Mijnmedicijncoach. nl. De patiëntenportal is een succes. Sinds vorig jaar maken ruim honderdduizend patiënten hiervan gebruik en de therapietrouw steeg flink. Geen wonder dat dit project onlangs de KNMP Innovatieprijs 2013 kreeg. Op de website Mijnmedicijncoach.nl is alle informatie te vinden over geneesmiddelen en het juiste gebruik ervan. Het apotheekteam speelt hierbij een sleutelrol. De portal heeft een ‘motivatiemodule’ en geeft begeleiding, want uit onderzoek blijkt dat als een patiënt begrijpt waarom het belangrijk is dat hij zijn medicijnen inneemt, 16

OF 7-8.indd 16

de therapietrouw verbetert. Verder heeft de portal een makkelijke herhaalmodule, waarmee de patiënt automatisch nieuwe medicatie bestelt bij zijn apotheek. Marcia Vervloet kreeg op een andere manier de therapietrouw bij mensen met diabetes type 2 omhoog van 63 naar 80%. Ze onderzocht het effect van een medicijndoosje dat een patiënt automatisch een sms’je stuurt als hij zijn pillen vergeet. De onderzoekster van het Nivel promoveerde vorige maand met haar proefschrift Have you taken your medication yet? The effectiveness of electronic reminders. Daarin geeft ze aan dat een goede start gunstig blijft voor therapietrouw op de lange termijn. “Dan wordt het een soort automatisme”, zegt Vervloet. Zelfs anderhalf jaar nadat de patiënt met het speciale medicijndoosje stopte, bleef de therapietrouw van diabetici stabiel op 80%. Vervloet deed het project met veertig Mediq-apotheken en zorgverzekeraar Achmea. Ze gaat nu verder met een vervolgonderzoek waarin ze wil nagaan of de gegevens die worden geregistreerd door het medicijndoosje op een andere manier kunnen worden ingezet ter verbetering van de therapietrouw, bijvoorbeeld in een gesprek tussen zorgverlener en patiënt. Vervloet denkt dat haar methode geschikt

is voor andere groepen chronische patiënten, zoals voor de aandoeningen epilepsie, hiv en voor medicatie na een orgaantransplantatie. Monitor De therapietrouw kan hoger, wijzen alle onderzoeken uit. Bij patiënten met astma/ COPD is de therapietrouw volgens de TherapietrouwMonitor 62% en bij ADHD ligt het op 61%. Van de hart- en vaatpatiënten neemt 90% hun medicatie goed in en zelfs bij hiv –­­­­­ waarbij terugval en zelfs resistentie dreigt als geneesmiddelen niet op de klok worden ingenomen – ligt dit op nog geen 95%. Volgens Peter de Smet, wetenschappelijk adviseur bij de KNMP, zijn er veel redenen voor mensen om hun medicatie niet, te weinig, onregelmatig of verkeerd in te nemen. “Ze hebben last van bijwerkingen, voelen zich een periode gezond of merken juist geen verbetering. En een deel van die oorzaken klopt misschien ook wel. Soms werken medicijnen niet, soms is er sprake van een onder- of overdosering, vanwege bijvoorbeeld hun gewicht. Huisarts en apotheker moeten meer rekening houden met de klinische werking op mensen.” Therapietrouw heeft in binnen- en buitenland nooit grote sprongen vooruit Optima farma

25-06-13 16:04

Interview

gemaakt. Er waren veel studies, maar de onderzoekers konden nooit dé manier vinden om het probleem aan te pakken. “Pas sinds kort is men van het idee afgestapt dat er één oplossing is”, zegt Liset van Dijk, bij het Nivel collega van Vervloet:

w



Therapietrouw bij COPD-patiënten is 62% “Soms zijn minder pillen per dag de oplossing, soms een andere vorm van toediening.” Voorschrijvers moeten volgens haar meer rekening houden met de persoonlijke omstandigheden: kan iemand bijvoorbeeld wel ’s avonds pillen nemen? Van Dijk: “Je moet je inleven in de patiënt. Misschien kunnen buren of vrienden helpen. De apotheker kan hierin goed de regie nemen: die zit er het dichtst op, hij heeft de patiënt het laatst gezien en heeft het meeste verstand van medicijnen.”

uw bij t 80%.

