Openbaar Ministerie, Lelystad

Duurzaam Bouwen: doe het samen (voor jezelf ) in opdracht van

Openbaar Ministerie, Lelystad foto: Hans Pattist

2

Duurzaam Bouwen: doe het samen (voor jezelf )

Hoe woont u? Wonen kan iedereen. Het is zoiets vanzelfsprekends dat we er maar zelden bij stilstaan. Vraagt iemand u ‘hoe woon jij eigenlijk’ dan zult u in uw antwoord waarschijnlijk verwijzen naar locatie, grootte en ligging van uw woning, misschien dat u ook iets zegt over de ouderdom van uw huis en over het aantal kamers en de indeling. Mogelijk stipt u ook de eigendomsituatie even aan. De kans is echter klein dat u antwoord met ‘ik woon zo en zo duurzaam’. Dat is ook niet zo gek. Duurzaamheid is lange tijd geen factor van betekenis geweest waar het de keuze van een woning betreft. Locatie en grootte staan voorop en de kosten voor energie en watergebruik worden als een noodzakelijk kwaad op de koop toegenomen. En bovendien: duurzaamheid, wat is dat eigenlijk precies en wat heb je er als bewoner aan? Mutatis mutandis geldt waarschijnlijk hetzelfde voor uw werkplek. Ook hier zijn we vertrouwd geraakt met locatie als leidraad voor onze werkomgeving. De tijd heeft echter niet stil gestaan. Klimaatverandering, stijgende prijzen voor fossiele energie, verslechterde woonwijken en bedrijfsterreinen hebben de aandacht op duurzaamheid gevestigd. De opkomst van duurzame techniek en een toenemend bewustzijn van woon- werk en leefkwaliteit scheppen mogelijkheden om prettiger te wonen en te werken tegen lagere lasten. Het is dan ook geen wonder dat het Ministerie voor Wonen, Wijken en Integratie het thema ‘Duurzaam Bouwen’ opnieuw onder de aandacht brengt. Het opgeheven vingertje is daarbij afwezig. Is ook niet nodig. Duurzaam wonen en werken heeft vanuit zichzelf voldoende overtuigingskracht verworven. In deze brochure laten zes spraakmakende bestuurders en ondernemers dat zien. In zes korte verhalen tonen zij hoe ze inspelen op veranderingen in de maatschappij. Duurzaamheid vormt voor hen daarbij steeds het uitgangspunt, de manier waarop zij daar vorm aan geven is steeds weer anders.

3

Ik geef duurzame bouwers meer kans in de crisis Ing. Arie Verschoor - Kanters Bouw en Vastgoed Barendrecht

Vroeger: middeleeuwse duurzaamheid

Verschoor dan ook: “Samen oplossingen zoeken voor problemen; ik werk het liefst met partners die besef-

“Als je teruggaat in de geschiedenis van het bou-

fen dat hun probleem ook mijn probleem is en vice

wen, dan zie je fundamentele verschillen met de

versa.” Verschoor geeft een voorbeeld: “De techniek

manier waarop gebouwen tegenwoordig tot stand

op zich is nooit het probleem. We kunnen in principe

komen.” Adjunct-directeur Arie Verschoor van bou-

heel veel op duurzaam gebied. Het gaat er dus om, of

wer en projectontwikkelaar Kanters uit Barendrecht

we in staat zijn om van uit de verschillende disciplines

kijkt over de grenzen van zijn tijd. Niet om eens een

die techniek effectief in de praktijk te brengen.” In het

aardige boom op te zetten over vroeger en hoe alles

door Kanters ontwikkelde duurzame stadsdeelkan-

toen beter was, maar om duidelijk te maken wat de

toor Leidschenveen-Ypenburg is dat gelukt. Het

belangrijkste succesfactor voor duurzaam bouwen

gebouw is uitgerust met een state of the art energie-

is: een goede samenwerking. “In de middeleeuwen

zuinige warmte- en koelinstallatie. Verschoor licht toe:

was de opdrachtgever financier, architect, ontwikke-

“Bij de afregeling van die installatie hebben we inten-

laar, bouwer en gebruiker in één. Samenwerken was

sief samengewerkt met de installateur; doe je dat

toen de gewoonste zaak van de wereld; iedereen

niet, dan heb je een gebouw dat op papier energie-

werkte voor dezelfde baas en voor hetzelfde doel.”

zuinig is, maar in de praktijk niet optimaal rendeert. Dat is uiteindelijk in niemand zijn belang.”

