OPLEIDING TOT COMPOSTMEESTER
IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST maart - oktober 2012
Leefmilieu Brussel - BIM De overheidsdienst voor milieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
HET AFVALBELEID IN HET BRUSSELS GEWEST De groene longen van de Brusselaars, dat zijn niet alleen de openbare parken en het Zoniënwoud, dat zijn ook en zelfs nog meer de tuinen van particulieren. Zo heeft in de stad 32 % van de Brusselse gezinnen een tuin. Zij zijn elk jaar goed voor niet minder dan 30.000 ton te verwerken afval, waar dan nog eens ongeveer 53.000 ton keukenafval bij komt. Elk gebaar telt, als het om meer dan één miljoen Brusselaars gaat! Om “minder afval” te produceren, keurde de Brusselse Regering om de 5 jaar en dat sinds 1992 een Plan voor het Beheer en de Preventie van Afval goed. Sinds het 4de Plan gaat het evenwel om een plan van onbepaalde duur. Verder steunt het afvalbeleid van het Brussels Gewest op de hiërarchie van het afvalbeheer, met als prioriteit de afvalpreventie aan de bron en het hergebruik, vóór de verwerking met het oog op hergebruik en recyclage, en uiteindelijk de verwijdering. Minder afval, dat betekent in de eerste plaats preventie aan de bron. Eén van de opdrachten van Leefmilieu Brussel – BIM, de overheidsdienst die instaat voor het milieubeheer van het Brussels Gewest, bestaat er dan ook in om de bevolking bewust te maken van dit preventieaspect dat het composteren omvat en haar te helpen om dit in de praktijk te brengen. Om het individueel composteren en het wormcomposteren te promoten, werden er verschillende hulpmiddelen ontwikkeld, waaronder de nieuwe brochure “Composteren om mijn afval te verminderen – Praktische gids” en de internetpagina’s die in detail uitleggen hoe we onze eigen compost kunnen maken, met of zonder tuin. Aangezien echter niets ervaring en praktijk kan vervangen … De compostmeesters als vrijwilligers om de Brusselaars bij te staan met advies! In maart 1999 lanceerde Leefmilieu Brussel – BIM, in nauwe samenwerking met de gemeenten, zijn eerste oproep aan de inwoners van Brussel om hen voor te stellen om “compostmeester” (m/v) te worden. Sindsdien werden er door Leefmilieu Brussel – BIM al meer dan 350 compostmeesters gratis opgeleid, die op hun beurt in hun respectievelijke gemeenten een eigen team samenstelden. Al verschillende jaren brengt de opleiding tot compostmeester dus mensen uit verschillende gemeenten samen om de bestaande teams te versterken of er nieuwe op te richten, op de plaatsen waar er nog geen zijn. WAAROM THUISCOMPOSTEREN PROMOTEN? Minder kosten en vervuiling die verband houden met de verwijdering van huisvuil Thuiscomposteren betekent dat we zelf organisch afval recycleren en zodoende vermijden dat de gemeenschap en de overheid zich over deze afvalstoffen dienen te ontfermen. Door dit te doen, sparen we tegelijkertijd ook de kosten uit die gepaard zouden gaan met de organisatie van de ophalingen die anders nodig zouden zijn en de vervuiling die het vervoer van deze afvalstoffen met zich zou brengen. 2
Een natuurlijke teelaarde die chemische meststoffen vervangt en de gezondheid van de planten versterkt Compost is een uitstekende, 100 % natuurlijke, gratis en uiterst vruchtbare teelaarde die de weerstand van planten tegen ziektes en parasieten versterkt en zodoende het gebruik van pesticiden beperkt. Een aanvulling op de selectieve ophalingen Sinds de lente van 2002 is er een centrum voor compostering op grote schaal (gecentraliseerde compostering) operationeel, dat luistert naar de naam “BrusselCompost” en gedeeltelijk door het Agentschap Net Brussel (ANB) wordt beheerd. Het is naar dit centrum dat het groenafval van de Brusselse parken, de gemeenten en de tuinbedrijven gebracht wordt. Het is ook hier dat het tuinafval van particulieren belandt, dat in 15 gemeenten via de huis-aan-huis ophaalregeling en in de 4 andere gemeenten via de vrijwillige inzamelpunten wordt opgehaald. Een particulier kan zodoende profiteren van deze nieuwe inzamelmogelijkheden om zich van zijn afval te ontdoen, dat op bepaalde momenten in het jaar een aanzienlijk volume kan vertegenwoordigen (maaisel, snoeihout, …). Dat neemt echter niet weg dat thuiscomposteren (gedecentraliseerd composteren) blijft primeren op gecentraliseerd composteren en het doet al evenmin afbreuk aan de bestaansreden voor het thuiscomposteren, aangezien deze vorm van composteren niet alleen verband houdt met groenafval, maar ook met keukenafval en dit laatste type van afval niet betroffen is door de ophalingen die op dit ogenblik door het ANB georganiseerd worden. Het is bovendien net door beide te combineren, dat we veel meer afval kunnen composteren!