Een greep uit de lopende pilotprojecten die de therapietrouw moeten bevorderen: Opgelucht ademhalen: Voor patiënten met astma en COPD. Richt zich op patiënt en zijn zorgverleners. Dit project gaat ervan uit dat kennis over de ziekte en over de medicijnen de therapietrouw verhoogt, onder meer door informatiebijeenkomsten voor patiënten, apothekers en artsen. Patiënten wisselen tips uit. Op een ‘zorgknipkaart’ kunnen patiënten afvinken welke stappen ze al hebben gezet en welke nog volgen. Farmacotherapeutisch Thuisconsult: Dit programma is voor patiënten met minimaal vijf verschillende medicijnen, onder meer bloeddruk- en glucoseverlagers. De apotheker speelt een sleutelrol. Hij selecteert patiënten op basis van leeftijd, medicatie en risicofactoren en kijkt met de huisarts of alles goed is. Zo niet, dan nodigen apotheker en huisarts de patiënt uit voor een gezamenlijk gesprek. Tegelijk kan worden beoordeeld of de patiënt de inhalatieapparatuur goed gebruikt en of de apparatuur nog optimaal werkt. Mijnpijncoach: Is een online zelfmanagementprogramma voor mensen met langdurige zenuwpijn en is door huisarts Kees Vos ontwikkeld, samen met softwarebedrijf Curavista. Probleem is dat de medicatie pas na één of twee weken (deels) werkt, maar de bijwerkingen eerder optreden. De patiënt houdt online een pijndagboek bij en kan zijn huisarts toestemming geven om mee te kijken. Op enkele momenten maakt een vragenlijst de kwaliteit van leven inzichtelijk en zijn er evaluatiemomenten. Brunchpoli: Mensen met schizofrenie hebben meer overtuigingskracht nodig. In een pilot met de naam Brunchpoli bedacht GGZ-instelling Arkin een huiskamer-opzet: een knusse ruimte met kaarsjes, schilderijtjes aan de muur, levensliedjes op de radio, een gastvrouw, broodjes en koffie. Doordat patiënten zich op hun gemak voelen, komen ze graag op de Brunchpoli. De pilot bleek zo’n groot succes, dat er inmiddels nog twee Brunchpoli’s zijn geopend in Amsterdam.

Optima farma

OF 7-8.indd 17

Werken Farmaceutisch bedrijf Janssen ontwikkelde speciaal voor hiv-patiënten Pillcoach. Juist omdat het voor die groep mensen belangrijk is dat ze altijd en nauwkeurig hun medicatie innemen. Niet alleen om gezond te blijven, maar ook om resistentie te voorkomen. Het bedrijf bouwde een website die alleen toegankelijk is voor behandelaren van hiv, die samen met de patiënt een schema maken welke pillen wanneer moeten worden ingenomen. Ze kunnen aanklikken of ze een bepaald aantal minuten voor het tijdstip van inname een sms willen ontvangen. De Pillcoach werkt nu anderhalf jaar. Om de effectiviteit verder te verhogen is er een app gelanceerd voor smartphones. Met de app krijgen patiënten op het juiste tijdstip een signaal om hun medicijnen te slikken. De patiënt kan dat bericht niet negeren, omdat je het moet wegdrukken. Als patiënten het willen, kan hun arts een grafiek van hun therapietrouw maken, zodat ze na een tijdje samen kunnen bespreken hoe de therapietrouw verder kan worden verbeterd. Genoeg projecten en pilots, maar welke werken er? “Dat is nog niet duidelijk”, vindt Van Dijk. Ze hoopt dat aan het einde van dit jaar de Therapietrouw Monitor, waarbij onder meer het Nivel en de KNMP zijn betrokken, meer informatie kan geven over wat werkt en welke pilots zinvol en praktisch zijn. l 17