Nu: duurzaam stadsdeelkantoor Leidschenveen-Ypenburg Tegenwoordig is dat wel anders. “De bouwwereld is opgedeeld in specialisten, elk met hun eigen doel-

Kijken naar het gezamenlijk belang.

stellingen en belangen; om een kwalitatief goed en duurzaam gebouw te kunnen leveren, kijken we met onze bouwpartners ook naar het gezamenlijk belang.” Goed samenwerken betekent volgens Arie

Straks: overleven door aan te passen Het nieuwe stadsdeelkantoor in Ypenburg was een

T R OT S O P J E G E B O U W: S TA D S D E E LCO M P L E X L E I D S C H E N V E E N -YP E N B U R G

succesnummer voor Kanters Bouw. Tijd om achter over te leunen is er niet want de bouwwereld gaat

Duurzaam pièce de résistance van Kanters Bouw en Vastgoed, is het Stadsdeelcomplex Leidschenveen-Ypenburg. Landelijk bekend om zijn elf ton wegende ‘gek’ op het dak in de vorm van een ooievaar, wordt het gebouw door insiders geroemd om zijn extreem lage epc- (0,63) en zijn hoge Greencalcscore (372). Laatstgenoemde waarde verdiende het overheidscomplex niet alleen vanwege zijn lage energiegebruik en gebruikte materialen, maar ook door de uitstekende bereikbaarheid met het openbaar vervoer. De ‘gek’ op het dak is het meest in het oog springende onderdeel van het energiezuinige klimaatsysteem in het overheidsgebouw. De aluminium schoorsteenkap zorgt er voor dat het complex gemiddeld 310 dagen per jaar zonder hulpenergie op natuurlijke wijze geventileerd wordt. Minder opzichtig, maar niet minder energiezuinig, is het systeem van betonkernactivering. Hiermee wordt het betonskelet het hele jaar door op een constante temperatuur gehouden. Het gebouw, dat tevens circa 2000 m2 commerciële kantoorruimte herbergt, is opgeleverd met warmtewerende zuidkant, zonneboilers en aanwezigheidsdetectie.

zware tijden tegemoet. “De kredietcrisis zal zeker zijn tol eisen”, denkt ook Arie Verschoor, “maar ik ben er van overtuigd dat duurzame bouwers en projectontwikkelaars meer kans hebben om te overleven.“ Dat heeft niet alleen met de toenemende vraag naar duurzame bouw te maken, meent Verschoor: “ Bedrijven die de afgelopen jaren duurzaamheid serieus hebben opgepakt, laten zien dat zij in staat zijn om te innoveren en zich aan veranderende omstandigheden aan te kunnen passen. Ik denk dat zulke bedrijven sowieso meer kans hebben te overleven.”

4

Duurzaam Bouwen: doe het samen (voor jezelf )

Bouwen moet een feestje zijn ir. Ineke Hulshof - Hulshof Architecten Delft

Denk aleer gij bouwende zijt…

betrekken bij bouw of renovatie. Hulshof

“Als je het heel letterlijk bekijkt, dan is duurzaam

Architecten heeft inmiddels landelijk enige faam

bouwen een manier van bouwen zonder onnodige

opgebouwd bij de begeleiding van zogenaamde

bronnen te gebruiken; maar eigenlijk is het een veel

Collectief Particulier Opdrachtgeverschappen

breder begrip.” Ineke Hulshof vindt dat duurzaam

(CPO’s). Hulshof: “Het leuke van een CPO is dat de

bouwen over veel meer dingen moet gaan dan

bewoners zelf optreden als projectontwikkelaar.”

alleen materiaal- en energiegebruik. “Duurzaam

En dat is niet het enige pluspunt. Hulshof somt op:

bouwen gaat ook over de fase van het wonen zelf:

“Het ontwerp wordt beter, bewoners leren gaande-

het gaat dan om de vraag ‘hoe duurzaam is het

weg om beter met hun woning om te gaan en de

product, als het er staat? Wat moet je doen om de

onderlinge samenwerking versterkt de buurt.

gebruiksperiode vol te maken? En”, voegt Hulshof

Bouwen wordt weer leuk. En zo hoort het ook:

toe, “wat doe je met het product aan het eind van

bouwen moet voor iedereen een feestje zijn.”

de gebruiksperiode?” Als architecte weet Hulshof dat je deze kwesties aan moet snijden aan het begin van het ontwerp. Denk dus na aleer gij bouwende zijt en bouwende denk dan nog, om een bekende tegeltjeswijsheid van de Vlaamse dichter

G E N T R I F I C AT I E + AC U P U N C T U U R = GENTRIPUNCTUUR R E N O VAT I E I N CO L L E C T I E F PA R T I C U L I E R O P D R AC H TG E V E R S C H A P

Guido Gezelle te parafraseren. Soms is dat heel simpel. Door van te voren na te denken over de oriëntatie van een woning op de zon bijvoorbeeld. Hulshof: “Ik kijk altijd naar de zon, steeds opnieuw bezie ik wat ik er mee kan doen; merkwaardig dat er nog steeds zoveel architecten zijn die dat niet doen.”

