info voor patiënten
man, vrouw en kind
Zelfsondage bij de man
Inhoud 01 Inleiding....................................................... 04 02 De urinewegen............................................ 05 03 Waarom moet u zichzelf intermittent sonderen?................................................... 06 04 Hoe vaak moet u sonderen?........................ 06 05 Hoe moet u zichzelf sonderen?.................... 07 06 Kan u last hebben van complicaties?........... 09 07 Praktische tips............................................. 10 08 Financiële informatie.................................... 11 09 Algemene informatie.................................... 11
01. Inleiding
02. De urinewegen
U heeft een probleem om uw blaas op de gewone, natuurlijke manier te ledigen.
De nieren filteren het bloed en verwijderen de afvalstoffen uit ons lichaam via de urine die ze produceren. De urine komt in de blaas via de urineleiders. De blaas verzamelt deze urine. De blaaswand rekt uit en de sluitspier (sfincter) sluit de blaas af. Als we plassen dan trekken de spieren in de blaaswand samen en gaat de sluitspier open. Het ruggenmerg en de hersenen regelen dit alles.
Daarom heeft uw arts u voorgesteld om uw blaas te ledigen d.m.v. intermittente zelfsondage. Dit betekent dat u op vaste tijdstippen een holle plastic buis (sonde of katheter), via de plasbuis (urethra), voorbij de sluitspier (sfincter) in de blaas brengt. Door de holle sonde stroomt de urine uit de blaas, die op deze manier geledigd wordt. De sondage gebeurt best volgens een vast dagschema. Misschien baart deze zelfsondage u wat zorgen. Verscheidene studies tonen echter aan dat patiënten die zichzelf sonderen minder frequent en minder ernstige complicaties hebben dan patiënten met een verblijfsonde of incontinentieverbanden.
Als de blaas, de sluitspier en/of de verbinding met de hersenen niet goed werken, kunnen er problemen optreden bij het plassen. Als de blaas te vol loopt, kan er urine terugstromen (reflux) naar de nieren. Dit kan leiden tot nierbeschadiging. De plasbuis (urethra) is bij de man veel langer dan bij de vrouw. Ze maakt een hoek ter hoogte van de prostaat.
Bovendien zijn er heel wat voordelen aan zelfsondage: minder ongemakken, een grotere mobiliteit, een grotere zelfstandigheid en controle over het eigen lichaam, een meer natuurlijke blaaslediging en -vulling, meer vrijheid in seksuele expressie en een betere levenskwaliteit. Bedenk hierbij dat duizenden mensen van alle leeftijden hun blaas elke dag sonderen. Het zal u ook best lukken om deze techniek onder de knie te krijgen.
Z E LF S ON DAGE BI J DE M AN
Voor we de eigenlijke werkwijze uitvoerig behandelen, geven we u nog enige uitleg over de urinewegen en hun werking.
5
03. Waarom moet u zichzelf intermittent sonderen?
05. Hoe moet u zichzelf sonderen?
Er kunnen meerdere redenen zijn:
In het ziekenhuis moet u de penis (= schaamstreek) ontsmetten, maar thuis hoeft dit niet. In het ziekenhuis loopt u immers meer risico op een infectie, omdat het een meer besmet milieu is dan bij u thuis.
U heeft last van urineverlies en door te sonderen kan u terug droog worden. U heeft een blaasvergroting of andere blaasoperatie gehad waardoor plassen niet meer mogelijk is. Door intermittent te sonderen zal u uw nieren beschermen, minder last hebben van incontinentie, actiever en gezonder zijn en meer zelfvertrouwen hebben.
04. Hoe vaak moet u sonderen? Als u niet volledig leeg kan plassen, dan kan het volstaan om een of twee maal per dag te sonderen. Als u niet meer kan plassen, sondeer dan minimaal vier maal per dag. Sondeer zeker niet minder omdat de urine anders te lang in de blaas blijft en de kans op ontsteking verhoogt.
Welk materiaal hebt u nodig? Sonde: CH: Glijmiddel: Recipiënt om de urine in op te vangen (WC)
Hoe bereidt u zich voor op zelfsondage? U hoeft uw penis niet te ontsmetten, maar wel één keer per dag te wassen. Was uw handen met water en zeep en droog ze enkel af aan een propere handdoek. Bij gebrek aan een propere handdoek laat u ze beter drogen ‘in de wind’. (Open het glijmiddel.) Doe de verpakking van de sonde open.
Hou u zeer goed aan het aantal voorgeschreven sondages.
U kleedt zich uit zoveel als nodig.
En denk eraan, als u meer drinkt, bijvoorbeeld op een feestje, dan moet u ook meer sonderen. Minder drinken om minder te moeten sonderen zal vlugger tot infecties en urineverlies leiden.