25-06-13 16:04

P

Edwin Bos

‘Die nepgeneesmiddelen wil ik niet. Als ik doodga, krijgt de apotheker de rekening van Praktijk mijn begrafenis’. De klachtenbemiddelaars krijgen soms zeer emotionele uitlatingen over zich heen. Dat zijn ze gewend, maar vorig jaar kwam dit wel heel veel voor. “Ik doe dit werk al acht jaar, maar het ging er nog nooit zo heftig aan toe”, zegt Manja Verhoeven. Ze behandelt namens de Klachtenbemiddeling voor de Openbare Apotheken – een initiatief van de KNMP – klachten over openbare apotheken. Sinds begin dit jaar krijgt Verhoeven daarbij versterking van juriste gezondheidsrecht Monique van IJperenburg. Beide bemiddelaars zijn in dienst van Quasir, een organisatie voor onafhankelijke klachtenbemiddeling in de zorg. De bemiddelaars kregen vorig jaar te maken met relatief zware klachten. Bovendien steeg het aantal klachten ook explosief, zo blijkt uit het Jaarverslag van Klachtenbemiddeling Openbare Apotheken. In 2010 verwerkten de bemiddelaars 335 klachten, 384 in 2011 en vorig jaar 654. Het aantal klagers zelf is in twee jaar tijd verdubbeld: van 202 in 2010 tot 406 in 2012. Volgens de bemiddelaars zegt deze toename niets over de kwaliteit van de apotheekzorg. De aantallen moeten worden afgezet tegen 191 miljoen voorschriften en vele miljoenen vragen over zelfzorg die de apotheekteams hebben beantwoord. Verhoeven: “Ook hebben wij de indruk dat klagers ons beter weten te vinden.” Klanten kunnen via verschillende kanalen in contact komen met de bemiddelaars. Elke klacht wordt volgens een vaste procedure behandeld (zie kader). Complex Klanten van de apotheek hebben klachten over diverse aspecten van de dienstverlening. De klachtenbemiddeling verdeelt deze in de volgende categorieën: apotheekzorg, bejegening, financieel, informatie en organisatie. De meeste klachten hebben betrekking op apotheekzorg. Over het preferentiebeleid – dit valt in de categorie apotheekzorg – zijn in de afgelopen drie jaar de meeste klachten binnengekomen (zie figuur). In 2012 hadden 105 van de in totaal 287 klachten betrekking op de gevolgen van dit beleid van de zorgverzekeraars. Volgens Verhoeven en Van IJperenburg neemt het aantal klachten onder meer toe doordat de apotheekzorg de laatste jaren veel ingewikkelder is geworden. Apothekers en apothekersassistenten klagen dat patiënten het allemaal niet meer begrijpen. Ook de bemiddelaars lopen tegen dit probleem op. “Het is onze 18

OF 7-8.indd 18

Heftige emoties bij klachten over apotheken

Het aantal klachten over de apotheek is vorig jaar explosief gestegen. Door onder meer het preferentiebeleid, medische noodzaak en vrije tarieven begrijpen klanten er niets meer van. Klachtenbemiddelaars Manja Verhoeven en Monique van IJperenburg kunnen het ook niet meer uitleggen. Optima farma

25-06-13 16:04

r

Praktijk

missie om het allemaal goed uit te leggen, maar eigenlijk is dat niet meer te doen”, aldus Van IJperenburg. Veel patiënten begrijpen bijvoorbeeld niet wie beslist welke geneesmiddelen zij moeten slikken. Ook melden zich geregeld klanten met een klacht over bijvoorbeeld nacht- en avondtarieven. Verhoeven: “Patiënten begrijpen niet waarom ze tijdens deze uren meer moeten betalen. ‘Ik heb thuis een ziek kind en dan moet ik ook nog € 9 meer betalen.’”