Kan een buurt die in het slop is geraakt weer tot leven komen? Ja, zeggen Hulshof Architecten, de gemeente Rotterdam en Steunpunt Wonen. Het levende bewijs voor deze stelling vormt het Wallisblok, in de wijk Spangen te Rotterdam. Hier kocht de gemeente in 2003 dertig panden aan, om deze vervolgens om niet van de hand te doen aan toekomstige bewoners. De gemeente verbond aan deze transactie slechts één voorwaarde: renoveer de woningen en breng

Ik kijk altijd wat ik met de zon kan doen.

het blok daarmee weer tot leven. Het project rond het Wallisblok is een typisch voorbeeld van gentripunctuur, een idee van een aantal corporaties en de SEV. Gentripunctuur is een samentrekking van gentrificatie en

De bewoner als projectontwikkelaar “Een goede samenwerking en afstemming met je bouwpartners is meer dan belangrijk bij duurzaam bouwen”, meent Hulshof. Dat geldt niet alleen voor de aannemer met wie sluitende afspraken gemaakt moeten worden over bijvoorbeeld het te gebruiken betongranulaat, maar ook voor de toekomstige

acupunctuur. Gentrificatie staat voor de hernieuwde belangstelling voor oude en centraal gelegen volkswijken. Door het toedienen van speldenprikken op de juiste plekken in de wijk, komt de energiestroming er weer op gang. Het mooie van gentrificatie is dat buurten met veel koopwoningen de neerwaartse spiraal van verloedering kunnen omkeren. Bewoners die het lef hebben om op die plekken te kopen, zijn spekkoper: hun wijk knapt op én de waarde van hun bezit verveelvoudigt.

gebruikers. Goed samenwerken betekent voor Ineke Hulshof dan ook de bewoner zoveel mogelijk

5

Modern duurzaam Ir. Marlon Huysmans – OVG Projectontwikkeling Rotterdam

Commitment

duurzaam bouwen dan binnen de sector als

Projectontwikkelaar OVG uit Rotterdam is een

geheel.”

opvallende verschijning in de vastgoedmarkt. Niet alleen groeide de ontwikkelaar in korte tijd uit tot

Leidende rol overheid

Nederlands grootste speler op de kantorenmarkt;

De markt- en klantgerichte directeur Sustainability,

nog opvallender was het dat OVG dit deed met een

pleit voor een leidende rol van de overheid bij de

ondubbelzinnige keuze voor duurzaamheid. Het

verdere ontwikkeling van duurzaam bouwen in

succesvolle bedrijf van vastgoedondernemer Coen

Nederland. Huysmans: “Iedereen, dus ook de over-

van Oostrom ontsteeg daarmee de schijnbare

heid, houdt zich op dit moment bezig met de vraag

tegenstelling tussen duurzaamheid en moderne

hoe we het bouwvolume op peil kunnen houden.

zakelijkheid en maakte dit in oktober 2007 kenbaar

De betrokken ministeries bezinnen zich op stimule-

met een commitment om de komende vijf jaar voor

rende maatregelen. Het lijkt mij een uitgelezen kans

een bedrag van één miljard dollar aan duurzaam

om van de nood een deugd te maken door die

vastgoed te realiseren. Gedreven ambassadrice van

maatregelen te verbinden aan de klimaatdoelstel-

OVG’s duurzame intenties is Marlon Huysmans.

lingen.” Huysmans denkt daarbij aan een structurele

Begin vorig jaar werd zij benoemd tot directeur

aanpak: “Wat mij betreft zet de overheid in op

Sustainability van de projectontwikkelaar.

verruiming van de Groenfinanciering voor zowel woning- als utiliteitsbouw. Een regeling met meer-

Stimuleringsmaatregelen bouw verbinden aan klimaatdoelstellingen.

dere jaren fiscaal voordeel zou een sterke impuls betekenen voor de duurzame bouw. De markt kan dan richting kiezen in de komende jaren.”