U kan staand voor de lavabo in een opvangrecipiënt sonderen. U kan ook staand voor het toilet, zittend op het toilet of op een stoel voor het toilet sonderen.
Voorstel sondageschema:
Kies de houding die u het gemakkelijkst vindt.
Z E LF S ON DAGE BI J DE M AN
U plast niet meer of nog wel, maar u ledigt de blaas onvoldoende. De resturine die na het plassen achterblijft in de blaas is een voedingsbodem voor bacteriën. Deze infecties kunnen leiden tot de vorming van stenen, nierinfecties en urineverlies. De urine die zich opstapelt, doet de blaas uitrekken. Door deze beschadiging zal u de blaas alsmaar minder goed kunnen ledigen.
7
Als u rechtshandig (linkshandigen doen alles omgekeerd) bent, houdt u met de linkerhand de penis vast en trekt u de voorhuid naar achter. U blijft de penis vasthouden met de linkerhand, met de rechterhand neemt u de sonde uit de verpakking. Kom met uw handen niet aan de laatste 10 cm voor de top van de sonde. Let erop dat de sonde nergens tegen botst, anders neemt u een nieuwe sonde.
06. Kan u last hebben van complicaties? Er zijn een aantal risico’s verbonden aan het sonderen. Gelukkig hebben we voor ieder risico een nuttige tip.
Het sonderen lukt mij niet
U brengt de sonde in het glijmiddel en houdt de sonde met de top omhoog. Zo laat u het glijmiddel goed van de sonde afdruipen en wordt de sonde zoveel mogelijk geolied. U kan ook een sonde gebruiken waarop het glijmiddel al aangebracht is.
Als het sonderen eens minder goed lukt, forceer het dan niet, maar wacht 10 à 15 minuten en herbegin.
Breng met de linkerhand de penis naar voor en naar de buik toe, zodat de urinebuis recht wordt getrokken.
Ik heb bloed bij het sonderen
Met de rechterhand brengt u de sonde met een vloeiende beweging langzaam in. Dat kan voor een nijpend gevoel zorgen. Als u weerstand ondervindt bij het inbrengen van de sonde, dan strekt u de penis nog meer naar voor en naar de buik toe en wacht u eventjes alvorens de sonde verder te steken. De betere strekbeweging zorgt ervoor dat u makkelijker voorbij de prostaat kan. Door even te wachten kan de sluitspier zich ontspannen. Zodra de urine begint te lopen, hoeft u de sonde niet verder te steken. Richt vervolgens de penis naar omlaag en de urine begint te lopen. Als de urine stopt met lopen, trekt u de sonde een beetje terug. Resterende urine laat u nog aflopen. U verwijdert de sonde langzaam in verschillende stapjes en laat telkens de resterende urine aflopen. Als er helemaal niks meer komt, klemt u de sonde af door ze af te knikken of door ze af te stoppen met uw vinger. Verwijder de sonde volledig. Door de sonde af te knikken voorkomt u dat de urine die zich in de sonde bevindt tijdens het verwijderen van de sonde op uw kledij terecht komt of terugvloeit naar de blaas. Breng de voorhuid terug naar voor.
Een druppeltje bloed bij het plaatsen of verwijderen van de sonde is geen bezwaar om verder te sonderen. Als dit zich vaak herhaalt of als er sprake is van uitgesproken bloedverlies met klonters, contacteer dan uw arts. U kan dit voorkomen door voldoende glijmiddel te gebruiken en door de sonde zacht in te brengen. Zelfglijdende sondes kunnen hier nuttig zijn.
Ik heb kleine hoeveelheden donkere urine U moet meer drinken. De ideale sondagehoeveelheid is 300 à 400 ml per sondage. Boven 600 ml bestaat het gevaar voor overrekking van de blaas. In het begin kan u de urine eens meten om een idee te krijgen of u genoeg drinkt en vaak genoeg sondeert.
Ik heb een overvolle blaas In dit geval is de onderbuik opgezet en hard. U moet zich dringend sonderen en in het vervolg eventueel meer sonderen. Gaat u een avondje uit waarbij u meer drinkt, denk er dan aan om u ook iets vlugger te sonderen. Als u meer drinkt, produceert u ook meer urine. Bovendien werkt alcohol vochtafdrijvend.
Z E LF S ON DAGE BI J DE M AN
De uitvoering van de zelfsondage
9
U hebt waarschijnlijk een infectie. Neem een urinestaal en bezorg het aan uw huisarts (bij ontslag uit het ziekenhuis kan u steriele urinepotjes meekrijgen). Bij infectie drinkt u best wat meer en sondeert u zich dan ook eens vaker, om de kiemen uit de blaas te spoelen.