Het aantal klagers is verdubbeld: van 202 in 2010 tot 406 in 2012

Behandelrelatie Een andere aanleiding voor de toename van klachten is volgens de bemiddelaars een steeds kritischer burger. Verhoeven: “Patiënten vinden bijvoorbeeld dat ze te veel geneesmiddelen slikken. Ook zijn ze zich meer bewust van de kosten in de gezondheidszorg.” En er wordt vaker geklaagd als een apotheker aangeeft dat hij fors moet toeleggen op een geneesmiddel dat de klant per se wil hebben. Dan verwijst de apotheker in sommige gevallen de klant door naar een apotheek met een ander contract met de

zorgverzekeraar. In 2012 kwamen 123 klachten binnen over bejegening, waarvan 50 over ‘onheuse bejegening’. In 44 gevallen was er sprake van een slechte reactie op een klacht. Soms komen klager en apotheker er samen niet uit. Bijvoorbeeld doordat de klager geen vertrouwen meer heeft in de apotheek. Dan kan de bemiddelaar met zowel de apotheker als de klant om de tafel gaan zitten. Als er echt een fout gemaakt is, wordt het vertrouwen volgens de bemiddelaars het snelst hersteld als de apotheker in een gesprek met de klant toegeeft dat hij een fout heeft

gemaakt. Het is daarbij van belang dat de klant ook aan de apotheker kan zien dat het hem spijt en dat hij de kwestie heel serieus neemt. Vorig jaar meldde zich een patiënt bij de bemiddelaars die een verkeerde dosering voor zijn hartmedicatie had gekregen. Hierdoor werd patiënt zo beroerd dat hij zijn vakantie moest afbreken. Verhoeven: “De apotheker heeft de patiënt verteld dat hij er nachten van heeft wakker gelegen én dat hij de procedure heeft verbeterd in de apotheek. Uiteindelijk gaf de patiënt aan begrip te hebben voor de fout.” l

Klachtenbemiddelaars volgen vaste procedure Heeft een klant een klacht over de dienstverlening van de apotheek, dan kan hij telefonisch of via e-mail contact opnemen met de klachtenbemiddelaar. De contactgegevens van de bemiddelaar staan vermeld op apotheek.nl. Ook komen klanten via KNMP, Consumentenbond, Zorgbelang Nederland of een zorgverzekeraar in contact met de klachtenbemiddeling. In een eerste telefonisch contact vraagt de bemiddelaar of de klager de zaak al heeft besproken met de apotheker. Is dat niet het geval, dan adviseert de bemiddelaar dit alsnog te doen. Kan of wil de klant dat niet, dan zal de bemiddelaar dit respecteren en de bemiddeling starten. Een klant kan er ook voor kiezen zijn klacht direct te laten beoordelen door de Klachtencommissie Openbare Apotheek. Deze commissie bepaalt of een klacht terecht is en of er advies moet worden uitgebracht aan de apotheker om herhaling te voorkomen. De Klachtencommissie is onpartijdig en bestaat uit een voorzitter (een jurist) en vier leden: namens de NPCF, Zorgbelang Nederland en twee leden namens de KNMP.

Optima farma

OF 7-8.indd 19

19

25-06-13 16:04

Update

Verlaging leeftijd HPV-prik niet nodig Vaccin blijkt veilig en is minstens tien jaar effectief

In de media woedt weer discussie over het vaccineren tegen baarmoederhalskanker. Moet de leeftijdsgrens van 12 naar 9 jaar? Marina Conyn, programmamanager van het Rijksvaccinatieprogramma bij het RIVM, vindt van niet: “12 jaar is het dichtst op het moment dat meisjes mogelijk seksueel actief worden.” Cindy Reinders

voor hen juiste keuze te maken. “Het verlagen van de leeftijd naar 9 jaar om de discussie met de meisjes te omzeilen en ouders voor hen te laten beslissen, is in strijd met dat beleid van het RIVM”, zegt Conyn. Hoewel de beschikbare vaccins zijn geregistreerd vanaf 9 jaar, is de keuze voor de leeftijd van 12 jaar destijds niet voor niets gemaakt. Conyn: “Deze keuze is gebaseerd op de gegevens over de leeftijd waarop Nederlandse meisjes seksueel actief worden. Op 13-jarige leeftijd is dat slechts bij 6% het geval. 12 jaar is zo dicht mogelijk op het moment dat meisjes mogelijk seksueel actief worden. Het is belangrijk dat je daar niet te ver vanaf zit, want de duur van de bescherming zal in de loop van de tijd moeten blijken. Als je op 9-jarige leeftijd gevaccineerd zou worden, terwijl je de bescherming dan