GREEN BUILDINGS: BUSINESS CASE IN CIJFERS

Nood en deugd Het recente succes van de Rotterdamse ontwikke-

Cijfers zeggen soms meer dan woorden. Hieronder de

laar ten spijt, ziet de nabije toekomst van de alge-

indrukwekkende financiële voordelen van Green Buildings volgens

hele bouwsector er begin 2009 niet rooskleurig uit.

het US Green Building Council op een rijtje:

Zich bewust van de problemen voor ontwikkelaars

8-9% lagere exploitatiekosten

op het gebied van financiering en afzet, ziet Marlon

7,5% hogere restwaarde

Huysmans juist nu voor duurzame bouw een relatief

3,5% betere bezetting

voordeel: “Veel zal daarbij ook afhangen van de per-

6,6% hogere ROI

ceptie van de klant”, weet Huysmans, “ziet die duurzaamheid nog als een soort extraatje voor het milieu, of weet de klant inmiddels dat duurzaam niet duurder hoeft te zijn en zelfs besparingen op kan leveren door verminderd energiegebruik? In het laatste geval kunnen de eventuele klappen die er in de bouw gaan vallen minder hard uitvallen binnen

6

(Bron: US Green Building Council/Eichholtz en Kok, Universiteit van Maastricht, 2008)

Kraanspoor, Amsterdam foto: Christiaan de Bruijne

Kennis van duurzaam bouwen Kennisplatforms • Dutch Green Building Council: ontwikkelaar van duurzaamheidlabel voor Nederlandse gebouwen en gebieden - www.dgbc.nl • Duurzaam Gebouwd: expertblog voor en door experts op het gebied van duurzaam bouwen - www.duurzaamgebouwd.nl • Ministerie voor WWI: informatie over bouwregelgeving, energiebesparing en energielabel - www.vrom.nl • SBR: ondersteuning bij kennisvraagstukken met duurzaamheid als leidraad - www.sbr.nl

• Themapakket Dubo: hulp om in alle bouwfasen duurzaam te werk te gaan • Toolkit bestaande bouw: uitwerking van diverse duurzame concepten van woningen • Toolkit duurzame woningbouw: uitwerking van diverse duurzame concepten van woningen • Vademecum energiebewust ontwerpen van nieuwbouwwoningen: praktisch handboek op het gebied van energieconcepten, producten en wettelijke eisen

• SenterNovem: informatievoorziening over duurzaam bouwen http://duurzaambouwen.senternovem.nl

Deze publicaties zijn te vinden op: http://duurzaambouwen.senternovem.nl

Naslagwerken

Meet- en rekeninstrumenten

• Duurzame stedenbouw: Perspectieven en voorbeelden, de stand van

• DuboCalc: prestatie-instrument voor de grond-, weg- en waterbouw -

zaken in de praktijk van duurzame stedenbouw • Nationaal Pakket Duurzame Stedebouw: standaardwerk voor duurzame stedenbouw • Nationaal Pakket GWW: standaardwerk voor duurzaam bouwen in de grond-, weg- en waterbouw

www.rws.nl • GPR Gebouw: instrument voor de duurzaamheid van woningen, utiliteitsgebouwen en bedrijfsgebouwen - www.gprgebouw.nl • GreenCalc+: rekeninstrument voor het beoordelen en vergelijken van de mate duurzaamheid van gebouwen - www.greencalc.com

7

Omkering in de vastgoedketen Flip Verwaaijen - TNT Real Estate

Oranje postbussen, Green Offices

Tender

Sinds 2006 beginnen de vertrouwde rode postbus-

Verwaaijen: “Het bleek voor ons - in onze positie van

sen langzamerhand uit het straatbeeld te verdwij-

huurder - moeilijk om op de normale manier duur-

nen. Een huisstijltransitie van post- en pakjesbedrijf

zame kantoorpanden te vinden. We dachten toen,

Koninklijke TNT Post doet de postbuskleur langza-

als we nou eens die hele keten op één hoop gooien,

merhand overgaan van rood naar oranje. Toch zou

en kijken wat er dan gebeurt?” Het uiteindelijke

ook groen niet hebben misstaan als vervanger van

plan om een tender uit te zetten in de markt van

het vertrouwde rood; tegelijk met de verandering in

beleggers, bouwers en ontwikkelaars, was daarmee

huisstijl transformeerde TNT namelijk tot een bedrijf

geboren. Huurder TNT stelde in de tender zijn vraag

waarin zorg voor milieu en samenleving tot de kern

en voorwaarde: 70.000 m2 CO2-emissievrije kanto-

van het bedrijfsprofiel zijn gaan behoren. TNT heeft

ren die bovendien niet duurder mochten zijn dan

daarbij de lat voor zichzelf hoog gelegd: het bedrijf

het huidige huurprijsniveau. De handschoen werd

wil het eerste emissievrije express- en postbedrijf

uiteindelijk gegund aan een consortium van OVG

ter wereld worden.