COMPOSTMEESTERS OM GEWOONTES TE VERANDEREN Een beleid op lange termijn De Brusselse gezinnen die over een tuin beschikken (en degene bij wie dat niet het geval is), aansporen om thuis te composteren, is zowel een ambitieus project als een project op lange termijn. Om het gedrag van de Brusselaars werkelijk te kunnen bijsturen, is echter een zekere nabijheid en beschikbaarheid vereist. De opleiding tot compostmeester is dan ook een originele manier om met de bevolking in contact te komen en de vele vragen over het onderwerp te beantwoorden. De compostmeesters maken dus buurtwerk van lange adem mogelijk dat in tal van opzichten zijn vruchten zal afwerpen: iemand die composteert heeft immers geleidelijk aan ook steeds meer oog voor het voorkomen en sorteren van afval. Een vrijwillig engagement tot lokale ondersteuning De compostmeester is een bevoorrechte partner die zijn kennis en ervaring ter beschikking stelt van zijn buren, de school van zijn kinderen, enz. Het is een burger die zich vrijwillig inzet en bereid is om een stukje van zijn vrije tijd te gebruiken om een antwoord te geven op de vele vragen waarmee een kandidaat-composteerder worstelt. De compostmeester kan voor praktische ondersteuning zorgen bij de lancering van een nieuwe compost of kan helpen met het oplossen van specifieke composteringsproblemen, waarmee zijn buren zich geconfronteerd zouden zien. 3
Verder neemt hij ook deel aan diverse initiatieven met de andere compostmeesters van zijn gemeente, zoals het bemannen van een infostand tijdens een lokaal evenement, het organiseren van een wijkcompostering, … Een moreel engagement ten overstaan van Leefmilieu Brussel De compostmeester is een vrijwilliger die ermee instemt om een klein deel van zijn tijd te besteden aan het promoten van het composteren bij de Brusselaars. Na de gratis opleiding gevolgd te hebben, verbindt de compostmeester er zich toe om, in de mate van het mogelijke, deel te nemen aan de activiteiten die hem/haar worden voorgesteld en de inwoners van Brussel te helpen warm maken voor compostering. Eenmaal de opleiding achter de rug is, bindt een “moreel” contract de compostmeesters aan Leefmilieu Brussel – BIM. In dit contract verbindt Leefmilieu Brussel er zich toe om de compostmeesters – in functie van de mogelijkheden waarover het bestuur beschikt – te helpen en logistiek te ondersteunen bij de bewustmakingsinitiatieven rond compostering (organisatie van evenementen, terbeschikkingstelling van didactisch materiaal, coördinatie van het netwerk, …). Van zijn kant verbindt de compostmeester er zich – binnen de perken van zijn mogelijkheden – toe om deel te nemen aan de door Leefmilieu Brussel – BIM georganiseerde gewestelijke activiteiten (gemiddeld 5 keer per jaar), zoals het ontdekkingsweekend of de ontdekkingsdag van de tuinen van de compostmeesters, in tuincentra georganiseerde composteerstands, enz. Daarnaast kan het ook zijn dat zijn gemeente hem vraagt om deel te nemen aan bepaalde gemeentelijke activiteiten (gemiddeld 2 keer per jaar), bv. het bemannen van een stand tijdens opendeurdagen in gemeentelijke serres, het verzorgen van een permanentie op een demonstratiesite, enz.
DE IN MAART-OKTOBER 2012 AANGEBODEN OPLEIDING De opleiding De opleiding bestaat uit 10 sessies van elk ongeveer 3 uur, waarin alle aspecten van het composteren aan bod komen: theoretische kennis, praktijklessen, bezoek aan een demonstratiecomposteringssite, het sorteercentrum van Net Brussel en een wijkcomposteringssite, enz. De opleiding eindigt met een evaluatie van de opgedane kennis. De 10 sessies gaan door op woensdagen en zaterdagen. Dit is het programma dat u voor de cursus van 2012 wordt aangeboden: Sessie 1: Voorstelling van de deelnemers, hun ervaring, hun verwachtingen en het programma. Voorstelling van het afvalbeleid door Leefmilieu Brussel – BIM. Voorstelling van het beheer van Bioafvallen in Brussel. Inleiding op de verschillende valorisatietechnieken voor organisch afval. Sessie 2: Individueel composteren. Sessie 3: Rondleiding op de demonstratiesite van Londerzeel.