nog niet nodig hebt, verlies je dus een aantal jaren”, aldus Conyn. Toen het HPV-vaccin in 2010 op advies van de Gezondheidsraad is opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) waren er nog weinig gegevens bekend over de effectiviteit en veiligheid op de lange termijn. Conyn: “Inmiddels is aangetoond dat de afweer meer dan tien jaar stabiel blijft. Waarschijnlijk zal die veel langer aanhouden en is revaccineren niet aan de orde. Het is echter niet ondenkbaar om vrouwen op latere leeftijd nog een ‘boost’ te geven, zoals bij reizigersvaccinatie gedaan wordt, maar de noodzaak daartoe zal nog moeten blijken.” Ook zijn er volgens Conyn geen onverwachte ernstige bijwerkingen opgetreden en gaat het dus om een veilig vaccin.l

Marina Conyn concludeert drie jaar na de start van het vaccinatieprogramma tegen het humaan papillomavirus (HPV), het virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt, dat het programma goed loopt. “Het gebruikte vaccin blijkt veilig en effectief. We zien dat de vaccinatiegraad verder toeneemt van ongeveer de helft van de meisjes bij de start tot tegen de 60% op dit moment. Daar zijn we blij mee.” Want, legt Conyn uit, “natuurlijk wensen we alle meisjes bescherming tegen HPV toe, maar onze doelstellingen liggen bij HPV anders dan bij de ziekten waartegen we al veel langer vaccineren. Bij inentingen tegen kinderziektes gaat het naast de individuele bescherming ook om het voorkómen van een epidemie, bijvoorbeeld van polio of mazelen. Dan is het belangrijk dat je een vaccinatiegraad van 95% haalt. Bij HPV-vaccinatie gaat het om individuele bescherming en een individuele keuze.” Juiste keuze Het doel van het RIVM, zegt Conyn, is het ondersteunen van meisjes om de 20

OF 7-8.indd 20

Optima farma

25-06-13 16:04

Verenigingsnieuws

O p ti ma Far ma

Diploma waarmerken nu ook bij KAOF

Optima Farma Voor vragen over je beroep of de vereniging Optima Farma kun je contact opnemen met Margo Briejer, ambtelijk secretaris. KNMP – Optima Farma t.a.v. Margo Briejer Postbus 13166 2500 ED Den Haag telefoon: 070 373 72 15 e-mail: [email protected]

Agenda 31 aug – 1 sept 2013

2nd FIP Pharmacy Technicians and Support Workforce Symposium Dublin, Ierland

9 oktober

Apotheek Praktijkdag (2e dag KNMP Congres) ‘Zorg in de buurt: samenwerking binnen de eerste lijn en met de tweede lijn’

2 november

Alumnidag Farmaceutisch Consulenten

Optima farma

OF 7-8.indd 21

Bij het Kwaliteitsregister Apothekersassistenten in de Openbare Farmacie (KAOF) kun je nu kosteloos een kopie van je diploma Apothekersassistent laten waarmerken. Zo’n gewaarmerkte kopie heb je nodig om je in te kunnen schrijven in KAOF. Met deze nieuwe service wil KAOF tegemoetkomen aan de wensen van apotheekmedewerkers: eerder was het moeilijk een gewaarmerkte kopie

van het diploma te verkrijgen. Voor veel apothekersassistenten was dat een drempel om zich bij KAOF in te schrijven. Je kunt zonder afspraak terecht bij KABIZ (de organisatie die de inschrijving en registratie van KAOF verzorgt) op woensdag van 13.30 tot 15.30 uur en op donderdag van 10.30 tot 12.30 uur aan de Catharijnesingel 73 te Utrecht. Voor het waarmerken van een kopie van je diploma neem je mee: • origineel diploma; • kopie van het diploma; • geldig ID-bewijs (paspoort of rijbewijs); • inschrijfformulier dat je ontvangen hebt na inschrijving via www.kaof.nl. Behalve voor jezelf kun je dit ook gelijk voor collega’s regelen, mits je ook van je collega’s alle bovenstaande documenten bij je hebt. Kijk voor meer informatie over KAOF op www.kaof.nl.