Projectontwikkeling en Triodos Bank. De ontwikke-

Op zijn kop

werp, financiering, bouw, beheer en onderhoud van

TNT ontvouwde zijn groene intenties wereldwijd in

TNT’s Green Offices voor hun rekening. Huurder TNT

het milieuprogramma Planet Me, dat mikt op het

zag zichzelf daarmee als klant koning worden; een

inzichtelijk maken en terugdringen van CO2-uitstoot

omkering in de vastgoedketen werd een feit.

laar en de bank nemen gezamenlijk duurzaam ont-

binnen zijn geledingen. Verwaaijen: “We zagen dat kantoren en andere gebouwen binnen TNT verantwoordelijk zijn voor 21 procent van de totale CO2-uitstoot. Met deze wetenschap is TNT aan de slag gegaan.” Niets dan lof natuurlijk voor de plannen van TNT, maar voor grote beroering in de vastgoedwereld zorgden de voornemens van het post- en expressbedrijf in eerste instantie niet. Die beroering ontstond wel toen Verwaaijen en de zijnen een ongebruikelijke weg kozen om hun doelen te realiseren en daarmee de vastgoedketen op zijn kop zetten.

TNT is een fatsoenlijk bedrijf. Dat betekent dat we duurzaam denken en handelen.

8

Duurzaam Bouwen: doe het samen (voor jezelf )

Eindhoven focust op bewoner drs. Mary Fiers - wethouder Wonen en Ruimte gemeente Eindhoven

Lichtstad kiest voor duurzaamheid

wonen als ook de bewoners zelf zich er mee gaan

Ooit maakte Eindhoven naam met de gloeilamp.

bemoeien. Aan de andere kant is aan ons de taak

Tijden veranderen echter. De gloeilamp heeft het

om de bewoners te laten zien hoe duurzaam hun

eindstadium van zijn productcyclus bereikt en ‘de

woning eigenlijk is. Het is toch heel vreemd dat je

bekende multinational in het zuiden des lands’

op het moment dat je een nieuwe woning betrekt,

pas echt lukken om op grote schaal duurzaam te

produceert inmiddels zijn energiezuinige opvolger.

je er nog minder van afweet dan van de koelkast?”

De eerste LED-verlichte woonwijk van Nederland is

De gemeente Eindhoven zet Fiers’ visie kracht bij

inmiddels een feit en deze staat in Eindhoven.

met een goedkope financieringsregeling voor duur-

Op drie andere locaties in de stad, is de gemeente –

zame aanpassingen in hun woning. Burgers die hun

in samenwerking met de genoemde multinational –

huis duurzaam verbeteren, komen in aanmerking

gestart met het plaatsen van energiezuinige LED-

voor een lening tegen 2 procent rente. Fiers ten

straatverlichting. Eindhoven kiest voor duurzaam-

slotte: “Zo gaan we in Eindhoven als gemeente en

heid en wil tussen 2035 en 2045 volledig

bewoners de goede kant op: de bewoner vraagt om

energieneutraal draaien. “Een kwestie van verant-

duurzaam wonen, de gemeente faciliteert met

woordelijkheid nemen”, meent Mary Fiers. Als wet-

informatie en stimulerende maatregelen. Het komt

houder Wonen en Ruimte is zij verantwoordelijk

dan van twee kanten, dus het werkt!”

voor duurzaam bouwen en renoveren in de gemeente Eindhoven: “Samen met corporaties, bestuurders, ontwikkelaars en bouwers dringt het

E E N D U I D I G E I N F O R M AT I E O V E R DUURZAME GEBOUWEN

tot ons door dat we over moeten schakelen naar duurzaam wonen en bouwen. Daarbij zetten we, zoals bij de straatverlichting, innovatieve technieken in. We zijn het aan de toekomstige generaties verplicht.”

Wethouder Wonen en Ruimte Mary Fiers van de gemeente Eindhoven is erg enthousiast over het gebruik van het GPR classificatiesysteem voor duurzame gebouwen: “Het is uitermate belangrijk dat er goede en eenduidige informatie voor de bewoners komt over alle aspecten van duurzaam bouwen. Het GPR systeem

Wat van twee kanten komt, werkt!

gaat niet alleen over energiegebruik, maar ook over afval, water, en leefbaarheid. Eén van de goede dingen van dit systeem is dat die informatie niet alleen beschikbaar is voor bouwers en bestuurders, maar ook voor bewoners omdat er consumentenlabels

Communicatie

aan gekoppeld zitten. De bewoner ziet dan in één oogopslag hoe zijn woning scoort.”