4
Sessie 4: Wijk- en collectief composteren. Sessie 5: Ecologisch tuinieren en het beheer van droge toiletten. Sessie 6: Wormcomposteren. Sessie 7: Communicatietechnieken. Sessie 6: “Praktische Dag” (Bijvoorbeeld : Installatie van een wijk-/collectieve compost,...). Sessie 9: Rondleiding op het Sorteercentrum en Composteer Centrum van Net Brussel in Vorst. Sessie 10 : Evaluatie. De opleiding gaat van start op 28 maart 2012. De precieze data vindt u in het gedetailleerde programma van de opleiding dat als bijlage werd toegevoegd. Na de opleiding krijgen de cursisten de kans om de door hen opgedane kennis (op een nog nader te bepalen datum) in de praktijk te brengen door deel te nemen aan twee “terreinactiviteiten”. De toekomstige compostmeesters zullen namelijk uitgenodigd worden om, binnen een termijn van 6 maanden, mee te werken aan meerdere door de gemeente of Leefmilieu Brussel – BIM georganiseerde activiteiten, waarbij ze begeleid zullen worden door een “ervaren” compostmeester. Om de titel van compostmeester te kunnen verwerven, dienen deelnemers • minstens 8 van de 10 aangeboden sessies gevolgd te hebben; • deelgenomen te hebben aan 2 door Leefmilieu Brussel – BIM en/of de gemeente aangeboden activiteiten binnen een termijn van 6 maanden na de opleiding; • een permanentie verzekerd te hebben op een wijkcomposteringssite. Aan het einde van de stageperiode zal de hele opleiding ten slotte afgerond worden met een samenvatting en evaluatie van de verworven competenties met het oog op de toekenning van de titel van compostmeester (sessie 10). De integratie van de compostmeesters De opleiding die in 2012 georganiseerd zal worden, heeft tot doel om de al bestaande teams te versterken. De opgeleide compostmeesters zullen na hun opleiding dan ook geïntegreerd worden in de teams die er al bestaan in de twaalf gemeenten. De samenwerking met de gemeenten blijft met andere woorden primordiaal. Deze integratie van de “nieuwe” compostmeesters zal gebeuren door: Hun deelname, binnen de eerste 6 maanden na hun opleiding, aan een door de gemeente of Leefmilieu – Brussel georganiseerde activiteit. Tijdens deze activiteit zal er een begeleiding door een “ervaren” compostmeester voorzien worden. Het ontmoeten van het team van “ervaren” compostmeesters van de gemeente en de gemeentelijke coördinator, waar de “nieuwelingen” geïntegreerd zullen worden (Regio/Zone ontmoetingen en lokale ontmoetingen). 5
EEN GEWESTELIJK INITIATIEF Hoewel het hele project sterk berust op de persoonlijke inzet van de vrijwilligers, is het tegelijkertijd ook gebaseerd op een onontbeerlijk partnerschap met de gemeenten en een bewustmaking van de Brusselaars. De bevolking sensibiliseren Het is de taak van Leefmilieu Brussel – BIM om de bevolking te sensibiliseren door haar te informeren en de Brusselaars vertrouwd te maken met de idee om organisch afval te composteren door de nodige hulpmiddelen uit te werken om die gedachte te promoten. De brochure “Composteren om mijn afval te verminderen – Praktische gids” is daar een concrete invulling van. Verder werd er ook voor een tussenschakel tussen de compostmeesters, de gemeenten en Leefmilieu Brussel – BIM gezorgd. Zo zal de vzw Worms instaan voor de opvolging en coördinatie van het netwerk van compostmeesters en de ontwikkeling van lokale acties ter promotie van het gedecentraliseerd composteren. De gemeenten als bevoorrechte partners Bij het promoten van het individueel composteren spelen de gemeenten een centrale rol. Zij vormen immers de spil, het contactpunt voor het ondernemen van actie, in de vorm van met name één persoon die instaat voor de coördinatie van de compostmeesters, die voor logistieke ondersteuning zorgt, die aangepaste activiteiten voorstelt, ... De betrokkenheid van de gemeenten met in het bijzonder de terbeschikkingstelling van een demonstratiesite zorgt voorts zonder meer voor een goede integratie van de compostmeesters op lokaal niveau. Twaalf gemeenten beschikken thans over een in de gemeente zelf opgeleid team: Oudergem, SintAgatha-Berchem, Brussel-Stad, Evere, Vorst, Jette, Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Joost, Schaarbeek, Ukkel, Watermaal-Bosvoorde en Sint-Lambrechts-Woluwe. In andere gemeenten werden er de laatste jaren nieuwe teams opgericht, zoals in Elsene en Sint-Pieters-Woluwe. Op dit ogenblik heeft alleen de gemeente Koekelberg nog geen compostmeesters. Ten slotte werd er ook een Nederlandstalig team opgericht, bestaande uit van verschillende gemeenten afkomstige compostmeesters. Naast deze lokale gemeentelijke groepen werd er een zonale geografische afbakening gerealiseerd die een uitwisseling mogelijk maakt tussen de lokale partners die in elkaars buurt gesitueerd zijn. De 4 zones werden als volgt opgedeeld : OOST
Watermaal-Bosvoorde, Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-PietersWoluwe, Etterbeek, Oudergem
WEST
Anderlecht, Molenbeek, Sint-Agatha-Berchem, Koekelberg, Ganshoren, Jette
NOORD
Brussel-Centrum, St-Joost, Schaarbeek, Evere, Haren, Neder-Over6
Heembeek, Laken ZUID
Vorst, Ukkel, St. Gillis, Elsene
Er is een jaarlijkse ontmoeting per zone gepland in het voorjaar zodat gemeentelijke activiteiten kunnen gepland worden, in samenwerking met de compostmeesters, de gemeentelijke en regionale vertegenwoordigers en de coördinatoren van Worms vzw.
7