FIP Congres in Dublin Op zaterdag 31 augustus en zondag 1 september vindt voor de tweede keer het Internationale FIP-symposium plaats voor apothekersassistenten. Met dit tweede symposium richt de FIP zich op het verder verstevigen van de rol van het apotheekteam over de hele wereld. Doel hierbij is het verder verbeteren van de farmaceutische patiëntenzorg. Ben je geïnteresseerd? Lees dan meer op de website van de FIP www.fip.org/dublin2013/pharmacy_technicians_symposium

Alumnidag voor farmaceutisch consulenten. Een Alumni Netwerkgroep van farmaceutisch consulenten is momenteel druk bezig met het organiseren van een symposium. Deze dag zal plaatsvinden op zaterdag 2 november in Utrecht. Het symposium biedt een gevarieerd en interactief progamma met interessante sprekers. Het belooft een inspirerende dag te worden die je ook de kans geeft om nieuwe contacten op te doen. En natuurlijk is er voldoende tijd om bij te praten met je collega’s. Nieuwsgierig geworden? Houd Optima Farma goed in de gaten, want binnenkort volgt meer nieuws over deze alumnidag voor farmaceutisch consulenten. Wil je graag een persoonlijke uitnodiging ontvangen, geef je e-mailadres dan aan ons door via [email protected] Wij hopen jullie allemaal te ontmoeten op zaterdag 2 november 2013

21

25-06-13 16:04

Referenties: 1. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):1211-1213. 2. Alloway R, Steinberg S, Khalil K, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):867-870. 3. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplantation. 2007;83(12):1639-1642. 4. van Hooff JP, Alloway RR, Trunecka P, et al. Clin Transplant 2011: 25: E1–E12 5. SmPC Prograft 6. SmPC Advagraf 7. Handleiding geneesmiddelsubstitutie KNMP/Winap, april 2010 8. Kahan BD, Welsh M, Urbauer DL, et al. J Am Soc Nephrol. 2000;11(6):1122-1131.