Zelf gaat Fiers ook met haar tijd mee. Op de gemeentelijke website vult zij dagelijks haar weblog met bestuurlijk nieuws en persoonlijke wederwaardigheden. Ze aarzelt daarbij niet de lezer uit te nodigen om contact met haar op te nemen via mail of spreekuur. Het is geen modieuze flirt met de internetgeneratie maar een doelbewuste actie om te communiceren met de Eindhovenaren: “Het gaat

9

Fortis Bank, Rotterdam foto: Hans Pattist

10

Duurzaam Bouwen: doe het samen (voor jezelf )

Over honderd jaar… Drs. Eddy Veenstra – Woonstichting SWZ Zwolle

Earthship: duurzaam boegbeeld in Zwolle

woningen die we onder onze hoede hebben, proberen we zo goed mogelijk in die stad te passen. Dat

Op 10 november 2008 bestond woningcorporatie

betekent dat we voorop willen lopen en willen laten

SWZ precies honderd jaar. Je zou dus kunnen zeg-

zien dat duurzame maatregelen daadwerkelijk

gen dat Woonstichting SWZ Zwolle duurzaamheid

effectief zijn.”

zo’n beetje in de genen heeft. Want duurzaamheid is ook: er voor zorgen dat je langdurig blijft voortbestaan. Het jubileum inspireerde de stichting dan ook om de stad Zwolle een duurzaam cadeau aan te bieden. Het werd een zogeheten Earthship, dat in de Zwolse Nooterhof als theehuis dienst zal doen.

We willen over honderd jaar nog steeds van de partij zijn.

Het ecologische Earthship, dat opgebouwd is uit onder andere gebruikte autobanden en PET-flessen,

van SWZ. “Een schitterend project”, vindt ook Eddy

Goed voor de huurder, goed voor de corporatie

Veenstra, die als directeur van de Zwolse corporatie

Duurzaamheid wordt nog wel eens gezien als een

erg blij is om op deze manier het honderdjarig

goed doel, iets wat je vooral doet voor de ander en

bestaan van zijn Woonstichting op duurzame wijze

voor een betere wereld. Met alle respect voor het

vormt het boegbeeld van de duurzame intenties

te mogen vieren.

idealistisch motief wordt het begrip duurzaamheid daar toch tekort mee gedaan. Een duurzame

Zorgen voor de stad

bedrijfsorganisatie is namelijk ook goed voor de

Doorgewinterde cynici zouden de bouw van het

organisatie zelf. Voor SWZ betekent dat heel con-

Earthship aan kunnen merken als een sterk staaltje

creet: wat goed is voor de huurders, is ook goed

greenwashing dan wel windowdressing, maar

voor de corporatie. Veenstra: “De komende jaren

Veenstra maakt rap duidelijk dat de duurzame

moeten we zeker in het oosten des lands rekening

ambities van SWZ verder reiken dan de eenmalig-

houden met een krimpende bevolking en daarmee

heid van het jubileumgeschenk: “Duurzaamheid

ook met het risico van leegstand. Wanneer we nu

betekent voor ons enerzijds aandacht voor milieu,

investeren in woningen die betaalbaar blijven

materiaalgebruik, energie en een goede labeling.

omdat de balans tussen huur en energielasten in

Allemaal prima, tegelijkertijd vragen wij ons

orde is en we investeren in wijken die prettig zijn

nadrukkelijk af: hoe kunnen we duurzame wijken

om in te wonen, dan is dat natuurlijk ook goed voor

krijgen? Hoe kan het, met andere woorden, dat hier

SWZ.” Maar eigenlijk mag je die scheidslijn tussen

woningen uit de jaren vijftig en zestig worden

huurders en corporatie helemaal niet trekken, vindt

gesloopt, terwijl woningen van net na de oorlog –

Veenstra: “De corporatie, dat zijn de huurders. Wij

nota bene min of meer noodwoningen – nu nog

als bestuur hebben de taak om het voortbestaan

zeer gewild zijn?” Het antwoord vinden Veenstra

van de organisatie voor onze bewoners te waarbor-

cum suis in het klassieke begrip ‘goed rentmeester-

gen. Dat we daarbij op dit moment bij duurzaam-

schap’. Veenstra: “Een rentmeester is iemand die

heid uitkomen, is eigenlijk alleen maar logisch. We

zorg heeft over wat er in de stad gebeurt, in ons

willen tenslotte over honderd jaar nog steeds van

geval de stad Zwolle. Met de circa acht duizend

de partij zijn.”

11

WOONSTICHTING SWZ EN BEWONERS SAMEN VOOR DUURZAME WOONWIJK

SWZ en de vereniging Mens- en Milieuvriendelijk Wonen Trapjeswijk (MMWT) werken samen om een project voor mens- en milieuvriendelijk wonen in Zwolle te realiseren. Het gaat om circa vijftig gezonde en mooie woningen en appartementen, zowel koop als huur, die in 2010 worden opgeleverd. Bijzonder is dat het project een initiatief is van de toekomstige bewoners.