07. Praktische tips U kan een infectie het best voorkomen door hygiënisch te werk te gaan en door voldoende te drinken. Drink 1,5 liter per dag, gelijkmatig verdeeld over de dag (2 glazen bij het ontbijt, 1 glas tussendoor, 2 glazen bij het middagmaal, 1 glas tussendoor, 2 glazen bij het avondmaal). Ga zeker nooit minder drinken om minder te moeten sonderen. Voorkom overvulling van de blaas door tijdig te sonderen. Voer de techniek correct uit zodat de blaas telkens volledig leeg is en er geen resturine achterblijft. Tegen sommige infecties kan het drinken van veenbessensap aangewezen zijn. U moet er dan wel 3 glazen per dag van drinken, of u kan het in tabletvorm nemen (1 tablet per dag). Er bestaan zelfglijdende sondes. Deze sondes zijn door de fabrikant al voorzien van een glijmiddel. U hoeft dus geen extra glijmiddel te gebruiken. Deze sondes zijn bedoeld voor éénmalig gebruik en zijn aanzienlijk duurder. Ze kunnen wel een goede oplossing zijn voor het sonderen buitenshuis. Als u uitgaat, neemt u best een kleine hoeveelheid sondes, (glijmiddel) en eventueel nietalcoholische, reinigende doekjes mee.
Sondeer nooit minder dan het aantal sondages opgegeven door de arts. Hou u aan de afspraken voor controle bij uw arts. Zelfsondage hoeft seksueel verkeer niet in de weg te staan. Voor het vrijen kan u zich best leeg sonderen om zo urineverlies tijdens het vrijen tegen te gaan. Als u thuis toch wil blijven ontsmetten, dan mag u enkel een waterige oplossing gebruiken voor de genitaliën. Gebruik GEEN alcoholische oplossing.
08. Financiële informatie Voor de aankoop van sondagemateriaal is in sommige gevallen een tussenkomst van het RIZIV voorzien. De eerste aanvraag tot terugbetaling van het sondagemateriaal moet gebeuren door de uroloog, op een daarvoor bestemd formulier. De verlenging van de aanvraag kan gebeuren door de huisarts of de mutualiteit. U moet met uw aanvraag voor terugbetaling en uw factuur naar de mutualiteit gaan. Informatie over de terugbetaling kan u krijgen van de verpleegkundige. De sondes en de olie worden terugbetaald, de eventuele ontsmettingsstof en deppers niet. Bij een arbeidsongeval dekt de verzekering meestal alle kosten. Een lange nelaton- of Tiemannsonde kost ongeveer 0,35 à 0,50 euro en een zelfglijdende 3 euro. De sondes zijn enkel te koop in de apotheek.
09. Algemene informatie Aarzel nooit om meer uitleg te vragen over alles wat voor u niet duidelijk is.
Op reis neemt u best een voorraad sondes voor een week mee in de handbagage. Dit voorkomt problemen wanneer de bagage verloren gaat of laattijdig arriveert.
Mochten er toch nog problemen of vragen zijn, kan u altijd contact opnemen met de dienst Urologie van het UZ Gent op het nummer 09 332 27 61 (verdieping) of 09 332 22 76 (poli).
Het volstaat dat u de schaamstreek eenmaal per dag wast. Dit hoeft niet noodzakelijk te gebeuren met zeep. Veel water gebruiken is belangrijker.
Binnen het ziekenhuis zijn continentieverpleegkundigen werkzaam bij wie u ook terecht kan.
Voor het sonderen, wast u telkens grondig uw handen. U moet dus enkel beschikken over uw sonde en eventueel een glijmiddel. Als het niet altijd mogelijk is uw handen te wassen, bv. in publieke toiletten, dan kan u vochtige hygiënische doekjes meenemen om daarmee de handen te reinigen. Na het wassen van de handen in publieke toiletten kan u de kraan en de deur best manipuleren met een papieren handdoekje. Of u kan kraan en deur manipuleren met de hand waarmee u niet sondeert. Nog een andere oplossing is het gebruik van een pincet. Belangrijkste is dat u de hand waarmee u sondeert proper houdt.
De patiëntenvereniging PIRUS vzw brengt lotgenoten samen en is bereikbaar via
[email protected], www.pirus.be of 0477 67 24 77. Bij ontslag wordt voor u voorzien: voorschrift voor sondes, ev. glijmiddel, enz; aanvraagformulier voor terugbetaling (als u in aanmerking komt); steriele potjes voor urinestaal;
Z E LF S ON DAGE BI J DE M AN
Ik heb last van koorts of rillingen, pijn in de blaas, een branderig gevoel of troebele en sterk ruikende urine
11
v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent MODULO.be 118173 - Augustus 2014 - versie 2 (396)
Dienst Urologie Polikliniek: tel. 09 332 22 76 Hospitalisatie: tel. 09 332 27 61
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent.
UZ Gent Postadres De Pintelaan 185 Toegang C. Heymanslaan B 9000 Gent T: +32 (0)9 332 21 11
[email protected] www.uzgent.be volg ons op