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd . Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden.. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBVVCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333 BE Leiden. PO Box 344, 2300 AH Leiden. Tel: +31(0)71 545 57 45. Fax: +31(0)71 545 58 00. Datum: November 2011 Verkorte product informatie Prograft® Samenstelling: Capsules met 0,5 mg, 1 mg en 5 mg tacrolimus, concentraat voor infusie met 5 mg tacrolimus per ml. Indicaties: profylaxe van transplantaat afstoting bij allogene lever, nier of hart transplaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werd behandeld. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één der hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen: Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucoseconcentraties, bloedwaarden elektrolyten (in het bijzonder kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regiem te worden overwogen. Tijdens episodes van diaree dienen de tacrolimus bloedspiegels te worden gemonitord. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica dienen gedurende therapie met Prograft te worden vermeden Ventriculaire- en septumhypertrofie zijn in zeldzame gevallen waargenomen. Het merendeel was reversibel en betrof doorgaans kinderen met tacrolimus bloeddalconcentraties die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Tacrolimus kan het QT interval verlengen, bewijs voor het veroorzaken van Torsades de Pointes ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT syndroom. Er zijn meldingen van de ontwikkeling van Epstein-Barr virus (EBV) gerelateerde lymfoproliferatieve ziekten bij met Prograft behandelde patiënten. Patiënten overgezet naar Prograft dienen geen gelijktijdige antilymfocyten behandeling te ondergaan. Van zeer jonge (< 2 jaar) EBV-VCA- negatieve kinderen is gerapporteerd dat zij een groter risico op de ontwikkeling van een lymfoproliferatieve ziekte lopen. Daarom dient in deze patiëntengroep de status van de EBV-VCA serologie te worden vastgesteld alvorens met de Prograft behandeling te beginnen. Zorgvuldige monitoring met behulp van EBV-PCR gedurende de therapie wordt aanbevolen. Een positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aanwezig zijn maar hoeft niet persé een indicatie van een lymfoproliferatieve ziekte of lymfoom te zijn. Blootstelling aan zon- en UV-licht dient beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Prograft bevat lactose. Extra voorzichtigheid dient te worden betracht bij patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactoseintolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucosegalactose-malabsorptie. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap en borstvoeding: Tacrolimus kan de placenta kan passeren. Prograft behandelde patiënten dienen geen borstvoeding te geven. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Beïnvloeding van de rijvaardigheid en het vermogen om machines te bedienen: Tacrolimus kan visuele en neurologische stoornissen veroorzaken. Dit effect kan worden versterkt in combinatie met alcohol. Bijwerkingen: Immunosuppressie verhoogt de kans op infecties en kan het verloop van reeds bestaande infecties verergeren. Bovendien wordt het risico op maligniteiten verhoogd. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gerapporteerd. Een aantal bijwerkingen is dosisafhankelijk en reageert op dosisreductie. Volgende bijwerkingen deden zich vaak tot zeer vaak voor (zie voor de bijweringen met incidentie soms, zelden, zeer zelden en niet bekend de geregistreerde 1B-1 tekst).. Zeer vaak: hyperglycemie, diabetes mellitus, hyperkaliemie, slapeloosheid, tremor, hoofdpijn, hypertensie, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen Vaak: anemie, leukopenie, thrombocytopenie, leukocytose, afwijkende rode bloedcel analyse, hypomagnesemie, hypofosfatemie, hypokaliemie, hypocalciemie, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, verminderde eetlust, anorexia, metabole acidosis, hyperlipidemie, hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie, andere stoornissen in de electrolythuishouding, symptomen van angst, verwardheid en desoriëntatie, depressie, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, convulsies, verminderd bewustzijn, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, perifere neuropathie, duizeligheid, verminderd vermogen tot schrijven, zenuwstelselaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oogaandoeningen, oorsuizen, ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardia, bloedingen, thromboembolische en ischemische voorvallen, perifeer vasculaire, dyspnoe, parenchymale long afwijkingen, pleurale effusie, faryngitis, hoesten, neusverstopping en ontstekingen, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale ulceratie en perforatie, gastrointestinale bloedingen, stomatitis en zweervorming, ascites, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, constipatie, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, maagdarm klachten, lever enzym en functie afwijkingen, galstuwing en geelzucht, hepatocellulaire schade en hepatitis, galgangontsteking, pruritis, uitslag, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, rugpijn, nierfalen, acuut nierfalen, oligurie, tubulair necrose, toxische nefropathie, problemen met urineren, blaas en urethra symptomen, asthenie, koorts, oedeem, pijn en onbehagen, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, primaire transplantaat dysfunctie. Inschrijving: Prograft 0,5 mg capsules (RVG 22236); Prograft 1 mg capsules (RVG 18107); Prograft 5 mg capsules (RVG 18108); Prograft infusieconcentraat 5 mg/ml (RVG 18109). Vergoeding: Prograft wordt volledig vergoed, voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333 BE Leiden. PO Box 344, 2300 AH Leiden. Tel: +31(0)71 545 57 45. Fax: +31(0)71 545 58 00. Datum: Oktober 2011

OF 7-8.indd 22

25-06-13 16:04

Whiplash vraagt steun.

whiplashstichting.nl OF 7-8.indd 23

25-06-13 16:04

De weg naar stabiele tacrolimus-spiegels ... 1-4

...een leven lang!

LET OP !

• Onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde verwisseling van formuleringen van tacrolimus met directe of verlengde afgifte is onveilig5,6 • Patiënten dienen te blijven op dezelfde formulering van tacrolimus met het daarmee overeenkomende dagelijkse regime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist ( par. 4.2)5,6 • Generieke substitutie van stoffen waarbij liever geen risico wordt genomen, vanwege veiligheid en effectiviteit, zijn stoffen met een smalle therapeutische breedte7 tacrolimus verlengde afgifte

250311-765

• Stabiele, consistente CNI-spiegels kunnen lange termijn resultaten verbeteren.8

Voor 1B-tekst en referenties zie elders in dit blad

OF 7-8.indd hardlopenV8.indd 24 advertentie's 1

25-06-13 14:08 16:04 25-03-11