Uitgangspunten Trapjeswijk: Duurzaam bouwen: bouwen met duurzame materialen die het milieu niet belasten en niet schadelijk zijn voor de bewoners Energiezuinig wonen: een zo laag mogelijk energiegebruik, onder andere door middel van goed geïsoleerde woningen en een effectief en duurzaam (collectief ) verwarmingssysteem Mensvriendelijk wonen: wonen in een gezellige en sociale buurt waar men elkaar kent en elkaar aanspreekt (Je bepaalt zelf in hoeverre je mee wilt doen aan gezamenlijke activiteiten) Vegetatiedaken (met begroeiing bedekte daken) en gevelbeplanting, naast eigen tuinen een gemeenschappelijk groen binnenterrein Gemeenschappelijke ontmoetingsruimte Betrokkenheid bij wijkboerderij De Klooienberg Relatie met het Zwarte Water

De Leeuw van Vlaanderen, Amsterdam foto: Kees Hummel

12

Duurzaam Bouwen: doe het samen (voor jezelf )

Vijf goede redenen om voor duurzaam bouwen te kiezen Er zijn veel goede redenen om duurzaam te bouwen en te renoveren. Op basis van de getuigenissen van de zes experts uit deze brochure, zetten we de beste vijf nog eens in willekeurige volgorde voor u op een rijtje:

Financieel voordeel

Adaptie en innovatie

De spin-off van de duurzaamheid is het rendement

De experts in deze brochure laten het zien: met een

tijdens de gebruiksfase. Met duurzaam bouwen

transformatie naar duurzaamheid passen zij zich

wordt daarin geïnvesteerd en soms vergt dat een

aan de veranderende omstandigheden aan.

extra investering in vergelijking met een traditio-

Duurzame bedrijven en organisaties zijn innovatief

nele aanpak. Als naar de ‘total cost of ownership’

en daarmee beter in staat om in te spelen op veran-

(TCO) wordt gekeken, waarbij de investering wordt

deringen in de markt. Duurzaam bouwen is overle-

gerelateerd aan de gebruikskosten en -baten over

ven.

de gehele levensduur van een gebouw of wijk, dan vallen duurzame projecten veelal financieel gunstiger uit dan ‘niet-duurzame’ projecten.

Goed voor het collectief; goed voor u Natuurlijk is het goed voor de wereld dat duurzame

Betere gebouwen

bouw de klimaatverandering bestrijdt. Natuurlijk is

In de regel verhoogt een duurzame aanpak de

het goed voor de wereld dat duurzame bouw het

kwaliteit van een gebouw, woning of wijk.

gebruik van grondstoffen beperkt. Maar laten we

Functionaliteit, comfort en beleving gedijen uitste-

vooral niet vergeten dat duurzaam bouwen ook

kend in een duurzame omgeving. Het positieve

goed is voor u. Bouwers, corporaties, huurders,

effect is merkbaar in een hogere toekomstige

beleggers, woningbezitters, steden: allemaal ver-

marktwaarde en verkoopwaarde van duurzame

sterken ze hun positie met een keuze voor duur-

gebouwen.

zame bouw. Zorg voor het milieu is zorg voor uzelf.

Betere buurten Duurzame wijken met participerende bewoners versterken de sociale cohesie. Duurzame renovatieprojecten kunnen een neerwaartse spiraal van verloedering omkeren. Bewoners en gemeente profiteren samen.

13

Zes verhalen, drie overeenkomsten Zes toonaangevende figuren uit de wereld van bouwen en wonen vertelden waarom zij kiezen voor duurzaamheid en hoe zij dit in de praktijk brengen. Het zijn zes verschillende verhalen; drie thema’s voeren echter in alle zes verhalen de boventoon:

Darwin revisited

dan woners: mensen die actief het lot van hun

In de natuur is het al millennia lang heel gewoon:

woonplek ter hand nemen, mensen die werken aan

soorten die zich aanpassen overleven, soorten

wonen. Op zijn eigen wijze deed Flip Verwaaijen

die dat om wat voor redenen dan ook niet doen,

van TNT Real Estate hetzelfde. Hij wachtte als huur-

verdwijnen uit beeld. Voor organisaties geldt waar-

der van kantoorruimte niet af wat de markt hem

schijnlijk precies hetzelfde. In één van de zes korte

zou bieden, maar schreef een tender uit waarin hij

verhalen uit deze brochure durft Arie Verschoor van

zelf de (duurzame) eisen van zijn bedrijf aan de

Bouwbedrijf Kanters uit Barendrecht de stelling aan

markt oplegde. Ontwikkelaar OVG hapte samen met

dat duurzame bouwbedrijven tijdens economische

Triodos Bank toe en levert huurder TNT zijn gewen-

tegenwind meer kans maken om te overleven.

ste duurzame kantoren.

Omdat ze beter in staat zijn om zich aan veranderende omstandigheden aan te passen. Marlon

Duursaam

Huysmans van OVG Projectontwikkeling valt hem

Duurzaam zijn kun je niet in je eentje, duurzaam-

bij wanneer ze meent dat de klappen in de duur-

heid doe je samen. Mary Fiers, wethouder Ruimte

zame bouw minder hard gaan vallen dan in de

en Wonen te Eindhoven weet dat als ze zegt dat

bouwsector als geheel. Maar ook voor een non-

duurzaamheid werkelijk van de grond komt als de

commerciële organisatie als een woningcorporatie

inwoners van haar gemeente zich er mee bemoeien.

geldt volgens Eddy Veenstra van Woningstichting

De leden van de vereniging Mens- en

SWZ hetzelfde. Hij weet dat het voortbestaan van

Milieuvriendelijk Wonen Trapjeswijk in Zwolle weten

de wereld verbonden is met het voortbestaan van

het als ze samen met Woonstichting SWZ plannen

zijn organisatie. Veenstra is er dan ook van over-

maken voor hun nieuwe duurzame woningen.

tuigd dat zijn honderdjarige Zwolse Woonstichting

Bouwer en ontwikkelaar Arie Verschoor weet het als

SWZ de volgende honderd jaar vol kan maken als

hij zegt dat een goede samenwerking tussen de

zijn corporatie nu duurzame woningen en wijken

bouwpartners essentieel is voor een kwalitatief

realiseert.

hoogstaand gebouw. En ook Ineke Hulshof weet het als zij kijkt naar haar projecten waarin bewoners

Van top down naar bottom up, van bewoner naar woner

tie en architect: de relaties tussen bewoner en

Power to the people; de leus uit de jaren zestig heeft

woning, tussen bewoners onderling en tussen

inmiddels wat aan kracht ingeboet, maar lijkt in het

bewoners en wijk versterken de kwaliteit van de

tijdperk van duurzaamheid weer aan actualiteit te

woning en van de woonomgeving. Woningen wor-

winnen. Tenminste, als we afgaan op het verhaal

den daardoor beter en blijven langer staan. Dat is

van architecte Ineke Hulshof van Hulshof

duurzaamheid in zijn meest elementaire vorm.

Architecten uit Delft. Zij begeleidt projecten waarin bewoners zelf als projectontwikkelaar optreden en hun eigen woningen realiseren. Bewoners worden

14

nadrukkelijk samenwerken met gemeente, corpora-

Avans Hogeschool, Tilburg foto: Hans Pattist

Aan deze brochure werkten mee: drs. Mary Fiers, gemeente Eindhoven – ir. Ineke Hulshof, Hulshof Architecten, Delft – ir. Marlon Huysmans, OVG Projectontwikkeling, Rotterdam – drs. Eddy Veenstra, Woonstichting SWZ, Zwolle – ing. Arie Verschoor, Kanters Bouw en Vastgoed, Barendrecht – Flip Verwaaijen, TNT Real Estate, Den Haag – Bram Belloni, Beeld, Amsterdam – Jan Sijbrandij, Sijbrandij Communicatie Amsterdam – drs. Gerrit Jan Hoogland, SenterNovem, Utrecht

SenterNovem, voor innovatie en duurzaamheid Een sterk innovatief bedrijfsleven in een leefbare, duurzame samenleving. SenterNovem stimuleert duurzame economische groei door een brug te

SenterNovem verzamelt actief kennis en informatie over duurzame kwaliteit van de gebouwde omgeving en maakt dit toegankelijk en zorgt voor verspreiding onder professionals in de bouw. Daarnaast voert SenterNovem promotionele activiteiten uit om duurzaamheid van de gebouwde omgeving te stimuleren.

slaan tussen markt en overheid, nationaal en internationaal. Bedrijven, (kennis)instellingen en overheden kunnen bij SenterNovem terecht voor advies, kennis en financiële ondersteuning. Wij verbinden partijen die met passie en gedrevenheid willen werken aan een duurzame en innovatieve samenleving. SenterNovem is een agentschap van Economische Zaken en realiseert beleid in opdracht van de Rijksoverheid op een professionele, effectieve en inspirerende wijze. Meer informatie: www.senternovem.nl, [email protected] of telefoon (030) 239 35 33

Catharijnesingel 59 Postbus 8242 3503 RE Utrecht Telefoon (030) 239 34 93 Telefax

(030) 231 64 91

www.duurzaambouwen.senternovem.nl [email protected]

januari 2009 2DUBO0901

Omslagfoto: Rietzoom, Zoetermeer – foto: Hans Pattist

Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan SenterNovem geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Bij publicaties van SenterNovem die informeren over subsidieregelingen geldt dat de beoordeling van subsidieaanvragen uitsluitend plaatsvindt aan de hand van de officiële publicatie van het besluit in de Staatscourant.

16